TARBIYA JARAYONINI TEXNOLOGIYALASHTIRISH. PEDAGOGIK IJODKORLIK VA PEDAGOGIK REFLEKSIYA REJA: 1.Tarbiyaviy texnologiyalar. 2. 2. Tarbiya printsplari 3. Tarbiyalanuvchilar faoliyatining darsdan tashqari tizimini loyihalash Bizga yaxshi ma’lumki, tarbiya jarayoni uzoq muddatli, murakkab, uzluksiz bo‘lib, u o‘ziga xos hususiyatlarga ega. Garchi zamonaviy ta’lim texnologiyasi o‘quvchining ta’lim jarayonidagi yetakchilik rolini yoqlayotgan bo‘lsada, tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchi asosiy mavqeini egallay olmaydi. CHunkiy unda xarakter, dunyoqarash yetarlicha shakllanmagan bo‘lib, u bu borada tarbiyachining yordamiga extiyoj sezadi shu bois tarbiya texnologiyasi mantiqiy, ham tarkibiy jihatdan ta’lim texnologiyasidan farq qiladi. Tarbiya texnologiyasi asosida tarbiyaviy jarayon yotadi. Ukuvchilar faoliyatini tashkil etuvchilar bщlib, ular tomonidan erishiladigan natijalarni rejalashtirish va unga erishish usullari, bu usullarni modellashtirish ishlab chiыarilgan reja va modellarni rщyobga chiыarish, bu rejalarni amalga oshiruvchi shaxsning faoliyati va axloыini boshыarish kabilar xisoblanadi. Tarbiya – tarbiyachi va tarbiyalanuvchi faoliyatlarini o‘z ichiga olgan ikki yoqlama jarayon. Tarbiyachilar-bilan va tarbiyaga ega bo‘lgan kishilar tarbiyalanuvchilar- bilim va tajriba o‘rganuvchi yoshlardir. Ammo tarbiyalanuvchilar muayyon darajada aktiv faoliyat ko‘rsatmasalar tajrib va bilim o‘rgana olmaydilar. Tarbiya jarayoni: -maqsadga yo‘nalganlik; - ko‘p omillik; - jo‘shqinlik; - davomiylik; - uzluksizlik; - komplekslilik; - varitlilik; - ikki tomonli xarakter; - natijalarning olisligi. Tarbiya vazifalari: 1.O‘z vatanini fuqorosini tarbiyalash. Tarbiyaning bu vazifalarni amalga oshirish quyidagilarni taqazo etadi: Milliy vatanparvarlik, o‘z vataniga, tarixiga, madaniyatiga iftixor tuyg‘usi; Millatlar aro madaniy munosabatlar, siyosiy madaniyat. 2.SHaxsning ma’naviyatini shakllantirish. Ma’naviyat kishining ichki dunyosi bo‘lib, uning jamiyat va tabiatdagi «Men»i, obrazi, taqdiri va rolini ifoda etadi. Ma’naviyat darajasig‘bu, ma’lum ma’noda, insoniylik mezonidir. Ma’naviyatni shakllantirish bu uning shaxsiy xarakatlari, intilishlari, refleksiyasi bilan kishining ichki dunyosini vjudga keltirishdir. 3.Mexnatkash inonni iqtisodiy tafakkurini tarbiyalash mexnotga, kasbga xurmat va ijtimoiyg‘psixologik jihatdan yoshlarda mustaqillik, ijod, ishchanlik, faollik, yuqori kasbiy tayyorgarlik sifatlarini kuchaytirish zarur. 4.Ruxiy - jismoniy sog‘lomlikni tarbiyalash. Bu axloqiy – xayotiy muvozatat va psixologik qulaylik xolatini ushlab turish xamda jismoniy rivojlanish me’yoridan uzoqlashib ketishga yo‘l qo‘ymaslik ko‘nikmalarini shakllantirishdir. 