TASHQI DEVORLAR VA ULARNING KONSTRUKTIV YECHIMLARI
REJA:
1) Devorlarning klassifikatsiyasi.
2) Devorlarning konstruktiv yechimlari.
3) Devorlarning me’moriy-konstruktiv elementlari.
devor,ko‘ndalang devor, bo‘ylama devor, yuk ko‘taruvchi devor, o‘z-o‘zini
ko‘taruvchi devor, yuk ko‘tarmaydigan devor,bir jinsli devor, bir jinsli
bo‘lmagan devor, bir qatlamli devor, ko‘p qatlamli devor, peremichka, pilyastra,
Tashqi devorlar binoning eng murakkab konstruksiyasidir. Ular juda ko‘p.
Kuch ostidagi va kuch ostida bo‘lmagan faktorlar ta’sirida bo‘ladi
Tashqi devor konstruksiyasiga tushadiganyuklar va ta’sirlar:
-
d
e
v
o
r
n
i
n
g
o
‘
vertikal yuk va egilish momenti; W
shamolning bosimi; R
kuyosh
Tashqi devorlar bir vaqtning o‘zida ham to‘siq konstruksiya, ham fasadning
dekorativ elementi, ham yuk ko‘taruvchi konstruksiya funksiyalarini bajaradi. Ular
quyidagi talablarga javob berishi kerak: mustaxkamlik, abadiylik, olovga
chidamlilik (binoning sinfiga mos holda) hamda xonalarni nomuvofiq tashqi
ta’sirlardan ximoya qilish, ximoya qilinadigan xonalarda kerakli xarorat va namlik
tartiblarini ta’minlash, dekorativ sifatlarga ega bo‘lish. SHu bilan birga tashqi devor
konstruksiyasi industriallik hamda iqtisodiy talablarini ham qondirmog‘i lozim.
Tashqi devorlarda xonalarni yoritish uchun, odatda, deraza bo‘shliqlari, kirish
va chiqish uchun eshik bo‘shliqlari o‘rnatiladi. SHuning uchun bu konstruktiv
elementlar tashqi devorlarga qo‘yilgan talablarga javob berishi kerak. Madomiki
devorlarning statik funksiyasi va ularning ximoyaviy sifatlariga ichki yuk
ko‘taruvchi konstruksiyalar bilan bog‘liqholda erishilar ekan, tashqi devor
konstruksiyalarini ishlab chiqish bog‘lanishlar va orayopmalar, ichki devorlar yoki
karkaslar bilan birikishlarni o‘z ichiga oladi.
Deformatsiya choklari
Tashqi devorlar, shular bilan birga binoning boshqa konstruksiyalari, kerak
bo‘lganda
yoki
tabiiy-iqlimiy
va
muxandis-geologik
shart-sharoitlarga
bog‘liqholda hamda binoning xajm-rejaviy yechimlarini hisobga olib vertikal
deformatsiya choklari bilan (temperatura-cho‘kish, cho‘kish, antiseysmik)
bo‘linadi.
Deformatsiya choklarining ko‘rinishi: a- xarorat-cho‘kish;
b-1-turdagi ko‘rinish; g-2-turdagi cho‘kish; g- antiseysmik
Binolardagi devorlar ulardagi joylashgan o‘rinlariga qarab tashqi va ichki
devorlarga bo‘linadi. Tashqi devorlar binodagi ichki sun’iy yaratilgan muhitni
tashqi - insonning irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holda o‘zgarib turadigan muhitdan
ajratib turadilar. Ular o‘zlarining xususiy og‘irliklarini, yopmalardan tushadigan
mol ta’sirini, zaminning aks ta’siridan bo‘ladigan ta’sirlarni qabul qiladilar. Tashqi
b
o
‘
a
r
.
U
l
a
r
g
a
i
c
h
k
a
r
i
d
a
n
i
s
s
i
q
l
i
Ichki devorlar odatda yuk ko‘tarish hamda to‘siq konstruksiya vazifasini
bajaradilar.
