TARBIYAVIY ISHLAR USLUBIYOTI FANINI O‘QITISHDA YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA USULLARIDAN FOYDALANISH. Reja: 7.1.“Tarbiyaviy ishlar uslubiyoti” fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalarning o‘rni. .7.2.Dars jarayonida treninglarni tashkil qilish va uning tarkibiy qismlari. 7.3.Treninglarni o‘tkazishda guruhlar bilan ishlash va ularga rahbarlik qilish. 7.4.Guruh tarkibini almashuvchan harakterini hisobga olish. 7.5. Sotsiometriya uslubi bilan guruhli o‘rganish. Bugungi kunda jamiyatimizda yangi ijtimoiy munosabatlarning shakllanishi, ta’limning dunyo ta’lim tizimiga integratsiyalashuvi, demokratiyalash va insonparvarlashtirish jarayonlarining rivojlanishi ta’lim jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalarga yangicha yondashuv zarurligini taqozo etmoqda. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy qilish va o‘zlashtirish zarurligi ko‘p marta takrorlanib, ularni o‘quv muassasalariga olib kirish zarurligi uqtirilgan. Respublikamizning taniqli olimlari ilmiy asoslangan, mintaqamizning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan pedagogik texnologiyalarni yaratish va ularni ta’lim-tarbiya amaliyotida qo‘llashga intilmoqda. Shu o‘rinda savol tug‘iladi. Pedagogik texnologiya atamasining mohiyati nimada? «Texnologiya» yunoncha so‘z bo‘lib, «techne»-mahorat, san’at, «Iogos»- tushuncha, o‘rganish demakdir. Bugungi kunda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablaridan biri ta’lim jarayonida yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini qo‘llash, tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda ta’lim oluvchilarni o‘qitishni jadallashtirish sanaladi. Respublikamizda ta’lim jarayonida pedagogik va axborot texnologiyalarini qo‘llashga doir keng ko‘lamda ish olib borilmoqda. Ushbu muammoning ilmiy- nazariy asoslari, har bir pedagogik texnologiyaning o‘ziga xos jihatlari ishlab chiqilib, yetarli darajada tajribalar to‘plandi. Ta’lim jarayoniga pedagogik va axborot texnologiyalarni joriy etishda xorijiy mamlakatlarning tegishli tashkilotlari yaqindan yordam ko‘rsatmoqda. «Pedagogik texnologiya» so‘z birikmasi asosida «texnologiya», «texnologik jarayon» tushunchalari yotadi. Ushbu tushunchalar orqali sanoatda tayyor mahsulotni olish uchun bajariladigan ishlarning ketma-ketligi haqidagi texnik hujjat, ta’limda esa fan bo‘yicha uslubiy tadbirlar majmuasi tushuniladi. Bugungi kunda pedagogik texnologiyani tushunish uchun asosiy yo‘li aniq belgilangan maqsadlarga qaratilganlik, ta’lim oluvchi bilan muntazam o‘zaro aloqani o‘rnatish, pedagogik texnologiyaning falsafiy asosi hisoblangan ta’lim oluvchining xatti-harakati orqali o‘qitishdir. O‘zaro aloqa pedagogik texnologiya asosini tashkil qilib, o‘quv jarayonini to‘liq qamrab olishi kerak. Pedagogik texnologiya atamasiga har bir didakt olim o‘z nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda ta’rif bergan. Hali bu tushunchaga to‘liq va yagona ta’rif qabul qilinmagan. Ushbu ta’riflar ichida eng maqsadga muvofig‘i YuNESKO tomonidan berilgan ta’rif sanaladi. Pedagogik texnologiya – ta’lim shakllarini optimallashtirish maqsadida o‘qitish va bilimlarni o‘zlashtirish jarayonining inson salohiyati va texnik resurslarni qo‘llash, ularning o‘zaro ta’sirini aniqlashga