TARBIYAVIY ISHLAR METODIKASI FANING MAQSAD VA
VAZIFALARI
REJA:
1. Tarbiyaviy ishlarini tashkil etish metodikasi
2. Tarbiyaviy ishlarini tashkil etish metodikasi kursi predmeti
3. Tarbiyaviy ishlarini tashkil etish metodikasi kursi maqsadi va vazifalari
Tayanch iboralar: Bola shaxsi, sinf rahbari, pedagogik ta’sir, pedagogik mahorat.
Sinf rahbari deganda о‘quvchilarni bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilimi jihatidan
ham teng bо‘lgan jamoani boshqarib turuvchi pedagog sinf rahbari deb ataladi.
Sinf rahbarining asosiy maqsadi, о‘quvchilarini tо‘g‘ri tarbiyalash jarayonida
о‘quvchi va sinf rahbari bilan bir-birini tuShuna olishi va sinf rahbari tomonidan
о‘quvchilarga e’tiborliroq bо‘lishi kerak.
Maktabda о‘quvchilarga tarbiya sinf rahbarining ishlari orqali beriladi.
Jumladan, tadbirlar, mushoiralar, har xil kechalar, uchraShuvlar, tanlovlar va
boshqa о‘yinlar orqali о‘kuvchilarga ta’lim tarbiya beriladi. Shunga qarab
о‘quvchilarning fikrlash qobiliyati rivojlanib boradi.
Sinf rahbari maktab ma’muriyati bilan birgalikda va mahalla jamoasi,ota-onalar
bilan hamkorlikda tarbiyaviy ishlarni olib boradi. Maktab ma’muriyati sinf rahbari
va uning olib borayotgan ishlarini doimo qо‘llab-kuvvatlashlari lozim. Chunki sinf
rahbari о‘z о‘quvchilarini yaxshi biladi va ularni tarbiyalash uchun nimalar
kerakligini hisobga olib ish yuritadi. Sinf rahbari ishini ma’naviyat va ma’rifat
ishlari bо‘yicha ya’ni tashkilotchi direktor о‘rinbosari boshqarib turadi.
Sinf rahbarining ish rejasini maktab direktori va direktor о‘rinbosari tuzadi va
nazorat qilib boradi.
Boshlang‘ich sinf maktab ta’limining dastlabki bosqichi bolalar о‘qituvchi
rahbarligida ta’limda birinchi qadam qо‘yadilar. О‘quv faoliyatida bilim, kо‘nikma
va malakalarni egallaydilar. О‘qituvchi sinf bilan kо‘pgina yolg‘iz ishlaydi va
tarbiyachi sifatida ish yuritadi.
О‘qituvchilik
bolalarga
bо‘lgan
munosabatda,
katta
mehribonligi
bilan
g‘amhо‘rligi harakterlanadi. Bular esa kata talabchanlik bilan olib boriladi.
О‘quvchilar bilan bо‘ladigan о‘zaro munosabatlarni tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yish hamda
о‘quvchilarning о‘sishi va rivojlanishiga qarab ularni kayta qurish xususiyati ham
sinf rahbari uchun muhim ahamiyatga ega.
О‘qituvchilar tomonidan о‘quvchilarga qо‘yiladigan pedagogik talablar berishga
erishadi, ota-onalar, kuni uzaytirilgan gruppa tarbiyachilari jamoatchilik bilan
doimo aloqa bog‘lab turadi. Zarur bо‘lgan vaqtda о‘qishda о‘quvchilarga yordam
kо‘rsatishni tashkil etadi. Sinf rahbari qiladigan ishlari xujjatlarini olib boradi va
uni maktab ma’muriyatiga taqdim etadi. О‘quvchilar sog‘lig‘ini mustahkamlashga
doir ishlarni о‘tkazadi va jismoniy hamda aqliy mehnat qilishga
Ma’ruza mashg‘uloti
о‘rgatib boriladi.
Sinf jamoasini tashkil etishda, sinf majlisini tashkil etishda sinf rahbarining roli
katta hisoblanadi. Sinf majlisi о‘tkazish uchun avvalo jamoani jipslashtiriladi. Sinf
rahbari majlisda kо‘plab masalalar kо‘radilar. Sinf majlisida 3-4 ta masalalar
kо‘rilib muammoli tomonlari tahlil qilinadi va о‘z yechimini topish kerak bо‘ladi.
