TARBIYAVIY TADBIRLARDA INTEGRATSIYA. MAKTAB, OILA VA MAHALLANING O‘ZARO INTEGRATSIYASI

Yuklangan vaqt

2024-05-16

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

75,5 KB


Ilmiybaza.uz TARBIYAVIY TADBIRLARDA INTEGRATSIYA. MAKTAB, OILA VA MAHALLANING O‘ZARO INTEGRATSIYASI Mashg'ulotdan maqsad: tarbiyaviy tadbirlarni samarali tashkil etishga o’rgatish, integratsiya haqidagi bilimlarini kengaytirish. Kerakli jihozlar: Tarbiyaviy tadbirlarga oid uslubiy qo'llanmalar, tarqatma va didaktik materiallar. Bilishi kerak bo’lgan manbalar: - Tarbiyaviy tadbirlarga oid adabiyotlarni; - Tarbiyaviy tadbirlarda integratsiyaga oid adabiyotlarni o'rganish. Bajarishi kerak bo’lgan topshiriqlar: Tarbiyaviy tadbirlarda integratsiyaga oid adabiyotlarni o'rganish; Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etish metodikasini o’rganish. Ishni bajarish tartibi: Tarbiyaviy tadbirlarga oid adabiyotlardan ma'lumotlar yig'ish; Tarbiyaviy tadbirlarda integratsiya haqida bilimlar berish; Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishning ahamiyati haqida suhbat; - egallagan bilimlarni nazorat qilish va baholash. Umumiy ma'lumot: Hozir respublikamizda pedagogik innovatsiyalarning yaratilishi va rivojlanishi, keng pedagogik jamoatchiligining harakati, umumta’lim maktablarining moderinizatsiya qilinishi, standartlarni takomillashtirilishi va Ilmiybaza.uz TARBIYAVIY TADBIRLARDA INTEGRATSIYA. MAKTAB, OILA VA MAHALLANING O‘ZARO INTEGRATSIYASI Mashg'ulotdan maqsad: tarbiyaviy tadbirlarni samarali tashkil etishga o’rgatish, integratsiya haqidagi bilimlarini kengaytirish. Kerakli jihozlar: Tarbiyaviy tadbirlarga oid uslubiy qo'llanmalar, tarqatma va didaktik materiallar. Bilishi kerak bo’lgan manbalar: - Tarbiyaviy tadbirlarga oid adabiyotlarni; - Tarbiyaviy tadbirlarda integratsiyaga oid adabiyotlarni o'rganish. Bajarishi kerak bo’lgan topshiriqlar: Tarbiyaviy tadbirlarda integratsiyaga oid adabiyotlarni o'rganish; Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etish metodikasini o’rganish. Ishni bajarish tartibi: Tarbiyaviy tadbirlarga oid adabiyotlardan ma'lumotlar yig'ish; Tarbiyaviy tadbirlarda integratsiya haqida bilimlar berish; Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishning ahamiyati haqida suhbat; - egallagan bilimlarni nazorat qilish va baholash. Umumiy ma'lumot: Hozir respublikamizda pedagogik innovatsiyalarning yaratilishi va rivojlanishi, keng pedagogik jamoatchiligining harakati, umumta’lim maktablarining moderinizatsiya qilinishi, standartlarni takomillashtirilishi va Ilmiybaza.uz dasturlarning yangilanish jarayoni ketmoqda. Yangiliklarni yaratish, izlash, to'plash, qoilash ishlari jadallashib bormoqda. M aktabda innovatsiyalar masalasini muhokama etganda, tarbiya tizimlarida innovatsiyalar tashkil topishi to'g'risidagi masalalarni gapirib o'tmay boimaydi. Lekin buning uchun avval tarbiyaviy tizimning ichki tushunchasini kiritamiz. Shundan keyin tarbiyaviy tizimni falsafiy va texnologik jihatdan ko'rib chiqishda innovatsiyalar yuzaga kelishini o'rganamiz. Shunday qilib. pedagogikada «tarbiya» kategoriyasining bir vaqtda, bir necha tushunchalari mavjud tarbiyani o'rganayotgan avlodga tarbiyani eng muhim ijtimoiy tajribalarni yetkazish bo'yicha maxsus tashkil etilgan jarayon sifatida tushunish eng keng tarqalgan tushunchalardan hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, har qanday tarbiya jarayonining asosi, haqiqatda,o'qitish hisoblanadi, degan xulosaga kelish to'g'ri boiadi. Ushbu holatda tarbiya jarayoni didaktik vositalar bilan ko'rina boshlavdi. Tarbiya jarayoni o'zining o'ziga xosligini «saqlab qolish» uchun «tarbiya, tarbiya...tarbiya!» birgalikdagi monografiya mualliflari V.A.Karakovskiy va psixolog X.I.Laymete taklif etgan uning boshqa tushunchasidan foydalanadilar. Agarda tarbiya jarayonini «Laymete bo'yicha» qaraydigan bo'lsak, unda tarbiya tizimi didaktikadan iborat bo'lmavdi, balki bir tomondan psixologo-pedagogik, boshqa tomondan esa ijtimoiy-pedagogik tizimdan iborat bo'ladi. Bu o'z navbatida tarbiya tizimi o'quvchilarga faqat didaktik tizim sifatida emas (o'qituvchilar, darslar, darsliklar, uy vazifalari orqali), balki ijtimoiy omil sifatida bolalarning atrof-muhitga jalb etilganligi orqali; otaonalar, o'qituvchilar va bolalar o'rtasida yuzaga keladigan munosabatlar orqali, albatta, har bir ta’lim muassasalarida tashkil topadigan m a’lum psixologik muhit orqali ta’sir ko‘rsatadi. Didaktik tizim tushunchasi pedagogikada ancha qadimdan shakllangan. Maktabning didaktik tizimi ta'lim maqsadlari, o'qish mazmuni, uni tashkil etishning metod va shakllari orqali ifodalanadi. Albatta, tarbiyaviy maqsadlar o'rganilayotgan material mazmuni, uni