Tetratsiklin preparatlari turli shakllarda retseptlar yozish Darsning maqsadi: Bu amaliy mashgulotda talabalarga Tetratsiklinlar sinfi, preparatlari va preparatlari bilan tanishishadi. Mulohazalar o‘tkazadi. Xar xil sxemalarda retseplar yozadi. Darsning utkazish usuli: Talabalar bu dasrga ta’luqli bo‘lgan barcha dori moddalari bilan tanishadi. Antibiotiklar sinflariga doir dorilarning lotincha nomlarini yozish. Dars uchun kerakli jixozlar va vositalar: tetratsiklin gidroxlorid, oksitetratsiklin, digidrat, jadvallar, plakatlar. Tetratsiklin preparatlari penitsillinlarga qaraganda ta’sir etish doirasi kengroq, ular grammusbat va grammanfiy mikroorganizmlarga ham shuningdek ular kislotaga chidamli bakteriyalar, rikketsiyalarga va ayrim yirik viruslarga ham bakteriotsid ta’sir ko‘rsatadi. Bakteriolitik ta’siri bakteriostatik ta’siridan 10 martaga kuchliroq. Tetratsiklinlar bir-biridan o‘ziga xos mikroblarga bo‘lgan qarshi ta’sirlariga qarab, organizmga so‘rilishi va undan ajralib chiqish tezligiga qarab hamda organizmda parchalanishi va zaharliligiga qarab ajratiladi. Tetratsiklinlarga mikroorganizmlarni urganib qolish holati asta-sekinlik bilan amalga oshadi. Ushbu preparatlarning ta’sir mexanizmi asosini mikroorganizmlarda ribosomalar darajasidagi oqsil sintez bo‘lishini bo‘zadi. Tetratsiklinlar organizmga qaysi yo‘llar bilan yuborilishidan qat’iy nazar, ular qonda o‘zining yuqori konsentratsiyasini hosil qilib barcha organ va to‘qimalarga (bosh miya va orqa miyadan tashqari) kirib boradi. Shuningdek ular platsintar devor orqali yengil o‘tsa, gematoensefalitik devoridan esa faqatgina bir qator yuqumli kasalliklar hamda organizm zaharlanishlarida o‘tish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Ushbu antibiotiklar kalsiy, temir va boshqa og‘ir metall ionlari bilan birikib, qiyin eriydigan birikmalar hosil qiladi. Shu tufayli ularni ichga sut bilan birga qo‘llash tavsiya etilmaydi. Organizmga ushbu antibiotiklar og‘iz orqali yuborilganda ularning qondagi eng yuqori konsentratsiyasi 1,5-4 soat o‘tgandan so‘ng namoyon bo‘lib, terapevtik samaradorligi 8-12 soatgacha saqlanadi. Muskul orasiga yuborilganda esa ta’siri 12-24 soat davom etadi. Ingalyasiya qilinganda esa ularning yuqori konsentratsiyasi o‘pkada bo‘lib, unda 36-48 soat davomida saqlanadi. Barcha xolatlarda ham tetratsiklinlar 6-7 kun davomida saqlanib, bosh miyada yosh hayvonlarda esa bosh miya to‘qimalarida ham borligi aniqlangan. Shunga muvofiq hayvonlarni go‘shtga so‘yish, preparat yuborilgandan so‘ng 7 kun o‘tgandan keyin amalga oshirish tavsiya etiladi. Tetratsiklinlar veterinariya amaliyotida barcha turdagi uy hayvonlari, yirtqichlar hamda parrandalarning bakteriali, virusli infeksiyalarda, barcha yuborish usullari orqali keng qo‘llaniladi. Tetratsiklinlarning salbiy ta’sirlaridan disbakterioz, jigarning zaharlanishi hamda embratoksik ta’sir xususiyatlarining mavjud ekanligidir. Tetratsiklinlar har xil shakllarda tashqi va ichki tomonlarga keng qo‘llaniladi. Ko‘z kasalliklarida esa maz (malxamlari) va liniment shakllarida ham ishlatiladi. Preparatlari: tetratsiklin, tetratsiklin gidroxlorid, oksitetratsiklin digidrat, tetratsiklin, terramitsin