Sinf rahbari majlis о‘tkazishi davomida yaxshi о‘qiydigan bolalarni sinfda ya’ni
jamoa ichida rag‘batlantirish kerak. Bolalar bir-biriga dо‘stona munosabatda
bо‘lishadi. Ularni bir-biriga intilib, yaxshi о‘qiy boshlashga intiladi. Yomon
о‘qiydigan bolalar ham yaxshi о‘qiydigan bolalarga intilib, ular ham yaxshi
о‘qishga intiladi. Bundan tashqari sinf rahbari о‘quvchilarni saviyasi rivojlanishi
uchun о‘zi sinfga kutubxona qilishi kerak. Bu kutubxonadagi kitoblarni
о‘quvchilar sinfdan tashqari о‘qish vaqtida yoki darsdan sо‘ng bо‘sh qolgan
paytlarida о‘qib о‘zlariga foydali tomonlarini olishi mumkin. Bizning yosh avlod
xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar an’analarni о‘zlashtirib, о‘ziga katta
avlodning eng yaxshi fazilatlarini g‘oyaviy e’tiqod va matonatini, Vatanga
muhabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va jangovar qudratini mustahkamlashda
ishtirok etishiga intilishini singdiribgina о‘z bobolari va otalari ishini davom ettirib
va kо‘paytira oladi.
Oila ham jamiyatning bir bо‘lagi hisoblanadi. Oilada bola tarbiyasini yо‘lga
qо‘yish juda katta ahamiyatga ega.
Oila boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli ravishda odamning butun hayoti
davomida uning barcha tomonlariga dirralariga ta’sir kо‘rsatishga qodirdir va
odatda ta’sir kо‘rsatadi. Oila tarbiya vazifasining bu ulkan miqyosi uning
mafkuraviy va psixologik ta’sir kо‘rsatishning chuqur о‘ziga xosligi bilan
uyg‘unlashib ketadi.Ota-onalar bilan ish shakllari odatda sinf rahbari о‘z shaxsiy
xususiyatlarini tajribasini о‘quvchilarning oilalarida vujudga kelgan о‘ziga xos
xususiyatlarni, ota-onalarni bilim va tajribasini, bolalarni tarbiyalashda yuqorida
kо‘rsatib о‘tilgan xatolar va qiyinchiliklarni, fe’l-atvor xususiyatlarni maktab
pedagoglar jamoasidagi muhitni ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan
an’analarni va hokazalarni hisobdan olib belgilaydi.
Ota-onalarga pedagogik bilim berishni amalga oshirishda faqat bilim berib
qolmasdan, ularni tarbiya sohasidagi amaliy malaka va kо‘nikmalar bilan
qurollantirish, ularning pedagogik faoliyatini uyg‘otish mustaqil Shug‘ullanishga
undash, maqsadga muvofiq oila ichki munosabatlarini yо‘lga qо‘yish g‘oyat
muhimdir.
Ota-onalar yig‘ilishlari ota-onalar bilan ish olib borishning an’anaviy tarkib topgan
shaklidir. Hal qilinayotgan aniq vazifalarga bog‘liq xolda sinf yig‘ilishlarini
tashkiliy, yakuniy chorak yig‘ilishlarini mavzuga doir yig‘ilish bahs, yig‘ilish
praktikum, ota-onalarning umumiy ta’limi bо‘yicha sinf rejasiga kо‘ra yig‘ilish
kabi yig‘ilishlar bо‘lishi mumkin.
Tashkiliy yig‘ilishlarda ota-onalar qо‘mitasi saylanadi, ish rejasi
Ma’ruza mashg‘uloti
tasdiqlanadi. Mikrorayonda pedagogik iqlim о‘rnatish yuzasidan tadbirlar ishlab
chiqadi, jamoat topshiriqlari taqsimlanadi va turli ish yо‘nalishlariga doir
tashabbuskor ota-onalar guruhlari tuziladi, otan-onalar ishtirokida umummaktab
tadbirlarini о‘tkazish rejalari muvofiqlashtiriladi.
Chorakdagi
yakunlovchi
sinf
majlislari
ota-onalarning
e’tiborini
о‘quvchilarning
bilimga
doir
qiziqishlari,
qobiliyatini,
axloqiy
irodaviy
fazilatlarini
rivojlantirishdagi
yutuqlar,
kamchiliklari,
foydalanilmagan
imkoniyatlarga qaratish maqsadini kо‘zda tutadi.
Biror mavzuga bag‘ishlangan yilishlari tarbiyaning eng dolzarb muammolari
yuzasidan
о‘tkaziladi,
ularda
ota-onalar
qо‘mitasi
va
sinf
rahbarining
о‘quvchilarning u yoki bu sohadagi tarbiyalanganlik darajasi tо‘g‘risida tо‘plangan
materiallardan foydalaniladi.
Majlis-munozaralar ota-onalar e’tiborini tarbiyaning biror muammosiga jalb etish
maqsadida о‘tkaziladi. Bunday majlislarni ota-onalar qо‘mitasi a’zoalaida ota-
onalarning bir qismi о‘z vazifalariga, maktabning tavsiyanomalariga notо‘g‘ri
munosabatda bо‘layotganliklari ota-onalarning bir qismi tayyoragarlik kayfiyatida
ekanligi haqida ma’lumotlar bо‘lgan taqdirda о‘tkazish tavsiya etiladi.