yetkazish shakli va metodlari hamda shu kabilarni belgilash orqali o'qitish jarayonida ham amalga oshiriladi. Lekin tarbiyaning ikkinchi tushunchasi mantiqida didaktik tizim o'zi tarbiyaviy tizimining didaktik tizimida ishtirok etadi, ya’ni uning tizimi hisoblanadi. Ta’lim Ilmiybaza.uz dasturlarning yangilanish jarayoni ketmoqda. Yangiliklarni yaratish, izlash, to'plash, qoilash ishlari jadallashib bormoqda. M aktabda innovatsiyalar masalasini muhokama etganda, tarbiya tizimlarida innovatsiyalar tashkil topishi to'g'risidagi masalalarni gapirib o'tmay boimaydi. Lekin buning uchun avval tarbiyaviy tizimning ichki tushunchasini kiritamiz. Shundan keyin tarbiyaviy tizimni falsafiy va texnologik jihatdan ko'rib chiqishda innovatsiyalar yuzaga kelishini o'rganamiz. Shunday qilib. pedagogikada «tarbiya» kategoriyasining bir vaqtda, bir necha tushunchalari mavjud tarbiyani o'rganayotgan avlodga tarbiyani eng muhim ijtimoiy tajribalarni yetkazish bo'yicha maxsus tashkil etilgan jarayon sifatida tushunish eng keng tarqalgan tushunchalardan hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, har qanday tarbiya jarayonining asosi, haqiqatda,o'qitish hisoblanadi, degan xulosaga kelish to'g'ri boiadi. Ushbu holatda tarbiya jarayoni didaktik vositalar bilan ko'rina boshlavdi. Tarbiya jarayoni o'zining o'ziga xosligini «saqlab qolish» uchun «tarbiya, tarbiya...tarbiya!» birgalikdagi monografiya mualliflari V.A.Karakovskiy va psixolog X.I.Laymete taklif etgan uning boshqa tushunchasidan foydalanadilar. Agarda tarbiya jarayonini «Laymete bo'yicha» qaraydigan bo'lsak, unda tarbiya tizimi didaktikadan iborat bo'lmavdi, balki bir tomondan psixologo-pedagogik, boshqa tomondan esa ijtimoiy-pedagogik tizimdan iborat bo'ladi. Bu o'z navbatida tarbiya tizimi o'quvchilarga faqat didaktik tizim sifatida emas (o'qituvchilar, darslar, darsliklar, uy vazifalari orqali), balki ijtimoiy omil sifatida bolalarning atrof-muhitga jalb etilganligi orqali; otaonalar, o'qituvchilar va bolalar o'rtasida yuzaga keladigan munosabatlar orqali, albatta, har bir ta’lim muassasalarida tashkil topadigan m a’lum psixologik muhit orqali ta’sir ko‘rsatadi. Didaktik tizim tushunchasi pedagogikada ancha qadimdan shakllangan. Maktabning didaktik tizimi ta'lim maqsadlari, o'qish mazmuni, uni tashkil etishning metod va shakllari orqali ifodalanadi. Albatta, tarbiyaviy maqsadlar o'rganilayotgan material mazmuni, uni yetkazish shakli va metodlari hamda shu kabilarni belgilash orqali o'qitish jarayonida ham amalga oshiriladi. Lekin tarbiyaning ikkinchi tushunchasi mantiqida didaktik tizim o'zi tarbiyaviy tizimining didaktik tizimida ishtirok etadi, ya’ni uning tizimi hisoblanadi. Ta’lim Ilmiybaza.uz muassasining tarbiyaviy vazifasi, birinchi navbatda, o'quvchilar dunyoni anglab yetishi, boshqalar orasida o'z o'rnini topish qadriyatlarni shakllantirishdan iborat. Lekin mana shu vazifani faqat o'qitish jarayonida amalga oshirib boimaydi: u individual manfaatlarini qondirish bilan bogiiq dam olish doirasidagi o'yin, mehnat, ijodiy faoliyat bilan ham bogiiq. Shunday qilib. xususan, tarbiya tizimi innovatsiyalarini o’rganish imkoniyati paydo boiadi. Uni yaratish va rivojlantirish jarayonida har gal qator aniq masalalarni hal etish kerak boiadi: yuqorida nomlari keltirilgan mualliflar ularning beshtasini alohida urg'u bilan ko'rsatadilar: 1. Bolalarda dunyoning yaxlit va ilmiy asoslangan ko'rinishini shakllantirish. 2. Fuqarolik, o'zini anglashni, vatani taqdiri uchun javobgarlikni shakllantirish. 3. Bolalarni umuminsoniy qadriyatlarga jalb etish. ular orasida mana shu qadriyatlarga mos boigan xulqni shakllantirish. 4. O'sib kelayotgan kelajak avlodda shaxs xususiyatlari sifatida «ijodkorlikni» shakllantirish. 5. O'z-o'zini anglashni shakllantirishda bolaga yordam ko'rsatish. Albatta, bu masalalar ro'yxatini davom ettirish mumkin. Lekin har qanday holatda ham mana shu vazifalarning o*zi yuqorida sanab o'tilgan tarbiyalash vazifalarining «alohidaligini» ko'rsatadi. Yuqorida bavon etilgan didaktik qarashlarda innovatsiyalar yuzaga kelishi va shakllanishi imkonivatlarini chuqur muhokama qilish hamda tarbiya tizimini falsafiv va texnologik jihatlarini o'rganishda tarbiyaviy innovatsiyalardan foydalaniladi. Tarbiya tizimining falsafiv jihati tarbiyaning mazmun-maqsadlarini asoslashni va tarbiyaning kerakli mazmuni bilan aloqasini asoslab berishni ko'zda tutadi. Respublikamizda keyingi yillarda qabul qilingan ta’lim va tarbiya to’g’risidagi qator me’yoriy hujjatlar, jumladan O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi qonuni bozor iqtisodiyoti sharoitlarida muvaffaqiyatli ishlay oladigan, mustaqil fikrlovchi kadrlarni