TEXNOLOGIYA DARSLARIDA AXBOROT VA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH

Yuklangan vaqt

2024-07-11

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

17

Faytl hajmi

32,1 KB


TEXNOLOGIYA DARSLARIDA AXBOROT VA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH Reja: 1. Axborot kommunikatsion texnologiyalari haqida ma’lumot. 2. Texnologiya ta’limi darslarida AKTdan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari. 3. Innovatsion texnologiyalar haqida ma‘lumot. 4. Innovatsion texnologiyalardan foydalanishning shakl va metodlari. 5. Innovatsion texnologiyalardan ta‘lim jarayonida foydalanish usullari. Respublikamizda ta’lim tizimini isloh qilishda ko‘zlangan asosiy vazifalardan biri ta’lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish, yoshlarda kitobxonlikga boTgan qiziqishini oshirish, ularni har tamonlama yetuk, mustaqil fikrlovchi, intellektual salohiyatga ega bo‘lgan yosh avlodni tayyorlashdir. Ma’lumki, ta’limda o‘qitishning innovatsion didaktik vositalari ya'ni, audio, video, chizma grafika va animatsiyalar foydalanish, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining samarali usullarini qo‘llash muhim hisoblanadi. Jumladan, boshlang‘ich ta’limda o‘qitishning muhim vazifalardan biri o‘quvchilarni texnologiya darslarida mustaqil fikrlashga undashi, intellektual salohiyati yuqori bo‘lgan yosh avlodni tayyorlashdan iboratdir. Boshlang‘ich sinf texnologiya ta’limi darslaridagi ta’lim-tarbiyaviy vazifalar umumiy o‘rta ta’lim maktablaridagi texnologiya ta’limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi ish turlarida amalga oshiriladi: a) qog‘oz va karton bilan ishlash; b) gazlama va tolali materiallar bilan ishlash; d) tabiiy va turli materiallar bilan ishlash; e) badiiy qurish-yasash va texnik modellashtirish. TEXNOLOGIYA DARSLARIDA AXBOROT VA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH Reja: 1. Axborot kommunikatsion texnologiyalari haqida ma’lumot. 2. Texnologiya ta’limi darslarida AKTdan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari. 3. Innovatsion texnologiyalar haqida ma‘lumot. 4. Innovatsion texnologiyalardan foydalanishning shakl va metodlari. 5. Innovatsion texnologiyalardan ta‘lim jarayonida foydalanish usullari. Respublikamizda ta’lim tizimini isloh qilishda ko‘zlangan asosiy vazifalardan biri ta’lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish, yoshlarda kitobxonlikga boTgan qiziqishini oshirish, ularni har tamonlama yetuk, mustaqil fikrlovchi, intellektual salohiyatga ega bo‘lgan yosh avlodni tayyorlashdir. Ma’lumki, ta’limda o‘qitishning innovatsion didaktik vositalari ya'ni, audio, video, chizma grafika va animatsiyalar foydalanish, zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarining samarali usullarini qo‘llash muhim hisoblanadi. Jumladan, boshlang‘ich ta’limda o‘qitishning muhim vazifalardan biri o‘quvchilarni texnologiya darslarida mustaqil fikrlashga undashi, intellektual salohiyati yuqori bo‘lgan yosh avlodni tayyorlashdan iboratdir. Boshlang‘ich sinf texnologiya ta’limi darslaridagi ta’lim-tarbiyaviy vazifalar umumiy o‘rta ta’lim maktablaridagi texnologiya ta’limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi ish turlarida amalga oshiriladi: a) qog‘oz va karton bilan ishlash; b) gazlama va tolali materiallar bilan ishlash; d) tabiiy va turli materiallar bilan ishlash; e) badiiy qurish-yasash va texnik modellashtirish. Texnologiya darslari xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilgan holda tashkil etiladi. Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida o‘quvchilarni aqliy va jismoniy mehnat turlari, kasblar bilan tanishtirish, kasb tanlashga tayyorlash, mehnatni qadrlash, o‘quvchilarda dastlabki nazariy va amaliy mehnat tajribalarini hosil qilish, zamonaviy multimediali vositalar borasidagi bilimlari doirasini yanada kengaytirish, kishilar mehnati va mehnat jarayoniga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lishga tayyorlash, o‘ziga topshirilgan har qanday ishni chin yurakdan uddalay bilish, did- farosatli hamda mehnat qurollari, vositalari, jarayonlari, hududiy ishlab chiqarishning asoslarini o‘rgatish, texnika va texnologiya ta’limi multimediali vositalar zamonaviy (texnologiya) asosida egallanayotgan kasb-hunar sohasi xususiyatlari, shu sohaning ilg‘or vakillari faoliyati bilan tanishtirish orqali kelajak hayotga tayyorlash nazarda tutiladi. Boshlang‘ich sinf texnologiya fanlarini, ilmiy-metodik adabiyotlarni o‘rganish natijalari shuni ko‘rsatadiki, texnologiya fani bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlarini o‘qitishning yangi usullaridan foydalanib, aniq amaliy ishlanmalarga tayangan holda tashkil etish lozim. Shundagina o‘quvchilarda kasb-hunar tushunchalarini shakllanish darajasi jadal kechadi. Bu esa, o‘z navbatida, boshlang‘ich ta’limda texnologiya ta’limi yo‘nalishidagi darsliklarning jiddiy ravishda qayta ishlab chiqilishini taqozo etadi. Kelgusida yaratiladigan o‘quv qo‘llanmalar, ayni paytda mavjud qo‘llanmalardan tuzilishi va mazmuni, o‘quv materiallarining takomillashganligi bilan farq qilishi lozim. Boshlang‘ich texnologiya ta’limi mazmunining asosiy tashkil etuvchilari hisoblangan fundamental va amaliy xarakterdagi o‘quv materiallari har bir ta’lim muassasasining ta’lim va ixtisoslik yo‘nalishidan kelib chiqadi. O‘quv materiallari milliy qadriyatlar zamirida yetakchi nazariya va qonuniyatlar atrofida umumlashtiriladi. Boshlang’ich ta’lim muassasalarida texnologiya ta’limi uchun har bir sinflarda 34 soatdan vaqt ajratilgan. Texnologiya ta’limi bo‘yicha mavjud bo‘lgan o‘quv reja, dasturlarni va darslik, o‘quv qo‘llanmalarni qiyosiy tahlil etish, ta’lim texnologiyalar asosida texnologiya ta’limini amalda joriy etish hamda predmetlararo bog‘lanish asosida texnologiya ta’limi o‘qitish usullarini o‘rganish shundan dalolat beradiki, o‘quvchilarda kasb- hunar tushunchalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan mashg‘ulotlar haligacha tashkil Texnologiya darslari xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilgan holda tashkil etiladi. Boshlang‘ich sinf texnologiya darslarida o‘quvchilarni aqliy va jismoniy mehnat turlari, kasblar bilan tanishtirish, kasb tanlashga tayyorlash, mehnatni qadrlash, o‘quvchilarda dastlabki nazariy va amaliy mehnat tajribalarini hosil qilish, zamonaviy