TASHQI SAVDO SIYOSATINING MOLIYAVIY USULLARI

Yuklangan vaqt

2024-06-04

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

253,2 KB


Ilmiybaza.uz TASHQI SAVDO SIYOSATINING MOLIYAVIY USULLARI Ushbu bobda quyidagi bilimlar bayon etilgan:  Tashqi savdo subsidiyasining zaruriyati.  Tashqi savdo subsidiyasining konpensatsion bojlar bilan oʻzaro muvozanati.  Eksport subsidiyasining afzalliklari va kamchiliklari  Eksport subsidiyasining mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri.  Eksport kreditlarining mohiyati va zaruriyati.  Eksport kreditlarining tartibga solish mexanizmlari.  Demping siyosatining kelib chiqish sabablari, turlari.  Demping siyosatining bartaraf etish choralari. Ilmiybaza.uz TASHQI SAVDO SIYOSATINING MOLIYAVIY USULLARI Ushbu bobda quyidagi bilimlar bayon etilgan:  Tashqi savdo subsidiyasining zaruriyati.  Tashqi savdo subsidiyasining konpensatsion bojlar bilan oʻzaro muvozanati.  Eksport subsidiyasining afzalliklari va kamchiliklari  Eksport subsidiyasining mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri.  Eksport kreditlarining mohiyati va zaruriyati.  Eksport kreditlarining tartibga solish mexanizmlari.  Demping siyosatining kelib chiqish sabablari, turlari.  Demping siyosatining bartaraf etish choralari. Ilmiybaza.uz Kirish Oʻzbekiston Respublikasi oldida turgan muhim strategik vazifalardan biri ochiq iqtisodiyotni shakllantirish orqali milliy iqtisodiyotni jahon xoʻjaligi bilan integratsiyalashuvini ta’minlash va globalizatsiya hamda xalqaro mehnat taqsimoti afzalliklaridan samarali foydalanishdir. Bu dolzarb muammoni muvaffaqiyatli yechish mamlakatimizning xalqaro iqtisodiy munosabatlarini yanada rivojlantirishni, ularning samaradorligini oshirishni talab qiladi. Tashqi iqtisodiy soha - milliy va xalqaro xuquq normalari bilan tartibga solinadigan turli subyektlar oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlikning murakkab tizimi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish aynan tashqi savdo siyosatining moliyaviy usullari orqali tashqi aloqalarni boshqarishda ularni takomillashtirish, ularning samaradorligini oshirishning iqtisodiy vositalarini ishlab chiqish va amalga oshirish, shuningdek ma’muriy va operatsion choralar bilan bogʻliq bir qator chora-tadbirlar yordamida amalga oshiriladi. 9.1. Tashqi savdo subsidiyasining zaruriyati va konpensatsion bojlar bilan oʻzaro muvozanati Ichki bozorni chet eldagi importdan miqdoriy va yashirin notarif usullari yordamida himoyalashdan tashqari xalqaro savdo amaliyotida eksportni oshirish usullari keng ishlatiladi. Ularning kattaroq qismi hukumat tomonidan milliy eksportyorlarga tugʻri yoki bilvosita kafolat berish va subsidiyalashga asoslangan. Ilmiybaza.uz Kirish Oʻzbekiston Respublikasi oldida turgan muhim strategik vazifalardan biri ochiq iqtisodiyotni shakllantirish orqali milliy iqtisodiyotni jahon xoʻjaligi bilan integratsiyalashuvini ta’minlash va globalizatsiya hamda xalqaro mehnat taqsimoti afzalliklaridan samarali foydalanishdir. Bu dolzarb muammoni muvaffaqiyatli yechish mamlakatimizning xalqaro iqtisodiy munosabatlarini yanada rivojlantirishni, ularning samaradorligini oshirishni talab qiladi. Tashqi iqtisodiy soha - milliy va xalqaro xuquq normalari bilan tartibga solinadigan turli subyektlar oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlikning murakkab tizimi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish aynan tashqi savdo siyosatining moliyaviy usullari orqali tashqi aloqalarni boshqarishda ularni takomillashtirish, ularning samaradorligini oshirishning iqtisodiy vositalarini ishlab chiqish va amalga oshirish, shuningdek ma’muriy va operatsion choralar bilan bogʻliq bir qator chora-tadbirlar yordamida amalga oshiriladi. 9.1. Tashqi savdo subsidiyasining zaruriyati va konpensatsion bojlar bilan oʻzaro muvozanati Ichki bozorni chet eldagi importdan miqdoriy va yashirin notarif usullari yordamida himoyalashdan tashqari xalqaro savdo amaliyotida eksportni oshirish usullari keng ishlatiladi. Ularning kattaroq qismi hukumat tomonidan milliy eksportyorlarga tugʻri yoki bilvosita kafolat berish va subsidiyalashga asoslangan. Ilmiybaza.uz Moliyalash eksport mahsulotining narxini pasaytirishga va shu orqali uning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini oshirishga yoʻnaltirilgan. Eksportni moliyalash davlat budjeti hisobidan hamda xususiy sektor, ya’ni eksport qiluvchilar va ularga xizmat koʻrsatadigan banklar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Moliyalash savdo siyosati usuli sifatida milliy ishlab chiqaruvchilar va eksportyorlar foydasiga chet el korxonalarga qarshi diskriminatsiyani koʻzda tutadi. Savdo siyosatining eng keng tarqalgan moliyaviy usullariga subsidiyalar, kredit berish va demping kiradi. Agar hukumat milliy ishlab chiqaruvchilar eksportini ragʻbatlantirish kerak deb topsa, u ularga u yoki bu shaklda budjetdan subsidiya berishi mumkin. Subsidiya – milliy ishlab chiqaruvchilarni qoʻllab quvvatlash va importni diskriminatsiya qilishga yoʻnaltirilgan pul toʻlovi. Toʻlov harakteri boʻyicha subsidiyalar quyidagilarga boʻlinadi: toʻgʻridan toʻgʻri – eksport operatsiyasini amalga oshirganidan keyin eksporterga uning harajatlari miqdoridan u olgan daromadlarning ayirmasi qiymatiga beriladigan toʻlovlar. Bilvosita – soliqlar toʻlash boʻyicha imtiyozlar, sugʻurtaning imtiyozli shartlari, bozor foiz stavkasidan