tayyorlashda oila, mahalla va o’quv bilim yurti nufuzini yanada yuqori pog’onaga ko’tarishni taqozo etadi. Zero, ta’lim- tarbiyani takomillashtirishda ham davlat bosh islohotchidir, birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, birinchidan, yosh avlodga o’zligimizni, muqaddas Ilmiybaza.uz muassasining tarbiyaviy vazifasi, birinchi navbatda, o'quvchilar dunyoni anglab yetishi, boshqalar orasida o'z o'rnini topish qadriyatlarni shakllantirishdan iborat. Lekin mana shu vazifani faqat o'qitish jarayonida amalga oshirib boimaydi: u individual manfaatlarini qondirish bilan bogiiq dam olish doirasidagi o'yin, mehnat, ijodiy faoliyat bilan ham bogiiq. Shunday qilib. xususan, tarbiya tizimi innovatsiyalarini o’rganish imkoniyati paydo boiadi. Uni yaratish va rivojlantirish jarayonida har gal qator aniq masalalarni hal etish kerak boiadi: yuqorida nomlari keltirilgan mualliflar ularning beshtasini alohida urg'u bilan ko'rsatadilar: 1. Bolalarda dunyoning yaxlit va ilmiy asoslangan ko'rinishini shakllantirish. 2. Fuqarolik, o'zini anglashni, vatani taqdiri uchun javobgarlikni shakllantirish. 3. Bolalarni umuminsoniy qadriyatlarga jalb etish. ular orasida mana shu qadriyatlarga mos boigan xulqni shakllantirish. 4. O'sib kelayotgan kelajak avlodda shaxs xususiyatlari sifatida «ijodkorlikni» shakllantirish. 5. O'z-o'zini anglashni shakllantirishda bolaga yordam ko'rsatish. Albatta, bu masalalar ro'yxatini davom ettirish mumkin. Lekin har qanday holatda ham mana shu vazifalarning o*zi yuqorida sanab o'tilgan tarbiyalash vazifalarining «alohidaligini» ko'rsatadi. Yuqorida bavon etilgan didaktik qarashlarda innovatsiyalar yuzaga kelishi va shakllanishi imkonivatlarini chuqur muhokama qilish hamda tarbiya tizimini falsafiv va texnologik jihatlarini o'rganishda tarbiyaviy innovatsiyalardan foydalaniladi. Tarbiya tizimining falsafiv jihati tarbiyaning mazmun-maqsadlarini asoslashni va tarbiyaning kerakli mazmuni bilan aloqasini asoslab berishni ko'zda tutadi. Respublikamizda keyingi yillarda qabul qilingan ta’lim va tarbiya to’g’risidagi qator me’yoriy hujjatlar, jumladan O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi qonuni bozor iqtisodiyoti sharoitlarida muvaffaqiyatli ishlay oladigan, mustaqil fikrlovchi kadrlarni tayyorlashda oila, mahalla va o’quv bilim yurti nufuzini yanada yuqori pog’onaga ko’tarishni taqozo etadi. Zero, ta’lim- tarbiyani takomillashtirishda ham davlat bosh islohotchidir, birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek, birinchidan, yosh avlodga o’zligimizni, muqaddas Ilmiybaza.uz an’analarimizni anglash tuyg’ularini, xalqimizning ko’p asrlar davomida shakllangan ezgu orzularini, jamiyatimiz oldiga bugun qo’yilgan oliy maqsad va vazifalarni singdirish; ikkinchidan, jamiyatimizda bugun mavjud bo’lgan hurfikrlikdan qat’iy nazar yoshlarni jipslashtiradigan, xalqimiz va davlatimiz daxlsizligini asraydigan, el- yurtimizni eng yuksak maqsadlar sari chorlaydigan yagona g’oya — milliy mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash; uchinchidan, yoshlarni baynalmilal jahon hamjamiyatida, xalqaro maydonda O’zbekistonga munosib hurmat tug’dirish uchun intilish ruhida tarbiyalash; to’rtinchidan, yosh avlodni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat, yuksak odamiylik va insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalash; beshinchidan, yosh avlodni ulug’ ajdodlarimizning munosib vorislari ekanliklari, ayni vaqtda jahon va zamonning umumbashariy yutuqlarini egallash ruhida tarbiyalash O’zbekistonda o’quvchi-yoshlarni tarbiyalashning eng dolzarb masalasidir. Davlatimiz rahbari ko’rsatib berganidek, ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlar: birinchidan, ijtimoiy-siyosiy iqlimga ijobiy ta’sir ko’rsatishga, umuman mamlakatdagi mavjud muhitni butunlay o’zgartirishga; ikkinchidan, insonning hayotda o’z o’rnini topishini tezlashtirishga; uchinchidan, jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirishda; to’rtinchidan, insondagi mavjud salohiyatni to’la ro’yobga chiqarishga; beshinchidan, umumiy va maxsus bilimlarga ega, ongli, tafakkuri ozod, zamonaviy dunyoqarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga voris bo’lgan, kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etadigan komil insonlarni tarbiyalashga qaratilgan. Mazkur Kontsepsiyada taraqqiyotimizning ma’naviy-axloqiy negizi milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg’unligi ekanligi e’tirof etildi, milliy va umuminsoniy tarbiyaning quyidagi o’zaro aloqalari, uyg’un yo’nalishlari belgilab olindi. Milliy tarbiya yo’nalishi orqali yoshlarda o’zlikni anglash, vatanparvarlik, milliy g’urur, millatlararo muloqot madaniyati, milliy