Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti faniga kirish. Fanning maqsadi, vazifasi, asosiy tushuncha va tamoyillari. Reja: 1.2.Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti faniniing dolzarb muammolari va uni amalga oshirish yo‘llari. 1.3. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti faniniing jamiyatda tutgan o‘rni va ahamiyati. 1.4.Tarbiyaviy jarayonda g‘oyaviy- siyosiy va axloqiy tarbiyani tashkil etish. 1.5.Guruh rahbari ishini rejalashtirish. 1.6.Tarbiyaviy ish rejalariga kiritiladigan taxminiy ishlar. Hozirgi kunda yoshlarni barkamol inson, o‘z Vatanining ilg‘or kishisi sifatida tarbiyalash eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Chunki aynan yoshlar davlatimizning kelajagidir. Yangi asrga qadam qo‘yar ekanmiz mamlakatimizda chuqur, keng qamrovli iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy islohatlar amalga oshirilmoqda. Jamiyat ma’naviy yukasalishi va yangilanishi sari yuz tutgun bir paytda O‘zbekiston Respublkasi Prezidentining 1999 yil 3–sentyabrdagi “Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashining qo‘llab quvvatlash to‘g‘risida”gi Farmoni zamiridagi g‘oyalar, ulardan kelib chiqadigan asosiy maqsadlar ma’naviyatning ustuvorligini yana bir karra tasdiqlaydi. Xalqning ma’naviy ruhini mustahkamlash va rivojlantirish – O‘zbekistonda davlat va jamiyatning eng muhim vazifasidir. Ma’naviyat shunday qimmatbaho mevaki, u bizning qadimiy va navqiron xalqimiz qalbida butun insoniyatning ulkan oilasida o‘z mustaqilligini tushunib yetish va ozodlikni sevish tuyg‘usi bilan birgalikda yetilgan. Ma’naviyat insonga ona suti, ota namunasi, ajdodlar o‘giti bilan birga singadi. Ona tilining buyuk ahamiyati shundaki, u ma’naviyat belgisi sifatida kishilarni yaqin qilib jipslashtiradi. Tabiatga yaqinlik, jonajon ulkaning benihoya go‘zalligidan bahramand bo‘lish ma’naviyatga oziq beradi, kuchaytiradi. Ma’naviyat o‘z xalqining tarixini, uning madaniyati va vazifalarini chuqur bilish va tushinib yetishga suyangandagina qudratli kuchga aylanadi.1 Ma’naviyati yuksak shaxslar yurtni tanitadi. Shaxsni esa uning ma’naviy qiyofasi tanitadi. Ma’naviyat – tarbiyadan boshlanadi. Ta’lim– tarbiyasiz ma’naviyatning bo‘lmasligi barchaga ayon haqiqatdir. Milliy pedagogika asoschilaridan biri Abdulla Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot – yo halokat, yo sadoqat, yo falokat masalasidir!” degan so‘zlari fikrimizga dalil bo‘ladi. Respublikamiz hukumati tomonidan mustaqillikning ilk yillaridanoq, jismonan sog‘lom, ma’nan yetuk shaxs yaratishga e’tibor berila boshlandi. Bu boradagi ishlarni aniq, maqsadli amalga oshirish uchun davlat ahamiyatiga molik dasturlar, rejalar ishlab chiqildi.2 Mazkur “Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti” fanining o‘qitilishi ham aynan ushbu qarorga asosoan pedagogikaga ixtisoslashgan mutaxassislar uchun ishlab chiqilgan. Bunda uslubiyot tarbiya nazariyasining umumiy qoidalariga asoslanishi, lekin ularni takrorlamasligi, bu qoidalarni ro‘yobga chiqarish usullarining vositalari, yo‘llari va shakllaridan iborat bo‘lishi lozim. Tarbiyaviy ish uslubiyotini o‘rganish talabalarni tarbiyalashning umumiy masalalarini mustaqil, ijodiy va dadil hal qilishga tayyorlashi lozim. Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holatga keltirishi uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar qaytadan ko‘rib chiqilishi, asosiy e’tibor shaxsga qaratilishi, yillar davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo etadi. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti fanining bosh maqsadi – yosh avlodni ma’naviy axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy-tarixiy an’analarga , urf– odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali, tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib amalga joriy etishdir. 1 Рахимжонов Н. “Ёшлар иқтисодий тафаккурини шакллантиришда оиланинг роли” Т., 2005 (Б.М.И.) 2 З. Қурбаниязова “Тарбиявий ишлар жараёнида тарбияланувчиларда миллий ўзликни англашни шакллантришнинг педагогик асослари” номзодлик диссертацияси. Т., 2002. Tarbiyaviy ishlar tuslubiyoti fanining asosiy vazifasi esa – shaxsning aqliy erkin fikrlovchi va jismoniy rivojlanishi, uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir. Buning uchun: yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishga ko‘maklashish, o‘z – o‘zini idora va nazorat qila bilishni shakllantirish, o‘z shaxsiy turmushiga maqsadli yondoshuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg‘otish; Talabalarda madaniy hamda dunyoviy bilimlarni egallashga bo‘lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish, tobora o‘stirib–boyitib borish va estetik tushunchalarni shakllantirish; Har bir o‘smirning bilimdonligini va ijodiy imkoniyatlarini aniqlab, ularni rivojlantirish, inson faoliyatini turli sohalarda joriy qilib ko‘rish; Insonparvarlik odobi me’yorlarini shakllantirish (bir–birini tushinadigan, mehribon, shafqatli, irqiy kamsitishlarga yo‘l qo‘ymaslik) muomala odobi kabi tarbiya vositalari keng qo‘llanishi lozim. Tarbiya – tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir shaxs, o‘smir va yosh yigit – qizning betakror va o‘ziga xosligini e’tiborga olish; Amalda tarbiyaviy jarayon yaxlit va uzluksiz ishiga va turli yoshdagi tarbiyalanuvchilarni qamrab olishiga alohida ahamiyat berish lozim. O‘smir yigit va qizlar nafaqat bo‘lg‘usi katta hayotga tayyorgarlik ko‘radilar, balki ana shu haqiqiy hayot bilan yashaydilar. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti “Pedagogika” fanining bir qismi bo‘lib, fan sifatida ajralib chiqdi va o‘zining nazariy, uslubiy, amaliy asoslarini yaratdi. Natijada tarbiyaviy ishlarning tarmoqlari vujudga keldi. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti fani bir necha qismga bo‘lib o‘rganiladi. Bular quydagilardir: “Odobnoma fanini o‘qitish” metodikasi, “Jamoani tashkil qilish” metodikasi, “Guruh rahbarining tarbiyaviy ishlarni tashkil etish” metodikasi hamda “Yoshlarni tarbiyalashda oila, mahalla hamkorligini amalga oshirish” metodikasi va hakozolar. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti “Pedagogika” fanining bir qismi bo‘lib, fan sifatida qaraladi va o‘zining nazariy, uslubiy, amaliy asoslarini yaratdi. Natijada tarbiyaviy ishlarning tarmoqlari vujudga keldi. Demak bu fanni o‘qitishdan maqsad kelajakda talabalarimizga ta’lim muassasalarida ta’lim – tarbiyaga davr talablaridan kelib chiqqan holda yangicha yondoshishni, ishni sifat, mazmun jihatdan to‘g‘ri tashkil etishni o‘rgatishdan iboratdir. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti fanining bosh maqsadi – yosh avlodni ma’naviy axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy – tarixiy an’analarga , urf – odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali, tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib amalga joriy etishdir. Pedagogik texnika – bu shunday bir malakalar yig‘indisidirki, u pedagogga tarbiyalanuvchilar ko‘rib va eshitib turgan narsalar orqali ularga o‘z fikrlari va qalbini yetkazish imkonini beradi. Talabalar bilan bevosita muomala qilishda pedagogning xuddi ana shu malakalari (yoki ularning yo‘qligi) uning xulq atvorida namoyon bo‘ladi. Pedagogik mahorat bu fahm – farosat va bilimlarning, chinakam ilmiy, tarbiyadagi qiyinchiliklarni yengishga qodir bo‘lgan nufuzli rahbarlikning, talabalar qalbining qandayligini his qilish mahorati, ichki dunyosi nozik va zaif bo‘lgan talaba shaxsiga mohirlik bilan avaylab yondoshishi, donolik va ijodiy dallilik, ilmiy tahlil, xayol va fantaziyaga bo‘lgan qobiliyat majmuasidir. Pedagogik texnikani egallashning asosiy yo‘llari pedagog rahbarligidagi mashg‘ulotlar (pedagogik texnikani o‘rganish) va mustaqil ishlash (kasbiy jihatdan o‘z – o‘zini tarbiyalash) dir. Pedagogik texnika malakalarining individual – shaxsiy tusda ekanligini hisobga olib, pedagogik texnikani egallashda va uni takomillashtirishda kasbiy jihatdan o‘z – o‘zini tarbiyalash, ya’ni talabaning o‘zida mohir pedagog shaxsiy fazilatlarini va kasbiy malakalarini shakllantirishga qaratilgan faoliyat yetakchi rol o‘ynaydi. O‘zbekistonning mustaqilligi tufayli ota – bobolarimizning axloq – odob haqidagi hikmatli hikoyalari, naql – rivoyatlari yoshlarning ma’naviy qadriyatlarini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Buni biz odobnoma fanining o‘qitilishi misolida ko‘rishimiz mumkin. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishda esa har bir pedagog axloq odob haqidagi bilimlarga ega bo‘lishi kerak. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti fanini o‘qitishda jamoani tashkil qilish metodikasiga katta e’tibor beriladi, chunki shaxsni jamoada tarbiyalash bilangina jamiyatni yuksaltirish mumkin. Bu vazifalarni esa biz odatda guruh rahbarlarining zimmasiga yuklaymiz. Guruh rahbarlari o‘z navbatida guruhdagi talabalarning bevosita ta’lim – tarbiya jarayoni, ya’ni darslar davomida hamda darsdan keyingi faoliyatini nazorat qilishga ma’suldirlar. Keyingi yillarda davlatimizda qabul qilinayotgan ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qator me’yoriy hujjatlar, jumladan «Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” bozor iqtisodiyoti sharoitida muvaffaqiyatli ishlay oladigan, mustaqil fikrlovchi kadrlarni tayyorlashda oila, mahalla va o‘quv maskanlarining nufuzini yanada yuqori pog‘onaga ko‘tarishni taqozo etadi. Shu maqsadda tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va uni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish maqsadida biz sizlar bilan o‘qish davomida ushbu uslublardan foydalangan holda darslarni tashkil etamiz va har bir yo‘nalishga alohida to‘xtalib o‘tishga harakat qilamiz. Yana shuni ta’kidlab o‘tish kerakki tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda huquq – tartibot organlari, ijodiy uyushmalar, davlat va nodavlat jamg‘armalar, qo‘mitalar va tashkilotlar bilan hamkorlikda ish olib borilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Tarbiya- ma’naviy manbalar va hozirgi zamon talablari va ehtiyojlarini nazarda tutgan holda, o‘qituvchining o‘quvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o‘zaro amaliy va nazariy muloqotidir. Bugungi kunda tarbiya metodlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 1.So‘z orqali ifodalash metodi. 2.Ko‘rgazmalilik metodi. 3.Amaliy, namuna usuli. 