gidroxlorid, xlortetratsiklin, biomitsin, morfotsiklin, metatsiklin, dioksitsiklin gidroxlorid, dibiomitsin. Misol tariqasida: Xlortetratsiklin gidroxloridning qo‘llash dozalari. -qoramollarga – 0,01- 0,02 / kg. -qo‘ylarga - 0,007-0,01/ kg -parranda - 0,02-0,03 / kg, kuniga 2 marta – per os . Dibiomitsin – muskul orasiga: -qoramollarga – 20.000 – 30.000 – TB/kg. -qo‘ylarga -30.000 -50.000 TB/ kg. Oksatetratsiklin (terramitsin ). Barcha hayvonlarga o‘rtacha -5000-10000 TB/kg, muskul orasiga. Tetratsiklin (Tetracyclinum). Sariq tusli ignasimon kukun bo‘lib, xidsiz, achchiq ta’mga ega, suvda kam, spirtda qiyin eriydigan, kislotali muhitga chidamli. Tetratsiklin gidroxlorid (Tetracyclinum hydrochloridum). Tetratsiklindan farqi suvda yaxshi eriydi va shu tufayli uni muskul orasiga hamda ingalyasion usullarda qo‘llash mumkin. Oksitetratsiklin gidroxlorid (Oxytetracyclinum hydrochloridum), Xloretratsiklin gidroxlorid (Chlortetracyclinum hydrochloridum). Ushbu preparatlar bakterialarga qarshi ta’sir doirasi bo‘yicha tetratsiklinga yaqin. Morfotsiklin (Morfocyclinum). Tetratsiklinning sun’iy o‘xshashi hisoblanadi. Tuq sariq ko‘rinishda bo‘lib, achchiq ta’mga ega, suvda yengil eriydi. Kislotali va ishqorli eritmalarda tezda buziladi. Bakterialarga qarshi ta’sir etish doirasi boshqa tetratsiklinlarga o‘xshash bo‘lib, ammo u organizmga yuborilganda uning qonda tezda konsentratsiyasi namoyon bo‘lib, davolash samaradorligi yuzaga keladi. Xususan uni ko‘proq sepsis holatlarida tavsiya etiladi. Metatsiklin gidroxlorid (Methacyclini hydrochloridum). Yarim sun’iy tetratsiklin bo‘lib, oksitetratsiklinga yaqin. Boshqa tetratsiklinlardan farqi ichga yuborilganda yaxshi so‘riladi hamda qonda uzoq saqlanadi. Asosan ichga tavsiya etiladi. Dozasi 5-7 mg/kg, 1 kunda 2 marta. Kapsula shaklida 0,15-0,3 g miqdorlarda ishlab chiqariladi. Doksitsiklina gidroxlorid (Doxycyclini hydrochloridum). Oksitetratsiklinning yarim sun’iy o‘xshashi. Yuqori mikroblarga qarshi ta’sir ko‘rsatish doirasiga ega. Xususan stafilokokklar va streptokokklarga nisbatan ta’siri yuqori. To‘qima to‘siqlari orqali yaxshi utadi, shu tufayli organizmda tez va to‘liq so‘riladi. Organizmda ta’siri 24 soatdan yuqori vaqt maboynida saqlanadi. Boshqa tetratsiklinga qaraganda zaharlilik darajasi yuqori. Uning salbiy ta’siri natijasida organizmda oshqozon ichak tizmida buzilishlar (qusish, diareya), jigarni zaharlanishi, gemolitik anemiya, teri sezuvchanligini oshishi va boshqalar ko‘zatiladi. Shuningdek boshqa tetratsiklinlar qatori penitsillinlar bilan kelishmovchiliklarga ega.Amaliyotda brutsellyoz, vobo, ulat, leptospiroz va boshqa yuqumli kasalliklarda birlamchi preparat sifatida tavsiya etiladi. U asosan organizmga vena qon tomiri orqali 3 mg/kg dozada, 5-7 kun davomida 1 martadan yuborish tavsiya etiladi. Itlar leptospirozida 3-5 mg/kg dozada yuboriladi. Kapsula, tabletka va ampulalarda 0,1 g miqdorda ishlab chiqariladi. Minotsiklin (Minocyclinum). Yarim sun’iy tetratsiklin bo‘lib, tuzilishi va ta’sir xususiyati bo‘yicha doksitsiklin gidroxloridga o‘xshash. Tetraxlorid (Tetrachloridum). Dorivor shakli tetratsiklin gidroxlorid. U maxsus veterinariya amaliyotida qo‘llash uchun ishlab chiqariladi. Kukun, suvda