mafkuraviy onglilik, milliy odob, fidoyilik fazilatlari shakllantiriladi. Umuminsoniy yo’nalishda huquqiy, iqtisodiy, jismoniy, Ilmiybaza.uz an’analarimizni anglash tuyg’ularini, xalqimizning ko’p asrlar davomida shakllangan ezgu orzularini, jamiyatimiz oldiga bugun qo’yilgan oliy maqsad va vazifalarni singdirish; ikkinchidan, jamiyatimizda bugun mavjud bo’lgan hurfikrlikdan qat’iy nazar yoshlarni jipslashtiradigan, xalqimiz va davlatimiz daxlsizligini asraydigan, el- yurtimizni eng yuksak maqsadlar sari chorlaydigan yagona g’oya — milliy mafkuraga sadoqat ruhida tarbiyalash; uchinchidan, yoshlarni baynalmilal jahon hamjamiyatida, xalqaro maydonda O’zbekistonga munosib hurmat tug’dirish uchun intilish ruhida tarbiyalash; to’rtinchidan, yosh avlodni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat, yuksak odamiylik va insoniy fazilatlar ruhida tarbiyalash; beshinchidan, yosh avlodni ulug’ ajdodlarimizning munosib vorislari ekanliklari, ayni vaqtda jahon va zamonning umumbashariy yutuqlarini egallash ruhida tarbiyalash O’zbekistonda o’quvchi-yoshlarni tarbiyalashning eng dolzarb masalasidir. Davlatimiz rahbari ko’rsatib berganidek, ta’lim-tarbiya sohasidagi islohotlar: birinchidan, ijtimoiy-siyosiy iqlimga ijobiy ta’sir ko’rsatishga, umuman mamlakatdagi mavjud muhitni butunlay o’zgartirishga; ikkinchidan, insonning hayotda o’z o’rnini topishini tezlashtirishga; uchinchidan, jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni shakllantirishda; to’rtinchidan, insondagi mavjud salohiyatni to’la ro’yobga chiqarishga; beshinchidan, umumiy va maxsus bilimlarga ega, ongli, tafakkuri ozod, zamonaviy dunyoqarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga voris bo’lgan, kuchli fuqarolik jamiyatini barpo etadigan komil insonlarni tarbiyalashga qaratilgan. Mazkur Kontsepsiyada taraqqiyotimizning ma’naviy-axloqiy negizi milliy va umuminsoniy qadriyatlar uyg’unligi ekanligi e’tirof etildi, milliy va umuminsoniy tarbiyaning quyidagi o’zaro aloqalari, uyg’un yo’nalishlari belgilab olindi. Milliy tarbiya yo’nalishi orqali yoshlarda o’zlikni anglash, vatanparvarlik, milliy g’urur, millatlararo muloqot madaniyati, milliy mafkuraviy onglilik, milliy odob, fidoyilik fazilatlari shakllantiriladi. Umuminsoniy yo’nalishda huquqiy, iqtisodiy, jismoniy, Ilmiybaza.uz aqliy, estetik, ekologik, gigityenik va boshqa tarbiya yo’nalishlari amalga oshiriladi. Bu Konsepsiya milliy davlatchilik va jamiyat qurilishi talablari asosliligini ta’minlaydi. Konsepsiyada oilaga alohida e’tibor qaratildi. O’zbekistonda 1998 yil "Oila yili" deb e’lon qilinishi oilaning tarbiyaviy rolini yanada kuchaytirdi. Qayd etilgan masalalar jamiyatimiz, xalqimiz, davlatimiz taqdiri va uning dunyo miqyosidagi syosiy, iqtisodiy, ijtimoiy salohiyatini shakllantirishda g’oyat katta ahamiyatga ega ekanligiga O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 26 martda qabul qilingan "Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog’lomlashtirish, diniy aqidaparastlikning oldini olish chora-tadbirlari to’g’risida"gi 130-sonli qarori misol bo’la oladi. SHuningdek, O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi qonunining 30-moddasida "Voyaga yetmagan shaxslarning ota-onalari yoki qonuniy vakillari shaxsning qonuniy huquqlari va manfaatlarini himoya qilishlari shart hamda ularning tarbiyasi, o’quv muassasasigacha, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olishlari uchun javobgardirlar", deb belgilab qo’yilgan. Bu "Oila, o’quv bilim yurti, mahalla hamkorligi" bugungi kunning ma’naviy, ma’rifiy, mafkuraviy, tarbiyaviy zarurati ekanligini bildiradi. Yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqimizning boy milliy, madaniy, tarixiy an’analariga, urf-odatlariga hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali, zamonaviy pedagogik texnologiyaning ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etilishi, shaxsni tarbiyalash va uni har tomonlama kamol toptirishning ustuvorligini ta’minlash; umumiy hamda milliy pedagogik madaniyatni oshirish; mamlakatimiz fuqarolari orasida milliy mafkuraviy tarbiya ishlarini takomillashtirish "Oila, mahalla, o’quv bilim yurti hamkorligi" Kontseptsiyasining asosiy maqsadidir. O’zbekistonda ruy berayotgan o’zgarishlar "Oila, mahalla, o’quv bilim yurti hamkorligi" yo’nalishidagi shaxs tarbiyasida oila, ota-ona, mahalla, o’quv bilim yurtining asosiy vazifalarini mazmunan yangilab hayotga tatbiq etishni taqozo qiladi. 