5.Kishining tabiat bilan munosabatini uyg‘unlashtirish. Ekologik fojia muammosi davrimizning eng dolzarb muammolaridan biridir. Kishining tabiat bilan munosabatini uyg‘unlashtirish konkret xududiy o‘ziga xoslikni xisobga olgan xolda o‘lkashunoslik va tabiatshunoslik bo‘yicha amalitsy faoliyatni kuchaytirish va kengaytirishni talab etadi. Bu esa, o‘z navbatida, tarbiyalanuvchilarga nafaqat ekologik xavfsizlik qoidalarin anglab yetish balki, tabiatni qo‘riqlash ishida shaxsan qatnashish zarurligiga ishonch xosil qilish imkonini xam beradi. 6. SHaxsda induviduallik va jamoviylikni tarbiyalash. Sobiq Ittifoq davrida pedagogika shaxsni jamoada va jamoa orqali tarbiyalashga yo‘naltirilgan edi. Xozirgi paytda ayrim pedagogik doiralarda individual tarbiya xaddan tashqari maqtalmoqda. Aslida individual va jamoaviy tarbiya birg‘biriga zid emas. Individuallik tabiat tuxfasi bo‘lib, uni rivojlantirish zarur, Modamiki, inson jaimyatda yashar ekan, u jamiyatdagi axloq va xuquq me’’zonlarini, ijtimoiy fikrlarni xurmat qilishi lozim. Mexnatning aksariyat ko‘rinishlari uchun jamoa xarakati zarur bo‘ladi. SHu tufayli jamoaviylik ruxida tarbiyalash dolzarb masala bo‘lib xisoblanadi. Ayni chog‘da individual tarbiya nixoyatda muximdir, chunki bunga dastlab yetarlicha e’tibor berilmagan edi, xozir esa buni zamonaviy ijtimoiyg‘iqtisodiy o‘zgarishlar talab etmoqda. Tarbiya tiziminnig milliy xususiyatlari: -milliy tarix va madaniyatning o‘ziga xos jihatlarini xisobga olish; -tarbiyaviy ishlarda milliy udumlar, an’analar, urfg‘odatlar, diniy marosimlardan foydalanish; -milliy madaniyat jaxon madaniyatining bir bo‘lagi ekanligi tushunchasini shakllantirish. Tarbiya printsplari Tarbiya printsiplari – bu umumiy qoida bo‘lib unda tarbiyaviy jarayonini tashkil qilish mazmuni, metodlari shakllariga bo‘lgan asosiy talablar aks etgan. Ta’lim printsplaridan farqli ravishda ular o‘qituvchilar tomonidan tarbiyaviy vazifalarni xal etishda qo‘llaniladi. Bu printsiplarning asosiy jihatlari: majburiylik, komplekslilik (uyg‘unlilik), teng axamiyatlilik bo‘lib xisoblanadi. Tarbiya printsplari – bu tarbiyachilar uchun tayyor va xar narsaga yaraydigan qoida emas, chunki uni qo‘llash bilan yuqari natijalarga erishib qolinmaydi. Bu tarbiyachining na tajribasini, na maxoratini almashtira oladi, ularning amalga oshirishi shaxs faoliyati bilan shakllangan. Tarbiyaviy jarayon tayanuvchi printsiplar tizimida quyidagilarni ajratish mumkin: -tarbiyaning ijtimoiy yo‘nalganligi; -tarbiyaning xayot va mexnat bilan bog‘liqligi; -tarbiyada ijobiy jihatlarga tayanish; - tarbiyani insonparvarlashtirish; -shaxsiy yondoshish; -tarbiyaviy ta’sirning umumiyligi. Tarbiyaning ijtimoiy yo‘nalganligi. Ilg‘or o‘qituvchilar tarbiyani ijtimoiy inistitut sifatida tushunganlar. Turli davlarda yo ijtimoiy,yo davlat, yoki shaxsiy yo‘nalish kasb etib, uning mazmun printsplari o‘zgargan. Mazkur printsp o‘qituvchining barcha faoliyati tarbiyaning davlat strategiyasiga mos xolda o‘sib kelayotgan avlodini tarbiya vazifalariga bo‘ysundirishni talab qiladi va tarbiyachilar faoliyatini