multimediali vositalar borasidagi bilimlari doirasini yanada kengaytirish, kishilar mehnati va mehnat jarayoniga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lishga tayyorlash, o‘ziga topshirilgan har qanday ishni chin yurakdan uddalay bilish, did- farosatli hamda mehnat qurollari, vositalari, jarayonlari, hududiy ishlab chiqarishning asoslarini o‘rgatish, texnika va texnologiya ta’limi multimediali vositalar zamonaviy (texnologiya) asosida egallanayotgan kasb-hunar sohasi xususiyatlari, shu sohaning ilg‘or vakillari faoliyati bilan tanishtirish orqali kelajak hayotga tayyorlash nazarda tutiladi. Boshlang‘ich sinf texnologiya fanlarini, ilmiy-metodik adabiyotlarni o‘rganish natijalari shuni ko‘rsatadiki, texnologiya fani bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlarini o‘qitishning yangi usullaridan foydalanib, aniq amaliy ishlanmalarga tayangan holda tashkil etish lozim. Shundagina o‘quvchilarda kasb-hunar tushunchalarini shakllanish darajasi jadal kechadi. Bu esa, o‘z navbatida, boshlang‘ich ta’limda texnologiya ta’limi yo‘nalishidagi darsliklarning jiddiy ravishda qayta ishlab chiqilishini taqozo etadi. Kelgusida yaratiladigan o‘quv qo‘llanmalar, ayni paytda mavjud qo‘llanmalardan tuzilishi va mazmuni, o‘quv materiallarining takomillashganligi bilan farq qilishi lozim. Boshlang‘ich texnologiya ta’limi mazmunining asosiy tashkil etuvchilari hisoblangan fundamental va amaliy xarakterdagi o‘quv materiallari har bir ta’lim muassasasining ta’lim va ixtisoslik yo‘nalishidan kelib chiqadi. O‘quv materiallari milliy qadriyatlar zamirida yetakchi nazariya va qonuniyatlar atrofida umumlashtiriladi. Boshlang’ich ta’lim muassasalarida texnologiya ta’limi uchun har bir sinflarda 34 soatdan vaqt ajratilgan. Texnologiya ta’limi bo‘yicha mavjud bo‘lgan o‘quv reja, dasturlarni va darslik, o‘quv qo‘llanmalarni qiyosiy tahlil etish, ta’lim texnologiyalar asosida texnologiya ta’limini amalda joriy etish hamda predmetlararo bog‘lanish asosida texnologiya ta’limi o‘qitish usullarini o‘rganish shundan dalolat beradiki, o‘quvchilarda kasb- hunar tushunchalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan mashg‘ulotlar haligacha tashkil etilmagan. Shu bois texnologiya darslariga yangicha integratsion yondashgan holda darslarni tashkil etishni quyidagi darslar misolida ko‘rib chiqamiz. Qog‘oz va kartonni oddiy usullar bilan buklab usullari. (2-sinf) O‘qituvchiga tavsiya: Qog‘oz va kartonni oddiy va murakkab usullarda buklash. Qog‘oz va kartonlarni oddiydan murakkab usulda buklab, buklash chiziqlar grafikasi chiziqli shakllar va burchaklar hosil qilish. Buklash chiziqlari orqali qog‘oz va kartonlardan har xil maketlar yasash (mashina, daraxt, har xil gul shakllar, mushukcha, ot, quyoncha, sumkacha, soat, qayiqcha, xo‘tikcha, kitob, qo‘ziqorin, savatcha, kapalak, tuzdon, qurbaqa, oqqush, quloqli shapka, soyabonli shapka, qaldirg‘och). Boshlang‘ich sinflarda ta’limda texnologiya darslarini olib borilishi. 1- soatlik dars ishlanmasi. Mavzu Qog‘oz va kartonni oddiy usullar bilan buklab usullari (2-sinf) Darsning maqsadi Ta’limiy maqsad: Cho‘lda yashovchi hayvonlar haqida tushuncha berish . Qog‘oz va kartonlardan buklash usulida mushukcha va xo‘tikcha shaklini yasash usullarini o‘rgatish. Tarbiyaviy maqsad: Hayvonlarga ozor bermaslik.Xavfsizlik qoidalariga rioya qilishni tarbiyalash. Rivojlantiruvchi maqsad: Kasb turlari haqida ma’lumot berish va qiziqishni shakllantirish. Darsning jihozlari Ko‘rgazmali vositalar: Multimediali vositalar, slaydlar. Ishjihozlari: Rangli qog‘oz va kartonlar to‘plami, qaychi, qalam, chizg‘ich, yelim, latta va ip. Darsni amalga oshirish texnologiyasi Uslub: Suhbat va savol-javob bayon qilish, tushuntirish, tahlil qilish, ko‘rgazmalilik, “Aqliy hujum”, amaliy ish. Shakl: Amaliy mashg‘ulot Baholash: 5 ballik tizimda baholash Darsni amalga oshirish bosqichlari Tashkiliy qism: 7 daqiqa Darsga tayyor bo‘lish 3 daqiqa Uy vazifalarini tekshirish 10 daqiqa Asosiy qism: 28 daqiqa Aqliy hujum 10 daqiqa Yangi mavzu bayoni etish 3-daqiqa Amaliy ish 10 daqiqa etilmagan. Shu bois texnologiya darslariga yangicha integratsion yondashgan holda darslarni tashkil etishni quyidagi darslar misolida ko‘rib chiqamiz. Qog‘oz va kartonni oddiy usullar bilan buklab usullari. (2-sinf) O‘qituvchiga tavsiya: Qog‘oz va kartonni oddiy va murakkab usullarda buklash. Qog‘oz va kartonlarni oddiydan murakkab usulda buklab, buklash chiziqlar grafikasi chiziqli shakllar va burchaklar hosil qilish. Buklash chiziqlari orqali qog‘oz va kartonlardan har xil maketlar yasash (mashina, daraxt, har xil gul shakllar, mushukcha, ot, quyoncha, sumkacha, soat, qayiqcha, xo‘tikcha, kitob, qo‘ziqorin, savatcha, kapalak, tuzdon, qurbaqa, oqqush, quloqli shapka, soyabonli shapka, qaldirg‘och). Boshlang‘ich sinflarda ta’limda texnologiya darslarini olib borilishi. 1- soatlik dars ishlanmasi. Mavzu Qog‘oz va kartonni oddiy usullar bilan buklab usullari (2-sinf) Darsning maqsadi Ta’limiy maqsad: Cho‘lda yashovchi hayvonlar haqida tushuncha berish . Qog‘oz va kartonlardan buklash usulida mushukcha va xo‘tikcha shaklini yasash usullarini o‘rgatish. Tarbiyaviy maqsad: Hayvonlarga ozor bermaslik.Xavfsizlik qoidalariga rioya qilishni tarbiyalash. Rivojlantiruvchi maqsad: Kasb turlari haqida ma’lumot berish va qiziqishni shakllantirish. Darsning jihozlari Ko‘rgazmali vositalar: Multimediali vositalar, slaydlar. Ishjihozlari: Rangli qog‘oz va kartonlar to‘plami, qaychi, qalam, chizg‘ich, yelim, latta va ip. Darsni amalga oshirish texnologiyasi Uslub: Suhbat va savol-javob bayon qilish, tushuntirish, tahlil qilish, ko‘rgazmalilik, “Aqliy hujum”, amaliy ish. Shakl: Amaliy mashg‘ulot Baholash: 5 ballik tizimda baholash Darsni amalga oshirish bosqichlari Tashkiliy qism: 7 daqiqa Darsga tayyor bo‘lish 3 daqiqa Uy vazifalarini tekshirish 10 daqiqa Asosiy qism: 28 daqiqa Aqliy hujum 10 daqiqa Yangi mavzu bayoni etish 3-daqiqa Amaliy ish 10 daqiqa Kasblar bo‘yicha ma’lumot 7 daqiqa Yakuniy qism: 5 daqiqa O‘quvchilar ishini baholash 5 daqiqa Topshiriqlar berish 2daqiqa Amaliy ish bosqichlari o‘rganilgandan so‘ng, o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish ishlari olib boriladi. Baliqlar bilan shug‘ullanuvchi kasb egalari to‘g‘risida boshqotirma beriladi. O‘quvchilar boshqotirmani mustaqil bajaradilar. Masalan,belgilar o‘rniga