imkon beradigan tizimli metodlar majmuasidir. Shuningdek, texnologiya deganda, sub’ekt tomonidan ob’ektga ko‘rsatilgan ta’sir natijasida sub’ektda sifat o‘zgarishiga olib keluvchi jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalanib, ob’ektga yo‘naltirilgan aniq maqsadli amallarni muayyan ketma-ketlikda bajarishni ko‘zda tutadi. Yuqorida keltirilgan tushunchalarni o‘quv jarayoniga ko‘chiradigan bo‘lsak, pedagogning o‘qitish vositalari yordamida o‘quvchi-talabalarga muayyan sharoitlarda ko‘rsatgan tizimli ta’siri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bo‘lgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa yoki, boshqacha aytganda pedagog tomonidan o‘qitish vositalari yordamida talabalarga ta’sir ko‘rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilab olingan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayoni deb ta’riflash mumkin. «Pedagogik texnologiya»ning ta’limdagi amaliylik jihati va tashkiliy-uslubiy imkoniyatlardan foydalanishga yo‘naltirilganligi, uning aniq vositalar yordamida hayotga tatbiq etilishi jahon pedagoglarining unga bo‘lgan e’tiborini kuchaytirmoqda. Texnologik yo‘nalishga nisbatan turlicha qarashlar mavjud. Ba’zi pedagoglar «pedagogik texnologiya» tushunchasi mazmunida ta’limni differensiallash vositasini ko‘rayotgan bo‘lsalar, boshqalar undagi kam mehnat sarflab yuqori natijalarga erishish imkoniyatlari hamda barcha ta’lim oluvchilarni oldindan belgilangan bilim, ko‘nikma va malakalar darajasiga yetkazish mumkinligi bilan qiziqmoqdalar. Ayrim pedagoglar ta’limni «texnologiya»lashtirish yordamida ommaviy ta’lim amaliyotida tub burilish yasalishiga umid bog‘lamoqdalar. 50-yillarning o‘rtalarida ta’limda texnik vositalarni qo‘llash masalasi «pedagogik texnologiya» yo‘nalishi bilan qo‘shilib ketdi. Bunda asosiy e’tibor o‘quvchilar auditoriyasini kengaytirishda texnik vositalar imkoniyatlarini oshirish, axborot sig‘imi hamda ularni uzatish sifatlari, shuningdek, ta’limni individuallashtirishga qaratildi. Ushbu yondoshuv hozirga qadar ham mavjud bo‘lib, u texnik vositalarning imkoniyatlarini tayanch nuqta sifatida baholab, asosiy e’tiborni o‘quv jarayonini «texnologiya»lashtirishning tashqi jihatlariga qaratadi. 60-yillarning boshlariga kelib dasturlashtirilgan ta’limni tashkil etish «texnologiya» tushunchasining asosi bo‘lib qoldi. Dasturlashtirilgan ta’limni amalga oshirishda ta’lim jarayoniga alohida qism sifatida emas, balki izchil jarayon tarzida yondoshiladi. Dasturlashtirilgan ta’lim va o‘rgatuvchi mashinalar bo‘yicha birlashgan qo‘mita (AQSh) tavsiyalarida yaxlit ta’lim dasturining «texnologik» tushunchasi ilgari surildi. U o‘z ichiga ta’lim maqsadi, ularni o‘zgartirish va baholashning mezonlari, ta’lim muhitining aniq tavsifini qamrab oladi. Bu esa o‘rgatish majmuasini to‘laligicha qayta tashkil etish tushunchasiga mos keladi. Ta’limni «texnologik» yo‘nalishda qurishning umumiy mezoni uning aniq va batafsil belgilangan maqsadga yo‘naltirilganligidadir. Bu holatda xususiy maqsadlarni amalga oshirish uchun alohida qonuniyat, jarayon, ketma-ketlik va ularga mos amallar majmuining mavjud bo‘lishi asos sifatida olinadi. «Pedagogik texnologiya»ning vositaviy yo‘naltirilganligi uning turli uslublar asosida ta’lim tizimlarini shakllantirish