shaxsni ijtimoiylashtirishga yo‘naltiradi. Bu printsplarni amalga oshirishning asosiy qoidalari tarbiyaviy (mexnot, ijtimoiy, o‘yin va b.) faoliyat jarayonida o‘quvchilarda faoliyatning ijtimoiy qimmat va muxim sababga molik, ijtimoiylashtirish suratini tezlashtirishni tashkillashtirish zaruriyati bilan bog‘langan. Tarbiyaning xayot va mexnat bilan bog‘liqligi Mazkur printsp o‘qituvchilar faoliyatining ikki asosiy yo‘nalishini ko‘zda tutadi: 132 a) tarbiyalanuvchilarni kishilarning ijtimoiy va mexnat faoliyati, unda ro‘y berayotgan o‘zgarishlar bilan atroflicha va darxol tanishtirish; b) tarbiyalanuvchilarni xaqiqiy xayotiy munosabatlar, ijtimoiy foydali faoliyatning turli ko‘rinishlariga jalb qilish. Tarbiyaning xayot bilan bog‘liqligi printspini amalga oshirish o‘qituvchidan quyidagilarni ta’minlash maxoratini talab etadi: tarbiyalanuvchilar tomonidan mexnatning jamiyat va aloxida shaxs xayotidagi rolini tushunish; fuqorolarning o‘sib borayotgan talablarini qondirish uchun iqtisodiy bazaning axamiyati; moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratuvchi mexnat kishilariga xurmat; ijodiy mexnatga bo‘lgan qobiliyatini rivojlantirish; zamonaviy ishlab chiqarishning umumiy asoslarini tushunish; iqtisodiy bilimlarni egallash; umumiy madaniyat, mexnatni ilmiy tashkil etish; mexnat faoliyatiga shaxsiy va ijtimoiy qarashlarni qo‘shib olib borish; jamiyat mulki va tabiat boyliklariga extiyotkorona munosabatda bo‘lish; xo‘jasizlik, ma’suliyatsizlik, boqimandalik, tekinxo‘rlik ko‘rinishlariga murosasiz munosabatda bo‘lish. Tarbiyaning xayot, mexnat bilan aloqasi printspi quyidagi shartlarga rioya qilib amalga oshiriladi: ijtimoiy, iqtisodiy va mexnat tarbiyasida mavxumlik va aqidaparastlilikni bartaraf etish; tarbiyalanuvchilarning faoliyatining turli ko‘rinishlarida( shu jumladan, kanikul davridagi ishlarni qo‘shgan xolda) ishtirok etish xoxishlarini qo‘llab quvvatlash; tarbiyaviy ishlarda maxalliy o‘lkashunoslik materiallaridan foydalanish; qabul qilinayotgan qarorlarga mas’ullik xissini o‘rgatish; 133 ijtimoiy iqtisodiy sohalarda bo‘layotgan o‘zgarishlarga muvofiq tarbiyaning mazmuni, metodi, vosita va shakllarini yangilash. Tarbiyaviy jarayonni shunday tashkil etish kerakki, tarbiyalanuvchilar o‘z mexnatlarining kishilar jamiyat uchun zarurligini ularga manfaat keltirishni sezsinlar. Foydali ishlarga tayanish. Tarbiyada foydali io‘ga tayanish kishidagi ijobiy xislatlarni va shu asosda yetarlicha shakllanmagan yoki salbiy shakllangan sifatlarni zarur daraja va uyg‘unlikda aniqlashni ko‘zda tutadi. Printspni amalga oshirish quyidagi qoidalarga asoslanadi: - tarbiyaviy jarayonda adovat, tarbiyalochining tarbiyalanuvchi kurashi kuch va pozitsiyalarini qaramag‘qarshi qo‘yish mumkin emas; - ijobiy natijalar tarbiyalanuvchi taqdirida tarbiyalovchining xamkorlik, toqat va manfaat ko‘ruvchi sifatida ishtirok etish imkoniyatini