TARBIYAVIY ISHLARNING YO’NALISHLARI MAQSAD VA VAZIFALARI

Yuklangan vaqt

2024-10-17

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

9

Faytl hajmi

30,2 KB


TARBIYAVIY ISHLARNING YO’NALISHLARI MAQSAD VA VAZIFALARI Tarbiyani eng avvalo insonning o’ziga qaratilganligi Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan butun dunyo hamjamiyati tan olgan qadam-baqadam amalga oshirilayotgan «o’zbek modeli» da juda to’g’ri belgilandi. Dunyoda birinchi bor insonni diqqat e’tibori uni o’zligini anglashga qaratildi. O’zligini anglash birinchidan, uning ozod, erkin, nodir, ulug’ siymoligini anglash va o’zida unga amal qilish sifatlarini shakllantirib borish bo’lsa, ikkinchidan uning o’ziga xos milliy- insoniy asoslarini anglash va ularga amal qilishdan iboratdir. Yuqorida sanab o’tilgan ikki sifat komil inson sifatining asosini tashkil etadi. CHunki komil inson sifatlarini tarbiya sohasidagi ilmlarini xulosalab, mujassamlashtirsa, ular asosan 3 ta: 1. Ezgu niyat, fikr; 2. Ezgu so’z, xushmuomila; 3. Ezgu ish, ezgu faoliyatdan iboratdir. SHu yuqoridagi uch sifat o’qitishning, ta’lim-tarbiyaning bosh maqsadidan iboratdir. Bu bosh maqsad insonlarda, yoshlarda, mutaxassislarda komillik sifatlarini takomillashtirish, yoshlarni zamonaviy axloqiy-amaliy o’quv, malaka, ko’nikmalar qurollantira borish, mutaxassislarda xar bir sohaga mos ilm, bilim hosil qilishdan iborat bo’lgan pedagogika fanining zamonaviy fan asoslarini kengayganligini ko’rsatadi. Pedagogika fanining predmeti, o’qitishning, ta’lim tarbiyaning zamonaviy qonuniyatlari, mazmuni, usullari, vositalari bilan kishilarni, yoshlarni, TARBIYAVIY ISHLARNING YO’NALISHLARI MAQSAD VA VAZIFALARI Tarbiyani eng avvalo insonning o’ziga qaratilganligi Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan butun dunyo hamjamiyati tan olgan qadam-baqadam amalga oshirilayotgan «o’zbek modeli» da juda to’g’ri belgilandi. Dunyoda birinchi bor insonni diqqat e’tibori uni o’zligini anglashga qaratildi. O’zligini anglash birinchidan, uning ozod, erkin, nodir, ulug’ siymoligini anglash va o’zida unga amal qilish sifatlarini shakllantirib borish bo’lsa, ikkinchidan uning o’ziga xos milliy- insoniy asoslarini anglash va ularga amal qilishdan iboratdir. Yuqorida sanab o’tilgan ikki sifat komil inson sifatining asosini tashkil etadi. CHunki komil inson sifatlarini tarbiya sohasidagi ilmlarini xulosalab, mujassamlashtirsa, ular asosan 3 ta: 1. Ezgu niyat, fikr; 2. Ezgu so’z, xushmuomila; 3. Ezgu ish, ezgu faoliyatdan iboratdir. SHu yuqoridagi uch sifat o’qitishning, ta’lim-tarbiyaning bosh maqsadidan iboratdir. Bu bosh maqsad insonlarda, yoshlarda, mutaxassislarda komillik sifatlarini takomillashtirish, yoshlarni zamonaviy axloqiy-amaliy o’quv, malaka, ko’nikmalar qurollantira borish, mutaxassislarda xar bir sohaga mos ilm, bilim hosil qilishdan iborat bo’lgan pedagogika fanining zamonaviy fan asoslarini kengayganligini ko’rsatadi. Pedagogika fanining predmeti, o’qitishning, ta’lim tarbiyaning zamonaviy qonuniyatlari, mazmuni, usullari, vositalari bilan kishilarni, yoshlarni, mutaxassislarni qurollantiruvchi fan bo’lganligi uchun, uning metodologik asoslari, maqsad va vazifalari dunyoning moddiy-ma’naviy rivojida shaxs kamoloti uyg’unligi qonuniyatlari va davlatning zamonaviy siyosatidan kelib chiqadi. O’zbekiston Respublikasiining «Ta’lim to’g’risida» gi qonunida ta’lim O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyotida sohasini ustivor deb e’lon qilinadi. Ta’limning, o’qitishning vazifasi fuqarolar, yoshlarning eng asosiy konstitutsiyaviy xuquqlaridan biri bo’lgan har bir kishining aqliy-amaliy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, ijodiy qobiliyatlarini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan kasbini tanlash jihatidan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan shu sohada faoliyat