Majlis-praktikum,
ota-onalarning tarbiyaviy
jarayonlarda ishtirok etishini
faollashtirish unga maqsadga yо‘naltirilgan tus bag‘ishlash maqsadida о‘tkaziladi.
Ota-onalarning sinfdagi umumiy ta’limiy rejasiga kо‘ra majlislar, avvaldan
belgilangan reja, muayyan sistemaga muvofiq ota-onalarga pedagogik bilim
berishning shakli hisoblanadi.Yakka tartibdagi pedagogik suhbat-sinf rahbarining
о‘quvchilar ota-onalar bilan olib boradigan ishining eng ommalashgan, qulay va
samarali shakli hisoblanadi. Suhbat yordamida vujudga keladigan masalalarni tez
hal etish, ota-onalar bilan ishonchli munosabatlar о‘rnatish, oilaviy tarbiya
sharoitlari haqida qо‘shimcha ma’lumotlar olish, ota-onalarga pedagogik bilim
berish, bolaning yakka tarbidagi rivojlanishi dasturini va birgalikdagi pedagogik
harakatlar
sistemasini
ishlab
chiqish
ota-onalarning
tarbiyaviy
ta’sir
kо‘rsatishlarini va tarbiyasi qiyin bolalar xulqini tuzatish va о‘quvchilar о‘rtasidagi
munosabatlarda vujudga keladigan kelishmovchiliklarni hal etish kabi keng
kо‘lamdagi ta’lim tarbiyasining vazifalari hal qilinadi.
Tarbiyaviy ta’sir kо‘rsatish samaradorligi kо‘p jihatdan о‘qituvchilar va ota-
onalarning muvofiq harakatlari bilan belgilanishini nazarda tutib, bolaning о‘zig
xos psixologik xususiyatlarini hisobga olish, uning xulq atvoridagi eng kichik
chetga chiqishlarga ham о‘z vaqtda e’tibor berishi kerak, bunda sinf rahbari bilan
ota-onalarning ishonchli munosabatlar о‘rnatish, о‘quvchilaroilaviy tarbiya
sharoitlari haqida qо‘shimcha ma’lumotlar olish, ota-onalarning ishonchli о‘zaro
munosabatlarini о‘rgatgandagina erishiladi, bunday munosabatlarni о‘rgatish va
chuqurlashtirish uchun yakka tartibdagi suhbatlardan foydalanish juda muhim.
Har bir ota-ona о‘z farzandini yaxshi kо‘radi, Shuning uchun ular о‘z farzandida
hosil bо‘lgan yangi, ijtimoiy jihatlarni mustahkamlash yuzasidan
Ma’ruza mashg‘uloti
ehtimol tutilgan birgalikdagi harakatlari xususida maslahatlashishni muhim deb
hisoblaydigan sinf rahbariga samimiy hurmat va ishonch bilan qaraydilar.
Sinf rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tarbiyaviy ishni tashkil etar ekanlar, eng
yangi psixologik-pedagogik tadqiqotalr ma’lumotlarini e’tiborga olishlari ham
muhimdir. Ularga muvofiq о‘sib kelayotgan kishi shaxsini shakllantirishga
oilaning qо‘shadigan hissasi turli yosh bosqichlarda turlicha bо‘ladi va
tо‘lqinsimon о‘zgaradi.
Bunday bilimlarning yо‘qligi oilaviy tarbiyada kо‘plab xatolarga olib keladi. Sinf
rahbari ota-onalar bilan ishlashda buni hisobga olmay iloji yо‘q. Bu jihatdan ota-
onalarning bolalarni tarbiyalashdagi quyidagi qiyinchiliklari va xatolarini ajratib
kо‘rsatish mumkin.
1. Ota-onalarning
bolalar
bilan
muomilasining
yetishmasligi.
Ular
о‘zlari,
ishlari
haqida
kam
sо‘zlab
beradilar.
Maktab
boalalari
jamoasining hayoti, о‘z bolasining qiziqishlari, uning jamoat ishlari bilan ishga
munosabati va boshqalar bilan kam qiziqadi.
2. Bolalarni
mehnat
jarayonlariga
jalb
etish
orqali
ularning
mehnat
tarbiyasini tashkil qila bilmaslik.
3. Ota-onalar
turmushda
salbiy
misollarni
mavjudligi
maktabning
pedagogik kuch-g‘ayratini yо‘qqa chiqaradi.
4. Ota-onalar
tarbiyaviy
ta’sirini
izchil
emasligini
onda-sonda
о‘qitishni tekshirish, biror nojо‘ya ish uchun tozalash axloqiy immunitet
hosil bо‘lishiga yordam bermaydi.
