TASHQI DEVORLAR VA ULARNING KONSTRUKTIV YECHIMLARI REJA: 1) Devorlarning klassifikatsiyasi. 2) Devorlarning konstruktiv yechimlari. 3) Devorlarning me’moriy-konstruktiv elementlari. devor,ko‘ndalang devor, bo‘ylama devor, yuk ko‘taruvchi devor, o‘z-o‘zini ko‘taruvchi devor, yuk ko‘tarmaydigan devor,bir jinsli devor, bir jinsli bo‘lmagan devor, bir qatlamli devor, ko‘p qatlamli devor, peremichka, pilyastra, Tashqi devorlar binoning eng murakkab konstruksiyasidir. Ular juda ko‘p. Kuch ostidagi va kuch ostida bo‘lmagan faktorlar ta’sirida bo‘ladi Tashqi devor konstruksiyasiga tushadiganyuklar va ta’sirlar: - d e v o r n i n g o ‘ vertikal yuk va egilish momenti; W shamolning bosimi; R kuyosh Tashqi devorlar bir vaqtning o‘zida ham to‘siq konstruksiya, ham fasadning dekorativ elementi, ham yuk ko‘taruvchi konstruksiya funksiyalarini bajaradi. Ular quyidagi talablarga javob berishi kerak: mustaxkamlik, abadiylik, olovga chidamlilik (binoning sinfiga mos holda) hamda xonalarni nomuvofiq tashqi ta’sirlardan ximoya qilish, ximoya qilinadigan xonalarda kerakli xarorat va namlik tartiblarini ta’minlash, dekorativ sifatlarga ega bo‘lish. SHu bilan birga tashqi devor konstruksiyasi industriallik hamda iqtisodiy talablarini ham qondirmog‘i lozim. Tashqi devorlarda xonalarni yoritish uchun, odatda, deraza bo‘shliqlari, kirish va chiqish uchun eshik bo‘shliqlari o‘rnatiladi. SHuning uchun bu konstruktiv elementlar tashqi devorlarga qo‘yilgan talablarga javob berishi kerak. Madomiki devorlarning statik funksiyasi va ularning ximoyaviy sifatlariga ichki yuk ko‘taruvchi konstruksiyalar bilan bog‘liqholda erishilar ekan, tashqi devor konstruksiyalarini ishlab chiqish bog‘lanishlar va orayopmalar, ichki devorlar yoki karkaslar bilan birikishlarni o‘z ichiga oladi. Deformatsiya choklari Tashqi devorlar, shular bilan birga binoning boshqa konstruksiyalari, kerak bo‘lganda yoki tabiiy-iqlimiy va muxandis-geologik shart-sharoitlarga bog‘liqholda hamda binoning xajm-rejaviy yechimlarini hisobga olib vertikal deformatsiya choklari bilan (temperatura-cho‘kish, cho‘kish, antiseysmik) bo‘linadi. Deformatsiya choklarining ko‘rinishi: a- xarorat-cho‘kish; b-1-turdagi ko‘rinish; g-2-turdagi cho‘kish; g- antiseysmik Binolardagi devorlar ulardagi joylashgan o‘rinlariga qarab tashqi va ichki devorlarga bo‘linadi. Tashqi devorlar binodagi ichki sun’iy yaratilgan muhitni tashqi - insonning irodasiga bog‘liq bo‘lmagan holda o‘zgarib turadigan muhitdan ajratib turadilar. Ular o‘zlarining xususiy og‘irliklarini, yopmalardan tushadigan mol ta’sirini, zaminning aks ta’siridan bo‘ladigan ta’sirlarni qabul qiladilar. Tashqi b o ‘ a r . U l a r g a i c h k a r i d a n i s s i q l i Ichki devorlar odatda yuk ko‘tarish hamda to‘siq konstruksiya vazifasini bajaradilar. D e v o r l a r n i n g k o n s t r u k s i y a - devorning statik funksiyasi bo‘yicha; - d e v o r n i n g m a t e r i a l i v a - k o n s t r u k s i y a d a g i a t l a m Statik funksiyalari bo‘yicha devorlar yuk ko‘taruvchi, o‘z-o‘zini ko‘taruvchi va yukko‘tarmaydigan bo‘lishlari mumkin. Turli xil yopma konstruksiyalarning plitalari, balkalari (to‘sinlari) orqali binoning gorizontal k o n s t r u k s i y a l a r i d a Devorlarning material va texnologiya bo‘yicha klassifikatsiyasini qurilish sistemasi belgilaydi.Masalan, g‘ishtdan