beradi; - tarbiyalanuvchining axloqida yuzaga kelgan kamchiliklarga diqqatni qaratmaslik, ijobiylarini aniqlash va qo‘llabg‘ quvvatlash zarur; - o‘quv yurtida ijobiy tarbiyaviy muxit, ruxiy psixologik iqlim yuzaga keltirish, saramjong‘sarishtalik , tozalikni saqlash zarur; - tarbiyalanuvchilarni yuqori natijalarga erishish imkoniyati mavjudligiga ishonch xosil qilish. Tarbiyani insonparvarlashtirish. Bu printspga qo‘yiladigan asosiy talablar: -tarbiyalanuvchi shaxsiga insoniy munosabat; -uning xuquqi va erkinligini xurmat qilish; -tarbiyalanuvchiga kuchi y e tadigan va oqilona shakllantirilgan talablarni qo‘yish; -tarbiyalanuvchining xolatini xatto u taqdim etilgan talablarni bajarishidan bosh tortgan paytda xam tushunish; -kishining o‘zibilan o‘zi bo‘lish xuquqini xurmat qilish; -tarbiyalanuvchilar ongiga tarbiyaning maqsad va vazifalarini yetkazish; 134 -talab etilayotgan sifatlarni majburiy shakllantirmaslik; - shaxsning or-nomus va qadr-qimmatini kamsituvchi jazoga yo‘l qo‘ymaslik; - ma’lum sabablar bilan shaxsning xaqligiga zid keluvchi sifatlarni shakllanishini uning tomonidan to‘liq rad etilish xuquqini tan olish. Tarbiyaviy jarayonning insonparvarlashtirilishi uning demokratlashtirilishi bilan bevosita bog‘langan. Demokratlashtirish, dastavval tarbiyaviy tizimning barcha bosqichlarini uslib va metodlarida ko‘rinadi. SHu ma’noda demokratlash avtoritarizmning aksidir. SHaxsiy yondoshish. Bunday yondoshish tarbiyalanuvchilarning shaxsiy sifatlariga tayanishni ko‘zlaydi va tarbiyachidan quyidagilarni tadab etadi: shaxsning individual xususiyatlarini (xarakteri, mijozi(temperamenti), qarashlari, odatlari va b.) muntazam o‘rganish va yaxshi bilish; moxirona tashxislash va shaxsiy sifatlarning real shakllanganlik darajasini bilish; tarbiyalanuvchini shaxsning rivojlanishini ta’minlovchi murakkablashib boradigan faoliyatga tortish; shaxsning aktivligiga tayanish; shaxsni tarbiyalashdan o‘zg‘o‘zini tarbiyalashga o‘tish, maqsadni, mazmuni, metodlarni o‘z –o‘zini tarbiyalashning shakllarini belgilash maxoratini xosil qilish; faoliyatning muvaffaqiyatga olib keluvchi mustaqillik, tashabbus, tarbiyalanuvchilarning tashabbuskorligini, moxirona tashkil etish va yo‘naltirishni rivojlantirish. Tarbiyaviy ta’sirning birligi. Bu printsp tarbiyaga daxldor bo‘lgan barcha shaxslar, tashkilotlar, ijtimoiy institutlar, pedagogik ta’sirni o‘zaro to‘ldirgan xolda, birlashib xarakat qilishlari tarbiyalanuvchilarga kelishilgan xolda talablar qo‘yishlari, birg‘birlari yordam berishlari talab etiladi. Printspni amalga oshirishnig asosiy qoidalari: 135 - tarbiyachilar tomonidan tarbiyaviy ta’sir etishning boshqa sohalarini xisobga olib borish; -o‘quvchilarning oilasi bilan aloqada bo‘lish, tarbiyaviy vazifalarni xal etishda unga tayanish, tarbiyaviy xarakatlarni kelishib olish; -tarbiyachining o‘zi tarbiyalangan bo‘lishi kerak (o‘z tarbiyalanuvchilariga