5. Oilaviy
tarbiyaning
asosi
sifatida
ta’qiqlashlar
sistemasi,
ijtimoiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, bola hayotini u har doim
tо‘g‘ri
xatti-harakatini
mashq
qiladigan
tarzda
tashkil
eta
olmaslik
natijasidir.
6. Harakatlarning maktab bilan muvofiqlashtirilmaganligi yoki u bilan
kelishmovchiligidadir.
7.
Ayrim
ota-onalarning
bolalar
ulg‘ayib
borishi
bilan
tarbiyaviy
faolligini
susaytirib
yuborishlari,
bu
esa
bolalarning
ota-onalardan
uzoqlaShuviga, maktabga qiziqishi pasayishiga olib keladi.
8.
Qarorlar qabul qilishda kechikish. Bola katta bо‘lgandan keyin aqli
kirib, tuzaladi deb о‘ylash odatda о‘zini oqlamaydi, kо‘pincha qayta
tarbiyalashni talab etadigan pedagogik jihatdan qarovsizlik holatiga olib
keladi.
Pedagogik lektsiya pedagogik bilim berishning eng mashhur shakllaridan biridir.
Keyingi paytlarda ota-onalarga pedagogik bilim berish keng miqyos kasb etib,
onalarga pedagogik bilm berish korxonalardagi, klublar, madaniyat uylari
huzuridagi turar joylardagi va ota-onalar pedagogika universitetlari orqali turli
shakllarda amalga oshiriladi.
Ochiq eshiklar kuni yoki ota-onalar kuni, odatda maktab ta’tillari paytida
Ma’ruza mashg‘uloti
о‘tkaziladi. Ularni tashkil etish shakllari xilma-xil bо‘lishi mumkin. Bu tarkib
topgan an’analarga va sinf rahbari ijodkorligiga bog‘liqdir. Oilaning yuksak
tarbiyaviy imkonriyati bolalar va ota-onalarning о‘zig hos xususiyatlari: qon-
qarindoshligi, muhabbati, yaqinligi, ishonchi, burch hissi obrо‘liligi bilan
ta’minlanadi. О‘z farzandining barcha zaif va kuchli tomonlariniyо‘rgakdagi
chog‘idan biladigan, ularning qalbidagi eng kichik harakatni ham sezadigan va
tuShunadigan unga ta’sir etishni biladigan onadan va otadan yaxshiroq kim ham
ezgulikka, mehnatsevarlikka, dо‘stlikka, birodarlikka, muhabbatga о‘rgata boradi.
Xulosa, qilb aytadigan bо‘lsak, sinf rahbari har doim о‘kuvchilaridan xabardor
bо‘lib turishi kerak. Masalan, bir о‘quvchining о‘zlashtirishi yomon bо‘lsa, uni
yaxshilash uchun о‘qituvchi birinchi о‘rinda ota-onasi bilan uchrashib, surishtirsh
kerak. Nimaga yaxshi о‘qimayapti, nima uchun darslarni о‘z vaqtida qilmaydi,
Shular haqida ota-onasi bilan suhbat olib borish kerak. Agar bolaning oilasida
hamma sharoit bо‘lib, bola о‘zi yaxshi о‘qishni hoxlasada, о‘zi о‘ylagan natijaga
erisha olmayotgan bо‘lsa, о‘qituvchi bolaning yaxshi о‘qiydigan о‘rtog‘ining
yoniga о‘tqizib qо‘yish kerak. Bundan tashqari о‘shanga о‘xshagan passiv
о‘quvchilarni tо‘plab har xil fanlardan, masalan, matematika, ona tili, о‘qish va
boshqalardan qо‘shimcha darslarni tashkil etib, bolalarni о‘qishga bо‘lgan talabini,
qiziqishini yanada oshirishga о‘qituvchi harakat qilish kerak. О‘qituvchi
о‘quvchilarning ota-onalari bilan faol ishlash kerak. Negaki, maktabda sinfda
bо‘layottan ishlardan ota-onalar ham xabar topib, qiynalgan vaqtida hamroh
bо‘lish lozim. Buning uchun ota-onalar bilan о‘qituvchining о‘rtasida bog‘lab
turuvchi aloqa daftarchasini tutishi va uni doim qoldirmasdan yuritib turishi
darkor.
1. Hozirgi zamon pedagogika fani oldida turgan muhim muammolardan biri
о‘qituvchi va pedagogika mehnat sharoiti muammosi hisoblanadi. Chunki
о‘qituvchida barcha pedagogik g‘oyalar mujassamlangan bо‘lib, uning faoliyati
orqali bu pedagogik g‘oyalar amalga oshiriladi va hayotga tatbiq etiladi.