past boʻlgan stavka boʻyicha kreditlar berish, import bojlarning summasini qaytarib berish va boshq. orqali eksportyorlarni yashirin moliyalash. Subsidiyalar import bilan raqobatlashuvchi hamda eksportga sotiladigan mahsulotlarning ishlab chiqaruvchilariga berilishi mumkin. Ichki subsidiya – savdo siyosatining moliyaviy usuli boʻlib, import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarni mamlakat ichida ishlab chiqarishni budjet tomonidan moliyalashni koʻzda tutadi. Import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarning ishlab chiqaruvchilarini qoʻllab quvvatlash uchun hukumat ularga ichki subsidiya berishni qaror qiladi. Subsidiya qilinayotgan mahsulotning narxi subsidiya razmeriga pasayadi, va uning maxalliy ishlab chiqaruvchilari tomonidan taklif chizigʻi Sd dan Ss darajasiga suriladi (1 - rasm). Mahsulotning ichki ishlab chiqarish hajmi 2 dan 7 gacha koʻpayadi. Ichki Ilmiybaza.uz Moliyalash eksport mahsulotining narxini pasaytirishga va shu orqali uning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini oshirishga yoʻnaltirilgan. Eksportni moliyalash davlat budjeti hisobidan hamda xususiy sektor, ya’ni eksport qiluvchilar va ularga xizmat koʻrsatadigan banklar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Moliyalash savdo siyosati usuli sifatida milliy ishlab chiqaruvchilar va eksportyorlar foydasiga chet el korxonalarga qarshi diskriminatsiyani koʻzda tutadi. Savdo siyosatining eng keng tarqalgan moliyaviy usullariga subsidiyalar, kredit berish va demping kiradi. Agar hukumat milliy ishlab chiqaruvchilar eksportini ragʻbatlantirish kerak deb topsa, u ularga u yoki bu shaklda budjetdan subsidiya berishi mumkin. Subsidiya – milliy ishlab chiqaruvchilarni qoʻllab quvvatlash va importni diskriminatsiya qilishga yoʻnaltirilgan pul toʻlovi. Toʻlov harakteri boʻyicha subsidiyalar quyidagilarga boʻlinadi: toʻgʻridan toʻgʻri – eksport operatsiyasini amalga oshirganidan keyin eksporterga uning harajatlari miqdoridan u olgan daromadlarning ayirmasi qiymatiga beriladigan toʻlovlar. Bilvosita – soliqlar toʻlash boʻyicha imtiyozlar, sugʻurtaning imtiyozli shartlari, bozor foiz stavkasidan past boʻlgan stavka boʻyicha kreditlar berish, import bojlarning summasini qaytarib berish va boshq. orqali eksportyorlarni yashirin moliyalash. Subsidiyalar import bilan raqobatlashuvchi hamda eksportga sotiladigan mahsulotlarning ishlab chiqaruvchilariga berilishi mumkin. Ichki subsidiya – savdo siyosatining moliyaviy usuli boʻlib, import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarni mamlakat ichida ishlab chiqarishni budjet tomonidan moliyalashni koʻzda tutadi. Import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarning ishlab chiqaruvchilarini qoʻllab quvvatlash uchun hukumat ularga ichki subsidiya berishni qaror qiladi. Subsidiya qilinayotgan mahsulotning narxi subsidiya razmeriga pasayadi, va uning maxalliy ishlab chiqaruvchilari tomonidan taklif chizigʻi Sd dan Ss darajasiga suriladi (1 - rasm). Mahsulotning ichki ishlab chiqarish hajmi 2 dan 7 gacha koʻpayadi. Ichki Ilmiybaza.uz ishlab chiqarish miqdori oshishi hamda talab hajmi oʻzgarmaganligi natijasida mahsulotning import hajmi 12 dan 7 gacha kamayadi. 9.1-rasm. Ichki subsidiya berilishining iqtisodiy oqibatlari Ichki ishlab chiqarish hajmini Q2=7 ta’minlashda, ishlab chiqaruvchi oʻz mahsuloti uchun PS=425 narxni oladi. Ushbu narx iste’molchi toʻlaydigan narxdan PW=400 va hukumatdan olinadigan subsidiyadan tashkil topadi PWPS=25. Hukumatning subsidiya toʻlash uchun harajatlari PWPS*Q2=25*7=175. Ishlab chiqarish harajatlari pasayishini va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligi oshishini ragʻbatlantirish uchun hukumat ishlab chiqaruvchiga u import mavjud boʻlmagan paytda ichki bozorga har bir mahsulot birligiga olgan foydadan kichikroq daromad ta’minlaydigan subsidiya kiritadi. Ichki subsidiya berilishi natijasida ikki iqtisodiy samara vujudga keladi. Subsidiyaning bir qismi ishlab chiqaruvchining yutugʻi shaklida ushbu mahsulotning samaraliroq milliy ishlab chiqaruvchilariga tushadi (а segmenti). Iqtisodiyot uchun yoʻqotish boʻlgan himoya samarasi (bsegmenti) subsidiya olish natijasida samarasiz maxalliy ishlab chiqaruvchilar oʻz mahsulotini sotish imkoniyatiga ega boʻlgani sababli vujudga keladi. Import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarning ishlab chiqaruvchilariga beriladigan subsidiyalar import tarifi yoki kvotasiga nisbatan iqtisodiy qulayroq Ilmiybaza.uz ishlab chiqarish miqdori oshishi hamda talab hajmi oʻzgarmaganligi natijasida mahsulotning import hajmi 12 dan 7 gacha kamayadi. 