ko’rsatishi uchun moddiy-ma’naviy tarbiyaviy didaktik shart-sharoit yaratishdan iboratdir. Bu umumiy vazifadan ta’limning har bir bo’g’ini, turi va bosqichining o’ziga hos vazifalari kelib chiqadi. Ta’lim pedagoglarning faorliyatidan va o’quvchi talabalarning faoliyatidan iborat qo’shaloq jarayondir. Birgalikdagi faoliyat orqali yoshlar ilimiy bilimlari qurollanadilar. Buning natijasida ularning ijodiy qobiliyatlari har tomonlama shakllanadi. Ma’lumot ta’lim- tarbiya jarayonining natijasi orqali to’plangan bilim, ko’nikma va malakalar yig’indisi va shakllangan ma’naviy fazilatlar majmuidir. Ma’lumot olishning to’g’ri va ishonchli yo’li davlat ta’lim standartlari bo’yicha bilim beradigan aniq maqsadli rejalar, dasturlar asosida o’quv yurtlarida tashkil qilinadigan ta’lim tarbiya jarayonidir. Ta’lim, tarbiya, ma’lumot, rivojlanish, shakllanish uyg’unlash yagona jarayondir. Unda o’qituvchi-tarbiyachi rahbarlik qiladi. Pedagogika uzoq tarixiy jarayonda shakllanar ekan, hozirga kelib ilmiy bilimlarni mustaqil bir tarmog’i sifatida, fan sifatida shakllanadi. O’zining ilmiy-nazariy, uslubiy, amaliy asoslarini yaratdi. Natijada pedagogik fanlari tizimi, ya’ni uning tarmoqlari vujudga keldi. YAqin vaqtgacha falsafaning bir tarmog’i hisoblangan pedagogikaning mustaqil yangi yo’nalishlari yaratildi. Jumladan, pedagogika mustaqil yangi yo’nalishlari yaratildi, mutaxassislarni qurollantiruvchi fan bo’lganligi uchun, uning metodologik asoslari, maqsad va vazifalari dunyoning moddiy-ma’naviy rivojida shaxs kamoloti uyg’unligi qonuniyatlari va davlatning zamonaviy siyosatidan kelib chiqadi. O’zbekiston Respublikasiining «Ta’lim to’g’risida» gi qonunida ta’lim O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyotida sohasini ustivor deb e’lon qilinadi. Ta’limning, o’qitishning vazifasi fuqarolar, yoshlarning eng asosiy konstitutsiyaviy xuquqlaridan biri bo’lgan har bir kishining aqliy-amaliy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, ijodiy qobiliyatlarini namoyon etish, intellektual jihatdan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan kasbini tanlash jihatidan rivojini ta’minlash, o’zi hohlagan shu sohada faoliyat ko’rsatishi uchun moddiy-ma’naviy tarbiyaviy didaktik shart-sharoit yaratishdan iboratdir. Bu umumiy vazifadan ta’limning har bir bo’g’ini, turi va bosqichining o’ziga hos vazifalari kelib chiqadi. Ta’lim pedagoglarning faorliyatidan va o’quvchi talabalarning faoliyatidan iborat qo’shaloq jarayondir. Birgalikdagi faoliyat orqali yoshlar ilimiy bilimlari qurollanadilar. Buning natijasida ularning ijodiy qobiliyatlari har tomonlama shakllanadi. Ma’lumot ta’lim- tarbiya jarayonining natijasi orqali to’plangan bilim, ko’nikma va malakalar yig’indisi va shakllangan ma’naviy fazilatlar majmuidir. Ma’lumot olishning to’g’ri va ishonchli yo’li davlat ta’lim standartlari bo’yicha bilim beradigan aniq maqsadli rejalar, dasturlar asosida o’quv yurtlarida tashkil qilinadigan ta’lim tarbiya jarayonidir. Ta’lim, tarbiya, ma’lumot, rivojlanish, shakllanish uyg’unlash yagona jarayondir. Unda o’qituvchi-tarbiyachi rahbarlik qiladi. Pedagogika uzoq tarixiy jarayonda shakllanar ekan, hozirga kelib ilmiy bilimlarni mustaqil bir tarmog’i sifatida, fan sifatida shakllanadi. O’zining ilmiy-nazariy, uslubiy, amaliy asoslarini yaratdi. Natijada pedagogik fanlari tizimi, ya’ni uning tarmoqlari vujudga keldi. YAqin vaqtgacha falsafaning bir tarmog’i hisoblangan pedagogikaning mustaqil yangi yo’nalishlari yaratildi. Jumladan, pedagogika mustaqil yangi yo’nalishlari yaratildi, pedagogika fanining tarixan rivojloanishi o’zida aks ettiriladi. Bunda o’tmishdagi ilg’or pedagogik g’oyalarni paydo bo’lishi, rivojlanishi ularning bugungi kundagi ahamiyati, merosdan foydalanishning zaruriyati xaqidagi fikr yuritiladi. Pedagogika fanlari tizimida tarbiyalanuvchilarning yoshida qaratilgan