singdirilishi lozim bo‘lgan sifatlarga ega bo‘lish); -tarbiyachining tarbiyaviy jarayondagi boshqa su’ektlarbilan xamkorligida birlashtiruvchi(ayiruvchi emas) omilga tayanish; -o‘z xamkasblari, jamoasi, ijtimoiy tashkilotlar va boshqalarning ma’qul talablarining tarbiyachi tomonidan qo‘llabg‘quvvatlanishi; -tarbiyaviy ta’sir etishda an’anaviylik, tarbiyaviy jarayonda muntazamlik; -tarbiyaviy jarayonning barcha sub’ektlari orasida aloqalarni o‘rnatish. Tarbiya jarayonining mazmuni-bu bilimlar, e’tiqodlar, ko‘nikmalar, sifatlar, shaxs qiyofasi, axloqning barqaror odatlari sistemasi bo‘lib, tarbiyalanuvchilar qo‘yilgan maqsad va vazifalarga muvofiq ularni egallab olishlari zarur. Tarbiyaning asosiy g‘oyalari: 1.Tarbiya maqsadlari realizmi. 2.Tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning birgalikdagi faoliyati. 3.O‘z yo‘lini belgilab olish. 4.Tarbiyachining shaxsiy yo‘nalganligi. 5.Ixtiyoriylik. 6.Jamoviylikka yo‘nalganlik. Uyushgan tarbiya insonni xayotdagi uchta asosiy rolga: fuqorolikka, xodimlikka va oilaparvarlikka tayyorlash lozim. Fuqorolikni shakllantirish chog‘ida aniq mo‘ljalga asoslanish: - fuqorolik majburiyatlari-Vatan, jamiyat, otag‘ona oldidagi majburiyat hissi, milliy iftixor va vatanparvarlik tuyg‘usi; - davlat Konustitutsiyasi, davlat xokimiyati organlari, mamlakat Prezidenti, davlat ramizlari (gerb, bayroq, madhiya)ga hurmat; 136 - mamlakat taqdiriga javobgarlik; - jamoat tartibi va yashash madaniyati; - mamlakatning milliy boyligi, tili, madaniyati, ana’nalarini asrab avaylash; - ijtimoiy aktivlik; - demokratik tamoyillarga roya etish; - tabiatni asrabg‘avaylash; - o‘zgalarni huquq va erkini hurmat qilish; - aktiv hayotiy pozitsiya; - o‘z huquqini anglash va fuqorolik mas’uliyati; - halollik, rostgo‘ylik, sezgirlik, mehr-shavqat; - o‘z ishi va qilmishlariga javobgarlik; - xalqaro hamkorlik, boshqa mamlakatlar xalqiga hurmat va boshqalar. Xodimni farqlovchi belgilar: - intizomlilik va mas’uliyat; -ishchanlik va tashkilotchilik; -umumiy, maxsus va iqtisodiy bilimlar; -siyosiy bilimlar; -mehnatga ijodiy yondoshish; -qat’iyat, topshirilgan vazifani tez va sifatli bajarishga intilish; -kasbiy g‘urur, mahoratga hurmat ko‘rsatish; -onglilik, hushmuomalalik, batartiblik; -mexnat faoliyati tajribasi; -mehnatga, hayotga, faoliyatga estetik munosabat; -jamoaviy, birlashib mehnat qilish layoqati; -tashabbuskorlik, mustaqillik, Vatan, jamiyat ravnaqi uchun ko‘p va samarali mehnat qilishga tayyorlik; -ishchanlik va uddaburonlik; -mehnat kishilariga, ishlab chiqarish ustalarga hurmat va boshqalar. Oilaparvarlikni farqlovchi belgilar: -mehnatsevarlik, 137 -mas’uliyatlilik; -hushmuomalalilik, muloyimlik,aloqa madaniyati; -o‘zini jamoada tuta bilish; -pokizalik, ozodalik, gigenik ko‘nikmalar; -salomatlik, aktiv turmush tarziga ko‘nikish; -dam olishni tashkil etish o‘tkazish omilkorligi; -har tomonlama bilimdonlik; -huquqiy