borasidagi imkoniyatlarini belgilab beradi. Bunda ta’limning tashkiliy jihatlari, oldindan, go‘yoki tashqaridan belgilangan maqsadlarga erishish usuli sifatida qaraladi. Mos ravishda amalga oshirilishi talab etiladigan jarayonlar tahlili va ularni saralash o‘quv faoliyati mazmunini hisobga olmagan holda olib boriladi. Pedagogik texnologiya doirasidagina aniqlab olinadigan maqsadlarning empirik tahlili beriladi. Ta’lim maqsadlarining ajratilgan tahlili texnologik ishlanmalarning didaktik jihatdan to‘laqonliligi bo‘lmagan vaziyatda empirik tavsif asosida ochib beriladi. Umumiy didaktik maqsadlarning texnik reduksiyasi tahlili pedagogik texnologiya didaktik imkoniyatlari tahlilining muhim jihati hisoblanadi. Ta’lim maqsadlarining tahliliy bayonidan tashqari har bir o‘quv jarayoni uchun ta’lim uslublarini tanlashning sharti sifatida bilim darajasini oldindan tashhislash, uni muayyan ko‘nikma va malakalari mavjud bo‘lgan tinglovchilar bilim darajasi bilan taqqoslash qabul qilingan. Ta’lim jarayonining borishi o‘quvchilarning belgilangan maqsad sari harakatlanishini uzluksiz nazorat qilishni ko‘zda tutadi. Uzluksiz nazoratni tashkil qilish ta’lim texnologik tizimi yuqori vositali imkoniyatlarining asosi hisoblanadi. 2. Mustaqil shaxsni shakllantirish jarayoni uzoq va murakkab bo‘lib, bir tomondan, barcha davlat tuzilmalari hamda ijtimoiy tashkilotlarning va ayniqsa, ta’lim tizimi mazmunining takomillashtirilishini, ikkinchi tomondan esa, bevosita ushbu masalani amalga oshirishni ta’minlovchi yagona tarbiya tizimini barpo etish lozimligini taqozo etadi. Bu jarayonda kadrlar tayyorlashning yaqin kunlardagi va istiqboldagi vazifalari quyidagilardan iborat: Birinchidan, erkin tafakkur qila oladigan shaxsni, mustaqillik va demokratiya g‘oyalariga sodiq bo‘lgan ongli fuqaroni, o‘z Vatanining jonkuyari sifatida ijtimoiy-siyosiy hayotga ongli ishtirok etishga, ijtimoiy jarayonga faol ta’sir ko‘rsatishga, mamlakat taqdiri uchun zimmasiga mas’uliyat ola bilishga qodir shaxsni kamol toptirish uchun shart-sharoitlar yaratish; Ikkinchidan, mamlakatning ijtimoiy-siyosiy hayotiga, tub ma’nodagi fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat qurish ishiga demokratiya asoslarini joriy etish jarayonlarini jadallashtirish, tafakkur va bahslashish madaniyatini rivojlantirish, shaxsning ichki dunyosini boyitish, binobarin, yangicha ijtimoiy qadriyatlar va munosabatlarni shakllantirishdir. Boshqacha aytganda, yosh avlodda yangicha ong shakllanishi uchun barcha shart-sharoit yaratilmog‘i kerak; Uchinchidan, yosh avlod milliy istiqlol g‘oyasini anglab olishi, bu g‘oyaning har bir fuqaro uchun, Vatanning obod va farovon bo‘lishi uchun hayotiy zarurat ekanligiga ishonch hosil qilish uchun aniq maqsadga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar tizimini ro‘yobga chiqarish lozim. .7.2.Dars jarayonida treninglarni tashkil qilish va uning tarkibiy qismlari. Treninglarni o‘tkazishda guruhlar bilan ishlash va ularga rahbarlik qilish. Bugungi kunda pedagogikada talabalarning ta’lim jarayonidagi faollligini oshirishga qaratilgan bir nechta o‘qitish uslublari ishlab chiqilgan: muammoli o‘qitish, ish faoliyatini ifodalovchi turli rolli o‘yinlar, treninglar, bahs munozaralarni tashkil qilish va hokazolardir. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish jarayonida ayniqsa treninglarning o‘rni beqiyosdir. Sababi trening o‘tkazish jarayonida talabaning nutqi o‘sadi, tafakkuri rivojlanadi, muloqatga tez kirisha oladigan bo‘ladi. Shu sababli trening verbal va noverbal ko‘rinishda tashkil etish mumkin. Treningni noverbal (so‘zsiz, mimika, pantomimika, qarash va hakozolar) ko‘rinishda tashkil qilgan tarbiyachi gapirayotganida har bir qatnashuvchini ko‘z ostida tutishi, hammaga bir xil e’tibor berishi va guruhdagi ba’zi odamlarga xayrixoh bo‘lib qolmasligi lozim. Xonada guruhning diqqatini buzmasdan harakat qilishi (tez-tez va maqsadsiz yurishlardan qochishi, shuningdek, guruhga o‘zi ko‘rinmaydigan joydan turib gapirishi) kerak bo‘ladi. Qatnashuvchilarning bosh qimirlatishi, tabassumi va xatti-harakatlari nimanidir aytmoqchi ekanligiga, xohishi borligiga e’tibor berishi kerak bo‘ladi. Treningni verbal ko‘rinishda tashkil etilsa, pedagog savollarni shunday tuzishi kerakki, asosan qatnashuvchilar gapirsin. Bunda tarbiyachiga ochiq savollar yordam beradi: “Siz bu haqda nima deysiz? ”, “Nimaga?”, “Qanday...?”, “Agar…” va hokazolar. Agar qatnashuvchi “Ha”, “Yo‘q” deb javob bersa, “Nimaga shunday gapiryapsiz?” deb so‘rash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bundan tashqari boshqa qatnashuvchilardan ham so‘rash kerak tasdiqlangan fikrlarga qo‘shiladimi? Pedagog trening o‘tkazish jarayonida o‘z ovozining ohangiga e’tibor ham e’tibor berishi, sekin va aniq gapirishi kerak bo‘ladi. qatnashuvchilarni ko‘proq gapirishga undash kerak. Tarbiyachi o‘zining va qatnashuvchilarning so‘zga chiqishi vaqtini hisoblashi lozim bo‘ladi.Hamma savollarga faqat o‘zi javob bermasligi, qatnashuvchilar bir-birlarining savollariga javob berishi mumkinligini unutmasligi lozim. Baxs natijalarini xulosa qilishda har bir mashg‘ulot qatnashchisining muhokama qilinayotgan muammoni mohiyatini to‘g‘ri tushunayotganini aniqlab, keyin umumiy xulosa chiqarish kerak. Agar tarbiyachining shaxsiy tajribasi mazkur baxsga mos kelsa, qatnashuvchilar fikrlarini mustahkamla “Bu menga o‘tgan yilgi voqeani eslatadi” – deyishi mumkin. Yaxshi trening o‘tkazishning bir nechta tarkibiy qismlari mavjud. Izyuminka. ( Bolalar bilan ishlashning o‘ziga xos ajoyib tomo-ni.) Qatnashuvchilarning treninga qiziqishini uyg‘otish uchun qisqa baxs boshlang, savollar bering, provokatsion ta’kidlashlarini ilgari suring yeki qandaydir faoliyat turini faraz qiling. O‘qish qatnashchilarining avvalgi bilimlari va ularning haetiy tajribalarini bog‘lashga harakat qiling. Trening nima uchun ahamiyatli ekanligi sabablarini tushuntiring. Qatnashuvchilar uchun natijalarini ta’kidlash. Qatnashuvchilarga ulardan nima kutilaetganligi tushuntiring. Qatnashuvchilar uchun natijalar quyidagi savolga javob berishi kerak: “Bu treningdan keyin qatnashuvchilar nimalarni bilishini va qilishini xohlamayman?”