1 Temir yo‘l transport infratuzilma Temir yo‘l infratuzilmasi - bu umumiy foydalaniladigan temir yo‘llarni, temir yo‘l stansiyalarini, ushbu majmuaning ishlashini ta’minlaydigan boshka tuzilmalar va kurilmalarni o‘z ichiga olgan texnik majmua bo‘lib, ularning yordamida tashuvchilar yuklarni tashishni amalga oshiradilar. Temir yo‘l transporti ob’ektlari - texnologik majmua, shu jumladan umumfoydalaniladigan temir yo‘l yo‘llari, temir yo‘l stansiyalari, elektr ta’minoti qurilmalari, aloqa tarmoqlari, signalizatsiya, markazlashtirish va blokirovka qilish tizimlari, axborot komplekslari va harakatlanishni boshqarish tizimlari hamda ishlashni ta’minlaydigan boshqa binolar, inshootlar, moslamalar, qurilmalar, uskunalar va boshqalar Transport infratuzilmasi ob’ektlarini taksimlash (tasniflash) turli xil mezonlarga ko‘ra, xususan, foydalanuvchilar uchun transport infratuzilmasi mavjudligiga, mulkchilik turiga, transport turiga, transport jarayonida bajariladigan vazifasiga muvofik amalga oshirilishi mumkin. Foydalanuvchilar uchun transport infratuzilmasining maqbulligiga ko‘ra, uni umumfoydalaniladigan va umumfoydalanmaydigan transport infratuzilmasi bo‘lish mumkin. Umumfoydalaniladigan temir yo‘l transporti infratuzilmasi - bu o‘z faoliyati uchun zarur bo‘lgan umumiy temir yo‘l yo‘llari va inshootlarini (ko‘priklar, tunnellar va boshkalar), temir yo‘l stansiyalarini, elektr ta’minoti moslamalarini, aloka tarmoklarini, signalizatsiya, markazlashtirish va blokirovka kilish tizimlarini, axborot komplekslarini va xarakatlanishni o‘z ichiga olgan texnologik majmua. boshkaruv tizimi va ushbu majmuaning ishlashini ta’minlaydigan boshka binolar, 2 inshootlar, kurilmalar va uskunalar, vositalari xarakati uchun mo‘ljallangan ob’ektlar kiradi. Umumiy bo‘lmagan transport infratuzilmasi ob’ektlariga davlat xokimiyati ijro etuvchi organlari, jismoniy yoki yuridik shaxslar egalik kiladigan, egalik kiladigan yoki foydalanadigan va ular fakat o‘z extiyojlari uchun yoki davlat yoki shaxar extiyojlari uchun foydalanadigan ob’ektlar kiradi. Infratuzilma egasi - infratuzilmani egalik huquqi yoki boshqa huquq asosida egalik qiladigan, undan o‘z ehtiyojlari uchun foydalanadigan yoki tashuvchiga tuzilgan shartnoma asosida undan foydalanish bo‘yicha xizmat ko‘rsatadigan yuridik yoki yakka tartibdagi tadbirkor hisoblanadi. Temir yo‘l tarmog‘i temir yo‘l yo‘llar to‘plamidan tashkil topgan va umumiy foydalanish temir yo‘llari bo‘lgan barcha stansiyalar o‘rtasida tashishlarni amalga oshirishga imkon beradi. Harakat jadalligi bo‘yicha temir yo‘l liniyalari bir nechta toifalarga bo‘linadi va ularning mumkin bo‘lgan tezligiga ko‘ra odatdagi tezyurar liniyalarga ko‘shimcha ravishda yukori tezlikda xarakatlanadigan liniyalar rejalashtirilmokda. Temir yo‘l infratu- zilmasi katego- riyasi Poezdlar harakatining ruxsat etilgan maksimal tezligi, km/soat Kategoriyani aniqlaydigan harakat turi 1 200 km/soat va undan ortiq Yo‘lovchi poezdlarining yuqori tezlikdagi harakatlanishi 2 141-200 km/soat Yo‘lovchi poezdlarining tezlikdagi harakatlanishi 3 101-140 km/soat Tezlashtirilgan yuk va yo‘lovchi poezdlari 3 4 81-100 km/soat Yuk poezdi harakati 5 61-90 km/soat Yuqori massa uzunlikka ega yuk poezlari harakati 6 41-60 km/soat Murakkab plan va profilga ega uchastkalarda yuqori massa uzunlikka ega yuk poezlari harakati 7 40 va undan past Stansiyalar , o‘tish yo‘llari va boshqa yo‘llar oralig‘ida harakatlanish 8 25 km/soat gacha Yuklash-tushirish yo‘llari bo‘ylab poezdlar harakatlanishi Temir yo‘l stansiyalar - poezdlar katnovini jadval asosida ta’minlash; barcha