D
e
v
o
r
l
a
r
n
i
n
g
k
o
n
s
t
r
u
k
s
i
y
a
- devorning statik funksiyasi bo‘yicha;
- d
e
v
o
r
n
i
n
g
m
a
t
e
r
i
a
l
i
v
a
- k
o
n
s
t
r
u
k
s
i
y
a
d
a
g
i
a
t
l
a
m
Statik funksiyalari bo‘yicha devorlar yuk ko‘taruvchi, o‘z-o‘zini
ko‘taruvchi va yukko‘tarmaydigan bo‘lishlari mumkin. Turli xil yopma
konstruksiyalarning plitalari, balkalari (to‘sinlari) orqali binoning gorizontal
k
o
n
s
t
r
u
k
s
i
y
a
l
a
r
i
d
a
Devorlarning material va texnologiya bo‘yicha klassifikatsiyasini qurilish
sistemasi belgilaydi.Masalan, g‘ishtdan qo‘ldaterilgan g‘isht devor, zavodda
yechimlari mavjud. Ko‘p qatlamli devorlar, avvalgi ko‘rib o‘tilganidek, bir jinsli
yoki bir jinsli bo‘lmagan qatlamlardan iborat bo‘lishlari mumkin.
T
a
s
h
i
250x120x65 va 250x120x88 mm bo‘lgani uchun 1; 1,5; 2; 2,5 va 3 g‘isht
n
i
t
a
s
h
k
i
l
iladi.
g
a
n
d
e
v
o
r
l
a
r
n
i
n
g
q
a
l
i
n
l
i
g
i
3
9
0
M
a
y
d
a
o
‘
l
c
h
a
m
l
i
e
l
e
m
e
n
t
l
a
r
d
a
n
G‘isht terishda ikki qatorli (zanjirli) va olti qatorli sistemalar qo‘llaniladi (1-
rasm). Ikki qatorli sistemada terilgan g‘isht devorlarda ko‘ndalang va bo‘ylama
terilgan g‘isht qatorlari almashib keladi. Olti qatorli sistemada terilganda esa,
ko‘ndalang terilgan g‘isht qatori (fasaddan qaraganda) beshta bo‘ylama qator
terilgandan so‘ng (oltinchi qatorda) qaytariladi.
-rasm. Yaxlit g‘isht devorlar:
a - ikki qatorli sistemada terilgan devor;
b - olti qatorli sistemada terilgan devor.
G‘isht devorlar bir jinsli (yaxlit) va bir jinsli bo‘lmagan (engillashtirilgan)
devorlarga bo‘linadi. Bir jinsli g‘isht devorlar oddiy, kovakli va engil
g‘ishtlardansement-qum qorishmasi yordamida ko‘tariladi. CHokning qalinligi 1
sm atrofida bo‘lishi kerak. Bir jinsli bo‘lmagan g‘ishtdevorlar - bu
engillashtirilgan g‘isht devorlar bo‘lib,ularda devorning o‘rta qismidagi
g‘ishtning bir qismi boshqa issiqlikni kam o‘tkazuvchi material bilan
materiallar qo‘llash mumkin (2-rasm, a).Bu usulda bajarilgan engillashtirilgan
g‘isht devorlarda chetki qatlamlarorasidagi bog‘lanish mustahkamligini ta’minlash
gidir. G‘ishtlar orasidagi bo‘shliqni g‘isht bilan birga teriladigan issiqlikni kam
o‘tkazadigan materiallardan tayyorlanadigan blokchalar bilan almashtirish (2-
bo‘lgan kamchiliklardan halos qiladi.
2-rasm. Engillashtirilgan g‘isht devorlar:
a - to‘kma material bilan to‘ldirilgan; b - engil beton bilan to‘ldirilgan;
v - tayyor blokchalar bilan to‘ldirilgan; g - quduqsimon devor.