normalar va qonunlarni bilash; - bolalarni tarbiyalash layoqati; -nikohdan o‘tishga tayyorgarlik va oilaviy vazifalarni bajarish; -o‘z ota- onalari, yoshi ulug‘ kishilarga hurmat va boshqalar. Dunyoqarashni shakllantirish. Dunyoqarash-bu kishi ongining bilimlar, qarashlar, maslak va oliy maqsadlarni qamragan, tabiat va jamiyatning rivojlanishiga uning munosabatini ko‘rsatadigan, Uning ijtimoiyg‘siyosiy va axloqiy- estetik mavqei va xulqini xayotning turli sohalarida belgilaydigan o‘ziga xos sohadir. Bilimlar dunyoqarashning ob’ektiv komponenti sifati shaxsning tavsifiy, tasdiqlanuvchi muloxazasi shakliga ega bo‘lib ilmiy xaqiqat tarzida tasavvur etiladi. Qarashlar - bu xikmatning tabiat va jamiyatda uchrovchi u yoki bu xodisalarni tushuntirish, bu xodisalarga o‘zining munosabatini ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan xukumlar, sub’ektiv xulosalardir. Ishonch - bu chuqur anglangan va xayajon bilan boshdan kechirgan g‘oyalarni majmui bo‘lib, ular mafkura, siyosat, axloq va sanatga daxldor bo‘lgan shaxsning xayotiy mavqei xamda faoliyati va axloqi xarakterining barqaror ekanligini bildiradi. Oliy maqsad – anglab yetilgan va ta’sirchan idrok etishing oliy kamolati bo‘lib, shaxsning faoliyat maqsadi va xayotiy maslagidir. Dunyoqarash vazifalari: - axborot – iniqosli; - orentirli – boshqaruvchi; 138 - baxolovchi. Dunyoqarashning asosiy ko‘rinishlari: ilmiy; diniy; kundalik (xayotiy). Ilmiy bilimlarni maslakka aylanishiga yordam beruvchi psixolopedagogik mexanizmlar va pedagogik shart-sharoitlari:  bilimlarni chuqur va mustaxkam o‘zlashtirish;  dunyoqarash xarakteridagi barcha dalil va asoslarning mantiqan isbot etiluvchi va o‘zaro zid emasligini chuqur ilmiy asoslash;  ta’lim va tarbiyaning fuqorolik yo‘nalishi; tarixiylik printspini amalga oshirish;  bilish aktivligi va mustaqilligini rivojlantirish;  o‘rganayotganlarning o‘rganilayotgan materialga nisbatan xissiy munosabatini o‘yg‘otish;  o‘qituvchi shaxsining ijobiy ta’siri. Fuqoro - bu muayyan davlatda doimo yashaydigan, uning ximoyasida foydalanadigan, xuquq va burchlar majmuiga ega bo‘lgan shaxsdir. Vatanparvarlik –O‘z vataniga, xalqiga sadoqat va mexr muxabbatdir. Kishining tug‘ilib o‘sgan joyiga bog‘liqlik, ona tiliga bo‘lgan xurmat, vatan manfaatlarga sodiqlik va – amxo‘rlik, uning erkin va mustaqilligini ximoyalash; ijtimoiy va madaniy yutuqlaridan faxrlanish; tarixiy o‘tmish va axloqiy an’analarga xurmat munosabati; o‘zining mexnati, kuchi va qobiliyatini vatan ravnaqiga bag‘ishlash xissi vatanparvarlikda namoyon bo‘ladi. Xalqaro munosabatlar madaniyati turlixalqlarning xalqaro iqtisodiy, ma’naviy axloqlari, turli millat vakillarining o‘zaro xurmat qilishlari, muayyan axloqiy xushmuomalalikning saqlashni, boshqa xalqlarning tili, odatlari va an’analarini mensimaslikka yo‘l qo‘ymaslikda ko‘rinadi, bu munosabatlarning yuqori darajadagi takomili va rivojlanishini ko‘zda tutadi. 