poezdlarning sostavlarini shakllantirish rejasiga kat’iy muvofik ravishda jo‘natish; texnik va tijorat jixatdan soz holatda ushlash; poezdlarni kabul kilish, jo‘natish va o‘tkazish, manevrlar kilish, tovarlarni joylashtirish va ta’minlash bo‘yicha operatsiyalarni bajarishda xarakat xavfsizligini ta’minlash; tashiladigan tovarlarning xavfsizligi; temir yo‘l orkali yo‘lovchilarga xavfsiz xizmat ko‘rsatish va tashishni ta’minlaydi. Oraliq stansiyalar - temir yo‘l tarmog‘idagi bo‘linish nuktalarining eng keng tarkalgan shakli. Ular bir yo‘lli, ikki yo‘lli va ko‘p yo‘lli liniyalarga bo‘linib, ular orasida 20 dan 40 km gacha masofada joylashtiriladi. Ushbu stansiyalar yuk poezdlarining to‘xtovsiz o‘tishini, shuningdek, poezdlarni kabul kilish va jo‘nab ketishni to‘xtash joylari bilan ta’minlaydi. Uchastka stansiyalari. Ularning asosiy maksadi - tranzit poezdlarni boshkarish, lokomotivlar va lokomotiv brigadalarini almashtirish, uchastka va guruh poezdlarini shakllantirish va tarkatish, yo‘lovchi, yuk va tijorat operatsiyalarini bajarish. 4 Saralash stansiyalar. Ular bir nechta temir yo‘l liniyalari tutashgan joylarida, yirik sanoat markazlarida, tovarlarni ommaviy ravishda yuklash va tushirish joylarida (daryo va dengiz portlari, kon xavzalari yakinida) joylashgan va kelayotgan poezdlarda vagonlarni tarkatib yuborish va ommaviy ravishda saralashga mo‘ljallangan. Yuk stansiyalari. Ular asosan yuk bilan bog‘liq operatsiyalarni bajaradilar. Ushbu stansiyalar tashish uchun kabul kilish, tortish, kiska muddatli saklash, yuklarni ortish, tushirish, saralash va yetkazib berish, yuk xujjatlarini rasmiylashtirish uchun mo‘ljallangan; shuningdek, yuk poezdlarini kabul kilish, tarkatish, shakllantirish va jo‘natish, vagonlarni topshirish; vagonlarni yetkazib berish, kirish yo‘llarini saklash va jo‘natuvchilar va kabul kiluvchilar uchun ekspeditorlik xizmatlarini tashkil etish. Yo‘lovchi stansiyalari. Ular yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish va xar xil toifadagi yo‘lovchi poezdlari bilan operatsiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan bo‘lib, yo‘lovchi tashish xajmi sezilarli bo‘lgan yirik shaxarlarda va sanoat markazlarida joylashgan. Temir yo‘l stansiyalar - poezdlar katnovini jadval asosida ta’minlash; barcha poezdlarning sostavlarini shakllantirish rejasiga kat’iy muvofik ravishda jo‘natish; texnik va tijorat jixatdan soz holatda ushlash; poezdlarni kabul kilish, jo‘natish va o‘tkazish, manevrlar kilish, tovarlarni joylashtirish va ta’minlash bo‘yicha operatsiyalarni bajarishda xarakat xavfsizligini ta’minlash; tashiladigan tovarlarning xavfsizligi; temir yo‘l orkali yo‘lovchilarga xavfsiz xizmat ko‘rsatish va tashishni ta’minlaydi. Oraliq stansiyalar - temir yo‘l tarmog‘idagi bo‘linish nuktalarining eng keng tarkalgan shakli. Ular bir yo‘lli, ikki yo‘lli va ko‘p yo‘lli liniyalarga bo‘linib, ular orasida 20 dan 40 km gacha masofada joylashtiriladi. Ushbu stansiyalar yuk poezdlarining to‘xtovsiz o‘tishini, shuningdek, poezdlarni kabul kilish va jo‘nab ketishni to‘xtash joylari bilan ta’minlaydi. Uchastka stansiyalari. Ularning asosiy maksadi - tranzit poezdlarni boshkarish, lokomotivlar va lokomotiv brigadalarini almashtirish, uchastka va guruh 5 poezdlarini shakllantirish va tarkatish, yo‘lovchi, yuk va tijorat operatsiyalarini bajarish. Temir yo‘l uzellari - bu bir nechta liniyalarning birlashish yoki kesishish nuktalari, shuningdek bir-biri bilan texnik jixatdan bog‘langan bir nechta stansiyalarning bir yo‘nalishidagi joylashish punktlari, bunda odatdagi uchastka va