harflarni qo‘yib baliq tutuvch kasb egasi nomini toping. Boshqotirma natijalari e’lon qilingan so‘ng, o‘quvchilarga baliqchi to‘g‘risida ma’lumotlar beriladi. Baliqchi fursat kutar, Baliqchi baliq tutar. Baliq tutish vaqti bor, Bunga berar e’tibor. Tashlar qarmoq yoki to‘r Ov bo‘lishi uchun zo‘r. Izlar baliq ko‘p joyni Daryo, ko‘l yoki soyni. Qayiqda daryo kezar Yaxshi ov joyin sezar. Xulosa qilib oladigan bo‘lsak, boshlang’ich sinflarda o‘quvchilarni texnologiya fanlariga bo‘lgan qiziqishini yuksaltirish bilim, ko‘nikma va malakalarni oshirish. Har bir dars mashg‘ulotida o‘quvchilarni kasblar bilan tanishtirish. Mehnatga qiziqish hamda insonparvarlikka, vatanparvarlikka, mehnatsevarlik va ota-onaga bo‘lgan muhabbatini shakllantirish. Zamonaviy texnika borasidagi bilimlari doirasini yanada kengaytirish, ularda o‘ziga topshirilgan vazifalarga mustaqil fikirlar asosida yondashish va uddalay bilish, o‘z ishini va o‘rtoqlarining ishlarini rejalashtirish hamda tashkil eta olishga o‘rgatish orqali kelajakdada yetuk bir kasb egasi bo‘lib yetishiga imkoniyatlar yaratib berishdir. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi texnologiya ta’limi bo‘yicha ishlarni amalga oshirayotganda o‘quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko‘nikma, bilim va malakalarni egallashlarini aniq bilish kerak. Ana shunday holda o‘qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo‘lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu o‘rinda muhimi o‘quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malakalarni egallab olishlaridan iborat. Boshlang‘ich sinf texnologiya ta’limi darslaridagi ta’lim-tarbiyaviy vazifalar umumta’li m Kasblar bo‘yicha ma’lumot 7 daqiqa Yakuniy qism: 5 daqiqa O‘quvchilar ishini baholash 5 daqiqa Topshiriqlar berish 2daqiqa Amaliy ish bosqichlari o‘rganilgandan so‘ng, o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish ishlari olib boriladi. Baliqlar bilan shug‘ullanuvchi kasb egalari to‘g‘risida boshqotirma beriladi. O‘quvchilar boshqotirmani mustaqil bajaradilar. Masalan,belgilar o‘rniga harflarni qo‘yib baliq tutuvch kasb egasi nomini toping. Boshqotirma natijalari e’lon qilingan so‘ng, o‘quvchilarga baliqchi to‘g‘risida ma’lumotlar beriladi. Baliqchi fursat kutar, Baliqchi baliq tutar. Baliq tutish vaqti bor, Bunga berar e’tibor. Tashlar qarmoq yoki to‘r Ov bo‘lishi uchun zo‘r. Izlar baliq ko‘p joyni Daryo, ko‘l yoki soyni. Qayiqda daryo kezar Yaxshi ov joyin sezar. Xulosa qilib oladigan bo‘lsak, boshlang’ich sinflarda o‘quvchilarni texnologiya fanlariga bo‘lgan qiziqishini yuksaltirish bilim, ko‘nikma va malakalarni oshirish. Har bir dars mashg‘ulotida o‘quvchilarni kasblar bilan tanishtirish. Mehnatga qiziqish hamda insonparvarlikka, vatanparvarlikka, mehnatsevarlik va ota-onaga bo‘lgan muhabbatini shakllantirish. Zamonaviy texnika borasidagi bilimlari doirasini yanada kengaytirish, ularda o‘ziga topshirilgan vazifalarga mustaqil fikirlar asosida yondashish va uddalay bilish, o‘z ishini va o‘rtoqlarining ishlarini rejalashtirish hamda tashkil eta olishga o‘rgatish orqali kelajakdada yetuk bir kasb egasi bo‘lib yetishiga imkoniyatlar yaratib berishdir. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi texnologiya ta’limi bo‘yicha ishlarni amalga oshirayotganda o‘quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko‘nikma, bilim va malakalarni egallashlarini aniq bilish kerak. Ana shunday holda o‘qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo‘lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu o‘rinda muhimi o‘quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malakalarni egallab olishlaridan iborat. Boshlang‘ich sinf texnologiya ta’limi darslaridagi ta’lim-tarbiyaviy vazifalar umumta’li m maktablaridagi texnologiya ta’limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg‘ulot turlari jarayonida amalga oshiriladi: 1-4-sinflar uchun 1. Qog‘oz va karton bilan ishlash 2. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash 3. Tabiiy va turli materiallar bilan ishlash 4. Badiiy qurish-yasash va texnik modellashtirish. Ta'limga innovatsion yondashuv o'quv jarayonini shunday tashkil etish imkonini beradiki, dars shunchaki o'yin-kulgi yoki o'yinga aylanmasdan, bola uchun ham qiziqarli, ham foydali bo'ladi. Va, ehtimol, aynan shunday darsda, Tsitseron aytganidek, "tinglovchining ko'zlari so'zlovchining ko'ziga qarshi yonadi". “Innovatsion ta’lim” nima va uning xususiyatlari qanday? Pedagogik mezon sifatida “yangilik” ta’rifi keng tarqalgan bo‘lib, odatda “innovatsiya”, “yangilik” tushunchalariga qisqartiriladi. Shu bilan birga, lotin tilidan aniq tarjimada innovatsiya "yangi" emas, balki "yangiga" degan ma'noni anglatadi. Aynan shu semantik yuk o'tgan asrning oxirida J.Botkin tomonidan "innovatsion" atamasiga kiritilgan. U bu usulning "didaktik portreti" ning asosiy xususiyatlarini belgilab berdi, u o'quvchining o'z-o'zini takomillashtirish, mustaqil ravishda yechim izlash va yangi vaziyatda birgalikdagi faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan. Innovatsion ta'limning dolzarbligi quyidagilardan iborat: - ta'limni insonparvarlashtirish konsepsiyasiga muvofiqligi; - o‘qitish tizimidagi rasmiyatchilik, avtoritar uslubni yengish; - o'quvchiga yo'naltirilgan ta'limdan foydalanish; - talabaning ijodiy salohiyatini ochib berish uchun sharoitlarni izlash; - zamonaviy jamiyatning mustaqil ijodiy faoliyatga bo'lgan ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarini qondirish. Innovatsion ta'lim quyidagi texnologiyalarga asoslanadi: - ta'limni rivojlantirish; - muammoli ta'lim; - tanqidiy fikrlashni rivojlantirish; - ta'limga tabaqalashtirilgan yondashuv; - sinfda muvaffaqiyatga erishish vaziyatini yaratish. maktablaridagi texnologiya ta’limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg‘ulot turlari jarayonida amalga oshiriladi: 1-4-sinflar uchun 1. Qog‘oz va karton bilan ishlash 2. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash 3. Tabiiy va turli materiallar bilan ishlash 4. Badiiy qurish-yasash va texnik modellashtirish. Ta'limga innovatsion yondashuv o'quv jarayonini shunday tashkil etish imkonini beradiki, dars shunchaki o'yin-kulgi yoki o'yinga aylanmasdan, bola uchun ham qiziqarli, ham foydali bo'ladi. Va, ehtimol, aynan shunday darsda, Tsitseron aytganidek, "tinglovchining ko'zlari so'zlovchining ko'ziga qarshi yonadi". “Innovatsion ta’lim” nima va uning xususiyatlari qanday? Pedagogik mezon sifatida “yangilik” ta’rifi keng tarqalgan bo‘lib, odatda “innovatsiya”, “yangilik” tushunchalariga qisqartiriladi. Shu bilan birga, lotin tilidan aniq tarjimada innovatsiya "yangi" emas, balki "yangiga" degan ma'noni anglatadi. Aynan shu semantik yuk o'tgan asrning oxirida J.Botkin tomonidan "innovatsion" atamasiga kiritilgan. U bu usulning "didaktik portreti" ning asosiy xususiyatlarini belgilab berdi, u o'quvchining o'z-o'zini takomillashtirish, mustaqil ravishda yechim izlash va yangi vaziyatda birgalikdagi faoliyatini rivojlantirishga qaratilgan. Innovatsion ta'limning dolzarbligi quyidagilardan iborat: - ta'limni insonparvarlashtirish konsepsiyasiga muvofiqligi; - o‘qitish tizimidagi rasmiyatchilik, avtoritar uslubni yengish; - o'quvchiga yo'naltirilgan ta'limdan foydalanish; - talabaning ijodiy salohiyatini ochib berish uchun sharoitlarni izlash; - zamonaviy jamiyatning mustaqil ijodiy faoliyatga bo'lgan ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarini qondirish. Innovatsion ta'lim quyidagi texnologiyalarga asoslanadi: - ta'limni rivojlantirish; - muammoli ta'lim; - tanqidiy fikrlashni rivojlantirish; - ta'limga tabaqalashtirilgan yondashuv; - sinfda muvaffaqiyatga erishish vaziyatini yaratish. Innovatsion ta'limning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: - ijodkorlik (ijodkorlikka yo'naltirilganlik); - tizimdagi bilimlarni o'zlashtirish; - darsning noan'anaviy shakllari; - ko'rinishdan foydalanish. Og'zaki o'qitish usullarini qo'llashda mehnat ta'limi o'qituvchisi ularga qo'llaniladigan umumiy pedagogik talablarga amal qilishi kerak. Hikoya. O'qituvchi tomonidan o'quv materialini ma'lum bir ketma-ketlikda taqdim etish. Ushbu taqdimot boshqa usullar bilan to'ldirilsa, masalan, armatura namoyishi yoki jihozlarning ishlashini namoyish qilish samaraliroq bo'ladi. Tushuntirish. Ba'zi mehnat ta'limi o'qituvchilari tushuntirish va hikoyani farqlamaydilar, garchi ular orasida farq bor. Hikoyadan farqli o'laroq, tushuntirish talabalarni o'rganilayotgan masalalar bilan kengroq tanishtirishni o'z ichiga oladi. Mehnat ta'limida tushuntirishning quyidagi turlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir: operativ - o'rganilayotgan har bir operatsiyani izchil tushuntirish; istiqbol - mehnat vazifasini bajarish bilan bog'liq barcha operatsiyalarni tushuntirish: kombinatsiyalangan - operativ va istiqbolli tushuntirishlarning kombinatsiyasi. Hikoya-ma'ruza. Bu usul so'nggi paytlarda, asosan, talabalarga etarlicha keng nazariy ma'lumot berish talab qilinadigan hollarda qo'llanilmoqda. Hikoya - ma'ruza shunday qurilganki, material qat'iy ketma-ketlikda taqdim etiladi va maktab o'quvchilarining e'tibori asosiy masalalarga qaratiladi. Hikoya singari, hikoya-ma'ruza ham turli diagrammalar, diagrammalar va boshqalar bilan tasvirlangan bo'lishi tavsiya etiladi. O'qitish usuli (og'zaki va yozma). Yo'riqnoma - bu ish topshirig'ini bajarish uchun bilimlarni qo'llash ko'nikma va ko'nikmalarini rivojlantirish yo'llari, vositalari va usullarini ko'rsatadigan tushuntirish. Og'zaki ta'limning ahamiyati, birinchidan, uning qisqaligida, ikkinchidan, o'quvchilarga ish usullari, operatsiyalari va yangi texnologik jarayonlarning mohiyatini ochib beradigan va eng oqilona mehnat usullari va usullarini ko'rsatadigan ma'lum mazmun bilan to'yinganligidadir. Maktab o`quvchilarini mehnatga o`rgatish metodikasida og`zaki (kirish, joriy, yakuniy) va yozma ko`rsatmalar farqlanadi. Innovatsion ta'limning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: - ijodkorlik (ijodkorlikka yo'naltirilganlik); - tizimdagi bilimlarni o'zlashtirish; - darsning noan'anaviy shakllari; - ko'rinishdan foydalanish. Og'zaki o'qitish usullarini qo'llashda mehnat ta'limi o'qituvchisi ularga qo'llaniladigan umumiy pedagogik talablarga amal qilishi kerak. Hikoya. O'qituvchi tomonidan o'quv materialini ma'lum bir ketma-ketlikda taqdim etish. Ushbu taqdimot boshqa usullar bilan to'ldirilsa, masalan, armatura namoyishi yoki jihozlarning ishlashini namoyish qilish samaraliroq bo'ladi. Tushuntirish. Ba'zi mehnat ta'limi o'qituvchilari tushuntirish va hikoyani farqlamaydilar, garchi ular orasida farq bor. Hikoyadan farqli o'laroq, tushuntirish talabalarni o'rganilayotgan masalalar bilan kengroq tanishtirishni o'z ichiga oladi. Mehnat ta'limida tushuntirishning quyidagi turlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir: operativ - o'rganilayotgan har bir operatsiyani izchil tushuntirish; istiqbol - mehnat vazifasini bajarish bilan bog'liq barcha operatsiyalarni tushuntirish: kombinatsiyalangan - operativ va istiqbolli tushuntirishlarning kombinatsiyasi. Hikoya-ma'ruza. Bu usul so'nggi paytlarda, asosan, talabalarga etarlicha keng nazariy ma'lumot berish talab qilinadigan hollarda qo'llanilmoqda. Hikoya - ma'ruza shunday qurilganki, material qat'iy ketma-ketlikda taqdim etiladi va maktab o'quvchilarining e'tibori asosiy masalalarga qaratiladi. Hikoya singari, hikoya-ma'ruza ham turli diagrammalar, diagrammalar va boshqalar bilan tasvirlangan bo'lishi tavsiya etiladi. O'qitish usuli (og'zaki va yozma). Yo'riqnoma - bu ish topshirig'ini bajarish uchun bilimlarni qo'llash ko'nikma va ko'nikmalarini rivojlantirish yo'llari, vositalari va usullarini ko'rsatadigan tushuntirish. Og'zaki ta'limning ahamiyati, birinchidan, uning qisqaligida, ikkinchidan, o'quvchilarga ish usullari, operatsiyalari va yangi texnologik jarayonlarning mohiyatini ochib beradigan va eng oqilona mehnat usullari va usullarini ko'rsatadigan ma'lum mazmun bilan to'yinganligidadir. Maktab o`quvchilarini mehnatga o`rgatish metodikasida og`zaki (kirish, joriy, yakuniy) va yozma ko`rsatmalar farqlanadi. Mehnatni o'rgatish darsidagi kirish brifingi o'qituvchiga butun maktab o'quvchilari uchun aniq mehnat texnikasini namoyish etish uchun mo'ljallangan. Shuning uchun o'qituvchining ish joyi baland bo'lishi, ekran, kerakli jihozlar, doska, ko'rgazmali qurollar uchun javon bilan jihozlangan bo'lishi kerak. Ish usullarini shaxsan ko'rsatib, o'qituvchi talabalardan mahsulotlarga qo'yiladigan barcha texnik talablarga qat'iy rioya qilishni, xavfsizlik qoidalariga rioya qilishni talab qiladi, chizmalar va texnik hujjatlardan qanday foydalanishni tushuntiradi, amaliy