E
n
g
i
l
l
a
s
h
t
i
r
i
l
g
a
E
n
g
i
l
Kovaklar bloklarning uzun tomoniga parallel joylashgan bo‘lishi mumkin. Bunday
bloklardan terilganda toshlar bo‘ylama yo‘nalishda qo‘yiladi, Chunki kovaklar
o‘tadi. Devorning qalinligi engil betondan qilingan mayda bloklarning
o‘lchamlariga
muvofiq
ravishda
390,
490
va
590
mm
bo‘lishi
qo‘llaniladi. Ularning uzunligi 288 mm, eni 288 va 138 mm balandligi esa 188
va 138 mm bo‘lishi mumkin. Bunday o‘lchamli keramik toshlar va engil beton
Devorlarni tabiiy toshlardan ham qilish mumkin. Isitiladigan binolarning
devorlarini rakushechnik, vulqon tufi va boshqa shunga o‘xshash g‘ovak tog‘
jinslaridan arralash yo‘li bilan olinadigan toshlardan bajarish mumkin. Ohak-tosh,
qumtosh kabi zich tog‘ jinslaridan olinadigan toshlarni faqat isitilmaydigan
binolarning devorlari uchun ishlatish mumkin. Tabiiy toshlardan tayyorlanadigan
mayda bloklarning o‘lchamlari engil beton mayda bloklarning o‘lchamlariga teng
qilib olinadi.
Karkassiz binolarda devorlar binoning asosiy tarkibiy qismini tashkil qiladilar.
Ko‘pincha binolarning me’moriy qiyofasi devorlarning ko‘rinishida namoyon
bo‘ladi. G‘ishtdan va mayda bloklardan qilinadigan devorlarning estetik ko‘rinishini
boyitish uchun nafaqat me’moriy kompozitsiyaning rang, pardoz kabi badiiy
vositalaridan, balki devorning konstruktiv yechimidagi ayrim elementlardan ham
keng foydalaniladi.
-rasm. Engil beton mayda bloklardan qilingan devorlar:
a - bo‘ylama qatorda teriladigan blok; b - ko‘ndalang qatorda teriladigan blok; v - 1
Devorlarning
bunday
me’moriy-konstruktiv
elementlarining
qatoriga
ntal bo‘linishlar hosil qiluvchi sokol, karniz (bo‘g‘ot), parapet hamda turli poyas
(belbog‘)larni, shunindek vertikal bo‘linish-larni hosil kiluvchi pilyastra,
b turgan joylari) larni (4-rasm) kiritish mumkin. Tashqi devorlardagi kirish eshiklari,
ularning ustidagi turli ko‘rinishlarda qilinadigan soyabonlarni ham shular jumlasiga
4-rasm. Tashqi devorlarning me’moriy-konstruktiv elementlari:
a – pilyastrali devor; b – kontrfosli devor; v – raskrepovkali devor:
g – rizalitli devor; 1 – pilyastra; 2 – kontrfos; 3 – raskrepovka; 4 –
1) Statik sxemasi bo‘yicha devorlar nechta turga bo‘linadi?
Konstruktiv yechimi bo‘yicha devorlar nechta turga bo‘linadi?
3) Engillashtirilgan g‘isht devordan kutiladigan asosiy samara nimada
namoyon bo‘ladi?
4) G‘ishtning o‘zidan bajariladigan peremichkalarning qanday turlari
tiladigan devorlarning me’moriy-konstruktiv elementlariga nimalar kiradi?
7) Tashqi devorlar qayday kuchlar ta’sir qiladi?
давоми: PARDADEVORLAR.
G‘isht va mayda blok pardadevorlar.
Pardadevor bloklari va panellari.
Qo‘zg‘aluvchan pardadevorlar.
Qo‘zg‘almas pardadevor, qo‘zg‘aluvchan pardadevor, tovush izolyasiyasi indeksi,
Binolarning qavatlarini xonalarga ajratish uchun qo‘llaniladigan yupqa
yuk ko‘tarmaydigan vertikal ichki to‘siq konstruksiyalari pardadevorlar deb
ataladi. YUk ko‘tarmaydigan pardadevorlar odatda qavatlararo yopmalarning
yuk ko‘taradigan konstruksiyalariga tayanadilar. Birinchi qavatda ham
Ularni pol ostidagi beton yoki shag‘al to‘shamaga tayantirish mumkin.