4. Rag‘batlantirish va jazolash . Birinchi guruh - so‘z orqali fikrni bayon etish, maslahat berish, yo‘naltirish, suhbat, hikoya, ma’ruza. Ikkinchi guruh - kinofilmlar, tasviriy san’at, badiiy san’at va adabiyot. Uchinchi guruh - tarbiya ma’alumotlarini amaliy mehnat xarakatlari orqali berish, o‘rnak ko‘rsatish, namuna va ibratdan foydalanish. To‘rtinchi guruh - talabalarni yaxshi bajarilgan ish uchun rag‘batlantirish. Rag‘batlantirish ma’naviy va moddiy ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin. Jazolash metodi ham kam ishlatilishiga qaramasdan o‘zining ma’lum ta’sir kuchiga ega. Jazolashga - tanbeh berish, qattiq ogohlantirish, uyaltirish kabilar kiradi. 1.2.Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti faniniing dolzarb muammolari va uni amalga oshirish yo‘llari. Hozirgi kunda yoshlarni barkamol inson, o‘z Vatanining ilg‘or kishisi sifatida tarbiyalash eng asosiy masalalardan biri hisoblanadi. Chunki aynan yoshlar davlatimizning kelajagidir. Yangi asrga qadam qo‘yar ekanmiz, mamlakatimizda chuqur, keng qamrovli iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy islohatlar amalga oshirilmoqda. Jamiyat ma’naviy yukasalishi va yangilanishi sari yuz tutgun bir paytda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999 yil 3–sentyabrdagi “Respublika ma’naviyat va ma’rifat kengashining qo‘llab quvvatlash to‘g‘risida”gi Farmoni zamiridagi g‘oyalar, ulardan kelib chiqadigan asosiy maqsadlar ma’naviyatning ustuvorligini yana bir karra tasdiqlaydi. Xalqning ma’naviy ruhini mustahkamlash va rivojlantirish – O‘zbekistonda davlat va jamiyatning eng muhim vazifasidir. Ma’naviyat shunday qimmatbaho mevaki, u bizning qadimiy va navqiron xalqimiz qalbida butun insoniyatning ulkan oilasida o‘z mustaqilligini tushunib yetish va ozodlikni sevish tuyg‘usi Bilan birgalikda yetilgan. Ma’naviyat insonga ona suti, ota namunasi, ajdodlar o‘giti bilan birga singadi. Ona tilining buyuk ahamiyati shundaki, u ma’naviyat belgisi sifatida kishilarni yaqin qilib jipslashtiradi. Tabiatga yaqinlik, jonajon ulkaning benihoya go‘zalligidan bahramand bo‘lish ma’naviyatga oziq beradi, kuchaytiradi. Ma’naviyat o‘z xalqining tarixini, uning madaniyati va vazifalarini chuqur bilish va tushinib yetishga suyangandagina qudratli kuchga aylanadi. Respublikamiz hukumati tomonidan mustaqillikning ilk yillaridanoq, jismonan sog‘lom, ma’nan yetuk shaxs yaratishga e’tibor berila boshlandi. Bu boradagi ishlarni aniq, maqsadli amalga oshirish uchun davlat ahamiyatiga molik dasturlar, rejalar ishlab chiqildi. Mazkur “Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti” fanining o‘qitilishi ham aynan ushbu qarorga asosoan pedagogikaga ixtisoslashgan mutaxassislar uchun ishlab chiqilgan. Bunda uslubiyot tarbiya nazariyasining umumiy qoidalariga asoslanishi, lekin ularni takrorlamasligi, bu qoidalarni ro‘yobga chiqarish usullarining vositalari, yo‘llari va shakllaridan iborat bo‘lishi lozim. Tarbiyaviy ish uslubiyotini o‘rganish talabalarni tarbiyalashning umumiy masalalarini mustaqil, ijodiy va dadil hal qilishga tayyorlashi lozim. Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holatga keltirishi uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar qaytadan ko‘rib chiqilishi, asosiy e’tibor shaxs shaxsiga qaratilishi, yillar davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqazo etadi. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti fanining bosh maqsadi – yosh avlodni ma’naviy axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy, ma’naviy – tarixiy an’analarga , urf – odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali, tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib amalga joriy etishdir. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti fanining asosiy vazifasi esa – shaxsning aqliy erkin fikrlovchi, axloqan barkamol va jismoniy jihatdan rivojlangan shaxsni shakllantirish hamda uning qobiliyatlarini har tomonlama ochish uchun imkoniyat yaratishdir. Buning uchun: yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib olishga ko‘maklashish, o‘z – o‘zini idora va nazorat qila bilishni shakllantirish, o‘z shaxsiy turmushiga maqsadli yondoshuv, ularda reja va amal birligi hissini uyg‘otish; Talabalarda madaniy hamda dunyoviy bilimlarni egallashga bo‘lgan talablarini shakllantirish, malaka hosil qildirish, tobora o‘stirib–boyitib borish va estetik tushunchalarni shakllantirish; Har bir o‘smirning bilimdonligini va ijodiy imkoniyatlarini aniqlab, ularni rivojlantirish, inson faoliyatini turli sohalarda joriy qilib ko‘rish; Insonparvarlik odobi me’yorlarini shakllantirish (bir – birini tushinadigan, mehribon, shafqatli, irqiy kamsitishlarga yo‘l qo‘ymaslik) muomala odobi kabi tarbiya vositalari keng qo‘llanishi lozim. Tarbiya – tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir shaxs, o‘smir va yosh yigit – qizning betakror va o‘ziga xosligini e’tiborga olish; Amalda tarbiyaviy jarayon yaxlit va uzluksiz ishiga va turli yoshdagi tarbiyalanuvchilarni qamrab olishiga alohida ahamiyat berish lozim. O‘smir yigit va qizlar nafaqat bo‘lg‘usi katta hayotga tayyorgarlik ko‘radilar, balki ana shu haqiqiy hayot bilan yashaydilar. 1.3. Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti faniniing jamiyatda tutgan o‘rni va ahamiyati. Har qanday faoliyatda sifat va samaradorlikka yerishish xozirgi kunimizning muxim talabi xisoblanadi. O‘quv yurtidagi asosiy faoliyat o‘qishdir. Shuning uchun tarbiya o‘qish faoliyati bilan qancha ko‘p bog‘lansa, uning mazmunida tarbiyaviy tomon qancha kuchli bo‘lsa, tarbiya bilan ta’lim birligi barcha choralar bilan xal qilinsa, u xolda muvoffaqiyatga erishish shuncha osonlashadi. Ammo tarbiyaviy ta’sir ta’lim bilan cheklanmaydi. Uning mazmuni darsdan tashqarida talabalar faoliyatini uyushtirish, turli tuman tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etish orqali to‘latiladi va xal qilinadi. Mana shu tarbiya jarayonining samarasini oshirish nimalarga bog‘liq? Tarbiyaning samaradorligini oshirish dolzarb va murakkab muammodir. Samaradorlik deganda esa xar qanday faoliyatda eng kam kuch sarflash va moddiy jixatidan kam xarajat qilgan xolda, qisqa vaqt ichida ko‘zlangan maqsadga to‘la erishish tushiniladi. Garchi buni tarbiyaga tadbiq etadigan bo‘lsak, unda qulaylik tomoni xam xisobga olinadi. Lekin uning amalda xal qilinishi ma’lum shart- sharoitga bog‘liq bo‘ladi. Bular, avvalo tajribada qat’iy tizimning bo‘lishini taqazo etadi. Tajribadagi tizimchilik istagan pedagogik tadbirning muntazam uyushtirilishi deb tushuniladi. Ba’zi o‘quv yurtlarida qobilyatli, ijodiy izlanuvchan gurux raxbarlari tomonidan tarbiyaviy ishlarning maxsuldor natija beradigan tizimi vujudga keldi. Ammo ayrim gurux raxbarlarining tajribasida umumiy tizmning faqat ba’zi tarkibiy qismlarigina bor, xolos. Boshqalarida esa tizim o‘rniga turli tadbirlarning tartibsiz to‘plamiga duch kelamiz. Ana shunday xolda tarbiyaviy imkoniyat bilan natija o‘rtasida uzviylik yo‘qoladi. Bu xolning vujudga kelmasligi uchun gurux raxbari faoliyatida tarbiyaviy ishlarning tizimi bo‘lishi shart. Tarbiyaviy ishlar tizimi o‘z belgilariga ega bo‘lib, guruh rahbari shularni esda tutishi va quyidagilarga rioya qilishi kerak: 1.Tarbiyaviy ish tarbiyaning umumiy maqsadiga bo‘ysunishi va ayni paytda aniq vazifaga bog‘lanish kerak; 2. Tarbiyaning mazmuni, metodi, usuli, tashkiliy shakl va boshqarish jarayonining yaxlit xamda bir butunligini ta’min etishi kerak. Bular o‘zaro bir- biriga bog‘liq bo‘lib ulardan birining o‘zgarishi butun tizimning o‘zgarishiga olib keladi; 3. Tarbiyadagi dinamiklik-istagan tizim o‘z o‘tmishiga, xozirgi darajasiga va kelajak istiqbollariga ega bo‘lishi kerak; 4.Tarbiyaning boshqarilishi—tarbiyaviy ish tizimi tarbiyachidan qilingan ishning natijasin o‘rganib borishni, o‘z ishini taxlil qilish uslubini egallab borishni taqozo qiladi; 5.Tarbiya ishlari atrof—muxit bilan davr ruxi bilan bog‘lanib borishi kerak. Tarbiyaviy ishlar tizimi o‘z mazmuniga ega. Buni tarbiyani umumiy mazmuni va guruxning imkoniyatiga mos keladigan xajmi belgilaydi. Lekin tarbiyaviy ishlar tizimi qotib qolmagan mazmunan va shaklan muntazam yangilanib turishi va bu tarbiya jamoaning extiyoji sifatida vujudga kelishi lozim. Tarbiyaviy ishning samaradorligiga tarbiyaga majmuaviy munosabat talabi xam ta’sir etadi. Tizim va majmuaviy munosabat o‘zaro uzviy bog‘liq bo‘lib, ulardan biri yo‘q joyda ikkinchisi xam bo‘lmaydi. Tarbiyaga majmuaviy munosabat tarbiyaning asosiy moxiyati bo‘lgan xar tomonlama garmonik rivojlangan shaxsni yetishtirish maqsadidan kelib chiqadi. Majmuaviy munosabat tarbiyaviy ishlarni birlashtirishini, pedagogik ta’sir vositalarni taxlil qilish yo‘li bilan gurux raxbari mexnatida yuksak samaraga erishishni ta’minlaydi. Bunda xam bir ish mavzu bilan bog‘lanib, butun jamoaning ishtiroki shu asosida ta’minlanadi. Gurux raxbari ishidagi majmuaviy munosabat umum maktab tarbiyaviy ishlari zanjiri bilan bog‘lanishi tufayligina vujudga keladi. Akademik litssey, kollejdagi tarbiyaviy ish davri bir qator o‘quv yurti tadbirlari atrofiga birlashadi va uning amalga oshirilishida birinchi kursdan uchinchi kursgacha bo‘lgan xamma talabalar, gurux raxbarliri, ota-onalar, barcha o‘qituvchilar, «Kamolot» tashkiloti va otaliq korxona vakillari qatnashadi. Masalan: «jonajon o‘quv yurtim mening» mavzusidagi umumiy tadbirni olaylik. Xar bir guruxda shu mavzu bilan bog‘liq o‘lkashunoslik ishlari zanjirli tashkil etadi; dorivor o‘simliklarni yig‘ish o‘lka tabiatini bilag‘onlarning bellashuvini o‘tkazish, ko‘rgazma uchun tabiiy ma’lumotlar yig‘ish, kuz guldastasi tanlovini uyutirish sayyoxlar musobaqisini (gulxan yoqish, palatki o‘rnatish, tez yordam berish, ko‘maklashish va boshqalar) tashkil etish, rasssomlar, fotosur’atchilar tanlovini o‘tkazish va ona Vatan mavzusida insho yozish, sayoxatga chiqish (kichiklarga kattalarga bog‘liq) xamda boshqa ishlar uyushtiriladi. «Tabiat fantaziyasi» ko‘rgazmasini tishkil etish bilan ishga yakun yaasaladi. Dasturning bu qadar xilma-xilligi gurux talablarining mustaqilligini oshiradi, ularning sport, sayoxlikka xamda mexnatga oid malaka va ko‘nikmalarning sinovdan o‘tkazadi, axloqiy tarbiyalanganlik darajasini aniqlaydi. Bunday tadbirlarga «Qo‘shiq bizga xamroxdir» mavzusida qo‘shiqlar festivali o‘tkazish; ta’til kunlarida «Biz dunyoning egalarimiz» mavzusida yig‘ilishlar, sof vijdonli kishilar, «urush oloviga qarshi kurashganlar safiga» mavzusida yosh antifashistlar xaftaligi, bilimlar va ijodiyot ko‘rigi, fan va texnika xaftaligi; «Mening mexnatim respublika mexnatiga qo‘shiladi» mavzusida mexnat xaftaligi va o‘n kunliklari tashkil qilish mumkin. Bu xildagi ishlar o‘z mazmuni bilan o‘quvchilarda yuksak fuqarolik fazilatlarini shakllantiradi, g‘oyaviy-siyosiy mexnat xamda axloqiy tarbiya uyg‘unligi ta’minlaydi va ana shular tarbiyadagi namunaviy munosabatni ifodalaydi. Gurux raxbari tarbiya ishlari tizimidan xam majmuaviy munosabat