qo‘ldaterilgan g‘isht devor, zavodda yechimlari mavjud. Ko‘p qatlamli devorlar, avvalgi ko‘rib o‘tilganidek, bir jinsli yoki bir jinsli bo‘lmagan qatlamlardan iborat bo‘lishlari mumkin. T a s h i 250x120x65 va 250x120x88 mm bo‘lgani uchun 1; 1,5; 2; 2,5 va 3 g‘isht n i t a s h k i l iladi. g a n d e v o r l a r n i n g q a l i n l i g i 3 9 0 M a y d a o ‘ l c h a m l i e l e m e n t l a r d a n G‘isht terishda ikki qatorli (zanjirli) va olti qatorli sistemalar qo‘llaniladi (1- rasm). Ikki qatorli sistemada terilgan g‘isht devorlarda ko‘ndalang va bo‘ylama terilgan g‘isht qatorlari almashib keladi. Olti qatorli sistemada terilganda esa, ko‘ndalang terilgan g‘isht qatori (fasaddan qaraganda) beshta bo‘ylama qator terilgandan so‘ng (oltinchi qatorda) qaytariladi. -rasm. Yaxlit g‘isht devorlar: a - ikki qatorli sistemada terilgan devor; b - olti qatorli sistemada terilgan devor. G‘isht devorlar bir jinsli (yaxlit) va bir jinsli bo‘lmagan (engillashtirilgan) devorlarga bo‘linadi. Bir jinsli g‘isht devorlar oddiy, kovakli va engil g‘ishtlardansement-qum qorishmasi yordamida ko‘tariladi. CHokning qalinligi 1 sm atrofida bo‘lishi kerak. Bir jinsli bo‘lmagan g‘ishtdevorlar - bu engillashtirilgan g‘isht devorlar bo‘lib,ularda devorning o‘rta qismidagi g‘ishtning bir qismi boshqa issiqlikni kam o‘tkazuvchi material bilan materiallar qo‘llash mumkin (2-rasm, a).Bu usulda bajarilgan engillashtirilgan g‘isht devorlarda chetki qatlamlarorasidagi bog‘lanish mustahkamligini ta’minlash gidir. G‘ishtlar orasidagi bo‘shliqni g‘isht bilan birga teriladigan issiqlikni kam o‘tkazadigan materiallardan tayyorlanadigan blokchalar bilan almashtirish (2- bo‘lgan kamchiliklardan halos qiladi. 2-rasm. Engillashtirilgan g‘isht devorlar: a - to‘kma material bilan to‘ldirilgan; b - engil beton bilan to‘ldirilgan; v - tayyor blokchalar bilan to‘ldirilgan; g - quduqsimon devor. E n g i l l a s h t i r i l g a E n g i l Kovaklar bloklarning uzun tomoniga parallel joylashgan bo‘lishi mumkin. Bunday bloklardan terilganda toshlar bo‘ylama yo‘nalishda qo‘yiladi, Chunki kovaklar o‘tadi. Devorning qalinligi engil betondan qilingan mayda bloklarning o‘lchamlariga muvofiq ravishda 390, 490 va 590 mm bo‘lishi qo‘llaniladi. Ularning uzunligi 288 mm, eni 288 va 138 mm balandligi esa 188 va 138 mm bo‘lishi mumkin. Bunday o‘lchamli keramik toshlar va engil beton Devorlarni tabiiy toshlardan ham qilish mumkin. Isitiladigan binolarning devorlarini rakushechnik, vulqon tufi va boshqa shunga o‘xshash g‘ovak tog‘ jinslaridan arralash yo‘li bilan olinadigan toshlardan bajarish mumkin. Ohak-tosh, qumtosh kabi zich tog‘ jinslaridan olinadigan toshlarni faqat isitilmaydigan binolarning devorlari uchun ishlatish mumkin. Tabiiy toshlardan tayyorlanadigan mayda bloklarning o‘lchamlari engil beton mayda bloklarning o‘lchamlariga teng qilib olinadi. Karkassiz binolarda devorlar binoning asosiy tarkibiy qismini tashkil qiladilar. Ko‘pincha binolarning me’moriy qiyofasi devorlarning ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. G‘ishtdan va mayda bloklardan qilinadigan devorlarning estetik ko‘rinishini boyitish uchun nafaqat me’moriy kompozitsiyaning rang, pardoz kabi badiiy vositalaridan, balki devorning konstruktiv yechimidagi ayrim elementlardan ham keng foydalaniladi. -rasm. Engil