TEXNIK TERMODINAMIKA. HOLAT PARAMETRLARI (Texnik termodinamika jarayonlari, Harorat, Bosim, Xajm va solishtirma xajm tushunchalari, Holat parametrlari va termik parametrlar)

Yuklangan vaqt

2024-04-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

136,5 KB


Ilmiybaza.uz TEXNIK TERMODINAMIKA. HOLAT PARAMETRLARI Reja: 1. Texnik termodinamika jarayonlari 2. Harorat, Bosim, Xajm va solishtirma xajm tushunchalari 3. Holat parametrlari va termik parametrlar Tayanch iboralar: Termodinamik tizim, parametrlar, ishchi jism, atmosfera bosimi, termodinamik harorat, solishtirma xajm. Xolat parametrlari (o'lchamlari). Moddalar odatda quyidagi uchta asosiy xolatning bittasida bo'ladi: gaz, suyuq, qattiq jism ko'rinishida. Bitta jismning o'zi turli shoraitlarda turli holatlarda bo'lishi mumkin. Tekshirilayotgan modda har doim bitta xolatda bo'ladi, masalan suv 100 °S temperaturada suyuq xolatda xam, qattiq modda ko'rinishida xam bo'lmaydi, balki faqat bug' yoki gaz ko'rinishida bo'ladi. Termodinamik sistemalarning xolatini belgilovchi xossalari, jism xolatining termodinamik parametrlari deb ataladi. Harorat. Modda molekulalarining aktivlik harakati darajasiga harorat, yoki fan tilida Temperatura deyiladi. Butun dunyoda asosan 3 xil temperatura o'lchov birliklari mavjud. Ilmiybaza.uz TEXNIK TERMODINAMIKA. HOLAT PARAMETRLARI Reja: 1. Texnik termodinamika jarayonlari 2. Harorat, Bosim, Xajm va solishtirma xajm tushunchalari 3. Holat parametrlari va termik parametrlar Tayanch iboralar: Termodinamik tizim, parametrlar, ishchi jism, atmosfera bosimi, termodinamik harorat, solishtirma xajm. Xolat parametrlari (o'lchamlari). Moddalar odatda quyidagi uchta asosiy xolatning bittasida bo'ladi: gaz, suyuq, qattiq jism ko'rinishida. Bitta jismning o'zi turli shoraitlarda turli holatlarda bo'lishi mumkin. Tekshirilayotgan modda har doim bitta xolatda bo'ladi, masalan suv 100 °S temperaturada suyuq xolatda xam, qattiq modda ko'rinishida xam bo'lmaydi, balki faqat bug' yoki gaz ko'rinishida bo'ladi. Termodinamik sistemalarning xolatini belgilovchi xossalari, jism xolatining termodinamik parametrlari deb ataladi. Harorat. Modda molekulalarining aktivlik harakati darajasiga harorat, yoki fan tilida Temperatura deyiladi. Butun dunyoda asosan 3 xil temperatura o'lchov birliklari mavjud. Ilmiybaza.uz 1. °S (gradus Selsiy); 2. °F (gradus Faringeyt)lar atmosfera haroratini o'lchash da qo'llaniladi. 3. K (Kelvin) bu termodinamik jarayonlardagi harorat larni o'lchash uchun ishlatiladi. Quyida shu xaroratlarni o'lchaydigan 3 xil shkalalarni keltiramiz. 0 °S va 32 °F bu-aynan toza suvning suyuq xolatdan qattiq xolatga o'tish kritik nuqtasi. 273.15 K bu - aynan ideal gazning gaz xolatidan suyuq xolatga o'tish kritik nuqtasi yoki Absolyut temperatura deb ataladi. . F Bosim. Bosim bu - ma'lum yuza birligiga ta'sir etuvchi kuchdir, ya'ni P = ----- = . S m x g kg x 9.8 m/c2 N (Nyuton) = ------------- = ----------------- = --------------- ; S m2 m2 Bosim asosan uch xil ko'rinishga ega. 1. Atmosferik bosim(Barometrik) - Patm. = 1atm.bos. normal sharoitda, ya'ni agar xavo xarorati 0 °S bo'lsa, atmosfera bosimi 760mm.sim.us. ga teng bo'lsa, 101.325 kPa ga teng bo'ladi. 2. Absolyut bosim. Pab.s - xar qanday idish ichidagi ma'lum kuchga ega bosim. 