О‘qituvchining kо‘p qirrali va murakkab faoliyati zaminida yosh avlodni odobli,
e’tiborli qilib tarbiyalash, ularni ilmiy bilimlar bilan qurollantirish kabi muhim
vazifalar yotadi. Bularni amalga oshirish esa о‘qituvchining xilma-xil faoliyatiga
bog‘liq: bolalarni о‘qitish, maktabdan va sinfdan tashqari ishlarni tashkil eta bilish,
о‘tkazish, ota-onalar о‘rtasida pedagogik targ‘ibot ishlarni olib borish va hakozo.
Bularni hammasi о‘qituvchilardan chuqur bilimlarga ega bо‘lishni, о‘z sohasini,
bolalarni sevishni talab etadi.
Respublikamiz mustaqilligi e’lon qilingan sana 1991 yil 31 avgust xalqimiz
hayotida ulug‘vor voqealardan hisoblanadi. Endi xalqimiz о‘zining boy tarixi,
madaniyati, urf-odatlarini о‘rganishi, targ‘ib qilish, о‘zligini tanishi imkoniyatiga
ega bо‘ladi. Bu voqeadan sо‘ng kо‘p sonli о‘qituvchilar jamoalari oldiga Vatan
ravnaqi uchun xormay-tolmay xizmat qila oladigan, buyuk vatan yо‘llarida о‘z
jonini ham ayamaydigan yoshlarni tarbiyalash vazifasi kо‘ndalang qо‘yiladi. Bu
Ma’ruza mashg‘uloti
vazifa oliy ta’lim kontseptsiyasida alohida ta’kidlanadi.
Shuning uchun bunday ulkan vazifani amalga oshirishda sinf rahbari ham о‘zining
beqiyos hissasini qо‘shadi. Sinf rahbarining asosiy vazifalaridan biri bizning
kelajagimiz bо‘lmish yosh avlodni tо‘g‘ri, insonparvarlik ruhida tarbiyalashdan
iborat. Tarbiya jarayonida о‘qituvchi va sinf rahbari bir-birini tuShunish kerak va
sinf rahbari о‘qituvchilarga e’tiborliroq bо‘lishini taqozo qiladi.
Sinf rahbari ishini maktab ma’muriyati bilan birgalikda va maxalla jamoasi bilan
hamkorlikda tarbiyaviy ishlarni olib boradi. Maktab ma’muriyati sinfda rahbari va
u olib borayotgan ishlarni qо‘llab quvvatlash lozim. Chunki sinf rahbari о‘z
о‘qituvchilarini yaxshi biladi va ularni tarbiyalashni uchun nimalar qilishi
kerakligini hisobga olib ish yuritadi.
Sinf rahbari ishini ma’naviyat ishlari bо‘yicha derektor о‘rinbosari boshqaradi.
Sinf rahbarining ish rejasini maktab direktori va ma’naviyat va ma’rifat ishlari
bо‘yicha derektor о‘rinbosarlari tuzadi va boshqaradi. Boshlang‘ich sinflar maktab
ta’limining dastlabki bosqichi bolalar о‘qituvchi rahbarligida ta’limga 1-qadamni
qо‘yadilar.
О‘quv faoliyatida bilim, kо‘nikma va malakani egallaydilar. О‘qituvchi sinf bilan
yolg‘iz ishlaydi va kо‘pincha tarbiyachi sifatida ish yuritadi. О‘qituvchilarning
bolalarga
bо‘lgan
munosabati
katta
mexribonlik
va
g‘amxо‘rlik
bilan
harakterlanadi. Bu esa talabchanlik bilan olib boriladi. О‘qituvchilar bilan
bо‘ladigan о‘zaro munosabatlarni tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yish hamda о‘quvchilarning
о‘sishi va rivojlanishiga qarab ularni qayta qurish xususiyati ham sinf rahbari
uchun muhim ahamiyatga ega. Maktab ustavida sinf rahbarining asosiy vazifalari
belgilab berilgan. Sinf rahbari barcha о‘qituvchilar bilan birgalikda aloqada bо‘lib,
о‘zining sinfi bilan tarbiyaviy ishlarni olib boradi. О‘qituvchilar tamonidan
о‘quvchilarga qо‘yiladigan pedagogik talablar birligiga erishadi. Ota-onalar, kun
uzaytirilgan gruppa tarbiyachilari, jamoatchilik bilan doimo aloqada bо‘lib turadi.
Zarur bо‘lgan vaqitda yordam kо‘rsatilinib tashkil qiladi. Sinfda belgilangan
xujjatlarni olib boradi va uni maktab ma’muriyatiga taqdim etadi. О‘qituvchilar
sog‘ligini mustaxkamlashga doir ishlarni о‘tkazadi va mehnat qilishga о‘rgatadi.