beton mayda bloklardan qilingan devorlar: a - bo‘ylama qatorda teriladigan blok; b - ko‘ndalang qatorda teriladigan blok; v - 1 Devorlarning bunday me’moriy-konstruktiv elementlarining qatoriga ntal bo‘linishlar hosil qiluvchi sokol, karniz (bo‘g‘ot), parapet hamda turli poyas (belbog‘)larni, shunindek vertikal bo‘linish-larni hosil kiluvchi pilyastra, b turgan joylari) larni (4-rasm) kiritish mumkin. Tashqi devorlardagi kirish eshiklari, ularning ustidagi turli ko‘rinishlarda qilinadigan soyabonlarni ham shular jumlasiga 4-rasm. Tashqi devorlarning me’moriy-konstruktiv elementlari: a – pilyastrali devor; b – kontrfosli devor; v – raskrepovkali devor: g – rizalitli devor; 1 – pilyastra; 2 – kontrfos; 3 – raskrepovka; 4 – 1) Statik sxemasi bo‘yicha devorlar nechta turga bo‘linadi? Konstruktiv yechimi bo‘yicha devorlar nechta turga bo‘linadi? 3) Engillashtirilgan g‘isht devordan kutiladigan asosiy samara nimada namoyon bo‘ladi? 4) G‘ishtning o‘zidan bajariladigan peremichkalarning qanday turlari tiladigan devorlarning me’moriy-konstruktiv elementlariga nimalar kiradi? 7) Tashqi devorlar qayday kuchlar ta’sir qiladi? давоми: PARDADEVORLAR. G‘isht va mayda blok pardadevorlar. Pardadevor bloklari va panellari. Qo‘zg‘aluvchan pardadevorlar. Qo‘zg‘almas pardadevor, qo‘zg‘aluvchan pardadevor, tovush izolyasiyasi indeksi, Binolarning qavatlarini xonalarga ajratish uchun qo‘llaniladigan yupqa yuk ko‘tarmaydigan vertikal ichki to‘siq konstruksiyalari pardadevorlar deb ataladi. YUk ko‘tarmaydigan pardadevorlar odatda qavatlararo yopmalarning yuk ko‘taradigan konstruksiyalariga tayanadilar. Birinchi qavatda ham Ularni pol ostidagi beton yoki shag‘al to‘shamaga tayantirish mumkin. Pardadevorlar iloji boricha engil, yupqa bo‘lishi, lekin yaxshi tovush Sanitariya-gigiena talablariga ko‘ra pardadevorlarning sirti silliq, oson tozalanadigan bo‘lishi kerak. Pardadevorlarda teshiklar va o‘yiqlar bo‘lmagani ma’qul. Pardadevorlarni industrial usullarda bajarish maqsadga muvofiq bo‘lishi mumkin. Turar - joy binolaridagi pardadevorlarni vazifalariga ko‘ra xonalararo, kvartiralararo va sanitariya oshxona pardadevorlarigabo‘lish mumkin. Bir k v a ymati 41 dB dan kam bo‘lmasligi talab qilinadi. Bu ko‘rsatkich Yashash xonalari bilan sanitariya xonalari orasidagi pardadevorlar uchun 45 dB dan, kvartiralararo pardadevorlar uchun esa 50 dB dan kam bo‘lmasligi kerak. U n d a n t a s h a r i s a n i t a r i y a x o n a l Qo‘zg‘almas pardadevorlar uchun turli qurilish materiallaridan foydalanish mumkin. Masalan, gips asosida olinadigan turli materiallardan, turli engil va yacheykali betonlardan, g‘ishtdan, kovakli keramik (sopol) va engil beton nday material qo‘llanilishi pardadevorning vazifasiga bog‘liq. Nam xonalarni o‘rab turuvchi pardadevorlarda gips asosida tayyorlanadigan materiallar va konstruksiyalarni qo‘llamagan ma’qul. Pardadevorlar joyida tiklash usullariga arab yig‘ma,ya’ni zavod yoki qurilish maydonida tayyorlanadigan yirik elementlardan bo‘lishi, yoki g‘isht, keramik va yengil beton blok va plitalar kabi mayda elementlardan bo‘lishi mumkin . P a r d a d e v o r l a r n i n g k Y i g ‘ m a p a r d a d e v Yirik pardadevor panellardan vibroprokat usulda tayyorlanadigan g i p s o b e t o n p a Vibroprokat pardadevor panellarga Yog‘ochreykalardan