ishni nazariy bilimlar bilan bog'lashni o'rgatadi, eng ko'p uchraydigan xatolarni ko'rsatadi. va ularning ko'rinishini ogohlantiradi. Brifingning davomiyligi o'rganilayotgan materialga qarab belgilanadi. O'qituvchilarni mehnatga o'rgatish amaliyotida ikkita ekstremal holat mavjud: ba'zi o'qituvchilar o'zlarini takrorlashni istamay, mavzuni o'rganishdan oldin faqat birinchi darsda kirish brifingini o'tkazadilar: boshqalar uchun kirish brifing ko'pincha darsning muhim qismini egallaydi. dars. To'liq brifing faqat talabalar yangi ish bilan tanishtirilganda kerak bo'ladi. Ammo agar to'liq o'qitish ko'p marta takrorlansa, bu nafaqat o'qish vaqtini keraksiz yo'qotishga, balki talabalar hamma narsani tayyor holda olishga odatlanishiga olib keladi. To'liq bo'lmagan ko'rsatma ularni ko'proq o'ylashga, mustaqil ishlashga majbur qiladi. Shunday qilib, o'qitishning to'liqlik darajasi mehnat operatsiyalarini o'zlashtirishning mazmuni, bosqichi va davriga qarab, shuningdek, ma'lum sinf (guruh) o'quvchilarining nazariy va amaliy tayyorgarlik darajasini hisobga olgan holda belgilanadi. Bu erda shablon bo'lmasligi kerak, lekin siz kirish brifingining taxminiy konturini tasvirlashingiz mumkin. Barcha holatlarda, kirish brifingini o'tkazar ekan, o'qituvchi talabalarni ijodiy fikrlashga va faol amaliy harakatlar qilishga undaydigan muammoli vaziyatlarni yaratishga intilishi kerak. Kirish brifingining maqsadlaridan biri maktab o'quvchilarining bilimlari amaliy mashg'ulotlarni bajarish uchun etarli yoki yo'qligini tekshirishdir. Agar bu bilim etarli bo'lmasa, unda brifing davomida bo'shliq yo'q qilinadi. Kirish brifingi, hatto eng yaxshi tarzda o'tkazilgan bo'lsa ham, maktab o'quvchilari tomonidan ish topshirig'ini to'g'ri bajarishiga hali kafolat bermaydi. Shuning uchun, kirish brifingidan so'ng odatda davom etuvchi brifing o'tkaziladi. Mehnatni o'rgatish darsidagi kirish brifingi o'qituvchiga butun maktab o'quvchilari uchun aniq mehnat texnikasini namoyish etish uchun mo'ljallangan. Shuning uchun o'qituvchining ish joyi baland bo'lishi, ekran, kerakli jihozlar, doska, ko'rgazmali qurollar uchun javon bilan jihozlangan bo'lishi kerak. Ish usullarini shaxsan ko'rsatib, o'qituvchi talabalardan mahsulotlarga qo'yiladigan barcha texnik talablarga qat'iy rioya qilishni, xavfsizlik qoidalariga rioya qilishni talab qiladi, chizmalar va texnik hujjatlardan qanday foydalanishni tushuntiradi, amaliy ishni nazariy bilimlar bilan bog'lashni o'rgatadi, eng ko'p uchraydigan xatolarni ko'rsatadi. va ularning ko'rinishini ogohlantiradi. Brifingning davomiyligi o'rganilayotgan materialga qarab belgilanadi. O'qituvchilarni mehnatga o'rgatish amaliyotida ikkita ekstremal holat mavjud: ba'zi o'qituvchilar o'zlarini takrorlashni istamay, mavzuni o'rganishdan oldin faqat birinchi darsda kirish brifingini o'tkazadilar: boshqalar uchun kirish brifing ko'pincha darsning muhim qismini egallaydi. dars. To'liq brifing faqat talabalar yangi ish bilan tanishtirilganda kerak bo'ladi. Ammo agar to'liq o'qitish ko'p marta takrorlansa, bu nafaqat o'qish vaqtini keraksiz yo'qotishga, balki talabalar hamma narsani tayyor holda olishga odatlanishiga olib keladi. To'liq bo'lmagan ko'rsatma ularni ko'proq o'ylashga, mustaqil ishlashga majbur qiladi. Shunday qilib, o'qitishning to'liqlik darajasi mehnat operatsiyalarini o'zlashtirishning mazmuni, bosqichi va davriga qarab, shuningdek, ma'lum sinf (guruh) o'quvchilarining nazariy va amaliy tayyorgarlik darajasini hisobga olgan holda belgilanadi. Bu erda shablon bo'lmasligi kerak, lekin siz kirish brifingining taxminiy konturini tasvirlashingiz mumkin. Barcha holatlarda, kirish brifingini o'tkazar ekan, o'qituvchi talabalarni ijodiy fikrlashga va faol amaliy harakatlar qilishga undaydigan muammoli vaziyatlarni yaratishga intilishi kerak. Kirish brifingining maqsadlaridan biri maktab o'quvchilarining bilimlari amaliy mashg'ulotlarni bajarish uchun etarli yoki yo'qligini tekshirishdir. Agar bu bilim etarli bo'lmasa, unda brifing davomida bo'shliq yo'q qilinadi. Kirish brifingi, hatto eng yaxshi tarzda o'tkazilgan bo'lsa ham, maktab o'quvchilari tomonidan ish topshirig'ini to'g'ri bajarishiga hali kafolat bermaydi. Shuning uchun, kirish brifingidan so'ng odatda davom etuvchi brifing o'tkaziladi. Amaldagi yo'riqnoma to'g'ridan-to'g'ri talabaning ish joyida individual asosda beriladi va talabalar tomonidan ish usullarini amalga oshirishda, ish joyini tashkil etishda va hokazolarda yo'l qo'yilgan kamchiliklar va kamchiliklarni tahlil qilish imkonini beradi. Joriy murabbiylik quyidagilarni o'z ichiga oladi: - maktab o'quvchilari tomonidan asosiy va yordamchi mehnat usullari, harakatlar, operatsiyalarning to'g'ri bajarilishini aniqlash; - maktab o'quvchilari mehnatining intensivligi va sifat ko'rsatkichlarini nazorat qilish; - ehtimoliy nikohning oldini olish; - xavfsizlik qoidalarini buzish xavfini tushuntirish. Joriy brifing odatda ish joyiga ekskursiya paytida o'tkaziladi. O'qituvchi maktab o'quvchilarining ishini kuzatib, zarurat tug'ilganda darhol qo'shimcha tushuntirishlar beradi, ish usullarini ko'rsatadi, maktab o'quvchilarining harakatlarini to'g'rilaydi, ularni mustaqil harakatlar qilishga undaydi, ular yo'l qo'ygan xatolarning oldini oladi yoki tuzatadi. Pedagogik amaliyot joriy brifing uchun boshqa tavsiyalarni ham ishlab chiqdi, masalan: - maktab o‘quvchilarining mehnatiga alohida ehtiyoj bo‘lmaganda aralashmaslik, shuningdek, nazoratni ish oxirigacha qoldirmaslik, operativ nazoratni yanada kengroq qo‘llash; - maktab o'quvchilarini to'g'ri qilinmagan narsa uchun "jazolashga" shoshilmaslik kerak, buni qanday qilish kerakligini ko'rsatgan ma'qul; - esda tutingki, nit terish maktab o'quvchilarini asabiylashtiradi, ularning o'ziga bo'lgan ishonchini pasaytiradi va yordamdan ko'ra zarar keltiradi; - maktab o'quvchilarini muvaffaqiyatsizlikda ayblashga shoshilmang, balki sababni aniqlash; - talabani maqtashni unutmang - har qanday muvaffaqiyatni qayd etish kerak, lekin shu bilan birga maqtovga loyiq bo'lishi kerakligini unutmaslik kerak; - talabaga xatoni tuzatish bo'yicha darhol ko'rsatma bermasligingiz kerak, balki uning o'zi xatoni tushunishi va anglashi va uni bartaraf etish va oldini olish yo'lini topishiga ishonch hosil qiling; Amaldagi yo'riqnoma to'g'ridan-to'g'ri talabaning ish joyida