2. Sinf rahbarining oila va jamoa bilan olib boradigan faoliyati. Ilmiybaza.uz aqliy, estetik, ekologik, gigityenik va boshqa tarbiya yo’nalishlari amalga oshiriladi. Bu Konsepsiya milliy davlatchilik va jamiyat qurilishi talablari asosliligini ta’minlaydi. Konsepsiyada oilaga alohida e’tibor qaratildi. O’zbekistonda 1998 yil "Oila yili" deb e’lon qilinishi oilaning tarbiyaviy rolini yanada kuchaytirdi. Qayd etilgan masalalar jamiyatimiz, xalqimiz, davlatimiz taqdiri va uning dunyo miqyosidagi syosiy, iqtisodiy, ijtimoiy salohiyatini shakllantirishda g’oyat katta ahamiyatga ega ekanligiga O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 26 martda qabul qilingan "Ijtimoiy-ma’naviy muhitni yanada sog’lomlashtirish, diniy aqidaparastlikning oldini olish chora-tadbirlari to’g’risida"gi 130-sonli qarori misol bo’la oladi. SHuningdek, O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi qonunining 30-moddasida "Voyaga yetmagan shaxslarning ota-onalari yoki qonuniy vakillari shaxsning qonuniy huquqlari va manfaatlarini himoya qilishlari shart hamda ularning tarbiyasi, o’quv muassasasigacha, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olishlari uchun javobgardirlar", deb belgilab qo’yilgan. Bu "Oila, o’quv bilim yurti, mahalla hamkorligi" bugungi kunning ma’naviy, ma’rifiy, mafkuraviy, tarbiyaviy zarurati ekanligini bildiradi. Yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqimizning boy milliy, madaniy, tarixiy an’analariga, urf-odatlariga hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali, zamonaviy pedagogik texnologiyaning ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etilishi, shaxsni tarbiyalash va uni har tomonlama kamol toptirishning ustuvorligini ta’minlash; umumiy hamda milliy pedagogik madaniyatni oshirish; mamlakatimiz fuqarolari orasida milliy mafkuraviy tarbiya ishlarini takomillashtirish "Oila, mahalla, o’quv bilim yurti hamkorligi" Kontseptsiyasining asosiy maqsadidir. O’zbekistonda ruy berayotgan o’zgarishlar "Oila, mahalla, o’quv bilim yurti hamkorligi" yo’nalishidagi shaxs tarbiyasida oila, ota-ona, mahalla, o’quv bilim yurtining asosiy vazifalarini mazmunan yangilab hayotga tatbiq etishni taqozo qiladi. 2. Sinf rahbarining oila va jamoa bilan olib boradigan faoliyati. Ilmiybaza.uz Maktabning oila va keng jamoatchilik bilan aloqasi sinf rahbari orqali amalga oshiriladi. Sinf rahbari ota-onalar bilan olib boradigan ishlariga quyidagi vazifalarni hal qiladi: 1. Ota-onalar bilan yaqindan aloqa o’rnatadi va aloqani doimo mustahkamlab boradi; 2. O’quvchiga nisbatan maktabning va oilaning yagona talablar qo’yishga erishadi; 3. Sinf ota-onalar jamoasini tashkil etib, ularning sinfdagi tarbiyaviy ishlariga faol qatnashishlarini ta’minlaydi; 4. Ota-onalar o’rtasida pedagogik bilimlarni tarqatadi va ularning pedagogik madaniyatini yuqori darajaga ko’taradi; 5. Sinfga otaliq qilayotgan tashkilotlar, oila va maktabga yordam beruvchi tashkilotlar bilan aloqa o’rnatadi va ularni sinfdagi tarbiyaviy ishlarga jalb qiladi. Sinf rahbarining o’quvchini yaxshi tarbiyalashdagi oila va jamoatchilik bilan hamkorligining muvaffaqiyati ularning bola bilan qilayotgan ishlari haqida bir- birlariga qanchalik ko’p, aniq va muntazam xabar berib turishlariga bog’liq. Ana shu maqsadda sinf rahbari oilaga bir qator tizimli axborotlar berib turishi kerak: - O’quvchining o’quv mehnatiga tavsifnoma, o’qishdagi muvaffaqiyati va muvaffaqiyatsizligi, ularning sabablari, olayotgan baholari. - O’quvchinnig ijtimoiy faolligi haqida axborotlar, o’quvchining jamoa hayotidagi ishtiroki nimalardan iborat ekanligi, jamoat topshiriqlari va vazifalarning bor- yo’qligi, sababi, ularga o’zining munosabati. - O’quvchining o’z o’rtoqlari, o’qituvchilari bilan munosabatida vujudga kelgan holatlarning xarakteri, maktabdagi munosabatlarnnig doirasi. - O’quvchining ayrim hatti-harakatlarini tahlil qilib, ularga pedagogik izohlar berish. Oilaga o’quvchi tarbiyachi haqida maslahat va tavsiyalar. Ilmiybaza.uz Maktabning oila va keng jamoatchilik bilan aloqasi sinf rahbari orqali amalga oshiriladi. Sinf rahbari ota-onalar bilan olib boradigan ishlariga quyidagi vazifalarni hal qiladi: 1. Ota-onalar bilan yaqindan aloqa o’rnatadi va aloqani doimo mustahkamlab boradi; 2. O’quvchiga nisbatan maktabning va oilaning yagona talablar qo’yishga erishadi; 3. Sinf ota-onalar jamoasini tashkil etib, ularning sinfdagi tarbiyaviy ishlariga faol qatnashishlarini ta’minlaydi; 4. Ota-onalar o’rtasida pedagogik bilimlarni tarqatadi va ularning pedagogik madaniyatini yuqori darajaga ko’taradi; 5. Sinfga otaliq qilayotgan tashkilotlar, oila va maktabga yordam beruvchi tashkilotlar bilan aloqa o’rnatadi va ularni sinfdagi tarbiyaviy ishlarga jalb qiladi. Sinf rahbarining o’quvchini yaxshi tarbiyalashdagi oila va jamoatchilik bilan hamkorligining muvaffaqiyati ularning bola bilan qilayotgan ishlari haqida bir- birlariga qanchalik