tayyorlanadigan armatura karkasi o‘rnatiladi (1-rasm). Karkas kesimi 10x20 mm bo‘lgan Yog‘och reykalardan hosil qilinadigan kataklari 300x300 mm dan 400x400 mm gacha bo‘lgan panjaradan iborat. Karkasning reykalari ostidan va yon tomonlardan kesimi 40x40 mm dan kichik bo‘lmagan ikkita juft bruschalar va u s t i Karkasning ostki chorcho‘pini pol konstruksiyasi to‘sib turadi, ustki chorcho‘p esa, uchburchak profilga ega bo‘lgani uchun, pardadevor p a n e l i n i n g g i p s o b e t o n a t l a m i i c Yog‘ochni tejash va mehnat sarfini kamaytirish maqsadida karkasni ostki va ustki chorcho‘plar yonida joylashtirishga ruxsat beriladi. Bunday panelning bikrligi diametri 6 mm lik po‘lat armaturadan qilinadigan 4 ta montaj ilmog‘iHisobidan ta’minlanadi (1-rasm, b).Montaj ilmog‘larini barcha turdagi pardadevor panellarida o‘rnatiladi. 1-rasm. Vibroprokat pardadevor panellarining Yog‘och armatura karkasining sxemasi: a - eshik o‘rni bor yaxlit karkas; b - engillashtirilgan karkas; 1 - ustki chorcho‘p; 2 - ostki chorcho‘p; 3 - karkasning reykalari; 4 - montaj ilmog‘i; 5 - vertikal chorcho‘p; 6 - gipsobeton. Kvartiralararo pardadevorlarda ikki qatlamli (tashqi qatlamlar orasida 50 mm havo bo‘shlig‘i bor) panellar ko‘llaniladi. ardan ham ikki yoki uch qatlamli balandligi xonaning balandligiga teng yirik o‘lchamli pardadevorlar uchun shitlar tayyorlanishi mumkin. Pardadevor qilinadigan joyda Yog‘och bruslardan karkas o‘rnatib, ularga gipsokarton plitalar, DSP va DVP qoplash yo‘li bilan ko‘p qatlamli pardadevor hosil qilish mumkin. Lekin bunday pardadevorlarning tovush izolyasiyasi uncha yaxshi emas, yong‘inga chidamsiz. Karkasli qoplamali ko‘p qatlamli pardadevorlarning tovush izo- Yirik o‘lchamli pardadevor panellarini qo‘llab bo‘lmaydigan (ularni ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilmagan yoki ko‘tarma kranlardan foydalanishning imkoni bo‘lmagan) hollarda va ko‘pincha kam qavatli binolarda pardadevorlarni yuqorida aytib o‘tilgan mayda elementlardan bajariladi. Pishgan g‘ishtdan qalinligi 1/2 va 1/4 g‘ishtbo‘lgan pardadevorlar qilish mumkin. Qalinligi 1/2 g‘isht bo‘lgan pardadevorlarni balandligi 3M, uzunligi 5 m gacha bo‘lganda. ularning konstruksiyasiga armatura kiritilmasa ham bo‘ladi. Agar pardadevorning o‘lchamlari bundan katta bo‘lsa, har 6 qator g‘ishttermasidan keyin gorizontal choklardagi qorishma orasiga kesimi 1,5x25 mm bo‘lgan tasmasimon po‘lat sim to‘qimalaridan qilinadigan armatura o‘rnatiladi (2-rasm, d). Armatura lentasining oxiri asosiy konstruksiyalar bilan biriktiriladi. Qalinligi 1/4 g‘isht bo‘lgan pardadevorlarining ustivorligini rish uchun ham tasmasimon po‘lat sim to‘qimasidan yoki diametri 4-5 mm bo‘lgan simlardan qilinadigan armaturadan foydalaniladi. Armatura odatda o‘lchamlari 525x525 mm bo‘lgan kvadrat kataklar hosil qiladi. G‘isht pardadevorlarining og‘irligini kamaytirish maqsadida ularni teshikli g‘ishtdan lgan ma’qul. d a n q i - rasm. Mayda elementlardan qilinadigan pardadevorlar: parvadevorning umumiy ko‘rinishi;d -qalinligi 1/2 g‘isht pardadevor: e -qalinligi1/4 g‘isht pardadevor; 1 - tasmasimon po‘lat sim to‘qimasi; 2 - qum suvoq. O‘lchamlari 800x400x80(100) mm gipsobeton plitalarini gips qorishmasi ta’minlash maqsadida ularning yon qirralarida va ustida yarim doira shaklida ariqcha qilinadi. YOnma-yon turgan