Sinf rahbari ishining о‘ziga xos xususiyatini Shundan iboratki, u oddiy bolalar
jamoasini emas, balki о‘quvchilar jamoasini shakllantiradi. О‘quvchilarning asosiy
vazifasi о‘qishidan iborat. Shuning uchun sinf rahbari dast avval bolalarning
о‘qishiga qanday munosabatda ekanliklarini, о‘zlarini qanday tutishlarini uy
vazifalarini sidqidildan bajarishlarini yoki bajarmasliklarini aniqlaydi. Va nihoyat
eng muhimi ularning о‘qishidagi mо‘ljallari nimalardan iborat. Bu mо‘ljallar
ijtimoiy mohiyatga molik yoki molik emasligi hisoblanadi. Pedagog sinf bilan
ishlashning dastlabki bosqichida turli vaziyatlarga duch kelishi mumkin.
Sinf rahbari jamoa rivojlanishining aniqlangan darajasiga qarab tarbiya usullarini
darajasiga qarab tarbiya usullarini tanlaydi. Bundan о‘qituvchilarning yosh
xususiyatlarini hisobga olish qо‘shimcha shart hisoblanadi. Pedagog shaxsni
Ma’ruza mashg‘uloti
har tamonlama yetuk kamol toptirishda katta rolь о‘ynaydi. Aqliy tarbiya shaxsni
har tomonlama taraqqiy ettirishda muhim rolь о‘ynaydi. О‘qituvchi axloqiy
tarbiyasining vazifasi va mazmunini о‘qituvchilardan ekologik ong va madaniyatni
shakllantiradi.
2. О‘qituvchilik kasbiga Shu jumladan sinf rahbari kasbiga xos bо‘lgan muhim
fazilatlardan biri – bolalarni sevishi, ularning xisiyoti bilan qiziqishi, har bir
shaxsni xurmat qilishdan iborat. Bolani sevgan butun kuch va bilimini bolalarning
kelajagi buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib tarbiyalashgan safarbar qila oladigan
odamgina haqiqiy о‘qituvchi bо‘la oladi. Bolaga befarq, uning kelajagi bilan
qiziqmaydigan, о‘qituvchilik kasbiga loqayd odam haqiqiy о‘qituvchi bо‘la
olmaydi.
«Boshlang‘ich ta’lim kontseptsiyasi»da boshlang‘ich sinf о‘qituvchisi qiyofasi
ta’riflanadi: «...eng muhimi balalarda о‘qish, о‘rganishga chinakkam xavas,
ishtiyoq uyg‘otuvchi, e’tiqod xosil qiluvchi ustoz sifatida alohida о‘rin tutadi.» va
yana Shu kontseptsiyadan boshlang‘ich sinf о‘qituvchisi fazilatlariga qо‘shimcha
keltiriladi. О‘qituvchi: «...О‘zbekiston kelajagi buyuk davlat ekaniga ishonadigan
milliy iftixorli bо‘lishi;
– bolalarni xalq pedagogikasi durdonalari hamda milliy qadriyatlarimiz asosida
tarbiyalay olishi;
– nutqiy ravon, xalq tili boyligi ifoda usuli va tasvir vositalarini adabiy til uslubi va
me’yorini tо‘la egallagan bо‘lishi» zarur.
О‘qituvchilik kasbiga xos bо‘lgan bunday fazilatlarni undagi pedagogik odob sinf
rahbarining yuksak kasbiy fazilatidir. U о‘qituvchining savotli bо‘lishiga, о‘z
xissiyotini idora eta olishiga, bolalarga pedagogik ta’sir о‘tkazish vosita va
me’yorlarni belgilash, aniqlashda yordam beradigan fazilat hisoblanadi. Yuksak
pedagogik odobga ega bо‘lgan sinf rahbarigina sinfda mо‘tadil psixologik iqlim
о‘rnata oladi, bolalar qalbiga tez yо‘l topa oladi.
О‘z xizmati xususiyatiga kо‘ra sinf rahbari tashkilotchilik fazilatiga ham ega
bо‘lmog‘i lozim. Buning uchun о‘qituvchi tashabbuskorlik va tashkilotchilik
qobilyatiga ega bо‘lib har doim tetik, g‘ayratli, о‘z kuchi va imkoniyatiga ishongan
bо‘lmog‘i zarur. Tashabbuskor va g‘ayratli sinf rahbari bolalarni о‘z orqasidan
ergashtira oladi, о‘quvchilar unga ergashadi.
О‘qituvchilik kasbi juda katta ruhiy va jismoniy kuch talab etadi, Shuning uchun
о‘qituvchining salomatligi ham ma’lum talablar qо‘yiladi. О‘qituvchining ovoz
paychalari rivojlangan, kо‘rish qobilyati yaxshi bо‘lishi kerak. Uzoq tikka tura
olishi, kо‘p yurishi, epchillik kabi fazilatlarga ham ega bо‘lmog‘i muqarrar.
О‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim kontsepsiyasida mutaxassis vazifalari
quyidagicha belgilangan: «... mutaxassis о‘z faoliyatini sohasidagi qat’iy nazar,
ijodiy jamoalarda ishlay olish qobilyatiga, menejment va marketing soxalarida
tayyorgarlikka ega bо‘lishi, yangi texnologiyalarni joriy etishning xо‘jalik ijtimoiy
va madaniy jihatlarini aniq tasavvur qila olishi kerak».
Ma’ruza mashg‘uloti
Ushbu fikrlar о‘qituvchilarga ham ya’ni mohir sinf rahbarlariga ham bevosita
taalluqlidir. Chunki, jamiyatimizda sodir bо‘layotgan tub о‘zgarishlar, bozor
munosabatlariga kirib borishimiz о‘qituvchilarni nafaqat kasbiy bilimlarini, balki
iqtisodiy yuridik, texnikaviy bilimlaridan ham xabardor bо‘lishini taqozo
qilmoqda. Bu о‘rinda boshlang‘ich sinf о‘qituvchilari, sinf rahbarlarining xizmati
katta.
3. Boshlang‘ich sinflar jamoasini jipslashtiruvchi omillardan biri о‘quv tarbiya
mazmunidir.
Davlat
ta’lim
standarti
asosida
belgilangan
fanlarning mazmuni salohiyati о‘quvchilarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan
birga jamoaga xos bо‘lgan о‘rtoqlik, dо‘stlik, hamkorlik, adolatparvarlik, mexru
shavqat kabi fazilatlarni uyg‘unligi tufayli jipslashadi. Shu tufayli davlatimiz
darsliklarini yangi avlodni tuzish kontseptsichsiga e’tibor qaratadi, hamda ta’lim
mazmunini milliy istiqlol g‘oyasi asosiy tamoillari bilan boyitishga e’tibor
kuchayadi. Sinf rahbari ishida о‘quvchilar jamoasini shakllantirish markaziy vazifa
hisoblanadi. Chunki jamoa tojini tarbiyalash kommunistik tarbiya-etakchi
printsipidir. Tarbiya metodlarini tanlashda ularning jamoadan rivojlanishi
darajasiga mosligi muvafaqiyatining muhim sharti hisoblanadi. О‘qituvchilar
jamoasini
mustaxkamlovchi о‘quvchi faoliyatini harakatlantiruvchi muhim manbalardan
foydalanish metodikasidir.
Darslikdagi matnlarni va xarakter xususiyatiga kо‘ra о‘quvchilar jamoasini
mustaxkamlovchi matnlarga yondagi matnlarni tanlash tarbiyalash tarbiyaviy
tadbirlarni jamoani mustaxkamlash bilan о‘tkazish.
Sinf majlisi har bir sinf uchun alohida sinf rahbarligi boshligida о‘tkaziladi. Sinf
majlisida kо‘riladigan masalalar sinf faollari bilan birgalikda kelishib bajariladi.
Sinf majlisida asosiy mavzu tarbiyachi qaratilganligi uchun tarbiyachi oid bо‘lgan
maqolalar, ertak-matnlar, she’rlar asosida bayon etiladi.
4. Hozirgi zamon о‘qituvchisining asosiy fazilatlaridan biri о‘z kasbiga
sadoqatliligi, g‘oyaviy e’tiqodligiga, о‘z kasbini sevishi, bu kasbga bо‘lgan cheksiz
sadoqat о‘qituvchini boshqa kasb egalaridan ajratib turadi. Chunki maktabda
ta’lim-tarbiya ishning yuqori saviyada о‘qituvchiga, uning kasbiy tayyorgarliga
bog‘liq.
Sinf rahbari shahsiga qо‘yiladigan muhim talablardan biri sinf rahbarining о‘z
ishini yaxshi bilishidir. Uning metodikasini puxta о‘zlashtirgan bо‘lishi zarur.
Shuni tо‘g‘ri tashkil qilish va uni bolalar bilan tuShunarli, qiziqarli va mas’uliyatli
xis qilgan holda olib borish kerak. О‘quvchilar о‘qituvchi bilimini bolalarga
yetkaza olishi imkoniyatlarni qadirlabgina qolmay, balki uning Shu predmetga
bо‘lgan qiziqishini, uning fidoiligini ham qadirlashadi, taqdirlashadi.
Sinf rahbarining yuksak madaniyati, uning teran bilim doirasi (ayniqsa,
О‘zbekiston
mustaqilikka
erishgandan
sо‘ng
xalqimizning
о‘z
tarixini,
madaniyatini, urf-odatini о‘rganishiga, bilishga bо‘lgan qiziqishi ortib borayotgan
Ma’ruza mashg‘uloti
davrda) ta’lim-tarbiya ishlarini muvoffaqiyatli kechishga yordam beradi. Hozirgi
zamon о‘qituvchisi ayniqsa sinf rahbari milliy qadriyatlarimizni bilibgina qolmay,
uni keng ota-onalar jamoatchiligi ichida, sinfda otashin targ‘ibotchisi ham bо‘lishi
kerak.