ko’p, aniq va muntazam xabar berib turishlariga bog’liq. Ana shu maqsadda sinf rahbari oilaga bir qator tizimli axborotlar berib turishi kerak: - O’quvchining o’quv mehnatiga tavsifnoma, o’qishdagi muvaffaqiyati va muvaffaqiyatsizligi, ularning sabablari, olayotgan baholari. - O’quvchinnig ijtimoiy faolligi haqida axborotlar, o’quvchining jamoa hayotidagi ishtiroki nimalardan iborat ekanligi, jamoat topshiriqlari va vazifalarning bor- yo’qligi, sababi, ularga o’zining munosabati. - O’quvchining o’z o’rtoqlari, o’qituvchilari bilan munosabatida vujudga kelgan holatlarning xarakteri, maktabdagi munosabatlarnnig doirasi. - O’quvchining ayrim hatti-harakatlarini tahlil qilib, ularga pedagogik izohlar berish. Oilaga o’quvchi tarbiyachi haqida maslahat va tavsiyalar. Ilmiybaza.uz Oila ham o’z navbatida farzandi haqida o’z mulohazalari, kuzatishlari yuzasidan sinf rahbariga quyidagi mazmunda ma’lum axborotlar berib borishi mumkin: - Farzandi uyga berilgan vazifalarni qanday bajaradi, unga sarflaydigan vaqti, dars tayyorlash tartibi, mustaqillik darajasi. - Belgilangan kun tartibining bola tomonidan bajarilishi. - O’quvchining maktab haqidagi hikoyalari, taassurotlari, gaplari, sinf hayotidagi turli voqealarga baholari. - Ota-onaning ayrim o’qituvchilardan, sinf rahbaridan, maktab rahbarlaridan iltimoslari va takliflari. Sinf rahbari bilan oila o’rtasidagi bu xildagi o’zaro xabarlashuvlar o’quvchini to’la o’rganishga, ta’lim va tarbiyada shu o’quvchi uchun eng maqbul tarbiya va ta’sir vositasini topishga yordam beradi. Sinf rahbari o’z kuzatishlari, oiladan olgan axborotlari natijasini kundalikka yozib borsa, undagi to’plangan ma’lumotlarni vaqti-vaqtida o’rganish bilan shularga asoslanib tegishli xulosalar chiqarsa, bola xulqini va fazilatlarini yaxshilash yo’llari, keyingi rejalarni belgilasa, erishilgan darajani hisobga olib yangi pedagogik talablar qo’yib bo’lsa, tarbiya albatta samarali natija beradi. Sinf rahbarining ota-onalar bilan olib boradigan ishlari tajribasida shaxsiy, sinf-sinfli va ommaviy kabi shakllar keng tarqalgan. Ayniqsa, uning ota-onalar bilan olib boradigan ommaviy ishlari bu sohadagi faoliyatinnig asosiy yo’nalishidir. CHunki bu barcha ota-onalarni birlashtiradi hamda ularni maktab talablari bilan tanishtirish, jamiyatning tarbiyadan kuzatadigan maqsadlari, ota-onaning vazifalari, tarbiyani amalga oshirish yo’llari, uslub va shakllari haqida bilim berish, sinf hayotidagi o’zgarishlar, rejalar haqida maslahatlashish uchun pedagogik ma’ruzalar tashkil etish ilmiy anjumanlar, “ochiq eshik” kunlari, savol- javob kechalari, ota-onalar majlislari o’tkazish ommaviy ishning turlaridir.Sinf rahbarining tajribasida ota-onalar majlislari keng tarqalgan va qaror topgan ish shaklidir. Bu majlislar sinf ota-onalar jamoasining yuqori organi sifatida o’z qarorlari bilan sinfdagi, oiladagi va turar joylardagi amalga oshiriladigan Ilmiybaza.uz Oila ham o’z navbatida farzandi haqida o’z mulohazalari, kuzatishlari yuzasidan sinf rahbariga quyidagi mazmunda ma’lum axborotlar berib borishi mumkin: - Farzandi uyga berilgan vazifalarni qanday bajaradi, unga sarflaydigan vaqti, dars tayyorlash tartibi, mustaqillik darajasi. - Belgilangan kun tartibining bola tomonidan bajarilishi. - O’quvchining maktab haqidagi hikoyalari, taassurotlari, gaplari, sinf hayotidagi turli voqealarga baholari. - Ota-onaning ayrim o’qituvchilardan, sinf rahbaridan, maktab rahbarlaridan iltimoslari va takliflari. Sinf rahbari bilan oila o’rtasidagi bu xildagi o’zaro xabarlashuvlar o’quvchini to’la o’rganishga, ta’lim va tarbiyada shu o’quvchi uchun eng maqbul tarbiya va ta’sir vositasini topishga yordam beradi. Sinf rahbari o’z kuzatishlari, oiladan olgan axborotlari natijasini kundalikka yozib borsa, undagi to’plangan ma’lumotlarni vaqti-vaqtida o’rganish bilan shularga asoslanib tegishli xulosalar chiqarsa, bola xulqini va fazilatlarini yaxshilash yo’llari, keyingi rejalarni belgilasa, erishilgan darajani hisobga olib yangi pedagogik talablar qo’yib bo’lsa, tarbiya albatta samarali natija beradi. Sinf rahbarining ota-onalar bilan olib boradigan ishlari tajribasida shaxsiy, sinf-sinfli va ommaviy kabi shakllar keng tarqalgan. Ayniqsa, uning ota-onalar bilan olib boradigan ommaviy ishlari bu sohadagi faoliyatinnig asosiy yo’nalishidir. CHunki bu barcha ota-onalarni birlashtiradi hamda ularni maktab talablari bilan tanishtirish, jamiyatning tarbiyadan kuzatadigan maqsadlari, ota-onaning vazifalari, tarbiyani amalga oshirish yo’llari, uslub va shakllari haqida bilim berish, sinf hayotidagi o’zgarishlar, rejalar haqida maslahatlashish uchun pedagogik ma’ruzalar tashkil etish ilmiy anjumanlar, “ochiq