xa vaziyatni yaratish maqsadida foydalanish kerak. Chunki tarbiyada vazifalar yaratadigan tarbiyani undan o‘z maqsadi uchun juda keng va unumli foydalana oladi xam. 1.4.Tarbiyaviy jarayonda g‘oyaviy- siyosiy va axloqiy tarbiyani tashkil etish. G‘oyaviy axloqiy tarbiyaning asosiy maqsadi g‘oyaviy axloqiy jixatidan yetuk va faol yoshlarni tayyorlashdir. Eng muhim vazifalardan esa, bu talabalarni axloq talablariga muvofiq takomillashtirishga tomon yo‘naltirishdir. Xar bir talaba o‘zini-o‘zi tarbiyalashning maqsadini aniqlab olishga yordamlashmoq kerak. Buning uchun xar bir o‘quvchining extiyoj va qiziqish darajasini o‘rganish ularga o‘z extiyojlarini jamiyat manfaatlariga, xal etilayotgan ijtimoiy vazifalarga bo‘ysintirishga, o‘z jamoasi sharoitida vujudga kelayotgan extiyojlarni ko‘ra olishga va nixoyat ularning xal qilishning aniq shart-sharoiti va xaqiqiy imkoniyatlarni topa olishga o‘rgatish gurux raxbarining burchidir. G‘oyaviy axloqiy tarbiya vazifalarini amalga oshirish, o‘quvchilarni g‘oyaviylik , baynalmilallik, vatanparvarlik ruxida tarbiyalash; shaxsning faol pazitsiyasini tarkib toptirish; axborotlar oqimida o‘ziga to‘g‘ri yo‘nalish oola bilishga o‘rgatish; milliy g‘oya uchun kurash jarayonida o‘zining faol faoliyati bilan ishtirok etishga tayyorgarlik; mexnat faoliyatida g‘oyaviy-axloqiy jixatdan tarbiyalashning axamiyati tobora ortib bormoqda. Talabalarni g‘oyaviy-siyosiy, axloqiy jixatdan tarbiyalash, ularda dunyoqarashni shakllantirish asosan darsda xal qilinadi, lekin bu ish gurux raxbari faoliyatida aloxida o‘rin tutish kerak. Lekin bu muxim masalani xal etishda gurux raxbari quyidagi vazifalarni majmuali xal qilish kerak: 1.Talabalarni ma’lum bir darajadagi siyosiy bilimlar, dunyoqarashga doir g‘oya va tushunchalar bilan qurolllantirish; 2.Talabalarda fuqarolik xislarini xosil qilish, ya’ni o‘zining mamlakatdagi, xalqi xayotidagi voqealarga aloqador ekanligini anglashiga erishish, vatanparvarlik, baynalmilallik sifatlarini tarbiyalash; 3. Talabalarni ijtimoiy-siyosiy amaliyotga, ijtimoiy foydali ishlarga mexnat faoliyatigafaol jalb qilish yo‘li bilan ularda ijtimoiy-siyosiy tajribani barpo etish. Gurux raxbari talabalarning darsda egallagan g‘oyaviy-siyosiy bilimlarni darsdan tashqaridagi turli tarbiyaviy ishlar vositasida kengaytirildi. Bu ishlar vaqt o‘lchovining chegaralanmaganligi, emotsional ta’sir imkoniyatining kengligi shaxsiy extiyojga muvofiqligi tufayli talabalar tomonidan darsdagidan ko‘ra boshqacharoq qabul qilinadi. Bu narsa ya’ni milliy g‘oyalar xar bir kishining xulq- atvorida, xar bir jamoa va xar bir tashkilotning faoliyatidagi ishlar bilan uzviy bog‘lab olib borilishi lozim. Ana shunga amal qilgan gurux raxbari xar bir talabani va butun gurux jamoasini faol ijtimoiy ishlarga jalb qiladi, ularda ijtimoiy axamiyatga ega bo‘lgan faoliyatda qatnashish extiyojini uyg‘otadi, bu esa g‘oyaviy-siyosiy tarbiyaning natijasidir. Talabalarning o‘zlari gazeta va jurnallardan maqolalar to‘plami gurux burchagida ko‘rgamalar tayyorlashi, maxsus gazetalar chiqarishi, axborotlarni o‘zlari mustaqil o‘tkazishlari foydaldir. Yuqori kurslarda bu ishlarning mazmuni, shakli va metodlari yanada murakkablashadi, manbalar xajmi ko‘payadi va ular xalqaro voqealarga doir ma’ruzalar talabalar anjumanlari, jamoatchilik muxokamalari, munozaralar shaklida o‘tadi. Siyosiy axborotlar talabalarda siyosiy bilimlarga chuqur qiziqish uyg‘otish, gazeta o‘qish, ichki va tashqi voqealarga doir radio eshittirishlarni va teleko‘rsatuvlarni tinglash va kurish extiyojini tarbiyalash kerak. Gurux rahbari bolalarning turli xil voqealar haqidagi o‘zaro muloxazalardagi noto‘g‘ri fikrlarni tuzatishi, ijtimoiy hayotning muhim voqealarini ilmiy asosda sharxlab berishi g‘oyat muximdir. Ayni vaqtda guruh raxbari talabalarning axloqiy shakllanishi, ma’naviy dunyosining tarkib topishi uchun xam g‘amxo‘rlik qiladi. Xalqimiz moddiy farovonligining, madaniy darajasining, ma’naviy dunyosining o‘sib borishi, mamlakatimiz ma’naviy xayotida eng ilg‘or va eng insonparvar ijtimoiy munosabatlar tizimining qaror topganligi guruh raxbari amalga oshiradigan axloq tarbiyasining muvoffaqiyatini ta’minlash uchun garovdir. Talabalarning axloqiy shakllanishi faoliyat jarayonida ro‘y beradi. Faoliyatni tashkil etish bilan guruh rahbari har bir talaba shaxsini g‘oyaviy–axloqiy jihatdan tarkib topishni ta’minlaydi. Talabalarni faoliyatning ma’lum bir turiga jalb qilish aniq maqsadga qaratilishi kerak. Talabalarni axloq nazariyasiga doir bilimlar bilan qurollantirish va ularni ijtimoiy xayot voqealaridan axloqiy tomonlarni ajrata olishga, axloq me’yorlariga muvofiq baxolashga o‘rgatish bilan guruh rahbari yigit-qizlarning o‘z xulqini axloq me’yor va qoidalari nuqtai nazaridan idora qila olishlariga erishadi. Yoshlar bilan o‘tkaziladigan odob va axloqqa oid suxbatlar ulaar ishtirok etadigan ijtimoiy foydali va unumli mexnat, turli xil ijod ishlari «Kamolot» tashkiloti faoliyati bilan uzviy bog‘liq tarzda borsagina, ijobiy natija beradi. Axloqqa oid suxbatlar samaradorligini ta’minlovchi muxim shartlardan biri talabalarning ongi bilan xulqi o‘rtasidagi birlikni ta’minlash xisoblanadi. Axloqiy bilim berishdan maqad, tashqi ta’sirni ongli xarakat bilan bog‘lovchi ichki istakka aylantirishni ta’minlashdir. Bunda u o‘ziga ma’lum bo‘lgan axloq me’yoriga rioya qilgan xolda to‘g‘ri xarakat qilish yo‘lini tanlab olishga o‘rganadi. Masalan, guruh rahbari o‘z suxbatini shunday boshlaydi. «Avtobusda ketayotgan bir necha yoshlar qo‘llaridagi radiopleyrni baland qo‘yib, allaqaysi guruh ijrosidagi sershovqin kuy tinglab borardilar. Keksa ayol ulardan ovozni pasaytirishni iltimos qilib qoldi. Bunga javoban «Eshitgingiz kelmasa qulog‘ingizni berkitib oling»dedi yoshlardan biri. Ikkinchisi esa vaziyatni yumshatish uchunmi, yoki noqulay axvoldan chiqish uchunmi xar xolda «Xolajon, siz zamonaviy kuylarni yomon ko‘rarkansiz-da»-- dedi, uchinchisi esa, «Siz birginasiz, biz esa ko‘pchilikmiz. Ko‘pchilikni istagini xurmat qilish kerak buvijon!»