tarmoq pedagogikalar mavjud. Jumladan, maktabgacha ta’lim pedagogikasi, umumiy ta’lim pedagogikasi, o’rta maxsus, kasb hunar ta’limi pedagogikasi, oliy ta’lim pedagogikasi, ishlab chiqarish pedagogikasi, menejment, davolash pedagogikasi, gerontopedagogikasi, harbiy pedagogika, yangi pedagogika texnologiyalari kabidir. Bu tarmoq pedagogikalar maktabgacha ta’lim muassasalarida umumiy va o’rta- maxsus kasb-hunar ta’limi, oliy o’quv yurtlarida olib boriladigan ta’lim tarbiya. Tarbiya ma’naviy manbalar va hozirgi zamon talablari va ehtiyojlarini nazarda tutgan holda, o’qituvchining o’quvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o’zaro amaliy va nazariy muloqotidir. Biror bir maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonining mohiyati va vazifalari tarbiyachi tomonidan rejalashtiriladi va tartibga solinadi: A) talabaning qaysi hislatini shakllantirish yoki yo’qotish maqsadida rejalashtiriladi. B) shu xislatlarni tarbiyalash yoki yo’qotish uchun xizmat qiluvchi manbalarni izlab topiladi. V) belgilangan maqsad uchun hizmat qiladigan nazariy va amaliy manbalarni qaysisini va qaerda ishlashini rejalashtiriladi. Bunday rejaga solinib olib borilgan tarbiya mohiyatini ta’lim-tarbiya tizimi, jamiyat va insonlarning intellektual va jismoniy faoliyati tashkil qiladi. Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Insonni tarbiyalash, uni bilim olishiga, mehnat qilishiga undash va bu hatti-harakatini asta- sekin ko’nikmaga aylantirib borish lozim. Insonni mushohada qilish qobiliyatini tarbiyalaydi va mushohada qilish aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma’anaviy manbaga aylanadi. SHu tarzda inson asta-sekin takomillashib komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchidan pedagogika fanining tarixan rivojloanishi o’zida aks ettiriladi. Bunda o’tmishdagi ilg’or pedagogik g’oyalarni paydo bo’lishi, rivojlanishi ularning bugungi kundagi ahamiyati, merosdan foydalanishning zaruriyati xaqidagi fikr yuritiladi. Pedagogika fanlari tizimida tarbiyalanuvchilarning yoshida qaratilgan tarmoq pedagogikalar mavjud. Jumladan, maktabgacha ta’lim pedagogikasi, umumiy ta’lim pedagogikasi, o’rta maxsus, kasb hunar ta’limi pedagogikasi, oliy ta’lim pedagogikasi, ishlab chiqarish pedagogikasi, menejment, davolash pedagogikasi, gerontopedagogikasi, harbiy pedagogika, yangi pedagogika texnologiyalari kabidir. Bu tarmoq pedagogikalar maktabgacha ta’lim muassasalarida umumiy va o’rta- maxsus kasb-hunar ta’limi, oliy o’quv yurtlarida olib boriladigan ta’lim tarbiya. Tarbiya ma’naviy manbalar va hozirgi zamon talablari va ehtiyojlarini nazarda tutgan holda, o’qituvchining o’quvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o’zaro amaliy va nazariy muloqotidir. Biror bir maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonining mohiyati va vazifalari tarbiyachi tomonidan rejalashtiriladi va tartibga solinadi: A) talabaning qaysi hislatini shakllantirish yoki yo’qotish maqsadida rejalashtiriladi. B) shu xislatlarni tarbiyalash yoki yo’qotish uchun xizmat qiluvchi manbalarni izlab topiladi. V) belgilangan maqsad uchun hizmat qiladigan nazariy va amaliy manbalarni qaysisini va qaerda ishlashini rejalashtiriladi. Bunday rejaga solinib olib borilgan tarbiya mohiyatini ta’lim-tarbiya tizimi, jamiyat va insonlarning intellektual va jismoniy faoliyati tashkil qiladi. Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Insonni tarbiyalash, uni bilim olishiga, mehnat qilishiga undash va bu hatti-harakatini asta- sekin ko’nikmaga aylantirib borish lozim. Insonni mushohada qilish qobiliyatini tarbiyalaydi va mushohada qilish aqlni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma’anaviy manbaga aylanadi. SHu tarzda inson asta-sekin takomillashib komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchidan uzok davom etadigan ma’suliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Buning uchun bolalarni yosh xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ma’naviy, insoniy sifatlarining shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va bolalarga bo’lagn munosabat muhim rol o’ynaydi. Ota-oanlarimiz va atrofdagilarning bir- birlariga bo’lgan munosabatlarini ko’rgan bola shunga qarab shakllana boradi. Ular avval kattalarga taqlid qiladilar. So’ng asta-sekin qilayotgan ishlarning mohiyatini anglaydilar. Bolalarni to’g’ri tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma’naviyati, bilimi tarbiyalanganligi ham muhim ahamiyatga ega. Aniq bir maqsadga qaratilgan tarbiyaning samaradorligi tarbiyachining qanday usuldan foydalanishiga bog’liq. Usul- yunoncha atama bo’lib- aynan nimagadir yo’l, usul orqali maqsadga erishish yo’lini bildiradi. Usul axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab: 1) so’z orqali ifodalash usuli 2) ko’rgazmalilik usuli 3) amaliy namuna usuli 4) rag’batlantirish va jazo usuli Yuqoridagi usullar o’z navbatida quyidagi guruhchalarga bo’linadi: 1-guruh - so’z orqali uzatish, maslahat berish, ma’lumotlarni eshitish orqali qabul qilish, hikoya, ma’ruza, suhbat va usullar; 2-guruh - kinofilmlar, tasviriy san’at, badiiy sana’t va boshqa ko’rish orqali tarbiyalash usullariga; 3- guruh - tarbiya ma’lumotlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish, o’rnak ko’rsatish, boshqalarni amaliy mehnatini misol qilib ko’rsatish; 4- guruh-o’quvchi talabalarning yaxshi bajargan ishlarini, o’rtoqlari oldida yoki ota-onalar majlisida ma’qullash, minnatdorchilik bildirish, iqtisodiy yordam, stipendiyalarni oshirish, maqtov yorliqlari topshirish, suratlarini hurmat taxtachasiga osish va boshqa og’zaki «rahmat», «barakalla» kabi rag’batlantirish usullarini kiritish mumkin. uzok davom etadigan ma’suliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Buning uchun bolalarni yosh xususiyatlarini hisobga olish zarur. Ma’naviy, insoniy sifatlarining shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va bolalarga bo’lagn munosabat muhim rol o’ynaydi. Ota-oanlarimiz va atrofdagilarning bir- birlariga bo’lgan munosabatlarini ko’rgan bola shunga qarab shakllana boradi. Ular avval kattalarga taqlid qiladilar. So’ng asta-sekin qilayotgan ishlarning mohiyatini anglaydilar. Bolalarni to’g’ri tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma’naviyati, bilimi tarbiyalanganligi ham muhim ahamiyatga ega. Aniq bir maqsadga qaratilgan tarbiyaning samaradorligi tarbiyachining qanday usuldan foydalanishiga bog’liq. Usul- yunoncha atama bo’lib- aynan nimagadir yo’l, usul orqali maqsadga erishish yo’lini bildiradi. Usul axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab: 1) so’z orqali ifodalash usuli 2) ko’rgazmalilik usuli 3) amaliy namuna usuli 4) rag’batlantirish va jazo usuli Yuqoridagi usullar o’z navbatida quyidagi guruhchalarga bo’linadi: 1-guruh - so’z orqali uzatish, maslahat berish, ma’lumotlarni eshitish orqali qabul qilish, hikoya, ma’ruza, suhbat va usullar; 2-guruh - kinofilmlar, tasviriy san’at, badiiy sana’t va boshqa ko’rish orqali tarbiyalash usullariga; 3- guruh - tarbiya ma’lumotlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish, o’rnak ko’rsatish, boshqalarni amaliy mehnatini misol qilib ko’rsatish; 4- guruh-o’quvchi talabalarning yaxshi bajargan ishlarini, o’rtoqlari oldida yoki ota-onalar majlisida ma’qullash, minnatdorchilik bildirish, iqtisodiy yordam, stipendiyalarni oshirish, maqtov yorliqlari topshirish, suratlarini hurmat taxtachasiga osish va boshqa og’zaki «rahmat», «barakalla» kabi rag’batlantirish usullarini kiritish mumkin. Agar bola siz ogohlantirmasingizdan yoki tushuntirmasingizdan oldin o’z xatosini tushungan bo’lsayu, sizga qilgan xatosini aytolmay izza chekib turgan bo’lsa, uni jazolashga zarurat yo’q. Endi bu xatoni