9.1-rasm. Ichki subsidiya berilishining iqtisodiy oqibatlari Ichki ishlab chiqarish hajmini Q2=7 ta’minlashda, ishlab chiqaruvchi oʻz mahsuloti uchun PS=425 narxni oladi. Ushbu narx iste’molchi toʻlaydigan narxdan PW=400 va hukumatdan olinadigan subsidiyadan tashkil topadi PWPS=25. Hukumatning subsidiya toʻlash uchun harajatlari PWPS*Q2=25*7=175. Ishlab chiqarish harajatlari pasayishini va milliy mahsulotlarning raqobatbardoshligi oshishini ragʻbatlantirish uchun hukumat ishlab chiqaruvchiga u import mavjud boʻlmagan paytda ichki bozorga har bir mahsulot birligiga olgan foydadan kichikroq daromad ta’minlaydigan subsidiya kiritadi. Ichki subsidiya berilishi natijasida ikki iqtisodiy samara vujudga keladi. Subsidiyaning bir qismi ishlab chiqaruvchining yutugʻi shaklida ushbu mahsulotning samaraliroq milliy ishlab chiqaruvchilariga tushadi (а segmenti). Iqtisodiyot uchun yoʻqotish boʻlgan himoya samarasi (bsegmenti) subsidiya olish natijasida samarasiz maxalliy ishlab chiqaruvchilar oʻz mahsulotini sotish imkoniyatiga ega boʻlgani sababli vujudga keladi. Import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarning ishlab chiqaruvchilariga beriladigan subsidiyalar import tarifi yoki kvotasiga nisbatan iqtisodiy qulayroq Ilmiybaza.uz importni cheklash usuli hisoblanadi. Tarif va kvota ichki narxlarni oʻzgarishiga olib kelishidan tashqari, ular natijasida import qiluvchi mamlakatga yuklangan iste’molchilar yoʻqotishlarida ifodalangan iste’mol iqtisodiy samarasi vujudga keladi (d segmenti). Ishlab chiqaruvchilarga beriladigan subsidiya tarif va kvota singari milliy iqtisodiyot uchun kamroq yoʻqotishlar hisobidan importni cheklashni ta’minlaydi. ? 9.1 1. Tashqi savdoni tartibga solishning notarif metodlari nima va uning qanday turlari mavjud? 2. Notarif usullarining saqlanib qolishining asosiy sabablari nimada? 3. Tashqi savdoni miqdoriy jihatdan cheklashning qanday usullari mavjud? 9.2. Eksport subsidiyasining afzalliklari, kamchiliklari va mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri Eksport subsidiyasi – milliy eksporterlarga budjetdan toʻlovlarni koʻzda tutuvchi savdo siyosatining moliyaviy notarif usuli. Boj singari, eksport subsidiyasi maxsus yoki qiymatli boʻlishi mumkin. Davlat eksport subsidiyasini toʻlaganda, eksport qiluvchilar mahsulotni uning ichki narxi tashqi bozordagi narxdan berilayotgan subsidiya qiymatiga katta boʻlmaguncha eksport qiladilar. Faraz qilamiz, katta iqtisodiyotli mamlakat mahsulotning eksportyorlariga subsidiya ajratmoqda. (9.2 rasm). Subsidiya berish natijasida eksport qiluvchi mamlakatning narxi Ilmiybaza.uz importni cheklash usuli hisoblanadi. Tarif va kvota ichki narxlarni oʻzgarishiga olib kelishidan tashqari, ular natijasida import qiluvchi mamlakatga yuklangan iste’molchilar yoʻqotishlarida ifodalangan iste’mol iqtisodiy samarasi vujudga keladi (d segmenti). Ishlab chiqaruvchilarga beriladigan subsidiya tarif va kvota singari milliy iqtisodiyot uchun kamroq yoʻqotishlar hisobidan importni cheklashni ta’minlaydi. ? 9.1 1. Tashqi savdoni tartibga solishning notarif metodlari nima va uning qanday turlari mavjud? 2. Notarif usullarining saqlanib qolishining asosiy sabablari nimada? 3. Tashqi savdoni miqdoriy jihatdan cheklashning qanday usullari mavjud? 9.2. Eksport subsidiyasining afzalliklari, kamchiliklari va mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri Eksport subsidiyasi – milliy eksporterlarga budjetdan toʻlovlarni koʻzda tutuvchi savdo siyosatining moliyaviy notarif usuli. Boj singari, eksport subsidiyasi maxsus yoki qiymatli boʻlishi mumkin. Davlat eksport subsidiyasini toʻlaganda, eksport qiluvchilar mahsulotni uning ichki narxi tashqi bozordagi narxdan berilayotgan subsidiya qiymatiga katta boʻlmaguncha eksport qiladilar. Faraz qilamiz, katta iqtisodiyotli mamlakat mahsulotning eksportyorlariga subsidiya ajratmoqda. (9.2 rasm). Subsidiya berish natijasida eksport qiluvchi mamlakatning narxi Ilmiybaza.uz PW dan PS gacha koʻtariladi, ammo import qiluvchi mamlakatning narxi PW dan PS* gacha pasaygani uchun, ichki narxning oshishi subsidiya oʻlchamidan pastroq boʻladi. Eksport subsidiyasi berilishi natijasida erkin savdo holatiga nisbatan mahsulotning ichki taklifi hajmi koʻpayadi, ichki talab hajmi esa kamayadi, uning eksport hajmi esa ortadi. Natijada mahsulotning iste’molchilari zarar koʻradilar va davlat budjeti xarajat qiladi. Eksport ishlab chiqaruvchilari esa yutadilar. 1. Eksport subsidiyasi natijasida Narx p ichki narx PW dan PS gacha oshadi. 9.2-rasm. Eksport subsidiyasining katta iqtisodiyot uchun iqtisodiy oqibatlari. Bunda: P- narx Q- miqdor Pw ichki narx Eksport subsidiyasining iqtisodiy samaralari:  Ishlab chiqaruvchilarning yutugʻi (a+b+c);  Iste’molchilarning yoʻqotishlari (a+b); Ilmiybaza.uz PW dan PS gacha koʻtariladi, ammo import qiluvchi mamlakatning narxi PW dan PS* gacha pasaygani uchun, ichki narxning oshishi subsidiya oʻlchamidan pastroq boʻladi. Eksport subsidiyasi berilishi natijasida erkin savdo holatiga nisbatan mahsulotning ichki taklifi hajmi koʻpayadi, ichki talab hajmi esa kamayadi, uning eksport hajmi esa ortadi. Natijada mahsulotning iste’molchilari zarar koʻradilar va davlat budjeti xarajat qiladi. Eksport ishlab chiqaruvchilari esa yutadilar. 1. Eksport subsidiyasi natijasida Narx p ichki narx PW dan PS gacha oshadi. 9.2-rasm. Eksport subsidiyasining katta iqtisodiyot uchun iqtisodiy oqibatlari. Bunda: P- narx Q- miqdor Pw ichki narx Eksport subsidiyasining iqtisodiy samaralari:  Ishlab chiqaruvchilarning yutugʻi (a+b+c);  Iste’molchilarning yoʻqotishlari (a+b); Ilmiybaza.uz  Davlatning subsidiya berishga xarajatlari(a+b+c+d+e+f+g); Millatning sof yoʻqotishlari (b+d+e+f+g); b – himoya samarasi;  d – iste’mol samarasi. Import bojidan farqli ravishda eksport subsidiyasi katta iqtisodiyotning savdo shartlarini yomonlashtiradi, chunki u mahsulotning chet el bozoridagi narxini PW dan Ps* gacha pasayishiga olib keladi. (е+f+g) – savdo shartlari samarasi = (PW- PS*) * Qehp. Shunday qilib, eksport subsidiyalarni ajratishdan kelib chiqadigan yoʻqotishlar undan olinadigan yutuqlardan kattaroq boʻladi. JST tartiblariga binoan eksport subsidiyalari noxaq raqobat