. Trenerning hissasi.Trening uchun kerakli boshlang‘ich ma’lumot va yetarli bilimlar (matn, ma’ruza, xujjatlar, o‘qish) va biror faoliyat turini o‘tkazish uchun Fan mazmunini namoyish qiling. Interfaol.Bu – trening yuragi. Interfaol uslubietda foydalanadigan ish tartibini qisqacha baen qiling. Interfaol uslub – bu jamoaviy muxokamani tashkil etish, fikrlarni erkin aytish, muhokama, tahlil va faoliyatni baholashdir. Umuman treningdagi faoliyatning ushbu turida qatnashishning barcha qadamlarini chizib chiqing. Ayniqsa, guruhda ishlash uchun aniq va qisqa tushuntirishlar olib boring. Tushuntirishini tekshiring va tushuntirishlar bering. Treningni to‘liq yakunlashga vaqt yetishi uchun uning har bir qismini diqqat bilan tashkil qiling. Treningni o‘tkazish savollari bu yerda muhim ahamiyatga ega (guruhni o‘lchovi, guruhga shaxsiy yerdam, tushunishini tekshirish). Aynan shu narsalar treningni o‘tishiga yerdam beradi. Trener mashqlarni bajarish jaraenida qatnashuvchilarni topshiriqlarni to‘g‘ri bajarishini kuzatib boradi. Debrifing (xulosa) baholash. Qatnashuvchilar o‘zlari yodlagan, o‘rgangan yo‘nalishlari bo‘yicha xulosa qiladilar, olingan ma’lumotlar va malakalarni boshqa holatlarda, bolalar bilan ishlashda qo‘llashni muhokama qiladilar. Bu – treningni baholash qismidir. «Qatnashuvchilar nimani o‘rgandilar?”. Trening davomida o‘rganganlari yeki ko‘rsatganlari natijalar Bilan mos kelishini tekshiring. “Muammoli bola” treningni o‘tkazish texnologiyasi. treningni maqsadi: – Qatnashuvchilarga muammoli bolalar bilan o‘zaro til topishishning hamda ular bilan bo‘ladigan turli vaziyatlarda to‘g‘ri yechimni topishlarga yerdamlashish. – Muammoning mohiyatini aniqlashda malakani shakllantirish. – Tirbiyaning ba’zi usullari bilan tanishtirish, bolalar va o‘smirlar bilan ishlashda ushbu uslublarni to‘g‘ri tanlashni o‘rgatish. – Muammoli bolalarning paydo bo‘lish sabablari va yetakchi tarbiyachilarning ushbu muammoni yechishdagi xatti-harakatlarini to‘g‘ri anivlashni o‘rgatish. 7.3.Treninglarni o‘tkazishda guruhlar bilan ishlash va ularga rahbarlik qilish. Eng avvalo, ta’limning guruhli shakli “ta’lim beruvchi – ta’lim oluvchi” dialogidan voz kechishni va “ta’lim beruvchi – guruh – ta’lim oluvchi” ko‘rinishidagi uch tomonlama o‘zaro munosabatga o‘tishni nazarda tutadi. O‘quv guruhi, tarkibi bo‘yicha harakatchan kichik guruhlarga bo‘linadi va ularning har – biri o‘zicha o‘quv materialini o‘zlashtiradi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, shu tufayli siz bilan ta’lim oluvchilar o‘rtasida ancha mustahkam kontakt o‘rnatiladi, shaxsiy va bir vaqtning o‘zida ta’lim jarayonida jamoaviy ruhiy holat kuchayadi. Ta’lim oluvchilarning hamkorlikdagi harakti tashkillashadi, bu esa, o‘quv – bilish jarayonini faollashtirishga, ularda empatiyani, kommunikativlikni shakllantirishga ko‘maklashadi: -vazifani hamkorlikda o‘rtoqlari tomonidan bildirilgan fikirlarni muhokama qilishga motivatsiya paydo bo‘ladi; -ta’lim oluvchilar bir- biriga savollar beradilar, shuning uchun, ular savollarni aniq shakllantirishni bilishlari zarur, javoblarni-argumentlashtirishni, tushunishga erishish uchun esa, ular bir birlarini diqqat bilan eshitishlari kerak; -guruhlarda ishlash paytida, zarurati bo‘lganda, ta’lim oluvchilar yordam berishlarini so‘raydilar va boshqalarga yordam berishni o‘rganadilar. Har bir ta’lim oluvchining potensial imkoniyatlarini rivojlanishi va amalga oshirilishi ta’minlaydi: -qobiliyatli va iqtidorli bolalar, ularni «maqtanganlik» larida ayblashlaridan cho‘chimasdan o‘z qobiliyatlarini ko‘rsatishlari mumkin. Ular, guruhda nafaqat ta’lim beruvchi rolida bo‘lishlari, balki ta’lim oluvchirolida ham bo‘lishlari