3. Ortiqcha (избыточный) bosim. Por.bos. - Suyuqlik yoki gaz xarakatining xar-xil shakldagi yoki diametrlari, maxalliy qarshiliklari, quvur ichi g'adir-budurliklari o'zgarishi xisobiga yuzaga keluvchi bosimdir. Bosimlar - monometrlar va barometrlarda o'lchanadi. Bosim asosan Pa, kPa, MPa, kg sila/sm², mm.sim.ust. o'lchov birliklarida o'lchanadi. 1kPa =1000 Pa. 1MPa=1 000 000 Pa, 1 bar = 100 kPa, 1 atm.bos.= 101.325 kPa. Suyuqliklar xarakati tufayli yuzaga keluvchi monometrik bosim quyidagicha aniqlanadi. Pmon.=ρ x g x h; Bu yerda ρ-suyuqlik zichligi-kg/m3; g-erkin tushish tezlanishi- m/s2; h-napor - m: Masalan 1mm.suv ust. uchun Pmon.= 1 kg/m3 x 9.8 m/s2 x 0.001 m = 0.0098 kg x m/s2 = 0.0098 kPa / 1000 = 9.8 Pa. Demak 1mm.suv ust. ning 9.8 Pa ga teng. Ilmiybaza.uz 1. °S (gradus Selsiy); 2. °F (gradus Faringeyt)lar atmosfera haroratini o'lchash da qo'llaniladi. 3. K (Kelvin) bu termodinamik jarayonlardagi harorat larni o'lchash uchun ishlatiladi. Quyida shu xaroratlarni o'lchaydigan 3 xil shkalalarni keltiramiz. 0 °S va 32 °F bu-aynan toza suvning suyuq xolatdan qattiq xolatga o'tish kritik nuqtasi. 273.15 K bu - aynan ideal gazning gaz xolatidan suyuq xolatga o'tish kritik nuqtasi yoki Absolyut temperatura deb ataladi. . F Bosim. Bosim bu - ma'lum yuza birligiga ta'sir etuvchi kuchdir, ya'ni P = ----- = . S m x g kg x 9.8 m/c2 N (Nyuton) = ------------- = ----------------- = --------------- ; S m2 m2 Bosim asosan uch xil ko'rinishga ega. 1. Atmosferik bosim(Barometrik) - Patm. = 1atm.bos. normal sharoitda, ya'ni agar xavo xarorati 0 °S bo'lsa, atmosfera bosimi 760mm.sim.us. ga teng bo'lsa, 101.325 kPa ga teng bo'ladi. 2. Absolyut bosim. Pab.s - xar qanday idish ichidagi ma'lum kuchga ega bosim. 3. Ortiqcha (избыточный) bosim. Por.bos. - Suyuqlik yoki gaz xarakatining xar-xil shakldagi yoki diametrlari, maxalliy qarshiliklari, quvur ichi g'adir-budurliklari o'zgarishi xisobiga yuzaga keluvchi bosimdir. Bosimlar - monometrlar va barometrlarda o'lchanadi. Bosim asosan Pa, kPa, MPa, kg sila/sm², mm.sim.ust. o'lchov birliklarida o'lchanadi. 1kPa =1000 Pa. 1MPa=1 000 000 Pa, 1 bar = 100 kPa, 1 atm.bos.= 101.325 kPa. Suyuqliklar xarakati tufayli yuzaga keluvchi monometrik bosim quyidagicha aniqlanadi. Pmon.=ρ x g x h; Bu yerda ρ-suyuqlik zichligi-kg/m3; g-erkin tushish tezlanishi- m/s2; h-napor - m: Masalan 1mm.suv ust. uchun Pmon.