instrumenti hisoblanadi va ularni qoʻllash ta’kidlanadi. Import qiluvchi mamlakat eksport qiluvchi mamlakat tomonidan eksport subsidiyasi berilganini aniqlasa, kompensatsion boj kiritish xuquqiga ega. Kompensatsion bojning iqtisodiy oqibatlarini Janubiy Koreyadan AQSHga import qilinayotgan poʻlat bozori misolida koʻrib chiqamiz. Erkin savdo sharoitida bozor A nuqtasida muvozanatga intiladi (9.3 - rasm). Eksportga subsidiya va kompensatsiya boji 9.3-rasm. Eksport subsidiyasi va kompensatsion bojning iqtisodiy oqibatlari Ilmiybaza.uz  Davlatning subsidiya berishga xarajatlari(a+b+c+d+e+f+g); Millatning sof yoʻqotishlari (b+d+e+f+g); b – himoya samarasi;  d – iste’mol samarasi. Import bojidan farqli ravishda eksport subsidiyasi katta iqtisodiyotning savdo shartlarini yomonlashtiradi, chunki u mahsulotning chet el bozoridagi narxini PW dan Ps* gacha pasayishiga olib keladi. (е+f+g) – savdo shartlari samarasi = (PW- PS*) * Qehp. Shunday qilib, eksport subsidiyalarni ajratishdan kelib chiqadigan yoʻqotishlar undan olinadigan yutuqlardan kattaroq boʻladi. JST tartiblariga binoan eksport subsidiyalari noxaq raqobat instrumenti hisoblanadi va ularni qoʻllash ta’kidlanadi. Import qiluvchi mamlakat eksport qiluvchi mamlakat tomonidan eksport subsidiyasi berilganini aniqlasa, kompensatsion boj kiritish xuquqiga ega. Kompensatsion bojning iqtisodiy oqibatlarini Janubiy Koreyadan AQSHga import qilinayotgan poʻlat bozori misolida koʻrib chiqamiz. Erkin savdo sharoitida bozor A nuqtasida muvozanatga intiladi (9.3 - rasm). Eksportga subsidiya va kompensatsiya boji 9.3-rasm. Eksport subsidiyasi va kompensatsion bojning iqtisodiy oqibatlari Ilmiybaza.uz Bunda: P - taklif chizigʻi M-import АSEF- import qiluvchi mamlakatning sof yutugʻi. Koreya hukumati tomonidan beriladigan eksport subsidiyalari elastikligi tugalmas boʻlgan P0 taklif chizigʻini pastga P1 darajasigacha tushiradi va importni М0 dan M1 gacha oshiradi. Butun jahon nuqtai nazaridan ushbu savdo hajmi juda katta hisoblanadi. AQSH korxonalariga Koreya poʻlatini S nuqtasigacha ishlatish foydali boʻladi. Ushbu nuqtada ular uchun oxirgi tonnaning qiymati P1 ni tashkil qiladi, jahon xoʻjaligiga esa ushlab oxirgi tonnaning ishlab chiqarish harajatlari R0 ga teng boʻladi. Ushbu resurslarni samarasiz sarflash oqibatida kelib chiqadigan ortiqcha savdo jahon xoʻjaligiga АBS uchburchak hajmida zarar keltiradi. Ammo bu import qiluvchi mamlakat uchun foydali: АSEF yuzasi – import qiluvchi mamlakatning sof yutugʻi. Agar AQSH koreyalik subsidiyalarni neytralizatsiya qilish uchun kompensatsion bojlarni kiritganida, bozor erkin raqobat sharoitida A nuqtasidagi oldingi narxga P0 va savdo hajmiga М0 qaytgan boʻlar edi. Natijada jahon hoʻjaligining yoʻqotishlari bekor qilinadi (ABS yuzasi). Import qiluvchi mamlakat (AQSH): Yutuq – ADEF yuzasi (davlat byudjetining yutugʻi). Yutqazish – ASEF yuzasi (iste’molchilar yutqazishi). Sof yutqazish – ASD yuzasi (millat yutqazishi). Eksport qiluvchi mamlakat (Кoreya): Yutqazish – ADEF yuzasi. Eksport subsidiyasi berilishi va unga qarshi kompensatsiya boji kiritilishi natijasida eksport qiluvchi va import qiluvchi mamlakat yutqazadi,jahon hoʻjaligi esa yutadi. Eksportni subsidiyalash siyosatiga juda oʻxshash boʻlgan davlat tashqi savdo siyosatining navbatdagi yoʻnalishi demping deb ataladi 9.2 1. Kvotalash bilan Ingentlashtirish oʻrtasida qanday farq ? mavjud? 2. Litsenziyalash nima va u qanday usullar yordamida tarqatiladi? 3. Savdo siyosatining moliyaviy metodlariga qaysi usullar kiradi? Ilmiybaza.uz Bunda: P - taklif chizigʻi M-import АSEF- import qiluvchi mamlakatning sof yutugʻi. Koreya hukumati tomonidan beriladigan eksport subsidiyalari elastikligi tugalmas boʻlgan P0 taklif chizigʻini pastga P1 darajasigacha tushiradi va importni М0 dan M1 gacha oshiradi. Butun jahon nuqtai nazaridan ushbu savdo hajmi juda katta hisoblanadi. AQSH korxonalariga Koreya poʻlatini S nuqtasigacha ishlatish foydali boʻladi. Ushbu nuqtada ular uchun oxirgi tonnaning qiymati P1 ni tashkil qiladi, jahon xoʻjaligiga esa ushlab oxirgi tonnaning ishlab chiqarish harajatlari R0 ga teng boʻladi. Ushbu resurslarni samarasiz sarflash oqibatida kelib chiqadigan ortiqcha savdo jahon xoʻjaligiga АBS uchburchak hajmida zarar keltiradi. Ammo bu import qiluvchi mamlakat uchun foydali: АSEF yuzasi – import qiluvchi mamlakatning sof yutugʻi. Agar AQSH koreyalik subsidiyalarni neytralizatsiya qilish uchun kompensatsion bojlarni kiritganida, bozor erkin raqobat sharoitida A nuqtasidagi oldingi narxga P0 va savdo hajmiga М0 qaytgan boʻlar edi. Natijada jahon hoʻjaligining yoʻqotishlari bekor qilinadi (ABS yuzasi). Import qiluvchi mamlakat (AQSH): Yutuq – ADEF yuzasi (davlat byudjetining yutugʻi). Yutqazish – ASEF yuzasi (iste’molchilar yutqazishi). Sof yutqazish – ASD yuzasi (millat yutqazishi). Eksport qiluvchi mamlakat (Кoreya): Yutqazish – ADEF yuzasi. Eksport subsidiyasi berilishi va unga qarshi kompensatsiya boji kiritilishi natijasida eksport qiluvchi va import qiluvchi mamlakat yutqazadi,jahon hoʻjaligi esa yutadi. Eksportni subsidiyalash siyosatiga juda oʻxshash boʻlgan davlat tashqi savdo siyosatining navbatdagi yoʻnalishi demping deb ataladi 9.2 1. Kvotalash bilan Ingentlashtirish oʻrtasida qanday farq ? mavjud? 2. Litsenziyalash nima va u qanday usullar yordamida tarqatiladi? 