-- deb qo‘shib qo‘ydi. Guruh rahbari talabalar bilan vujudga kelgan ushbu vaziyatni muxokama qilib, o‘z fikrlarini bildirishni taklif qiladi. Axloqiy bilim berishda guruh rahbari bilan oilaviy xamjixatlik g‘oyat muxim omildir. Shuning uchun yoshlar bilan bir qatorda ota-onalar o‘rtasida xam axloqiy tarbiyaga doir bilimlar tarqatish kerak. Axloqqa oid suxbatlarni bir oyda bir marta o‘tkazgan ma’qul. Xar bir suxbatga 7-10 kun tayyorlaniladi. Suxbat vaqti 40-45 minutdan oshmasligi kerak. Navbatdagi suxbatga tayyorlik davrida guruh rahbari xamda yoshlar turli xil faoliyatda ishtirok etadilar. Mavzu tanlashda guruh rahbari mamlakatning ijtimoiy xayotida ro‘y berayotgan voqealarga, o‘quv materialining mazmuniga, talabalarning axloq me’yoriga doir bilimlari darajasiga asoslanadi. Axloqiy ongni shakllantirishda guruh rahbari suxbatlar bilan bir qatorda tushuntirish, ma’ruza, namuna-ibrat kabilardan xa keng foydalaniladi. Ana shu jarayonda u talabaning axloqiy muloxazasini o‘stirishga o‘zining va boshqalarning xulqini axloq me’yorlari asosida baxolay olishga qaratilgan ishlarga, ularni jalb qilishga aloxida e’tibor berish lozim. Odatda talabalar o‘rtoqlarining, atrofdagi kishilarning xulqidagi ijobiy, salbiy tomonlrni baxolay olganlari xolda o‘z xulqidagi tomonlarga u qadar e’tibor berishmaydi va ularda o‘z xulqini baxolash ancha kech ko‘rina boshlaydi. Mana shuning uchun guruh rahbari talabalarni o‘z xulqini baxolash ancha kech ko‘rina boshlaydi. Mana shuning uchun guruh rahbari talabalarni o‘z xulqini axloq me’yor va talablari asosida quyi kurslardan boshlaboq baxolashga o‘rgata boshlashi maqsadga muvofiqdir. Guruh rahbari axloq tarbiyasini amalga oshirishda xar bir talabaning xulqiga, xarakter xislatlariga aloxida e’tibor berib borishi kerak. Guruhda pedagogik qarovsiz qolgan, tarbiyasi qiyin bolalarga ham uchraydi. Agar bu xil bolalarning xulqi o‘z vaqtida tuzatilmasa, u jamiyatdagi axloq me’yorlariga xilof yo‘nalish kasb etishi ham mumkin. Shuning uchun ham guruh rahbari bu xil yoshning xulqidagi salbiy yo‘nalishni qancha tez aniqlasa, uni tuzatishga qanchalik tez va faol aralashsa, shuncha yaxshi ish qilgan bo‘ladi. Guruh rahbarining axloqiy tarbiyani amalga oshirishi metodik asosga ega bo‘lsagina samara beradi. Buning moxiyati guruh rahbarining talabalarni axloqiy rivojlantirishga qay darajada ta’sir qila olishidadir, ya’ni talabaning yoshi, guruhi, shaxsiy xususiyati xisobga olinishi kerak. Axloqiy mavzular yuzasidan munozaralar o‘tkazish talabalarda axloqiy e’tiqod, qarash va nuqtai nazarni shakllantirishning muxim vazifasi xisoblanadi. Munozara vaqtida guruh rahbari betaraf turishi foydalidir. Munozara oxirida guruh rahbari yakun chiqaradi. Munozara uchun yoshlarni to‘lqilantirayotgan masalalar mavzu bo‘ladi, masalan: «Xayotda o‘z o‘rnini topishning ma’nosini qanday anglaysiz?», «Yashashning ma’nosi va xayotdan maqsad», «Inson qachon baxtli bo‘la oladi?», «Zamonaviy bo‘lishning ma’nosi nimada?». Guruh rahbari xar bir mavzuning mazmuniga kiradigan masalalarni aniqlashda talabalarga yordam beradi. Masalan: «Xayotda o‘z o‘rnini topishning ma’nosini qanday anglaysiz?» mavzusi uchun asos qilib quyidagi masalalarni olish mumkin: «Hayotda o‘z o‘rnini topish» iborasini qanday tushinasiz? Qanday orzuni eskirgan deyish mumkin? Baxt va xayotdan lazzatlanish, ular o‘rtasida farq bormi? Shaxsiy erkinlikni qanday tushunasiz? Sizning g‘oyangiz kabi masalalarni tavsiya qilish mumkin. «Yashashning ma’nosi va xayotdagi maqsad» mavzusiga. 1. Xayotning «ma’nosi» va «maqsadi» bir xil tushunchami? 2. Xayotimiz qo‘ygan qadamimizga qanchalik va qay jixatdan bog‘liq bo‘lish mumkin? 3. «Qanday yashash kerak», «Nima uchun yashash kerak», bu masalalarning xar birini qanday anglash kerak? 4. «Yashashning ma’nosi» va «Baxt» tushunchalari o‘rtasida o‘zaro o‘xshashlik bormi? Bo‘lsa nimada, kabi masalalar asos qilib olinishi maqsadga muvofiqdir. Munozara uchun tavsiya etilayotgan bu mavzular yoshlarning fikrini band qiladigan asosiy mavzular bo‘lib, ulardan qaysi birini tanlash, qanday uyushtirish guruh o‘quvchilarning extiyojiga, jamoadagi kayfiyat va qiziqishga bog‘liq. Bu mavzular mazmuniga kiradigan masalalar xammasi axloq, ma’naviy xayot bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘lib, ular yuzasidan yuritiladigan baxslar yordamida talabalar axloqiy bilimga jamiyatdagi odamlar munosabati bilan bog‘liq me’yor va qoidalarga oid tushunchalarga ega bo‘ladilar, asta-sekin ularda ishonch va qarashlar tarkib topa boradi. Guruh rahbari faoliyatining mazmuniga kiradigan axloq tarbiyasi faqat yuqoridagilar bilangina xal bo‘la qolmaydi. Axloqiy tarbiyani amalga oshirish murakkab jarayon bo‘lib, asosiy e’tibor talablarda axloqiy ong, axloqiy xis, tushuncha, muloxaza kabilarga muvofiq axloqiy malaka va odatlarni shakllantirishga qaratilishi kerak. 