eshik” kunlari, savol- javob kechalari, ota-onalar majlislari o’tkazish ommaviy ishning turlaridir.Sinf rahbarining tajribasida ota-onalar majlislari keng tarqalgan va qaror topgan ish shaklidir. Bu majlislar sinf ota-onalar jamoasining yuqori organi sifatida o’z qarorlari bilan sinfdagi, oiladagi va turar joylardagi amalga oshiriladigan Ilmiybaza.uz tarbiyaviy ishlarning vazifasini va yo’nalishini belgilab beradi. Sinf ota-onalar majlislarining bir necha xili mavjud: sinfdagi tashkiliy ishlar bilan bog’liq majlislar, ota-onalarga pedagogik ma’lumot berishga bag’ishlangan majlislar, munozara shaklidagi majlislar, yarim yillik yoki yil yakuniga bag’ishlangan majlislar. Bu majlislarning har biri o’z maqsadiga tayyorlash va o’tkazish tartibiga ega. Tashkiliy masalalar bilan bog’liq sinf ota-onalari majlisida odatda ota-onalar sinfi saylanadi, ish rejalari tasdiqlanadi, ota-onalar o’rtasidagi vazifalar taqsimlanadi. Ko’pgina maktabdagi sinf rahbarining ota-onalar bilan olib borayotgan ishlari tajribasida savol-javob kechalari, maslahatlar va munozaralar ham vujudga kelmoqda. Maslahatlar ko’proq shaxsiy ish shakli bo’lib, unga sinf rahbari ota yoki onaga farzandini tarbiyalashdagi qiyinchiliklarni bartaraf etish va boshqa masalalar yuzasidan aniq maslahatlar beradi. Sinf rahbari o’zining shaxsiy suhbatini, oilani o’rganish va kuzatish asosida to’plagan ma’lumotlarni ota-onalar bilan o’tkaziladigan ishlarni hisobga olib boradigan maxsus jurnaliga yozib borishi g’oyatda muhim. Agar bu xil jurnalni sinf rahbarlari har yili muntazam holda yuritib borsa, u tarbiyaviy ta’siri yaxshilashning muhim vositasiga aylanadi. 3. Ota-onalar bilan ishlashning shakl va metodlari. Sinf rahbari ota-onalar bilan ish olib borishda ishlashning xilma-xil shakl va metodlaridan foydalanishi lozim. Ota-onalar bilan ishlashga shaxsiy ishlar jamoa bilan birgalikda olib borilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Biz quyida ota-onalar bilan ishlashning asosiy shakllari bilan tanishib chiqamiz : 1. O’quvchilarning uylariga borish – bu oila bilan aloqa qilishning eng samarali shakllaridan biridir. Bunda sinf rahbari o’quvchining ota-onasi, uning yashash sharoiti, moddiy imkoniyatlari bilan tanishishga imkon topadi. 2. Ota-onalarni maktabga chaqirish. Bundan maqsad, faqatgina o’quvchilarning xulqi, savodliligi va boshqa xususiyatlari bilan ota-onani tanishtirish emas, balki Ilmiybaza.uz tarbiyaviy ishlarning vazifasini va yo’nalishini belgilab beradi. Sinf ota-onalar majlislarining bir necha xili mavjud: sinfdagi tashkiliy ishlar bilan bog’liq majlislar, ota-onalarga pedagogik ma’lumot berishga bag’ishlangan majlislar, munozara shaklidagi majlislar, yarim yillik yoki yil yakuniga bag’ishlangan majlislar. Bu majlislarning har biri o’z maqsadiga tayyorlash va o’tkazish tartibiga ega. Tashkiliy masalalar bilan bog’liq sinf ota-onalari majlisida odatda ota-onalar sinfi saylanadi, ish rejalari tasdiqlanadi, ota-onalar o’rtasidagi vazifalar taqsimlanadi. Ko’pgina maktabdagi sinf rahbarining ota-onalar bilan olib borayotgan ishlari tajribasida savol-javob kechalari, maslahatlar va munozaralar ham vujudga kelmoqda. Maslahatlar ko’proq shaxsiy ish shakli bo’lib, unga sinf rahbari ota yoki onaga farzandini tarbiyalashdagi qiyinchiliklarni bartaraf etish va boshqa masalalar yuzasidan aniq maslahatlar beradi. Sinf rahbari o’zining shaxsiy suhbatini, oilani o’rganish va kuzatish asosida to’plagan ma’lumotlarni ota-onalar bilan o’tkaziladigan ishlarni hisobga olib boradigan maxsus jurnaliga yozib borishi g’oyatda muhim. Agar bu xil jurnalni sinf rahbarlari har yili muntazam holda yuritib borsa, u tarbiyaviy ta’siri yaxshilashning muhim vositasiga aylanadi. 3. Ota-onalar bilan ishlashning shakl va metodlari. Sinf rahbari ota-onalar bilan ish olib borishda ishlashning xilma-xil shakl va metodlaridan foydalanishi lozim. Ota-onalar bilan ishlashga shaxsiy ishlar jamoa bilan birgalikda olib borilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Biz quyida ota-onalar bilan ishlashning asosiy shakllari bilan tanishib chiqamiz : 1. O’quvchilarning uylariga borish – bu oila bilan aloqa qilishning eng samarali shakllaridan biridir. Bunda sinf rahbari o’quvchining ota-onasi, uning yashash sharoiti, moddiy imkoniyatlari bilan tanishishga imkon topadi. 2. Ota-onalarni maktabga chaqirish. Bundan maqsad, faqatgina o’quvchilarning xulqi, savodliligi va boshqa xususiyatlari bilan ota-onani tanishtirish emas, balki Ilmiybaza.uz shu bilan birgalikda ota-onalarga pedagogik va ruhiy maslahatlar berib, ularga o’quvchini oilada tarbiyalashlariga yordam ham qilishdir. 3. Ota-onalar bilan ishlash. Bu esa o’quvchiga chaqiriqlar yoki maxsus da’vatnomalar orqali amalga oshiriladi. 