3. Savdo siyosatining moliyaviy metodlariga qaysi usullar kiradi? Ilmiybaza.uz 4. Ichki va eksport subsidiyalarining milliy iqtisodiyotga ta’siri qanday? 9.3. Eksport kreditlarining mohiyati, zaruriyati va tartibga solish mexanizmlari Eksport kreditlari tashqi savdo siyosatining moliyaviy usuli boʻlib, milliy firmalarning eksport salohiyatini rivojlantirishni davlat tomonidan moliyaviy ragʻbatlantirishni nazarda tutadi. Eksport kreditlari quyidagi koʻrinishlarda boʻlishi mumkin:  milliy eksportiyorlarga subsidiyalashgan kreditlar berish-davlat banklari tomonidan bozor stavkasidan past stavkalarda kreditlar ajratish;  kredit bergan mamlakat tovarini sotib olish sharti bilan xorijiy importiyorlarga davlat kreditlarini berish;  milliy eksportiyorlarni eksport risklaridan sugʻurtalash. Eksport kreditlari qisqa, oʻrta va uzoq muddatli boʻlishi mumkin. Eksport kreditlari boʻyicha eng yirik uyushmalardan biri IHTT doirasida eksportni kreditlash boʻyicha hukumat va agentliklar vakillaridan iborat guruh-Eksport krediti guruhi xisoblandi. Bu guruh ikki yil va undan ortiq muddatga berilgan eksport kreditlarini tartibgasoladi. Ikkinchi yirik tashkilot kreditlar va investitsiyalarni sugʻurtalash boʻyicha xalqaro ittifoq—Bern ittifoqi hisoblanadi. Ba’zi hollarda eksport kreditlari boshqa davlatlarga tashqi yordam berish shakli sifatida talqin etiladi. Demping-tovarni tashqi bozorga mamlakatda mavjud normal bahoga qaraganda past baholarda eksportga chiqarish. Tashqi savdo amaliyotida dempinning quyidagi shakllaridan foydalaniladi: Ilmiybaza.uz 4. Ichki va eksport subsidiyalarining milliy iqtisodiyotga ta’siri qanday? 9.3. Eksport kreditlarining mohiyati, zaruriyati va tartibga solish mexanizmlari Eksport kreditlari tashqi savdo siyosatining moliyaviy usuli boʻlib, milliy firmalarning eksport salohiyatini rivojlantirishni davlat tomonidan moliyaviy ragʻbatlantirishni nazarda tutadi. Eksport kreditlari quyidagi koʻrinishlarda boʻlishi mumkin:  milliy eksportiyorlarga subsidiyalashgan kreditlar berish-davlat banklari tomonidan bozor stavkasidan past stavkalarda kreditlar ajratish;  kredit bergan mamlakat tovarini sotib olish sharti bilan xorijiy importiyorlarga davlat kreditlarini berish;  milliy eksportiyorlarni eksport risklaridan sugʻurtalash. Eksport kreditlari qisqa, oʻrta va uzoq muddatli boʻlishi mumkin. Eksport kreditlari boʻyicha eng yirik uyushmalardan biri IHTT doirasida eksportni kreditlash boʻyicha hukumat va agentliklar vakillaridan iborat guruh-Eksport krediti guruhi xisoblandi. Bu guruh ikki yil va undan ortiq muddatga berilgan eksport kreditlarini tartibgasoladi. Ikkinchi yirik tashkilot kreditlar va investitsiyalarni sugʻurtalash boʻyicha xalqaro ittifoq—Bern ittifoqi hisoblanadi. Ba’zi hollarda eksport kreditlari boshqa davlatlarga tashqi yordam berish shakli sifatida talqin etiladi. Demping-tovarni tashqi bozorga mamlakatda mavjud normal bahoga qaraganda past baholarda eksportga chiqarish. Tashqi savdo amaliyotida dempinning quyidagi shakllaridan foydalaniladi: Ilmiybaza.uz ? qanday tartibda joriy etiladi ?  sporadic demping-tashqi bozorga ortiqcha Tovar zaxiralarini past baholarda epizodik sotish;  oldindan oʻylangan yoki ataylab qilingan demping-bozordagi raqibni siqib chiqarish va keyinchalik monopol baho oʻrnatish maqsadida eksport baholarini vaqtinchalik pasaytirish;  doimiy-demping doimiy ravishda tovarlarning eksport bahosini normal bahoga nisbatan pastroq baholarda sotish  teskari demping — tovarlar eksport bahosining mamlakat ichki bozoridagi baholarga nisbatan oshib ketishi.  Oʻzaro demping-ikkita mamlakatning bir hil tovarlar boʻyicha past baholarda oʻzaro savdoga kirishishi. Dempingdan, eng avvalo, davriy pasayishlar va ichki talab kamayganda, iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish davrida foydalaniladi. Masalan, ХХ asrning30- yillarida shunga oʻxshash hodisa Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan import qilinuvchi qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bozorida kuzatildi, 70-yillarda AQSH va Yevropa Ittifoqi tomonidan Yaponiyaga nisbatan demping-dan foydalanish ayblovi ilgari surildi. Vaqtinchalik va ayniqsa, doimiy dempingga qarash importyor mamlakatlar JST modsalariga asoslangan holda importga qarshi import bojlarini joriy etish xuquqiga ega boʻlganligi sababli keyingi yillarda yashirin demping keng tarqalmokda. Bu eksportyor va importyorlar oʻrtasida importyorlar tomonidan oʻz milliy bozorida tovarlarni eksport yetkazib bergan narxdan past baholarda sotish haqida yashirin kelishuvni nazarda tutadi. Yashirin demping yirik TMKlar tomonidan firma ichida qoʻllaniladagan butlovchi qismlarning transferta amaliyotida keng tarqalgan (masalan, yapon TMKlari ichida). 9.3 1. Savdo siyosatining yashirin metodlari qanday usullardan iborat? 2. Dunyo amaliyotida tashqi savdoni tartibga solishning yashirin usullari nima uchun keng tarqalgan? 3. Tartibga solishning noiqtisodiy metodlari nima va ular Ilmiybaza.uz ? qanday tartibda joriy etiladi ?  sporadic demping-tashqi bozorga ortiqcha Tovar zaxiralarini past baholarda epizodik sotish;  oldindan oʻylangan yoki ataylab qilingan demping-bozordagi raqibni siqib chiqarish va keyinchalik monopol baho oʻrnatish maqsadida eksport baholarini vaqtinchalik pasaytirish;  doimiy-demping doimiy ravishda tovarlarning eksport bahosini normal bahoga nisbatan pastroq baholarda sotish  teskari demping — tovarlar eksport bahosining mamlakat ichki bozoridagi baholarga nisbatan oshib ketishi.  