1.5.Guruh rahbari ishini rejalashtirish. Tarbiya jarayoni va uning natijasi ishning qay darajada tashkil etilganligi va undan keladigan samaraga bog‘liq. Guruh rahbari tarbiya ishini guruh miqyosida xal etishda istiqbolni tasavvur eta olsa, kelajakni ko‘ra bilish maxoratiga ega bo‘lsagina u muvofaqqiyat bilan ishlay oladi. Hozirgi kunda mehnatni ilmiy asosda tashkil etish davrning muxim talabi bo‘lib qoldi. Shu boisdan xam. guruh rahbari ishini ilmiy asosda tashkil etishda quyidagi talablarga rioya qilish kerak: o‘z ishida tarbiyaning umumiy maqsadini xisobga olgan xolda shu kun uchun muhim bo‘lgan aniq maqsadni belgilash: bolalar jamoasining xususiyatidan kelib chiqadigan vazifalarni tushuntirish; tarbiyaning umumiy qonuniyatlari va prinsiplarini, talabalarga ta’sir etishning shakli, metodi, vositalarini yaxshi bilish; bolalar guruhini idora qilish qoidalari va jamoani rivojlantirish qonunlarini bilish kabilar. Tarbiyada ijod qilmay ishlash mumkin emas. Agar guruh rahbari o‘z ishidagi xar bir qadamining pedagogik ma’nosini yaxshi bilsa, u talabalar qalbining muxandisiga aylanadi, aks xolda esa oddiy bir xunarmand bo‘lib, qoladi xolos. So‘nggi yillarda talabalarning extiyoji va talabalar doirasi beqiyos darajada o‘sib, o‘zgaradi. Fan-texnika yangiliklari, ilmiy ommabop kitoblar, yoshlarning texnik va badiiy jurnallari, kino va talabalarni boy manbaalar bilan tanishtirmoqda. Agar guruh rahbarining guruhdagi ishlari talabalarning ana shu axborotlardan kelib chiqayotgan eextiyojlari darajasiga loyiq bo‘lmas ekan, unda ishlashda ko‘chirmachilik, shaklbozlik vujudga keladi va guruh rahbari tashkil etayotgan ish talabalardan o‘sishdan orqada qolganligi uchun unga qiziqish susayadi. Shuning uchun guruh rahbari o‘z ishini rejalashtirishda, talabalarning rivojlanish darajasini, extiyojlarini, jamoa taraqqiyoti bosqichlari, kamolot tashkiloti faolligini va imkoniyatlarini xisobga olishi kerak. Buning uchun guruh rahbarining rejasi: Birinchidan, o‘z mazmuniga ko‘ra g‘oyaviy-siyosiy, ijtimoiy foydali yo‘nalishga qaratilgan bo‘lishi, ya’ni jamiyatning va boshqalarning foydasiga qaratilgan ishlarga aloxida e’tibor berish; Ikkinchidan, tarbiyaning yo‘nalishini, talabalarga ta’sir etish vositalarini maqsadga muvofiq tanlash, ya’ni reja mo‘ljallanayotgan ishlar nimaga va kimga qaratilganligini aniqlash; Uchinchidan, rejadagi ishlar aniq - umumiy maqsadga bo‘ysuntirilgan, bajaruvchilari, vaqti, ish shakli ko‘rsatilgan bo‘lishi; To‘rtinchidan, rejadagi ishlar talabalar kuchiga va yoshiga mos kelishi; Beshinchidan, talabalar qiziqishiga asoslanishi va extiyojlaridan kelib chiqishi; Oltinchidan, mo‘ljaldagi ishlarni bajarishda butun jamoaning va yakka shaxslarning ishtirokini xisobga olish; Yettinchidan, bajarilishi lozim bo‘lgan barcha ishlar oldindan xammaga ma’lum qilinishi kabi talablarga javob berishi lozim. Tajribada guruh rahbarining ich xil rejasi o‘zini oqladi, bular istiqbolli rejalar (uzoq muddatli mo‘ljallab tuziladi va u ayni paytda guruh, undagi xar bir shaxsni tarbiyalashning umumiy dasturi xam bo‘lib xizmat qiladi), taqvim reja(odatda bir oy uchun tuzilib, shu oyning xar bir kuni uchun mo‘ljallanadigan aniq ishlarni o‘zida aks ettiradi), aloxida tarbiyaviy tadbir uchun tuziladigan reja konspekt (ba’zan u tarbiyaviy tadbirning ssenariysi deb xam yuritiladi). Reja qanday bo‘lishdan qat’iy nazar tarbiyaviy faoliyat mazmunini, guruh talabalari jamoasining rivojlanish istiqbolini aks ettirish kerak. Eng yaxshi guruh rahbarlarning ilg‘or tajribasi asosida o‘zida quyidagi bo‘limlarni aks ettiruvchi taxminiy reja chizmasini tavsiya qilamiz: 1. Guruh rahbarining guruh bilan olib boradigan ishlarning asosiy yo‘nalishlari bo‘limi. Bu bo‘lim: «Guruhni tashkil etish», «G‘oyaviy axloqiy tabiya», «Mexnat tarbiyasi va kasb tanlashga yo‘llash», «Oila va jamoatchilik bilan xamkorlik» kabi moslamalarni o‘z ichiga oladi. Endi shu masalalarning xar birining mazmunini ko‘rib chiqaylik. Guruhni tashkil etish-bunda talabalarning o‘zini-o‘zi boshqarish o‘rgonlari ishiga pedagogik rahbarlikning ta’minlanishi ko‘zda tutiladi. Shu maqsadda guruh majlislarining kun tartibi, ularni tayyorlash va o‘tkazish ishlari, faollar bilan ishlash ko‘zda tutiladi. Shu maqsadda guruh majlislarining kun tartibi, ularni tayyorlash va o‘tkazish ishlari, faollar bilan ishlash ko‘zda tutiladi. Mexnat tarbiyasi va kasb tanlashga yo‘llashda talabalar uchun o‘qish va o‘quv ishini oqilona tashkil etish, shuningdek o‘ziga-o‘zi xizmat, ijtimoiy foydali mexnat, texnik ixtirochilik, kasb tanlash ishlarini tashkil etish bilan bog‘liq tadbirlar ko‘rsatiladi. Kechalar, ertaliklar, kitobxonlar anjumani, suxbatlar o‘tkazish, ko‘rilgan kinofilm va spektaklni muxokama qilish, xavaskorlar to‘garagi qo‘shiq va badiiy o‘qish tanlovi, rasmlar ko‘rigi, muzey va ko‘rgazmalarga borish, «Talabalar va yoshlar musiqasi» xaftaligi, kino, teatrlarga borish—bularning xammasi estetik tarbiya masalasining mazmunini tashkil etadi. 