plitalar orasida hosil bo‘ladigan vertikal silindrik kanallar gips qorishmasi bilan to‘ldiriladi. l i g i 4 , 5 Q o ‘ z g ‘ Qo‘zg‘aladigan pardadevorlar garmonsimon yoki tavaqali bo‘lishlari mumkin. Garmonsimon qo‘zg‘aladigan pardadevorlar qattiq yoki yumshoq yaxlit oplamali karkasli konstruksiyaga ega bo‘ladilar (3-rasm). o‘llaniladi.Pantograflarzanjiri pardadevorning ustki va ostki qismida joylashadi. Ustidagi pantograflar zanjirida qutisimon yo‘naltiruvchi moslama bo‘ylab harakatlanish uchun g‘ildirakchalarbo‘ladi. G‘ildirakchadar pardadevor g‘ildirakchalar ham,yunaltiruvchi moslama ham bo‘lmaydi. 3-rasm. Garmonsimon qo‘zg‘aladigan pardadevorlar: garmonsimon pardadevor; b - yumshoq qoplamali garmonsimon pardadevor; 1 - pontograflar zanjiri; 2 - yuk ko‘taruvchi va harakatlanuvchi g‘ildirakchalar; 3 - qutisimon yo‘naltiruvchi moslama; 4 -juft g‘ildirakcha(rolik)lar; 5 - qattiq yoki Qo‘zg‘aladigan tavaqali pardadevorlar alohida tavaqalardan tashkil topadilar (4- ar bir tavaqa g‘ildirakchalar yordamida parda 4-rasm. Qo‘zg‘aladigan tavaqali pardadevor. j o y l a s h g a n m a x s u s y o ‘ - pardadevorlarni bevosita polning ustiga o‘rnatish mumkin emas; ga qorishma to‘shab o‘rnatish kerak; - polning pardadevorlarga tutashgan qismida elastik materiallardan tovush izolyasisi xususiyatiga ega qistirmalar qo‘yilishi zarur; - qavatlararo yopma konstruksiyasi balkali bo‘lgan va pardadevor konstruksiyasi balkalar joylashgan yo‘nalishga ko‘ndalang yo‘nalishda o‘rnatiladigan hollarda, pardadevorning ostida ochiq teshiklar bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi; - pardadevorning butun uzunligi bo‘yicha betondan, g‘ishtdan yoki boshqa zich materialdan qalinligi pardadevorning qalinligidan kam bo‘lmagan vertikal diafragma qilinishi kerak; - pardadevor va asosiy devorlar tutashgan choklar zich bo‘lishi ta’minlanishi lozim, buning uchun chokka sement - qum qorishmasiga botirib olingan paklyatiqiladi va ikki tomonidan qorishma bilan to‘ldiriladi; - pardadevor konstruksiyasi yopma ostigacha 10 - 15 mm etmaydigan qilinadi; - pardadevor bilan shift orasidagi chokka ham qorishmaga botirilgan paklya tiqilib, chokning ikki tomonidan 20 - 30 mm qalinlikda qorishma tiqilib to‘ldiriladi. a l o h i d a m a h k a m l a s h u s u l l a r i n i Yirik panel pardadevorlarni g‘isht devorlarga maxsus tishlik po‘lat mixlar -rasm. Pardadevorlarning boshqa konstruksiyalarga birikishi: a - pardadevorning temirbeton yopmalarga o‘rnatilishi; b - pardadevorni ershlar ng progonga mahkamlanishi; e - ikki qatlamli pardadevorning progonga mahkamlanishi; 1 - ersh; 2 - Yog‘och element; 3 - devor; 4 - pardadevor paneli; 5 - ersh joylashadigan o‘yiq; 5 - po‘lat plastinka; 7 - yopma plita: 8 - ilmoq; 9 - po‘lat 11 - qorishma; 12 - progon; 13 - shuruplar; 14 -paklya; 15 – havo qatlami: 16 - po‘lat plastinkalar yordamida mahkamlanadi. Buning uchun yopma plitada pardadevorning ustki qismida o‘sha joylarda ikki tomondan chuqurligi 6 - 7 mm o‘yiqlar qilinadi. Po‘lat plastinkanipardadevordagi o‘yiqqa usti yopma plitadagi o‘yiqqa kiradigan qilib joylashtiriladi va mix yoki shuruplar 1) Vazifasi bo‘yicha pardadevorlar nechta turga bo‘linadi? 2) Konstruktiv yechimi bo‘yicha pardadevorlar nechta turga bo‘linadi? 5) Qo‘zg‘aluvchan pardadevorlarning qayday konstruktiv yechimlarini