139 13.3. Tarbiyalanuvchilar faoliyatining darsdan tashqari tizimini loyihalash Darsdan tashqari faoliyat tizimi o‘qitishning Nazariy va amaliy tizimini to‘ldiradi. Uning asosiy vazifasi o‘qitishdan tashqari vaqtini o‘zinig‘o‘zi tarbiyalash va ijtimoiy faoliyatini mexnat bilan shag‘illanish uchun oqilona taqsimlashga yordam berishdir. Ta’lim olayotganlarning darsdan tashqari faoliyatini loixalash vazifalari: - ijtimoiy moslashuv zonasini tashkil etish va o‘qiyotganlarni ijtimoiy xarakatchanligini ko‘rsatish; - bo‘lajak mutaxassislarni kasbiy moslashuvi uchun shart-sharoitlar yaratish; - o‘qiyotganlarning mustaqil o‘qish yo‘li bilan ta’limni davom ettirishga yo‘llash; - har bir ta’lim oluvchining qobiliyati qiziqishi va ishtiyoqini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish; - o‘quvchilarni erkin vaqtdan unumli foydalanish dam olish maxoratini egallashga o‘rgatish. Tarbiya jarayoninig moxiyati, qonuniyatlari va o‘ziga xos jihatlari hususidagi mavjud nazariy va amaliy g‘oyalarga pedogogik bilimlarga tayangan holda tarbiya texnologiyasinig tarkibiy qismlarini quyidagicha belgiladi: 1) tarbiya jarayonini umumiy loyihasi; 2) tarbiyani tashkil etishga bo‘lgan ijtimoiy extiyoj (rag‘bat); 3) tarbiya maqsadi. 4) tarbiya mazmuni(shakl, metod, usul va texnik vositalar); 5) o‘qituvchi (tarbiyachi) faoliyati; 6) o‘quvchi(tarbiyalanuvchi faoliyati); 7) tarbiya samarasi(natija). Tarbiya nazariyasi – pedogogikaning bir qismi bo‘lib, tarbiyaviy jarayonni mazmuni, usuli va tashkil etilishi masalalarini o‘rganadi. 140 Hayotga yangicha siyosi va iqtisodiy nuqtai nazardan yondoshish o‘sib kelayotgan yosh avlod tarbiyasi bilan bog‘liq jarayonni ham qayta ko‘rib chiqishni taqazo etmoqda. Hozirgi zamon pedogogikasida tarbiya tarbiyachining tarbiyalanuvchi shaxsiga oddiy ta’sir ko‘rsatishi emas, balki tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarni aniq bir maqsadga qaratilgan, birg‘biri bilan hamkorlikda qiladigan munosabatlari va o‘zaro ta’sir ko‘rsatishi ekanligi alohida ta’kidlanadi. Bugungi kunda shunchakibilim egasi bo‘lgan insonni emas, balki ijodkor, o‘z iste’dodi bilan ajralib turuvchi ishbilarmon insonni tarbiyalash zamon taqazosidir. O‘quv yurtlarida tarbiyaviy jarayonni tashkil qilish asosiga ilg‘or milliy, ma’naviy ahloqiy qadriyatlar va mezonlar, xalq pedagogikasi, marosimlar, bayramlar, o‘yinlar va boshqalar qo‘yilishi kerak. SHu bilan birga tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g‘oyaviy, ahloqiy, irodaviy, estetik hislatlari shakllanadi, jismoniy kuch quvvatlari mustaxkamlanadi. Nazorat savollari 1. Oliy ta’lim sohasidagi insonparvarlik yondashuvni qanday tushunasiz? 2. Erkin tarbiya texnologiyasida asosiy urg‘u nimaga qaratiladi? 3. Tarbiya jarayoni qanday xususiyatlarga ega? 4. Tarbiya texnologiyasining qanday tarkibiy qismlari mavjud? 5. Qanday malaka axborotli malaka deb ataladi?