2. Pedagogik jamoa bilan aloqa bo‘limida guruhda dars berayotgan o‘qituvchilarni guruh tarbiyaviy ishlariga jalb qilish yo‘llari talabalar uchun qo‘shimcha mashg‘ulotlar, fan va ijodiy to‘garaklar, munozaralar, ilmiy anjumanlar, qiziqarli uchrashuvlar, fan xaftaliklari bilan bog‘liq ishlar yoritiladi. Oila va jamoatchilik bilan ishlash bo‘limida esa oila va o‘quv yurtining talabalarga qo‘yadigan axloqiy talablarni ishlab chiqishga qaratilgan tadbirlar ko‘rsatiladi, ota-onalar va jamoatchilikning guruh xayotini va faoliyatini tashkil etishda qanday yordamlar berishlari belgilab chiqiladi, ota-onalar majlislari va ota- onalar uchun tashkil etiladigan suxbat, ma’ruza anjumanlarning mavzulari, kimning oilasiga borishi va boshqa bir qator ishlar aniqlashtiriladi. Ayniqsa, bu o‘rinda jamoatchilik bilan xamkorlik, chunonchi, ishlab chiqarish korxonalarida, turar joylarning oila va o‘quv yurtiga yordam beruvchi komissiyalari bilan aloqalar, ularni guruh xayotiga jalb qilish yo‘llari va shaklini belgilashda aloxida e’tibor berish lozim. Rejalashtirishda xar bir bo‘limda ko‘plab tadbirlarni ko‘rsatish shart emas. Chunki xar bir tadbir xamisha bir necha tarbiyaviy vazifani xal qiladi. Ishning muvaffaqiyatini tadyuirlarning miqdori emas balki talabalarga tarbiyaviy ta’sir etishning darajasi sifati va tizimini belgilashni xayotiy tajribalar xam ko‘rsatmoqda. Reja bir oylik, choraklik, yarim yillik qilib tuzilishi mumkin. Guruh rahbari uchun esa qaysi bir qulay bo‘lsa, u shunisini qo‘llashi foydalidir. Guruh rahbari rejasi bir nusxada qilib direktor tasdig‘idag o‘tgach uning (guruh rahbarining)o‘zida saqlanadi. Reja xarakat dasturi bo‘lib, amalga oshirilishini ta’minlash uchun taqvim reja tuziladi. Taqvim bir chorakka, ko‘pincha bir oyga mo‘ljallanadi. Uning aniq bo‘lishi va rejalarning amalga oshirilishini ta’minlanishi uchun guruh rahbari shu muddat ichida o‘quv yurti miqyosida o‘tishi mumkin bo‘lgan an’anaviy ishlarni to‘la xisobga olish kerak. Masalan, sentyabrda o‘quv yilining boshlanishi bilan bog‘liq «Bilimlar kuni, so‘nggi qo‘ng‘iroq kuni», «Talaba yoshlar kuni», «O‘qituvchilar kuni» an’anaviy ishlardir. Shuningdek, o‘quv yurtida xar oyning oxirgi juma kuni «Ma’naviyat va ma’rifat kuni» deb e’lon qilingan va u an’anaga aylangan. Shu kuni guruhlar o‘rtasida suxbatlar, bellashuvlar, qo‘shiq—she’riyat kechalari, uchrashuvlar va boshqalar o‘tkaziladi. Bunda aloxida xafta yoki o‘n kunliklar ma’lum bir soxaga bag‘ishlanadi, chunonchi sa’nat xaftasi, texnik ijod va fan xaftaligi, mexnat xaftaligi, sport o‘n kunligi va xakazolar. Xafta kunlarini xam psixologik imkoniyatga qarab band qilish yaxshi va foydali bo‘ladi, masalan, dushanba ancha qiyin o‘tadi, shu kunga yorqin, emotsional ta’siri kuchli ishlarni(bayram uchrashuvlari, tanlov natijalarini chiqarish va boshqalar), shanba ancha lanj o‘tadi, chunki xafta oxirlab qolganligi tufayli toliqish kuchayadi, shu boisdan xa bunga tetiklik, quvnoqlik baxsh etadigan ishlarni yakshanbaga esa xordiq chiqarib, kuch to‘plashga ta’sir etadigan ishlarni mo‘ljallash foydali bo‘ladi. Taqvim rejaga mavsum xam ta’sir etadi: iliq kuz, quyoshli baxor kunlari ochiq xavoda o‘yin, mexnat bilan bog‘liq ishlarni tashkil etish; yomg‘irli va ayozli kunlarda og‘zaki ish shakllaridan ko‘proq foydalanish(ular bino ichida o‘tadi) maqsadga muvofiqdir. To‘garak ishlari, yig‘in va majlislar, suxbat va ma’ruzalar munozara va siyosiy o‘qish –axborot kabi ish shakllaridan xaftaning o‘rta kunlarida foydalanish ayni muddaodir. Taqvim rejada an’ana bo‘lib qolgan ishlarga keng o‘rin beriladi. Odatda esa ularning xamisha bir xilda o‘taverishi xollariga du kelamiz. Bu tadbirlar shu darajada ommalashib ketganki, ular ko‘pincha bolalarda xafsalassizlik kayfiyatini uyg‘otadi va qiziqishlarni sovitadi. Masalan, «Mustaqillik kuni» bayram qilinishi, «Bilimlar kuni» o‘tkazilishi bularning barchasi tantanali, badiiy va ommaviy qismdan tashkil topadi. Ammo bu ishlarni uyushtirish shakli bir xilligi tufayli xam uning ta’siri kam bo‘lib qoladi va ko‘zlangan maqsadga erishilmaydi. Shuning uchun guruh rahbari, aytaylik, armiya kuni uchun o‘tadigan ishlarni xar yili yangi mazmunda uyushtirsa va yildan, yilga o‘zgartirib borsa, u xolda talabalarning faolligi ortadi, ulardan tashabbus ko‘rsatish, manfaatdorlik o‘sadi. Masalan, aytaylik, birinchi yili «Vatan ximoyachilar kuni»ga atab bayram kechasi, ikkinchi yili «Motamsaro ona» xaykaliga gulchambar qo‘yish, keyingi yili otish, mo‘ljalga olish, to‘siqni yengish bo‘yicha musobaqa uyushtirish rejaga kiritilsa va o‘tkazilsa bu mazmuniy jixatidan rang-barang bo‘ladi. Bu ishlarga tayyorgarlik davrida armiyamiz tarixiga oid badiiy va ommabop kinofilmlarni tomosha qilish va muxokama etish, mo‘yqalam ixlosmandlari tanlovini e’lon qilish kabilar xam rejadan o‘rin olish kerak. Agar xar yilii ana shu ishlardan biri tanlanib taqvim rejaga kiritilsa, natija yaxshi bo‘ladi. Guruh rahbarining rejasidagi guruhning faoliyatiga oid ishlar bir necha parallel guruh qatnashuvida kuchlarning birlashtirib o‘tkazilishi vaqtni va kuchni tejaydi. Guruh rahbari tanlaydigan guruh faoliyati ma’lum bir aniq maqsadga bo‘ysindirilsa, samarali bo‘ladi. Masalan, «Kamolot» tashkilotining tashkil topishi guruh rahbarining yangi a’zolarining yetakchilik, tashkilotchilik imkoniyatini ta’minlashga, umumjamoa tashkilotida yoshlarning biror ishni bajarish va boshqalarga erishishni uyushtirishga xamda ularni guruhning an’analarini