qaytarmayman, degan ma’noda Sizga qarayapti. Siz unga yana bir marta imkoniyat bering. Ammo keyinga gall ham xato qilsa va uni tan olmasa, unday hollarda quyidagi jazo turlari qo’llaniladi: tushuntirish, tanbeh berish, ogohlantirish, qattiq ogohlantirish, uyaltirish. Yuqoridagi jazo turlarini o’qituvchi o’quvchiga yuzma-yuz hech kimning g’uvohisiz qo’llaydi. Ammo gruppadosh o’rtoqlari yoki sinfdoshlari oldida izza qilay deb bolani uyaltirsa, yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Uyat - bu insonning eng nozik sezgisi bo’lib, o’quvchining o’rtoqlari yoki jamoa orasida izza qilishi eng yuqori jazo hisoblanadi. O’quvchining jamoa orasida izza qilishni eng oxirgi chorasiz qolganda ko’llash mumkin. Eng ma’quli o’quvchi bilan yuzma-yuz mehrli ohangda unga ishonch bildirib, qaltis yo’ldan qaytarish mumkin. Tarbiya har bir insonning xayotda yashashi jarayonida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarini ijobiy ko’nikmasini o’zgalarga berish jarayoni. Bolaning xarakterini, oiladagni tarbiyasini, uning or-nomusini, sharm-hayosi kabi nozik tuyg’ularining tarbiyalanganlik darajasini bilmay turib, birdaniga jamoa orasida uyaltirish, yaxshi o’ylab ko’rmaslik, yoki jaxl ustida tinimsiz kaltaklash mumkin emas. Sizning tanlagan jazo usulingiz o’quvchini yoki farzandingizni qilgan xatosini tushunishga, boshqa qilmasligiga tarbiyaviy saboq bo’lish kerak. Agar bu jazo usullari o’zining samarasini bermasa, u holatda ehtiyotkorlik bilan maktab ma’muriyati va jamoa hamkorligida boshqa choralarni ishlab chiqishi kerak. Bugungi kunda pedagogika fani amaliyoti ham takomillashib bormoqda. SHuningdek, tarbiya jarayoni ham zamon talabiga monand takomillashib boradi. Boshqaruv organlari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirishlari, yetilgan masalalarni o’z vaqtida va ijobiy hal etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi xozirgi zamon talablariga muvofiq Agar bola siz ogohlantirmasingizdan yoki tushuntirmasingizdan oldin o’z xatosini tushungan bo’lsayu, sizga qilgan xatosini aytolmay izza chekib turgan bo’lsa, uni jazolashga zarurat yo’q. Endi bu xatoni qaytarmayman, degan ma’noda Sizga qarayapti. Siz unga yana bir marta imkoniyat bering. Ammo keyinga gall ham xato qilsa va uni tan olmasa, unday hollarda quyidagi jazo turlari qo’llaniladi: tushuntirish, tanbeh berish, ogohlantirish, qattiq ogohlantirish, uyaltirish. Yuqoridagi jazo turlarini o’qituvchi o’quvchiga yuzma-yuz hech kimning g’uvohisiz qo’llaydi. Ammo gruppadosh o’rtoqlari yoki sinfdoshlari oldida izza qilay deb bolani uyaltirsa, yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Uyat - bu insonning eng nozik sezgisi bo’lib, o’quvchining o’rtoqlari yoki jamoa orasida izza qilishi eng yuqori jazo hisoblanadi. O’quvchining jamoa orasida izza qilishni eng oxirgi chorasiz qolganda ko’llash mumkin. Eng ma’quli o’quvchi bilan yuzma-yuz mehrli ohangda unga ishonch bildirib, qaltis yo’ldan qaytarish mumkin. Tarbiya har bir insonning xayotda yashashi jarayonida orttirgan saboqlari va intellektual salohiyatlarini ijobiy ko’nikmasini o’zgalarga berish jarayoni. Bolaning xarakterini, oiladagni tarbiyasini, uning or-nomusini, sharm-hayosi kabi nozik tuyg’ularining tarbiyalanganlik darajasini bilmay turib, birdaniga jamoa orasida uyaltirish, yaxshi o’ylab ko’rmaslik, yoki jaxl ustida tinimsiz kaltaklash mumkin emas. Sizning tanlagan jazo usulingiz o’quvchini yoki farzandingizni qilgan xatosini tushunishga, boshqa qilmasligiga tarbiyaviy saboq bo’lish kerak. Agar bu jazo usullari o’zining samarasini bermasa, u holatda ehtiyotkorlik bilan maktab ma’muriyati va jamoa hamkorligida boshqa choralarni ishlab chiqishi kerak. Bugungi kunda pedagogika fani amaliyoti ham takomillashib bormoqda. SHuningdek, tarbiya jarayoni ham zamon talabiga monand takomillashib boradi. Boshqaruv