Oʻzaro demping-ikkita mamlakatning bir hil tovarlar boʻyicha past baholarda oʻzaro savdoga kirishishi. Dempingdan, eng avvalo, davriy pasayishlar va ichki talab kamayganda, iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish davrida foydalaniladi. Masalan, ХХ asrning30- yillarida shunga oʻxshash hodisa Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan import qilinuvchi qishloq xoʻjaligi mahsulotlari bozorida kuzatildi, 70-yillarda AQSH va Yevropa Ittifoqi tomonidan Yaponiyaga nisbatan demping-dan foydalanish ayblovi ilgari surildi. Vaqtinchalik va ayniqsa, doimiy dempingga qarash importyor mamlakatlar JST modsalariga asoslangan holda importga qarshi import bojlarini joriy etish xuquqiga ega boʻlganligi sababli keyingi yillarda yashirin demping keng tarqalmokda. Bu eksportyor va importyorlar oʻrtasida importyorlar tomonidan oʻz milliy bozorida tovarlarni eksport yetkazib bergan narxdan past baholarda sotish haqida yashirin kelishuvni nazarda tutadi. Yashirin demping yirik TMKlar tomonidan firma ichida qoʻllaniladagan butlovchi qismlarning transferta amaliyotida keng tarqalgan (masalan, yapon TMKlari ichida). 9.3 1. Savdo siyosatining yashirin metodlari qanday usullardan iborat? 2. Dunyo amaliyotida tashqi savdoni tartibga solishning yashirin usullari nima uchun keng tarqalgan? 3. Tartibga solishning noiqtisodiy metodlari nima va ular Ilmiybaza.uz 9.4. Demping siyosatining kelib chiqish sabablari, turlari va bartaraf etish choralari Demping – eksport narxlarni mamlakatda mavjud boʻlgan narxlardan pastroq darajada oʻrnatish orqali mahsulotni tashqi bozorga ilgari surishdan iborat savdo siyosatning notarif moliyaviy usuli. Demping alohida firmalarning resurslari hamda eksport qiluvchilarga beriladigan davlat subsidiyalari hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Demping shakllari: Vaqtinchalik demping – mahsulotning ortiqcha zahilarini tashqi bozorga pasaytirilgan narxlar boʻyicha sotish. Oldindan moʻljallangan demping – bozordan raqobatchilarni siqib chiqarish va monopol narxlarni oʻrnatish maqsadida narxlarni vaqtincha pasaytirish. Teskari demping – mahsulotlarni ichki narxlariga nisbatan eksportga boʻlgan narxlarini oshirish. Oʻzaro demping – bir hil mahsulot bilan pasaytriligan narxlar boʻyicha mamlakatlarning oʻzaro savdosi. Doimiy demping – mahsulotlarni past narxlar boʻyicha doimiy eksporti. Doimiy demping asosida tashqi bozorga nisbatan ichki bozordagi narx boʻyicha talab elastikligining pastroq boʻlishi yotadi. Bu ichki bozorda nisbatan yuqori monopol kuchga ega firmalarga mahsulotlarni tashqi bozorga nisbatan yuqoriroq narxlar boʻyicha sotish imkonini beradi. Barqaror demping birinchi navbatda turli bozorlar oʻrtasidagi obyektiv farqlarga bogʻliq. Ulardan yeng muhimi, talabning, xususan, ichki va jahon bozorlaridagi yegiluvchanligi. Jahon bozoridagi har qanday mahsulotga boʻlgan talabning yelastikligi milliy bozorlarga qaraganda ancha yuqori, bu yesa har qanday mahsulotning oʻrnini bosuvchi ulkan mahsulotlarining jahon bozoriga chiqishi, shuningdek, milliy bozorlarga qaraganda u yerda raqobatning yuqori darajasi bilan bogʻliq. Tabiiyki, ishlab chiqaruvchilar oʻzlarining daromadlarini maksimal Ilmiybaza.uz 9.4. Demping siyosatining kelib chiqish sabablari, turlari va bartaraf etish choralari Demping – eksport narxlarni mamlakatda mavjud boʻlgan narxlardan pastroq darajada oʻrnatish orqali mahsulotni tashqi bozorga ilgari surishdan iborat savdo siyosatning notarif moliyaviy usuli. Demping alohida firmalarning resurslari hamda eksport qiluvchilarga beriladigan davlat subsidiyalari hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Demping shakllari: Vaqtinchalik demping – mahsulotning ortiqcha zahilarini tashqi bozorga pasaytirilgan narxlar boʻyicha sotish. Oldindan moʻljallangan demping – bozordan raqobatchilarni siqib chiqarish va monopol narxlarni oʻrnatish maqsadida narxlarni vaqtincha pasaytirish. Teskari demping – mahsulotlarni ichki narxlariga nisbatan eksportga boʻlgan narxlarini oshirish. Oʻzaro demping – bir hil mahsulot bilan pasaytriligan narxlar boʻyicha mamlakatlarning oʻzaro savdosi. Doimiy demping – mahsulotlarni past narxlar boʻyicha doimiy eksporti. Doimiy demping asosida tashqi bozorga nisbatan ichki bozordagi narx boʻyicha talab elastikligining pastroq boʻlishi yotadi. Bu ichki bozorda nisbatan yuqori monopol kuchga ega firmalarga mahsulotlarni tashqi bozorga nisbatan yuqoriroq narxlar boʻyicha sotish imkonini beradi. Barqaror demping birinchi navbatda turli bozorlar oʻrtasidagi obyektiv farqlarga bogʻliq. Ulardan yeng muhimi, talabning, xususan, ichki va jahon bozorlaridagi yegiluvchanligi. Jahon bozoridagi har qanday mahsulotga boʻlgan talabning yelastikligi milliy bozorlarga qaraganda ancha yuqori, bu yesa har qanday mahsulotning oʻrnini bosuvchi ulkan mahsulotlarining jahon bozoriga chiqishi, shuningdek, milliy bozorlarga qaraganda u yerda raqobatning yuqori darajasi bilan bogʻliq. Tabiiyki, ishlab chiqaruvchilar oʻzlarining daromadlarini maksimal Ilmiybaza.uz darajada oshirib, ushbu omildan hamda doimiy ravishda (barqaror ravishda) foydalanadigan bozorlardagi farqlarni belgilaydigan boshqa omillardan foydalanadilar. Raqobatning adolatsiz usuli sifatida tasniflangan qasddan demping, raqobatchilarni bozordagi monopol hokimiyatini ta’minlash uchun ularni yoʻq qilishga, soʻngra barcha xarajatlarni qoplaydigan