boshka stansiya operatsiyalaridan tashkari tranzit yo‘lovchi va yuk poezdlar o‘tadi, vagonlar guruxlari bir yo‘nalishdan ikkinchisiga o‘tkaziladi, yo‘lovchilarni tashish, yuk poezdlarini ko‘shni yo‘nalishlarda vagonlarni saralash bilan ishlov berish kabi ishlar bajariladi. Temir yo‘l infratuzilmasi ob’ektlari: Yer qoplamasi, o‘tkazish strelkalari, vagonlarni sekinlashtirish qurilmalari, sun’iy inshootlar, markaziy blokirovka tizimlari, aloqa vositalari, avtomatlashtirilgan kommutatsiya tizimlari, stansiya binolari va inshootlari, yuklash-tushirish joylari, suv taqsimlash kolonkalari Yo‘l o‘tkazgichlar – temir yo‘l va avtomobil yo‘llari yoki ikki temir yo‘l liniyalari kesishadigan joylarda quriladi. Ular kesishmalar har xil balandlikda bo‘lganligi uchun transportlarning erkin va xavfsiz o‘tkazilishini ta’minlaydi. Viaduklar – chuqur jarlik, tog‘ darasi bilan kesishgan yo‘lda tosh, temir beton yoki metalldan qurilgan ko‘prik turidagi transport inshooti/ Yo‘l o‘tkazgichlar - ular shaxarlarda katta to‘siklar o‘rniga yaratilgan bo‘lib, u yerda ular ko‘chalarni kamrok cheklaydi va ularning ostidan o‘tishni ta’minlaydi, shuningdek suv toshkini paytida keng toshkinli daryolar bo‘ylab katta ko‘priklarga yakinlashadi. Ko‘chkilarga karshi galareylar ko‘chkilar sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan joylarda, loy toshlaridan okimlarning tushishi mumkin bo‘lgan joylarda quriladi - toshkinlar joylashgan. Markaziy blokirovkalash tizimi – poezdlar harakati xavfsizligini tartibga solish va ta’minlash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, u avtomatik yoki telemexanik boshqariladi. Blokirovkalash tizimi elementlari: • yo‘l blokirovkasi; 6 • elektr tizimi; • strelka va signallarni markazlashtirish; • saralash stansiyalarini avtomatik va telemexanik qurilmalari; • poezdlar harakatini avtomatik tartibga solish; • markaziy dispetcherlik Vagon xo‘jaligi ob’ektlari: • vagonlarni ta’mirlovchi va ularga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘lik ishlab chiqarish uchastkalari; • ta’mirlash zavodlari; • yoqish-isitish stansiyalari; • vagonlarni tashishi uchun tayyorlash; • vagonlarni yuvish va dezinfeksiya qilish punktlari. • lokomotiv xo‘jaligi ob’ektlari:brigadalarni almashtirish punktlari; • lokomotivlarni jihozlash punktlari; • lokomotivlarga texnik xizmat ko‘rsatish punktlari; • lokomotivlarni ta’mirlash zavodlari • konteynerlar maydoni va terminallar; • yuk hovlilari; • yo‘l xo‘jaligi binolari, qurilmalari va ishlab chiqarish uchastkalari binolari; • baza va omborlar; Тортувчи транспорт воситаси Транспорт воситаси Тортилмайдиг ан транспорт воситаси Моторвагон транспорт воситаси 7 Elektrovoz - bu unga o‘rnatilgan tortish dvigatellari tomonidan boshkariladigan, aloka tarmog‘i orkali tortish podstansiyalari orkali elektr energiyasining tashki manbalaridan kuvvat oladigan (ayrim xollarda, bort batareyalaridan) ishlaydigan avtonom bo‘lmagan lokomotiv. Dizel lokomotivi - bu ichki yonish dvigateliga ega avtonom lokomotiv, ko‘pincha dizel, uning energiyasi elektr uzatish orkali amalga oshiriladi. Gazoturbovoz- gaz turbinali dvigatel bilan ishlaydigan lokomotiv/ Elektr poezdi - bu avtonom bo‘lmagan ko‘p kismli transport vositasining bir turi, bu energiyani tokopriyomniklar yordamida tashki aloka tarmog‘idan oladi. Dizel poezd - bu dizel dvigatellaridan energiya oladigan ko‘p kismli transport vositasining bir turi. Avtomotris - bu yo‘lovchilar va temir yo‘l xodimlarini tashish, temir yo‘l yo‘llarini ta’mirlash va boshka extiyojlar uchun ishlatiladigan motorli o‘ziyurar temir yo‘l vagonidir.