mumkin va ta’lim beruvchi rolidagi o‘z o‘rtoqlari tomonidan baholanishi, raqib bo‘lmasdan ulardan o‘rganishi mumkin; -o‘rtacha qobiliyatga ega yoki harakteri bo‘yicha qo‘rqoq bolalar o‘z bilimlari va mahoratlarini namoyon qilish imkoniyatini oladilar. Kichik guruhlarda ishlash, ularni stress holatlardan xalos etadi, ya’ni noto‘g‘ri javob berganda butun jamoa oldida izza bo‘lishdan qo‘rqishdan holi bo‘ladi. Guruh a’zolari, javobni do‘stona baholab, ularda o‘ziga ishonch tuyg‘usini uyg‘otish imkonini beradilar. 4 -5 kishidan iborat guruhda, qo‘rqoq kishi, 25 kishilik guruh oldida o‘zini tutishga nisbatan, o‘zini ancha erkin his etadi; Ta’limning ushbu shakli, ta’lim oluvchilar bilimini o‘zaro hamkorlikdagi boyishini ta’minlaydi: faqatgina kooperatsiya va harakatlar (bilish) usullari bilan o‘zaro almashish umumiy mahsulot olish – muammoni yechish imkonini beradi. Shuning uchun, guruhda ta’lim berishda, biz, jamoaviy muhokama qilishdan, o‘zaro konsultatsiyalar berishda maksimal foydalanamiz. Guruhlarda ishlash, atrofdagilarga bo‘lgan munosabatni o‘zgartiradi, «men va ular»dan «biz»ga o‘tishni ta’minlaydi va o‘zini guruhning bir bo‘lagi sifatida his qilish imkonini beradi. 4. Guruhlarni shakllantirish tamoyillari. Avvalombor, «tamoyil» tushunchasi nimani anglatishini aniqlab olaylik. Guruhlarni shakllantirish tamoyillari: -bu, guruhlarni shakllantirish bo‘yicha ishlarni tashkil qilishga bo‘lgan asosiy talablar ifoda qilingan, umumiy, birlamchi qoidalardir. Shu bilan birga, guruhlarni shakllantirish tamoyillari: -bu tayyor retsept va universal qoida emaski, unga rioya qilgan holda yuqori natijalarga erishishga umid qilsak. Ularni amalda bajarish quyidagi xususiy omillar bilan belgilanadi:  bizning va ta’lim oluvchilarning motivatsiyasi bilan: nafaqat bizning o‘zimiz, balki har bir ta’lim oluvchi ham, ushbu talim shaklini mohiyatini tushunib yetishi juda muhimdir;  bilimlar va tajribalar bilan;  bizning pedagogik mahoratimiz bilan. Shunday qilib, ta’lim oluvchilar guruhlarini shakllantirishda, qanday tamoyillardan foydalanamiz? 1. Ta’lim oluvchilarni guruhlarga ajratish paytida o‘qitish maqsadlarini, natijalarini va usullarini hisobga olish. Ta’lim shaklini tanlashni belgilovchi asosiy omil, ta’lim maksadlari hisoblanishini biz aniqlab bo‘ldik. Ushbu ta’riflanishdan ko‘rinib turibdiki, ta’lim maqsadlari deganda, nafaqat maqsadlarning o‘zi, balki natijalar ham tushiniladi. Shuning uchun, biz, guruhli bilish faoliyatini amalga oshirish uchun guruhlarni shakllantiramiz, ya’ni:  biz qo‘ygan ta’lim maqsadlaridan (o‘qituvchi, tarbiyalovchi, rivojlantiruvchi, motivatsion) kelib chiqqan holda (2 – jadvalga qarang);  ta’lim texnologiyalari loyihasiga kiritilgan ta’lim usulini e’tiborga olgan holda (3 – jadvalga qarang); Bunda, ta’lim oluvchilarni guruhlarga birlashtirishni, biz quydagi belgilarga qarab amalga oshirdik: *birinchidan, tasodifiy belgi bo‘yicha: -buning uchun, ta’lim oluvchilarga 1 dan 5 gacha ketma – ket sanashlarini iltimos qilamiz, keyin esa, «birinchilarni» «ikkinchilarni», «uchinchilarni», va h. k. kichik guruhlarga birlashtiramiz; -yoki ta’lim oluvchilarni, auditoriyada joylashganliklariga qarab, ixtiyoriy guruhlarga birlashtirishimiz mumkin.  