narxlarning sezilarli darajada oshishiga, shuningdek uzoq vaqt davomida foydani maksimal darajaga koʻtarishga qaratilgan. Tasodifiy demping, qoida tariqasida, bozor kon’yunkturasining kutilmagan oʻzgarishi, rejalashtirishdagi xatolar va h.k.lar natijasida hosil boʻlgan ortiqcha mahsulotni sotish bilan bogʻliq. Barqaror demping sharoitida foydani maksimallashtirish mikroiqtisodiyotdan ma’lum boʻlgan dastlabki shartlarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi mumkin: - har qanday belgilangan mahsulot hajmi uchun ichki bozorda sotilgan MRBH mahsulotining oxirgi birligining marginal daromadi tashqi sektorda sotilgan MRin mahsulotining oxirgi birligidan olingan marginal daromadga teng boʻlganda firmaning umumiy daromadi maksimal darajaga koʻtariladi. MRvn - MRin. - oʻzgaruvchan mahsulot uchun firmaning foydasi maksimal marginal daromad firma tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning oxirgi birligining marginal xarajatlariga teng boʻlganda maksimal boʻladi, ya’ni. MR = MS .Мasalan, agar МRvn <МRin boʻlsa, firma sotishni ichki bozoridan tashqi bozorga koʻchirish orqali umumiy daromadlarini (va shu bilan foyda) koʻpaytirishi mumkin. Ilmiybaza.uz darajada oshirib, ushbu omildan hamda doimiy ravishda (barqaror ravishda) foydalanadigan bozorlardagi farqlarni belgilaydigan boshqa omillardan foydalanadilar. Raqobatning adolatsiz usuli sifatida tasniflangan qasddan demping, raqobatchilarni bozordagi monopol hokimiyatini ta’minlash uchun ularni yoʻq qilishga, soʻngra barcha xarajatlarni qoplaydigan narxlarning sezilarli darajada oshishiga, shuningdek uzoq vaqt davomida foydani maksimal darajaga koʻtarishga qaratilgan. Tasodifiy demping, qoida tariqasida, bozor kon’yunkturasining kutilmagan oʻzgarishi, rejalashtirishdagi xatolar va h.k.lar natijasida hosil boʻlgan ortiqcha mahsulotni sotish bilan bogʻliq. Barqaror demping sharoitida foydani maksimallashtirish mikroiqtisodiyotdan ma’lum boʻlgan dastlabki shartlarni hisobga olgan holda amalga oshirilishi mumkin: - har qanday belgilangan mahsulot hajmi uchun ichki bozorda sotilgan MRBH mahsulotining oxirgi birligining marginal daromadi tashqi sektorda sotilgan MRin mahsulotining oxirgi birligidan olingan marginal daromadga teng boʻlganda firmaning umumiy daromadi maksimal darajaga koʻtariladi. MRvn - MRin. - oʻzgaruvchan mahsulot uchun firmaning foydasi maksimal marginal daromad firma tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotning oxirgi birligining marginal xarajatlariga teng boʻlganda maksimal boʻladi, ya’ni. MR = MS .Мasalan, agar МRvn <МRin boʻlsa, firma sotishni ichki bozoridan tashqi bozorga koʻchirish orqali umumiy daromadlarini (va shu bilan foyda) koʻpaytirishi mumkin. Ilmiybaza.uz 9.5-rasm. Tashqi savdoda narxlarni kamsitish (demping) modeli Bunda:a - ichki bozor; b - tashqi bozor; c - marginal: daromad va xarajatlar xuddi shunday, agar MRin = MRin> MC boʻlsa, firma ishlab chiqarish hajmini oshirish (oshirish) orqali foydani oshirishi mumkin. Аgar ichki bozorda u yoki bu firma tashqi bozorga qaraganda koʻproq monopol kuchga yega boʻlsa va mahalliy iste’molchilar ushbu mahsulotni chet elda arzonroq narxda sotib olishning alternativasi boʻlmasa, u holda eksport qilinadigan mahsulotning past narxlari ushbu firmaning foydasini maksimal darajada oshirishga yordam beradi. Ushbu shartlar bajarilishi sharti bilan firma ichki bozorda oʻz iste’molchilari hisobiga boyib borishi mumkin. Demping siyosatini amalga oshirish uchun zaruriy shartlar quyidagilar: Turli mamlakatlarda mahsulotga boʻlgan talab elastikligidagi farqlar – ichki bozorda narx boʻyicha talab elastikligi tashqi bozordagiga nisbatan pastroq boʻlishi kerak; bozor himoyalanganligi, ya’ni ishlab chiqaruvchi ichki bozorni tashqi bozordan chetlash imkoniyati mavjudligi (katta transport harajatlari va savdo toʻsiqlari tufayli). Dempingga qarshi boj – import qiluvchi mamlakat tomonidan demping asosidagi adolatsiz raqobatning salbiy oqibatlarini neytralizatsiya qilish maqsadida mahsulotning ichki bozordagi va tashqi bozordagi narxlari oʻrtasidagi farq hajmiga kiritiladigan vaqtinchalik boj. Oʻrta muddatli davrda dempingga qarshi bojlar mamlakat aholisining umumiy farovonligini pasaytiradi, ammo import qiluvchi Ilmiybaza.uz 9.5-rasm. Tashqi savdoda narxlarni kamsitish (demping) modeli Bunda:a - ichki bozor; b - tashqi bozor; c - marginal: daromad va xarajatlar xuddi shunday, agar MRin = MRin> MC boʻlsa, firma ishlab chiqarish hajmini oshirish (oshirish) orqali foydani oshirishi mumkin. Аgar ichki bozorda u yoki bu firma tashqi bozorga qaraganda koʻproq monopol kuchga yega boʻlsa va mahalliy iste’molchilar ushbu mahsulotni chet elda arzonroq narxda sotib olishning alternativasi boʻlmasa, u holda eksport qilinadigan mahsulotning past narxlari ushbu firmaning foydasini maksimal darajada oshirishga yordam beradi. Ushbu shartlar bajarilishi sharti bilan firma ichki bozorda oʻz iste’molchilari hisobiga boyib borishi mumkin. Demping siyosatini amalga oshirish uchun zaruriy shartlar quyidagilar: Turli mamlakatlarda mahsulotga boʻlgan talab elastikligidagi farqlar – ichki bozorda narx boʻyicha talab elastikligi tashqi bozordagiga nisbatan pastroq boʻlishi kerak; bozor himoyalanganligi, ya’ni ishlab chiqaruvchi ichki bozorni tashqi bozordan chetlash imkoniyati mavjudligi (katta transport harajatlari va savdo toʻsiqlari tufayli). Dempingga qarshi boj – import