4. Ota-onalar sinf majlisini o’tkazish. Bu shakldagi aloqa maxsus ish rejasi orqali amalga oshiriladi. 5. Ota-onalarni maxsus pedagogik va psixologik bilimlar bilan qurollantirish maqsadida ular bilan suhbat va ma’ruzalar o’tkaziladi. 6. Savol-javoblar kechasi. Ishning bu shakli sinf o’quvchilarning xususiyati, xarakterini yaxshiroq o’zlashtirish imkonini beradi. 7. Ota-onalarning tarbiya borasidagi ilg’or tajribalar bilan fikr almashish, o’rtoqlashish. Bu narsa quyidagi mavzuda bo’lishi mumkin: a) yoshlarni qanday qilib mehnatga tayyorlash mumkin? b) o’quvchining kundalik rejimi haqida. v) “Ota-onalarning obro’si” haqida, “Oilada yoshlarga axloqiy tarbiya berish” va hokazolar to’g’risida anjumanlar o’tkazish. 8. Maktab qoshida ota-onalar universitetlarini tashkil etish va bu universitetlardan tizimli ish olib borish: a) ota-onalarni tarbiya sohasidagi adabiyotlar bilan tanishtirish. b) “Ota-onalar, sizlar uchun” degan mavzuda og’zaki jurnal. v) faol ota-onalarning tarbiyaviy ish tajribalari bilan boshqa sinf rahbarlarini tanishtirish kabi ishlar olib borilishi lozim. Nazorat savollari: Ilmiybaza.uz shu bilan birgalikda ota-onalarga pedagogik va ruhiy maslahatlar berib, ularga o’quvchini oilada tarbiyalashlariga yordam ham qilishdir. 3. Ota-onalar bilan ishlash. Bu esa o’quvchiga chaqiriqlar yoki maxsus da’vatnomalar orqali amalga oshiriladi. 4. Ota-onalar sinf majlisini o’tkazish. Bu shakldagi aloqa maxsus ish rejasi orqali amalga oshiriladi. 5. Ota-onalarni maxsus pedagogik va psixologik bilimlar bilan qurollantirish maqsadida ular bilan suhbat va ma’ruzalar o’tkaziladi. 6. Savol-javoblar kechasi. Ishning bu shakli sinf o’quvchilarning xususiyati, xarakterini yaxshiroq o’zlashtirish imkonini beradi. 7. Ota-onalarning tarbiya borasidagi ilg’or tajribalar bilan fikr almashish, o’rtoqlashish. Bu narsa quyidagi mavzuda bo’lishi mumkin: a) yoshlarni qanday qilib mehnatga tayyorlash mumkin? b) o’quvchining kundalik rejimi haqida. v) “Ota-onalarning obro’si” haqida, “Oilada yoshlarga axloqiy tarbiya berish” va hokazolar to’g’risida anjumanlar o’tkazish. 8. Maktab qoshida ota-onalar universitetlarini tashkil etish va bu universitetlardan tizimli ish olib borish: a) ota-onalarni tarbiya sohasidagi adabiyotlar bilan tanishtirish. b) “Ota-onalar, sizlar uchun” degan mavzuda og’zaki jurnal. v) faol ota-onalarning tarbiyaviy ish tajribalari bilan boshqa sinf rahbarlarini tanishtirish kabi ishlar olib borilishi lozim. Nazorat savollari: Ilmiybaza.uz 1. Boshlang’ich sinflarda integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishning o’rnini qanday izohlaysiz ? 2. Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda interfaol usullarning ahamiyatini qanday izohlaysiz? 3. O’quv jarayonida integratsiyani tatbiq etishning ilmiy asoslari nimada? 4. Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarning samaradorligini oshirishga oid usullar haqida tushuncha bering? Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Mavlonova R., Rahmonqulova N. Boshlang‘ich ta’limni integratsiyalash. - Toshkent. 2011. B.182. 2. Omonov H.T. Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differentsiatsiyasining roli // Ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. -2007. - № 3. B.437. 3. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi.- O’quv qo’llanma.T., 2005. 4.Shirinboyev Sh. Tabiatshunoslik darslarida ekologik tarbiya// “Boshlang‘ich ta’lim”. -1993. - №5-6. B.319. 5. Norbo‘tayev X.B., Shoyqulova N. Fanlararo ekologik tarbiya. Uslubiy qo‘llanma. - Toshkent: “DIZAYN-PRESS”, 2012. B.106. Ilmiybaza.uz 1. Boshlang’ich sinflarda integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishning o’rnini qanday izohlaysiz ? 2. Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda interfaol usullarning ahamiyatini qanday izohlaysiz? 3. O’quv jarayonida integratsiyani tatbiq etishning ilmiy asoslari nimada? 4. Integratsiyalashgan tarbiyaviy tadbirlarning samaradorligini oshirishga oid usullar haqida tushuncha bering? Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Mavlonova R., Rahmonqulova N. Boshlang‘ich ta’limni integratsiyalash. - Toshkent. 2011. B.182. 2. Omonov H.T. Olamning umumiy ilmiy manzarasini yaratishda fanlar integratsiyasi va differentsiatsiyasining roli // Ta’lim tizimida ijtimoiy-gumanitar fanlar. -2007. - № 3. B.437. 3. Nuriddinova M.I. Tabiatshunoslikni o’qitish metodikasi.- O’quv qo’llanma.T., 2005. 4.Shirinboyev Sh. Tabiatshunoslik darslarida ekologik tarbiya// “Boshlang‘ich ta’lim”. -1993. - №5-6. B.319. 5. Norbo‘tayev X.B., Shoyqulova N. Fanlararo ekologik tarbiya. Uslubiy qo‘llanma. - Toshkent: “DIZAYN-PRESS”, 2012. B.106.