Pardadevorlar iloji boricha engil, yupqa bo‘lishi, lekin yaxshi tovush
Sanitariya-gigiena talablariga ko‘ra pardadevorlarning sirti silliq, oson
tozalanadigan bo‘lishi kerak. Pardadevorlarda teshiklar va o‘yiqlar bo‘lmagani
ma’qul. Pardadevorlarni industrial usullarda bajarish maqsadga muvofiq
bo‘lishi mumkin.
Turar - joy binolaridagi pardadevorlarni vazifalariga ko‘ra xonalararo,
kvartiralararo va sanitariya oshxona pardadevorlarigabo‘lish mumkin. Bir
k
v
a
ymati 41 dB dan kam bo‘lmasligi talab qilinadi. Bu ko‘rsatkich Yashash
xonalari bilan sanitariya xonalari orasidagi pardadevorlar uchun 45 dB dan,
kvartiralararo pardadevorlar uchun esa 50 dB dan kam bo‘lmasligi kerak.
U
n
d
a
n
t
a
s
h
a
r
i
s
a
n
i
t
a
r
i
y
a
x
o
n
a
l
Qo‘zg‘almas pardadevorlar uchun turli qurilish materiallaridan foydalanish
mumkin. Masalan, gips asosida olinadigan turli materiallardan, turli engil va
yacheykali betonlardan, g‘ishtdan, kovakli keramik (sopol) va engil beton
nday material qo‘llanilishi pardadevorning vazifasiga bog‘liq. Nam xonalarni
o‘rab turuvchi pardadevorlarda gips asosida tayyorlanadigan materiallar va
konstruksiyalarni qo‘llamagan ma’qul. Pardadevorlar joyida tiklash usullariga
arab yig‘ma,ya’ni zavod yoki qurilish maydonida tayyorlanadigan yirik
elementlardan bo‘lishi, yoki g‘isht, keramik va yengil beton blok va plitalar
kabi mayda elementlardan bo‘lishi mumkin .
P
a
r
d
a
d
e
v
o
r
l
a
r
n
i
n
g
k
Y
i
g
‘
m
a
p
a
r
d
a
d
e
v
Yirik
pardadevor
panellardan
vibroprokat
usulda
tayyorlanadigan
g
i
p
s
o
b
e
t
o
n
p
a
Vibroprokat pardadevor panellarga Yog‘ochreykalardan tayyorlanadigan
armatura karkasi o‘rnatiladi (1-rasm). Karkas kesimi 10x20 mm bo‘lgan
Yog‘och reykalardan hosil qilinadigan kataklari 300x300 mm dan 400x400 mm
gacha bo‘lgan panjaradan iborat. Karkasning reykalari ostidan va yon
tomonlardan kesimi 40x40 mm dan kichik bo‘lmagan ikkita juft bruschalar va
u
s
t
i
Karkasning ostki chorcho‘pini pol konstruksiyasi to‘sib turadi, ustki
chorcho‘p esa, uchburchak profilga ega bo‘lgani uchun, pardadevor
p
a
n
e
l
i
n
i
n
g
g
i
p
s
o
b
e
t
o
n
a
t
l
a
m
i
i
c
Yog‘ochni tejash va mehnat sarfini kamaytirish maqsadida karkasni ostki va
ustki chorcho‘plar yonida joylashtirishga ruxsat beriladi. Bunday panelning
bikrligi diametri 6 mm lik po‘lat armaturadan qilinadigan 4 ta montaj
ilmog‘iHisobidan ta’minlanadi (1-rasm, b).Montaj ilmog‘larini barcha
turdagi pardadevor panellarida o‘rnatiladi.
1-rasm. Vibroprokat pardadevor panellarining Yog‘och armatura karkasining
sxemasi:
a - eshik o‘rni bor yaxlit karkas; b - engillashtirilgan karkas; 1 - ustki chorcho‘p; 2 -
ostki chorcho‘p; 3 - karkasning reykalari; 4 - montaj ilmog‘i;
5 - vertikal chorcho‘p; 6 - gipsobeton.