О‘qituvchilik kasbi juda katta va ruhiy va jismoniy kuch talab etadi. Shuning
uchun о‘qituvchining ayniqsa sinf rahbarining salomatligiga ham ma’lum talablar
qо‘yiladi.
О‘qituvchi shaxsiga qо‘yiladigan umumiy talablar bilan boshlang‘ich sinf
о‘qituvchisining kasbini о‘ziga xosligi ayrim spetsifik talablarni keltirib chiqaradi.
Chunonchi, boshlang‘ich sinf о‘qituvchisi anatomiya, fizologiya, maktab gigienasi
fanlaridan xabardor bо‘lmog‘i, о‘quvchilar faoliyatini Shu fanlar tavsiyasi asosida
tashkil etishi lozim; (sinf gigienik talabga javob berishi, о‘quvchilar rejimi,
ularning aqliy va jismoniy rivojlanishini kuzatishi va tо‘g‘ri yо‘naltirish);
о‘qituvchi о‘z nutqini iroda qilishi; adabiy nurq normalariga rioya qilishi;
ovozning baland pastligiga ahamiyat berishi, nutqining jonli, ifodali bо‘lishiga
e’tibor berishi; bolalarni charchatib qо‘ymaslik maqsadida ish turlarini tez-tez
о‘zgartira olishi, ota-onalar о‘rtasida pedagogik bilimlarni targ‘ib qilishi, ular bilan
yaqindan aloqa о‘rnata olishi (bu faoliyati turi boshlang‘ich sinf о‘qituvchilarini,
jismoniy xolatini о‘rganishga yordam beradi) va ularga tarbiyaviy ta’sir
о‘tkazishga yordamlashishi kerak.
Nihoyat u о‘z ustida tinmay ishlamosh lozim. Ayniqsa qadriyatlarimizni
о‘rganishga, о‘zligimizni bilishga ehtiyoj katta bо‘lmoqda, zero bu narsalarni
bilmay turib mustaqilligimizni mustaxkamlab, buyuk davlat qurib bо‘lmaydi.
Shunday ekan, boshlang‘ich sinfdan boshlab bolalar sharqona tarbiya ta’siriga
olmog‘i, о‘z qadriyatlarini bilmog‘i lozim. Bu о‘qituvchidan qolaversa sinf
rahbaridan chuqur bilimli bо‘lishni talab etadi.
5. Rabbim – fan, payg‘ambarim bilimdir.
(Abduraif Fitrat).
Ustozlik – bu kelajak, istiqbol uchun meros qilib qoldiriladigan boylikdir. Bu
boylikning qadr-qiymati Shu qadar buyukki, u odamni ma’naviy jihatdan boy qilib,
qalbini baxtga iloxiy nurga tо‘ldiradi.
«Ustoz» sо‘ziga berilgan ta’rifga e’tibor bering-a, uning mazmuni naqadar boy:
Ustoz – muayyan fan, bilim gohida botakror olim, pedagog mutaxassis, о‘z
yо‘nalishi bо‘yicha barcha yangiliklardan boxabar, hayyotda о‘z о‘rnini topgan
mavqei, salohiyati va maktabiga ega; olim fuzalo, oqil komil о‘rnak bо‘ladigan,
о‘zining ilg‘or tajribasiga ega va kelajakni ilmiy tasavvur qiladigan; ilmiy, bilimli,
hamma tomondan tan olingan malaxatgо‘y inson.
Dunyoda biron kimsa yо‘qki, uning ustozi bо‘lmasa. U hukumat rahbarimi, buyuk
allomami, vazir yoki iqtidorli shifokormi, xalq mehrini qozongan yozuvchimi yoki
qо‘li gul kosibmi, qarangki barcha-barchaning о‘z ustozi va hayot yо‘lini
charog‘on etib turuvchi yо‘lboshchisi bо‘ladi. Siz о‘zingizni ustozlik baxt
Ma’ruza mashg‘uloti
sohibi hisoblasangiz, quyidagilarni unutmaslik kerak.
– «О‘zbekiston kelajagi buyuk davlat» g‘oyasi sizning har kungi faoliyatingiz
uchun dasturulamol bо‘lsin va Shu buyuk xalq va davlatga munosib shogirdlar
tayyorlang.
Ustozning eng buyuk burchi – xalqqa nafi tegadigan aql idrokli, qobiliyatli
о‘quvchi shogirdlar tayyorlashdan iborat. Ustoz yaxshi shogrd tayyorlash uchun
eng avvalo uning о‘zi ma’naviy jihatdan barkamol, fikrlash tarzi noyob, dunyo
qarshi sog‘lom, о‘z yurti va xalqining g‘oyasi va ilg‘or mafkuraning baytrog‘dori
bо‘lishi kerak.