qiluvchi mamlakat tomonidan demping asosidagi adolatsiz raqobatning salbiy oqibatlarini neytralizatsiya qilish maqsadida mahsulotning ichki bozordagi va tashqi bozordagi narxlari oʻrtasidagi farq hajmiga kiritiladigan vaqtinchalik boj. Oʻrta muddatli davrda dempingga qarshi bojlar mamlakat aholisining umumiy farovonligini pasaytiradi, ammo import qiluvchi Ilmiybaza.uz mamlakatda, agar boj milliy sanoatga yetkazilgan zararni qoplash uchun yetarli daraja oʻrnatilgan boʻlsa, u koʻtariladi. Ushbu holatda dempingga qarshi tarif mamlakat uchun optimal tarifga aylanadi. TUSHUNCHA VA IBORALAR Subsidiya – milliy ishlab chiqaruvchilarni qoʻllab quvvatlash va importni diskriminatsiya qilishga yoʻnaltirilgan pul toʻlovi. Toʻgʻridan toʻgʻri – eksport operatsiyasini amalga oshirganidan keyin eksporterga uning harajatlari miqdoridan u olgan daromadlarning ayirmasi qiymatiga beriladigan toʻlovlar. Bilvosita – soliqlar toʻlash boʻyicha imtiyozlar, sugʻurtaning imtiyozli shartlari, bozor foiz stavkasidan past boʻlgan stavka boʻyicha kreditlar berish, import bojlarning summasini qaytarib berish va boshq. orqali eksportyorlarni yashirin moliyalash. Ichki subsidiya – savdo siyosatining moliyaviy usuli boʻlib, import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarni mamlakat ichida ishlab chiqarishni budjet tomonidan moliyalashni koʻzda tutadi. Demping – eksport narxlarni mamlakatda mavjud boʻlgan narxlardan pastroq darajada oʻrnatish orqali mahsulotni tashqi bozorga ilgari surishdan iborat savdo siyosatning notarif moliyaviy usuli. Dempingga qarshi boj – import qiluvchi mamlakat tomonidan demping asosidagi adolatsiz raqobatning salbiy oqibatlarini neytralizatsiya qilish maqsadida mahsulotning ichki bozordagi va tashqi bozordagi narxlari oʻrtasidagi farq hajmiga kiritiladigan vaqtinchalik boj. Vaqtinchalik demping – mahsulotning ortiqcha zahilarini tashqi bozorga pasaytirilgan narxlar boʻyicha sotish. Oldindan moʻljallangan demping – bozordan raqobatchilarni siqib chiqarish va monopol narxlarni oʻrnatish maqsadida narxlarni vaqtincha pasaytirish. Teskari demping – mahsulotlarni ichki narxlariga nisbatan eksportga boʻlgan narxlarini oshirish. Ilmiybaza.uz mamlakatda, agar boj milliy sanoatga yetkazilgan zararni qoplash uchun yetarli daraja oʻrnatilgan boʻlsa, u koʻtariladi. Ushbu holatda dempingga qarshi tarif mamlakat uchun optimal tarifga aylanadi. TUSHUNCHA VA IBORALAR Subsidiya – milliy ishlab chiqaruvchilarni qoʻllab quvvatlash va importni diskriminatsiya qilishga yoʻnaltirilgan pul toʻlovi. Toʻgʻridan toʻgʻri – eksport operatsiyasini amalga oshirganidan keyin eksporterga uning harajatlari miqdoridan u olgan daromadlarning ayirmasi qiymatiga beriladigan toʻlovlar. Bilvosita – soliqlar toʻlash boʻyicha imtiyozlar, sugʻurtaning imtiyozli shartlari, bozor foiz stavkasidan past boʻlgan stavka boʻyicha kreditlar berish, import bojlarning summasini qaytarib berish va boshq. orqali eksportyorlarni yashirin moliyalash. Ichki subsidiya – savdo siyosatining moliyaviy usuli boʻlib, import bilan raqobatlashuvchi mahsulotlarni mamlakat ichida ishlab chiqarishni budjet tomonidan moliyalashni koʻzda tutadi. Demping – eksport narxlarni mamlakatda mavjud boʻlgan narxlardan pastroq darajada oʻrnatish orqali mahsulotni tashqi bozorga ilgari surishdan iborat savdo siyosatning notarif moliyaviy usuli. Dempingga qarshi boj – import qiluvchi mamlakat tomonidan demping asosidagi adolatsiz raqobatning salbiy oqibatlarini neytralizatsiya qilish maqsadida mahsulotning ichki bozordagi va tashqi bozordagi narxlari oʻrtasidagi farq hajmiga kiritiladigan vaqtinchalik boj. Vaqtinchalik demping – mahsulotning ortiqcha zahilarini tashqi bozorga pasaytirilgan narxlar boʻyicha sotish. Oldindan moʻljallangan demping – bozordan raqobatchilarni siqib chiqarish va monopol narxlarni oʻrnatish maqsadida narxlarni vaqtincha pasaytirish. Teskari demping – mahsulotlarni ichki narxlariga nisbatan eksportga boʻlgan narxlarini oshirish. Ilmiybaza.uz Oʻzaro demping – bir hil mahsulot bilan pasaytriligan narxlar boʻyicha mamlakatlarning oʻzaro savdosi. Nazorat savollari: 1. Tashqi savdoni tartibga solishning notarif metodlari nima va uning qanday turlari mavjud? 2. Notarif usullarning saqlanib kolshlining asosiy sabablari nimada? 3. Tashqi savdoni miqdoriy jihatdan cheklashning qanday usullari mavjud? 4. Kvotalash bilan kontingentlashtirish oʻrtasida qanday fark mavjud? 5. Litsyenziyalash nima va u qanday usullar yordamida tarqatiladi? 6. Savdo siyosatining moliyaviy metodlariga kaysi usullar kiradi? 7. Ichki va eksport subsidiyalarining milliy iqtisodiyotga ta’siri qanday? 8. Savdo siyosatining yashirin metodlari qanday usullardan iborat? Ilmiybaza.uz Oʻzaro demping – bir hil mahsulot bilan pasaytriligan narxlar boʻyicha mamlakatlarning oʻzaro savdosi. Nazorat savollari: 1. Tashqi savdoni tartibga solishning notarif metodlari nima va uning qanday turlari mavjud? 2. Notarif usullarning saqlanib kolshlining asosiy sabablari nimada? 3. Tashqi savdoni miqdoriy jihatdan cheklashning qanday usullari mavjud? 4. Kvotalash bilan kontingentlashtirish oʻrtasida qanday fark mavjud? 5. Litsyenziyalash nima va u qanday usullar yordamida tarqatiladi? 6. Savdo siyosatining moliyaviy metodlariga kaysi usullar kiradi? 7. Ichki va eksport subsidiyalarining milliy iqtisodiyotga ta’siri qanday? 8. Savdo siyosatining yashirin metodlari qanday usullardan iborat?