ikkinchidan, ularni o‘qishda erishgan yutuqlari darajasini belgilash asosida: -baravarlashtirish guruhi; -qo‘llab – quvatlash guruhi; -rivojlantirish guruhi (Guzeev V. V,, 1996). 2. Guruhning son tarkibini aniqlash paytida paytida vazifaning harakterini hisobga olish.  kichik vazifalarni bajarish uchun guruhning maqbo‘l tarkibi 3-5 kishi (mashqlar, o‘quv turniri, kitob bilan ishlash va boshqalar).  ko‘p mehnat talab qiladigan (chet tillar bo‘yicha mashg‘ulotlarda) murakkab vazifalar uchun ko‘p sonli guruh tuzish zarur;  bir – birini tushunishni talab qiladigan (chet tillar bo‘yicha darslarda)mashqlar uchun juftliklarda ishlash yaxshi. 3. Guruhlarni faoliyat ko‘rsatishda vaqt omilini hisobga olish. Har bir guruh, unga yuklatilgan vazifani bajarish uchun ajratilgan vaqt qancha bo‘lsa, shuncha vaqt faoliyat ko‘rsatadi. Albatta, bir nechta o‘quv mashg‘uloti paytida ishlashni talab qiladigan muammoli tadqiqotni bajarish vazifasi qo‘yilgan bo‘lsa, unda ushbu guruh bir nechta darsda faoliyat ko‘rsatadi. Vaqt tugashi bilan, guruh hisobot beradi va o‘z faoliyatini tugalaydi. 7.4.Guruh tarkibini almashuvchan harakterini hisobga olish. Guruhlar doimiy tarkibda faoliyat ko‘rsatsa, guruhda ishlash mazmunini buzilishiga olib kelishi mumkin. Jamoa uchun maksimal samara bilan guruhdagi har bir a’zoning o‘qish imkoniyatlari amalga oshishi maqsadida, guruhda ishlash, barcha ta’lim oluvchilarni faolligini, mutanosib rivojlanishini ta’minlashi zarur. Talabalarning darsga bo‘lgan qiziqishini yanada oshirish maqsadida dars jarayonida turli mavzularda bahs – munozaralarning o‘tkazilib to‘rishi maqsadga muvofiqdir.zaro munosabatlarini yanada yaxshilash, bir-birlariga tezlik bilan ko‘nikishlari uchun ba’zida bolalar guruhlari bahslar tashkil tilib turilsa maqsadga muvofiq bo‘ldi. Chunki bunday bahslar talabalarni o‘z fikrlarni charxlab olishga, haetga va turli muammolarga bo‘lgan munosabatini aniqlab olishga katta yerdam berdi. Bahs mvzularni talabalarning o‘zlari aytib berishlari mumkin. Bu mavzular talabalarning bahsga chorlovchi, muammoli, qiziqarli bo‘lishi kerak, bo‘lmasam, bahs davomida o‘z fikrlarni baen eta olmaydilar yeki bahsga qo‘shilib o‘z fikrlarni isbotlar himoya qila olmaydilar. Bahslar talabalarni ba’zi yanglish fikrlarga qarshi kurashishga o‘rgatadi, atrofdagi bo‘laetgan voqealarga tushungan holda qarab ularni to‘g‘ri sharhlashga, o‘z pozitsiyasida turishga noo‘rin fikrlarga o‘z vaqtida qarshilik ko‘rsatishga hamda har bir fikrni to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanligini aniqlab olishga, shu bilan bir qatorda o‘rtoqlari bilan suhbat qilish, bahslashish, o‘z fikrini boshqalarga o‘tkaza olish,ta’sir eta olish madaniyatiga o‘rgatadi. Bahslarni samarali o‘tishi, albatta, ularning oldindan qanday tayyorlanganligiga bog‘liq. Biz quyidagi bahslarga tayyorgarlik ko‘rishning ba’zi bir bosqichlarini ajratib ko‘rsatmoqchimiz: 1. Bahs mavzusini tanlash va uni tasliqlab olish. 2. Tarbiyaviy vazifalarni aniqlab olish. 3. Oldindan bahs mavzusini e’lon qilish va bahs davomida muhokama qilinadigan savollarni belgilab qo‘yish. 4. Talabalarni bahs davomida muhokama qiladigan savollarni to‘laroq yoritishga yordam beradigan qo‘shimcha materiallarni to‘plash. 5. Bahsni o‘tkazish uchun mas’ul va boshlovchilarni tayinlash. 6. Bahs o‘tkaziladigan joyni jihozlash.