organlari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirishlari, yetilgan masalalarni o’z vaqtida va ijobiy hal etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi xozirgi zamon talablariga muvofiq oshirishlarini ta’minlashlari kerak. Ta’lim oldiga qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish ta’lim tizimini boshqarish va unga rahbarlik qilish faoliyatining saviyasiga bog’liq. Kelajagi buyuk jamiyatning rivojlanish talablaridan kelib chiqib, maorifning o’rni va roliga yangi avlodni tarbiyalash nuqtai nazaridan qarab, oliy majlis materiallarida, prezidentimiz ma’ruzalarida, maxsus qarorlarda rahbarlikning yuqori ilmiy darajada amalga oshirish zarurligiga alohida e’tibor berib kelmoqda. Ta’lim tizimiga ilmiy rahbarlik asoslarini ishlab chiqish pedagogika uchun asosiy yo’nalishdir. Barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash tajribalarini o’rganish, umumlashtirish, bu jarayonning konuniyatlarini ochib berish, pedagogika nazariyasining asosiy masalalarini ta’lim amaliyotiga va fan yutuqlarini nazarda tutgan holda, I.A. Karimov asarlari asosida ijodiy hal qilish pedagogikaning burchidir. I.A. Karimov o’z asarlarida kelajagi buyuk O’zbekiston Respublikasining organlarini tashkil etish va boshqarish va ularning rahbarlik faoliyatiga doir muhim prinsiplarini har taraflama mufassal ishlab chiqdi. Ilmiy va pedagogikaviy amaliyoti bilan bog’lanish tamoyili. Bu tamoyil xalq ta’limi organlari va maktabning hamma ishini O’zbekiston Respublikasi davlatining ko’rsatmasi, fan va texnika yutuqlari hamda ijtimoiy taraqqiyotning ob’ektiv qonuniyatlari asosida amalga oshirishni talab etdi. CHunki idora qilish uchun ishni bilish kerak. Hamma narsadan xabardor bo’lmasdan turib, to’la to’kis bilimga ega bo’lmasdan turib, idora qilish ilmini bilmasdan turib boshqarish mumkin emas. Xalq ta’limi ishlarini maktab ishini kasb- hunar kollejlari ishini va unga rahbarlik qilishda qo’zg’algan maqsadlarga erishish uchun milliy mafkura, milliy goya, pedagogika tarixi, psixologiya, xususiy metodika, mantiq, etika-estetika kabi fanlar erishgan yutuqlarini muntazam o’rganib borish, tahlil qilish hamda bu muvaffaqiyatlarni keng qo’llanishi zarur. Boshqaruv muassasalari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida yagona davlat siyosatini muttasil yetilgan masalalarni o’z vaqtida va gokobiy hal etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi hozirgi zamon talablariga muvofiq oshirish ishini ta’minlashi kerak. oshirishlarini ta’minlashlari kerak. Ta’lim oldiga qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish ta’lim tizimini boshqarish va unga rahbarlik qilish faoliyatining saviyasiga bog’liq. Kelajagi buyuk jamiyatning rivojlanish talablaridan kelib chiqib, maorifning o’rni va roliga yangi avlodni tarbiyalash nuqtai nazaridan qarab, oliy majlis materiallarida, prezidentimiz ma’ruzalarida, maxsus qarorlarda rahbarlikning yuqori ilmiy darajada amalga oshirish zarurligiga alohida e’tibor berib kelmoqda. Ta’lim tizimiga ilmiy rahbarlik asoslarini ishlab chiqish pedagogika uchun asosiy yo’nalishdir. Barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash tajribalarini o’rganish, umumlashtirish, bu jarayonning konuniyatlarini ochib berish, pedagogika nazariyasining asosiy masalalarini ta’lim amaliyotiga va fan yutuqlarini nazarda tutgan holda, I.A. Karimov asarlari asosida ijodiy hal qilish pedagogikaning burchidir. I.A. Karimov o’z asarlarida kelajagi buyuk O’zbekiston Respublikasining organlarini tashkil etish va boshqarish va ularning rahbarlik faoliyatiga doir muhim prinsiplarini har taraflama mufassal ishlab chiqdi. Ilmiy va pedagogikaviy amaliyoti bilan bog’lanish tamoyili. Bu tamoyil xalq ta’limi organlari va maktabning hamma ishini O’zbekiston Respublikasi davlatining ko’rsatmasi, fan va texnika yutuqlari hamda ijtimoiy taraqqiyotning ob’ektiv qonuniyatlari