= 1 kg/m3 x 9.8 m/s2 x 0.001 m = 0.0098 kg x m/s2 = 0.0098 kPa / 1000 = 9.8 Pa. Demak 1mm.suv ust. ning 9.8 Pa ga teng. Ilmiybaza.uz Xajm. Moddaning zichlik birligida egallagan o'rniga xajm deyiladi va asosan litr, m3 larda o'lchanadi. Zichlik esa ρ = m/V - jism massasining, xajmiga nisbati bilan bog'liq o'lcham bo'lib odatda kg/m³ da o'lchanadi. Solishtirma hajm - jismning massa birligini egallagan hajmi, jismning solishtirma hajmi deb ataladi, o'lchov birligi m3/kg da bo'ladi. ; Bu yerda V – jismning hajmi - m³; m- jismning og'irligi - kg. Termodinamik jarayon bu - ishchi jism va termodinamik tizimdan iborat bo'lib, issiqlik mashinalarida issiqlik enegiyasini ishga aylantirishni ishchi jism orqali amalga oshiruvchi jarayondir. Ishchi jismlar suyuq, qattiq, gaz va plazma holatidagi moddalardir. Ya'ni o'z tarkibiga issiqlik energiyasini olib, kerakli joyga eltib beruvchi moddalardan iborat. Masalan isitish tizimlarida ya'ni binolarni, xonadonlarni va boshqa ob'yektlarni isitish uchun keng tarzda suv va suv bug'i moddalaridan foydalaniladi. Ichki yonuv dvigatellarida esa asosan neft va gaz maxsulotlari issiqlikni eltuvchi ishchi jismlar sirasiga kiradi. Termodinamik tizim sxematik ko'rinishda quyidagicha bo'ladi. 1. Issiqlik manba 2. Ishchi jism 3. Ish bajaruvchi ob'ekt 4. Bajarilgan ish Qisqacha xulosalar: 1. Xolat parametrlari jismga berilgan haroratga bog'liq. 2. Xolat parametrlari o'zgaruvchan bo'ladi. 3. Suv 0°S da 273,15 K ga teng bo'ladi. m  V  A=Q1-Q2 Ish Q2 Q1 Т1 temperaturali isitkich Т2 temperaturali sovitkich Ishchi modda Ilmiybaza.uz Xajm. Moddaning zichlik birligida egallagan o'rniga xajm deyiladi va asosan litr, m3 larda o'lchanadi. Zichlik esa ρ = m/V - jism massasining, xajmiga nisbati bilan bog'liq o'lcham bo'lib odatda kg/m³ da o'lchanadi. Solishtirma hajm - jismning massa birligini egallagan hajmi, jismning solishtirma hajmi deb ataladi, o'lchov birligi m3/kg da bo'ladi. ; Bu yerda V – jismning hajmi - m³; m- jismning og'irligi - kg. Termodinamik jarayon bu - ishchi jism va termodinamik tizimdan iborat bo'lib, issiqlik mashinalarida issiqlik enegiyasini ishga aylantirishni ishchi jism orqali amalga oshiruvchi jarayondir. Ishchi jismlar suyuq, qattiq, gaz va plazma holatidagi moddalardir. Ya'ni o'z tarkibiga issiqlik energiyasini olib, kerakli joyga eltib beruvchi moddalardan iborat. Masalan isitish tizimlarida ya'ni binolarni, xonadonlarni va boshqa ob'yektlarni isitish uchun keng tarzda suv va suv bug'i moddalaridan foydalaniladi. Ichki yonuv dvigatellarida esa asosan neft va gaz maxsulotlari issiqlikni eltuvchi ishchi jismlar sirasiga kiradi. Termodinamik tizim sxematik ko'rinishda quyidagicha bo'ladi. 1. Issiqlik manba 2. Ishchi jism 3. Ish bajaruvchi ob'ekt 4. Bajarilgan ish Qisqacha xulosalar: 1. Xolat parametrlari jismga berilgan haroratga bog'liq. 2. Xolat parametrlari o'zgaruvchan bo'ladi. 3. Suv 0°S da 273,15 K ga teng bo'ladi. m  V  A=Q1-Q2 Ish Q2 Q1 Т1 temperaturali isitkich Т2 temperaturali sovitkich Ishchi modda Ilmiybaza.uz Nazorat savollari: 1. Xolat parametrlarini ta'riflang. 2.Ishchi jismlarga ta'rif bering. 3.Bosim nima? Birligi haqida gapiring. 4.Termodinamik tizim deb nimaga aytiladi? Ilmiybaza.uz Nazorat savollari: 1. Xolat parametrlarini ta'riflang. 2.Ishchi jismlarga ta'rif bering. 3.Bosim nima? Birligi haqida gapiring. 4.Termodinamik tizim deb nimaga aytiladi?