asosida amalga oshirishni talab etdi. CHunki idora qilish uchun ishni bilish kerak. Hamma narsadan xabardor bo’lmasdan turib, to’la to’kis bilimga ega bo’lmasdan turib, idora qilish ilmini bilmasdan turib boshqarish mumkin emas. Xalq ta’limi ishlarini maktab ishini kasb- hunar kollejlari ishini va unga rahbarlik qilishda qo’zg’algan maqsadlarga erishish uchun milliy mafkura, milliy goya, pedagogika tarixi, psixologiya, xususiy metodika, mantiq, etika-estetika kabi fanlar erishgan yutuqlarini muntazam o’rganib borish, tahlil qilish hamda bu muvaffaqiyatlarni keng qo’llanishi zarur. Boshqaruv muassasalari barkamol avlodni o’qitish va tarbiyalash sohasida yagona davlat siyosatini muttasil yetilgan masalalarni o’z vaqtida va gokobiy hal etishlari, barcha o’quv yurtlarining ish saviyasi hozirgi zamon talablariga muvofiq oshirish ishini ta’minlashi kerak. Ta’lim tizimini boshqarishda markazlashgan rahbarlikni keng demokratiya bilan mustaqillik va tashabbuskorlikngi rivojlantirish bilan birga qo’shib olib borish bilan birga o’ziga xos xususiyatlari va shart sharoitlarini hisobga olish imkonini beradi. Yuqoridan turib, bir xil andoza bichib berish demokratiya va markazlashgan rahbarlikka butunlay yot narsadir. Barcha tadbirlarda, mahalliy xususiyatlarda ishga qanday munosabatda bo’lish usullarida, nazoratni amalga oshirish usullarida, har xil yo’llarini qo’llash asosiy, muhim bo’lgan birliklarni buzmaydi, balki u birlikni ta’minlaydi. Ta’limni rivojlantirish fondlari qonun xujjatlarida belgilangan tartibda yuridik va jismoniy shaxslarni ixtiyoriy badallari hisobidan tashkil etilishi mumkin. Xalq ta’limi vazirligi Uzbekiston Respublikasida maorifga bevosita rahbarlik qiladi. U barcha tipdagi maktablar, bog’chalarga rahbarlik qiladi. Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi, barcha universitetlarga, kasb-hunar kollejlarga, liseylarga rahbarlik qiladi. Ular pedagogika jamoatchiligini xalq ta’limi bo’limlari va maktablariga yordam berishlariga jalb etadilar. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. «O’zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori» – Toshkent: SHarq, 1997-65 b. 2. Karimov I.A. «O’zbekiston kelajagi buyuk davlat». Toshkent: O’zbekiston 1992-62 b. 3. Karimov I.A. «YAngi uyni qurmay turib, eskisii buzmang» – Toshkent: O’zbekiston 1993. – 24 b. 4. Karimov I.A. «Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot-pirovard maqsadimiz». 8-jild. – Toshkent: O’zbekiston, 2000. 5. «Axloq-odobga oid hadis namunalari». – Toshkent: Fan, 1990, – 72 b. Ta’lim tizimini boshqarishda markazlashgan rahbarlikni keng demokratiya bilan mustaqillik va tashabbuskorlikngi rivojlantirish bilan birga qo’shib olib borish bilan birga o’ziga xos xususiyatlari va shart sharoitlarini hisobga olish imkonini beradi. Yuqoridan turib, bir xil andoza bichib berish demokratiya va markazlashgan rahbarlikka butunlay yot narsadir. Barcha tadbirlarda, mahalliy xususiyatlarda ishga qanday munosabatda bo’lish usullarida, nazoratni amalga oshirish usullarida, har xil yo’llarini qo’llash asosiy, muhim bo’lgan birliklarni buzmaydi, balki u birlikni ta’minlaydi. Ta’limni rivojlantirish fondlari qonun xujjatlarida belgilangan tartibda yuridik va jismoniy shaxslarni ixtiyoriy badallari hisobidan tashkil etilishi mumkin. Xalq ta’limi vazirligi Uzbekiston Respublikasida maorifga bevosita rahbarlik qiladi. U barcha tipdagi maktablar, bog’chalarga rahbarlik qiladi. Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi, barcha universitetlarga, kasb-hunar kollejlarga, liseylarga rahbarlik qiladi. Ular pedagogika jamoatchiligini xalq ta’limi bo’limlari va maktablariga yordam berishlariga jalb etadilar. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. «O’zbekiston Respublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi», «Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori» – Toshkent: SHarq, 1997-65 b. 2. Karimov I.A. «O’zbekiston kelajagi buyuk davlat». Toshkent: O’zbekiston 1992-62 b. 3. Karimov I.A. «YAngi uyni qurmay turib, eskisii buzmang» – Toshkent: O’zbekiston 1993. – 24 b. 4. Karimov I.A. «Ozod va obod Vatan, erkin va faravon hayot-pirovard maqsadimiz». 8-jild. – Toshkent: O’zbekiston, 2000. 5. «Axloq-odobga oid hadis namunalari». – Toshkent: Fan, 1990, – 72 b. 6. A.Avloniy. «Turkiy Guliston yoxud axloq» (nashrga tayyorlovchi Xoliqov L.) –Toshkent: O’qituvchi, 1992. 160 b. 7. Inomova K.M. «Oilada bolalarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasi» – Toshkent: Fan, 1999, – 151 b. 8. Yo’ldoshev J.G’. Xasanov S. «Avestoda axloqiy-ta’limiy qarashlar». – Toshkent: O’qituvchi 1992, – 28 b. 9. Kaykavus. «Qobusnoma». – Toshkent: O’qituvchi 1986, – 118 b. 10. Musurmonova O. «Oila ma’naviyat-milliy g’urur». – Toshkent: O’qituvchi. 1999, – 200 b. 11. Munavvarov A.K. «Oila pedagogikasi». – T.: O’qituvchi, 1994, – 112 b. 12. Ochilova M. Ochilova N. «O’qituvchi odobi». – Toshkent: O’qituvchi, 1993\7. – 136 b. 13. Ochilova M. «Axloqiy tarbiya». – Toshkent: O’qituvchi, 1979, – 232 b. 14. Jo’raev A.J. Tarbiyaviy darslarni o’tish. T.: “O’qituvchi”, 1994. 15. Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi. T.: “O’qituvchi”. 1994. 16. Mirqosimov M. Maktabni boshqarishning nazariy va pedagogik asoslari. T.: 1996 y. 17. Ochil S. Mustaqillik va tarbiya masalalari. T.: “O’zbekiston”, 1995. 18. Popov G.X. O’quvchining shaxsiy ishini tashkil etish. T.: “O’qituvchi”, 1992 y. 19. Solixo’jaeva S.S. Bolalar va o’smirlar gigenasi. T.: “Ibn Sino”, 1991. 20. Uzoqov X., G’ozieva E.., Tojiev A. Oila etikasi va psixologiyasi. T.: “O’qituvchi”. 1992. 21. Farobiy A.N. Fozil odamlar shahri. T.: A.Qodiriy, 1993. 22. Frolov P.T. YOsh direktor maktabi. T.: “O’qituvchi”, 1991. 23. Jo’raev A. Tarbiyaviy darslar o’tish. T.: “O’qituvchi”, 1994. 24. Hasanboeva O. Uzaytirilgan guruhlarga tarbiyaviy ishlar. T.: 6. A.Avloniy. «Turkiy Guliston yoxud axloq» (nashrga tayyorlovchi Xoliqov L.) –Toshkent: O’qituvchi, 1992. 160 b. 7. Inomova K.M. «Oilada bolalarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasi» – Toshkent: Fan, 1999, – 151 b. 8. Yo’ldoshev J.G’. Xasanov S. «Avestoda axloqiy-ta’limiy qarashlar». – Toshkent: O’qituvchi 1992, – 28 b. 9. Kaykavus. «Qobusnoma». – Toshkent: O’qituvchi 1986, – 118 b. 10. Musurmonova O. «Oila ma’naviyat-milliy g’urur». – Toshkent: O’qituvchi. 1999, – 200 b. 11. Munavvarov A.K. «Oila pedagogikasi». – T.: O’qituvchi, 1994, – 112 b. 12. Ochilova M. Ochilova N. «O’qituvchi odobi». – Toshkent: O’qituvchi, 1993\7. – 136 b. 13. Ochilova M. «Axloqiy tarbiya». – Toshkent: O’qituvchi, 1979, – 232 b. 14. Jo’raev A.J. Tarbiyaviy darslarni o’tish. T.: “O’qituvchi”, 1994. 15. Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi. T.: “O’qituvchi”. 1994. 16. Mirqosimov M. Maktabni boshqarishning nazariy va pedagogik asoslari. T.: 1996 y. 17. Ochil S. Mustaqillik va tarbiya masalalari. T.: “O’zbekiston”, 1995. 18. Popov G.X. O’quvchining shaxsiy ishini tashkil etish. T.: “O’qituvchi”, 1992 y. 19. Solixo’jaeva S.S. Bolalar va o’smirlar gigenasi. T.: “Ibn Sino”, 1991. 20. Uzoqov X., G’ozieva E.., Tojiev A. Oila etikasi va psixologiyasi. T.: “O’qituvchi”. 1992. 21. Farobiy A.N. Fozil odamlar shahri. T.: A.Qodiriy, 1993. 22. Frolov P.T. YOsh direktor maktabi. T.: “O’qituvchi”, 1991. 23. Jo’raev A. Tarbiyaviy darslar o’tish. T.: “O’qituvchi”, 1994. 24. Hasanboeva O. Uzaytirilgan guruhlarga tarbiyaviy ishlar. T.: “O’qituvchi”, 1994. 25. Safo Ochil. Mustaqillik ma’naviyati va tarbiya asoslari. T.: “O’qituvchi”, 1995. 26. Mahkamov U. Ahloq-odob saboqlari. T.: “Fan”, 1994. “O’qituvchi”, 1994. 25. Safo Ochil. Mustaqillik ma’naviyati va tarbiya asoslari. T.: “O’qituvchi”, 1995. 26. Mahkamov U. Ahloq-odob saboqlari. T.: “Fan”, 1994.