individual asosda beriladi va talabalar tomonidan ish usullarini amalga oshirishda, ish joyini tashkil etishda va hokazolarda yo'l qo'yilgan kamchiliklar va kamchiliklarni tahlil qilish imkonini beradi. Joriy murabbiylik quyidagilarni o'z ichiga oladi: - maktab o'quvchilari tomonidan asosiy va yordamchi mehnat usullari, harakatlar, operatsiyalarning to'g'ri bajarilishini aniqlash; - maktab o'quvchilari mehnatining intensivligi va sifat ko'rsatkichlarini nazorat qilish; - ehtimoliy nikohning oldini olish; - xavfsizlik qoidalarini buzish xavfini tushuntirish. Joriy brifing odatda ish joyiga ekskursiya paytida o'tkaziladi. O'qituvchi maktab o'quvchilarining ishini kuzatib, zarurat tug'ilganda darhol qo'shimcha tushuntirishlar beradi, ish usullarini ko'rsatadi, maktab o'quvchilarining harakatlarini to'g'rilaydi, ularni mustaqil harakatlar qilishga undaydi, ular yo'l qo'ygan xatolarning oldini oladi yoki tuzatadi. Pedagogik amaliyot joriy brifing uchun boshqa tavsiyalarni ham ishlab chiqdi, masalan: - maktab o‘quvchilarining mehnatiga alohida ehtiyoj bo‘lmaganda aralashmaslik, shuningdek, nazoratni ish oxirigacha qoldirmaslik, operativ nazoratni yanada kengroq qo‘llash; - maktab o'quvchilarini to'g'ri qilinmagan narsa uchun "jazolashga" shoshilmaslik kerak, buni qanday qilish kerakligini ko'rsatgan ma'qul; - esda tutingki, nit terish maktab o'quvchilarini asabiylashtiradi, ularning o'ziga bo'lgan ishonchini pasaytiradi va yordamdan ko'ra zarar keltiradi; - maktab o'quvchilarini muvaffaqiyatsizlikda ayblashga shoshilmang, balki sababni aniqlash; - talabani maqtashni unutmang - har qanday muvaffaqiyatni qayd etish kerak, lekin shu bilan birga maqtovga loyiq bo'lishi kerakligini unutmaslik kerak; - talabaga xatoni tuzatish bo'yicha darhol ko'rsatma bermasligingiz kerak, balki uning o'zi xatoni tushunishi va anglashi va uni bartaraf etish va oldini olish yo'lini topishiga ishonch hosil qiling; - siz hech qachon - o'qituvchi o'quvchilarning o'zlari qila oladigan ishni qilmasligingiz kerak, chunki bu ularni topshirilgan vazifaga mas'uliyatsiz munosabatda bo'lishga odatlantiradi. O'qituvchi dars tugashidan oldin har bir o'quvchining ishini tekshirishi, bajarish foizini yoki ishlash me'yorlarini belgilashi va uning ishini baholashi kerak. Bajarilgan ishlarni tahlil qilishda maktab o‘quvchilarining o‘zlari ishtirok etishi ularning mas’uliyati va mustaqilligini oshiradi. Keyin o'qituvchi yakuniy brifingga o'tadi. Yakuniy brifing uchun material, shuningdek, dars davomida maktab o'quvchilari tomonidan turli xil mehnat vazifalarini bajarishini kuzatish (bu eng muhimi). Agar talabalardan birortasi xavfsizlik qoidalarini buzgan bo'lsa, bu haqda butun guruh xabardor qilinadi. O'qituvchi o'quvchilarning ko'nikma va malakalarni egallashda qanchalik oldinga siljishini qayd etadi. Yozma brifing Amaliyot shuni ko'rsatdiki, kirish guruhi brifingidan so'ng yangi texnikani o'rganishda ba'zi talabalar darhol qo'shimcha individual ko'rsatmalarga muhtoj. O'qituvchi har doim ham o'quvchilarga tez yordam ko'rsatish imkoniyatiga ega emas va ular o'qish vaqtlarini behuda o'tkazishadi. Yozma brifinglardan foydalanish barcha talabalarga kirish brifingidan so'ng darhol ishga kirishish imkonini beradi. Maktab o'quvchilarini mehnatga o'rgatishda yozma ko'rsatmalarning quyidagi turlari ko'pincha qo'llaniladi: o'quv ko'rsatma va o'quv operativ kartasi; o'quv kartasi - topshiriq. Muayyan harakatlarni o'rgatish uchun o'quv ko'rsatma kartasi tuziladi: nayranglar, o'tishlar, pozitsiyalar, o'rnatish va umuman operatsiyalarni bajarish. U texnologik jarayonning butun tuzilishining eng to'liq dekodlanishini o'z ichiga oladi. Bunday xaritalar asosan laboratoriyalarda, o'quv ustaxonalarida va ishlab chiqarish mashg'ulotlarida guruh va individual o'qitish maqsadlarida foydalaniladigan barcha o'quv mashg'ulotlari uchun tuziladi. O'quv yo'riqnomalarini tuzishda ular ishni ketma-ket murakkablashtirish va har bir muntazam ishda nafaqat yangi, balki, birinchi navbatda, o'zlashtirilgan mehnat texnikasini kiritish tamoyillariga asoslanadi, ularni mustahkamlash uchun ularni tez- tez takrorlash talab etiladi. - siz hech qachon - o'qituvchi o'quvchilarning o'zlari qila oladigan ishni qilmasligingiz kerak, chunki bu ularni topshirilgan vazifaga mas'uliyatsiz munosabatda bo'lishga odatlantiradi. O'qituvchi dars tugashidan oldin har bir o'quvchining ishini tekshirishi, bajarish foizini yoki ishlash me'yorlarini belgilashi va uning ishini baholashi kerak. Bajarilgan ishlarni tahlil qilishda maktab o‘quvchilarining o‘zlari ishtirok etishi ularning mas’uliyati va mustaqilligini oshiradi. Keyin o'qituvchi yakuniy brifingga o'tadi. Yakuniy brifing uchun material, shuningdek, dars davomida maktab o'quvchilari tomonidan turli xil mehnat vazifalarini bajarishini kuzatish (bu eng muhimi). Agar talabalardan birortasi xavfsizlik qoidalarini buzgan bo'lsa, bu haqda butun guruh xabardor qilinadi. O'qituvchi o'quvchilarning ko'nikma va malakalarni egallashda qanchalik oldinga siljishini qayd etadi. Yozma brifing Amaliyot shuni ko'rsatdiki, kirish guruhi brifingidan so'ng yangi texnikani o'rganishda ba'zi talabalar darhol qo'shimcha individual ko'rsatmalarga muhtoj. O'qituvchi har doim ham o'quvchilarga tez yordam ko'rsatish imkoniyatiga ega emas va ular o'qish vaqtlarini behuda o'tkazishadi. Yozma brifinglardan foydalanish barcha talabalarga kirish brifingidan so'ng darhol ishga kirishish imkonini beradi. Maktab o'quvchilarini mehnatga o'rgatishda yozma ko'rsatmalarning quyidagi turlari ko'pincha qo'llaniladi: o'quv ko'rsatma va o'quv operativ kartasi; o'quv kartasi - topshiriq. Muayyan harakatlarni o'rgatish uchun o'quv ko'rsatma kartasi tuziladi: nayranglar, o'tishlar, pozitsiyalar, o'rnatish va umuman operatsiyalarni bajarish. U texnologik jarayonning butun tuzilishining eng to'liq dekodlanishini o'z ichiga oladi. Bunday xaritalar asosan laboratoriyalarda, o'quv ustaxonalarida va ishlab chiqarish mashg'ulotlarida guruh va individual o'qitish maqsadlarida foydalaniladigan barcha o'quv mashg'ulotlari uchun tuziladi. O'quv yo'riqnomalarini tuzishda ular ishni ketma-ket murakkablashtirish va har bir muntazam ishda nafaqat yangi, balki, birinchi navbatda, o'zlashtirilgan mehnat texnikasini kiritish tamoyillariga asoslanadi, ularni mustahkamlash uchun ularni tez- tez takrorlash talab etiladi. Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar (innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalari)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko‘tarishga bo‘lgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar qo‘llanilgan mashg’ulotlar o‘quvchilar egallayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan bir qatorda, boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Bunday o‘quv jarayonida o‘quvchi asosiy figuraga aylanadi. Pedagog - olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida Nega o‘qitamiz? Nimani o‘qitamiz? Qanday o‘qitamiz? savollariga javob izlash bilan bir qatorda qanday qilib samarali va natijali o‘qitish mumkin? - degan savoliga ham javob qidirdilar. Ta’limning bugungi vazifasi o‘quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot — ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko‘rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o‘rgatishdan iborat. So’nggi yillarda ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan yangi pedagogik texnalogiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik tushunchalar, interfaol metodlarni ta’lim beruvchi tomonidan o’zlashtirilib va qo’llanib borilishi ta’lim mazmunini tubdan o’zgartirib yubordi desak mubolag’a bo’lmaydi. Zamonaviy o’qituvchi dars jarayonida “aktyor” emas “rejissyor” bo’lishi kerak. U o’z o’quvchilarini fanga ijodkorlik bilan qarashlarini tashkil etish, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirish, shuningdek yangi pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda darsni tashkil etishi kerak. Buning uchun esa o’qituvchi yangi ta’lim usullari va me’todlarini bilishi, dars jarayonida ulardan samarali foydalanishi maqsadga muvofiq. Jamiyatning axborotlashuvi ta’lim tizimida uzluksiz innovatsiyalarni talab etadi. Bugun har qanday uslub darhol eskirishi va yangi metodlar bilan boyitilishi mumkin. Dunyoning turli mamlakatlarida ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan ta’limda innovatsiyalarni qo‘llash bo‘yicha izlanishlar olib borilgan. Ularda «innovatsiya», «interfaol usullar», «innovatsion texnologiyalar» to‘g‘risida yaxshi axborotlar to‘plangan, biroq axborot texnologiyalarini ta’lim muassasalarida o‘rgatish Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol uslublar (innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalari)dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko‘tarishga bo‘lgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar qo‘llanilgan mashg’ulotlar o‘quvchilar egallayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan bir qatorda, boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Bunday o‘quv jarayonida o‘quvchi asosiy figuraga aylanadi. Pedagog - olimlarning yillar davomida ta’lim tizimida Nega o‘qitamiz? Nimani o‘qitamiz? Qanday o‘qitamiz? savollariga javob izlash bilan bir qatorda qanday qilib samarali va natijali o‘qitish mumkin? - degan savoliga ham javob qidirdilar. Ta’limning bugungi vazifasi o‘quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot — ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko‘rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo‘llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o‘rgatishdan iborat. So’nggi yillarda ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan yangi pedagogik texnalogiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik tushunchalar, interfaol metodlarni ta’lim beruvchi tomonidan o’zlashtirilib va qo’llanib borilishi ta’lim mazmunini tubdan o’zgartirib yubordi desak mubolag’a bo’lmaydi. Zamonaviy o’qituvchi dars jarayonida “aktyor” emas “rejissyor” bo’lishi kerak. U o’z o’quvchilarini fanga ijodkorlik bilan qarashlarini tashkil etish, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirish, shuningdek yangi pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda darsni tashkil etishi kerak. Buning uchun esa o’qituvchi yangi ta’lim usullari va me’todlarini bilishi, dars jarayonida ulardan samarali foydalanishi maqsadga muvofiq. Jamiyatning axborotlashuvi ta’lim tizimida uzluksiz innovatsiyalarni talab etadi. Bugun har qanday uslub darhol eskirishi va yangi metodlar bilan boyitilishi mumkin. Dunyoning turli mamlakatlarida ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan ta’limda innovatsiyalarni qo‘llash bo‘yicha izlanishlar olib borilgan. Ularda «innovatsiya», «interfaol usullar», «innovatsion texnologiyalar» to‘g‘risida yaxshi axborotlar to‘plangan, biroq axborot texnologiyalarini ta’lim muassasalarida o‘rgatish samaradorligini orttirish bo‘yicha aniq tavsiyalar yetarli emas. Ta’lim jarayoniga innovatsiyalarni qo‘llash bugungi kunda quyidagi vazifalarni amalga oshirishni talab etadi: o‘quv fanining aniq maqsadini aniqlash; fanning hajmi va mazmunini aniqlash; zarur bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va tavsiya etish; fanning moddiy va texnik ta’minotini yaratish; ta’lim oluvchilarning xususiyatlarini o‘rganish; o‘qituvchining tayyorgarligi va dars mashg‘ulotini loyihalash. Yuqoridagi vazifalar ichida eng muhimi, bu o‘quv jarayonini tashkil etish uchun eng maqbul bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va uni amaliyotda samarali qo’llashdir. Interfaol usullardan foydalanish, barkamol va komil shaxslarni tarbiyalash uchun xizmat qiladi. Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli- tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: ta’lim samarasi yuqoriroq bo’lgan o’qish-o’rganish; ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’batlantirilishi; ilgari orttirilgan bilimlarning ham e’tiborga olinishi; ta’lim jarayoni ta’lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi; ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab-quvvatlanishi; amalda bajarish orqali o’rganilishi; samaradorligini orttirish bo‘yicha aniq tavsiyalar yetarli emas. Ta’lim jarayoniga innovatsiyalarni qo‘llash bugungi kunda quyidagi vazifalarni amalga oshirishni talab etadi: o‘quv fanining aniq maqsadini aniqlash; fanning hajmi va mazmunini aniqlash; zarur bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va tavsiya etish; fanning moddiy va texnik ta’minotini yaratish; ta’lim oluvchilarning xususiyatlarini o‘rganish; o‘qituvchining tayyorgarligi va dars mashg‘ulotini loyihalash. Yuqoridagi vazifalar ichida eng muhimi, bu o‘quv jarayonini tashkil etish uchun eng maqbul bo‘lgan ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqish va uni amaliyotda samarali qo’llashdir. Interfaol usullardan foydalanish, barkamol va komil shaxslarni tarbiyalash uchun xizmat qiladi. Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli- tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: ta’lim samarasi yuqoriroq bo’lgan o’qish-o’rganish; ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’batlantirilishi; ilgari orttirilgan bilimlarning ham e’tiborga olinishi; ta’lim jarayoni ta’lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi; ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab-quvvatlanishi; amalda bajarish orqali o’rganilishi; ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi. Shunday qilib, fanlarni o’qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o’ziga xos xususiyatga ega. Ta’lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o’rganish va amalda qo’llash o’quvchilarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to’g’ri yechimini topishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’quvchilarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o’quvchilarning bilim, ko’nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. “Qor bo’ron” metodi Ikkiga ajratilgan guruh a’zolari bir muammo yuzasidan eng ko’p to’g’ri javoblar topish maqsadida birgalikda muhokama yuritishadi. Har bir to’g’ri javob yumaloqlangan qor ko’rinishida o’sha guruh hisobiga yozib qo’yiladi; to’plangan umumiy ballar miqdori asosida guruhlar baholanadi. Muammo bitta guruhda yoki ikki kichik guruhlarda muhokama qilinadi. Bunda topshiriqlar har xil yoki butun guruhga bitta bo’lishi mumkin. Guruhlar qo’yilgan muammoni ma’lum muddat muhokama etib, natijani boshqalarga ma’lum qilishadi. Muammo yechimining eng yaxshi varianti tanlab olinadi. Yelpig’ich (VEER) METODI Bu metod murakkab, ko’p tarmoqli, ko’pincha muammoli xarakterga ega bo’lgan mavzularni o’rganishga qaratilgan. Metodning mohiyati shundan iboratki, unda mavzuning barcha jihatlari (masalan, ijobiy va salbiy tomonlari, afzallik va kamchiliklari, foyda va zararlari, boshqa fazilatlari) to’g’risida bir yo’la sharh beriladi. Ayni paytda ularning har biri alohida belgilanadi va tegishlicha muhokama etiladi. Bu interfaol metod o’quvchilarda tanqidiy, tahliliy, aniq, mantiqiy fikrlashning muvaffaqiyatli rivojlanishiga hamda o’z g’oyalari, fikrlarini yozma va og’zaki shaklda ixcham bayon etish, himoya qilish qobiliyatini rivojlantirishga imkoniyat yaratadi. Yelpig’ich metodi umumiy mavzuning ayrim jihatlarini alohida muhokama qiluvchi kichik guruhlarning hamda har bir ishtirokchining va shu bilan birga, butun guruhning faol ishlashini tashkil qilishga yo’naltirilgan. ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi. Shunday qilib, fanlarni o’qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o’ziga xos xususiyatga ega. Ta’lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o’rganish va amalda qo’llash o’quvchilarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to’g’ri yechimini topishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’quvchilarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o’quvchilarning bilim, ko’nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. “Qor bo’ron” metodi Ikkiga ajratilgan guruh a’zolari bir muammo yuzasidan eng ko’p to’g’ri javoblar topish maqsadida birgalikda muhokama yuritishadi. Har bir to’g’ri javob yumaloqlangan qor ko’rinishida o’sha guruh hisobiga yozib qo’yiladi; to’plangan umumiy ballar miqdori asosida guruhlar baholanadi. Muammo bitta guruhda yoki ikki kichik guruhlarda muhokama qilinadi. Bunda topshiriqlar har xil yoki butun guruhga bitta bo’lishi mumkin. Guruhlar qo’yilgan muammoni ma’lum muddat muhokama etib, natijani boshqalarga ma’lum qilishadi. Muammo yechimining eng yaxshi varianti tanlab olinadi. Yelpig’ich (VEER) METODI Bu metod murakkab, ko’p tarmoqli, ko’pincha muammoli xarakterga ega bo’lgan mavzularni o’rganishga qaratilgan. Metodning mohiyati shundan iboratki, unda mavzuning barcha jihatlari (masalan, ijobiy va salbiy tomonlari, afzallik va kamchiliklari, foyda va zararlari, boshqa fazilatlari) to’g’risida bir yo’la sharh beriladi. Ayni paytda ularning har biri alohida belgilanadi va tegishlicha muhokama etiladi. Bu interfaol metod o’quvchilarda tanqidiy, tahliliy, aniq, mantiqiy fikrlashning muvaffaqiyatli rivojlanishiga hamda o’z g’oyalari, fikrlarini yozma va og’zaki shaklda ixcham bayon etish, himoya qilish qobiliyatini rivojlantirishga imkoniyat yaratadi. Yelpig’ich metodi umumiy mavzuning ayrim jihatlarini alohida muhokama qiluvchi kichik guruhlarning hamda har bir ishtirokchining va shu bilan birga, butun guruhning faol ishlashini tashkil qilishga yo’naltirilgan. Yelpig’ich metodini mavzuni o’rganishning turli bosqichlarida qo’llash mumkin: boshlanishida: o’quvchilarning bilimlarini erkin faollashtirish; mavzuni o’rganish jarayonida: uning asoslarini chuqur fahmlash va anglab yetish; yakunlash bosqichida: olingan bilimlarni tartibga solish. Bu metodni qo’llashda mavzu bo’yicha quyidagi asosiy tushunchalar o’rganiladi: mavzuga tegishli tushunchalar, nuqtayi nazarlar, predmet, hodisalar; afzallik – biror narsa bilan qiyoslagandagi ustunpik, imtiyoz; nuqson—nomukammallik, qoidalarga, mezonlarga nomuvofiqlik; fazilat – ijobiy sifatlar; xulosa – muayyan bir fikrga, mantiqiy qoidalar bo’yicha dalildan natijaga kelish. Yelpig’ich metodi ta’lim maqsadidan tashqari tarbiyaviy xarakterdagi quyidagi vazifalarni amalga oshirish imkonini ham beradi: jamoa, guruhlarda ishlash mahorati; muammolar, vaziyatlarni turli nuqtayi nazardan muhokama qilish mahorati; murosali qarorlarni topa olish mahorati; o’zgalar fikriga hurmat; xushmuomalalik; ishga ijobiy yondashish; faollik; muammoga diqqatini jamlay olish mahoratini shakllantirish va mustahkamlash. «Qalin va ingichka savollar» metodi Bu metod «Qalin» va «ingichka» savollar metodi deb atalishining sababi quyidagicha. Ta’lim jarayonida savollardan foydalanishda ularni ikki turga: oddiy va murakkab savollarga ajratish qabul qilingan. Bunda oddiy savollar “ha” yoki “yo’q” yoxud boshqa birorta so’zlar bilan javob berish mumkin bo’lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga qisqa yoki ixcham obrazli qilib esa, ingichka savollar deb ham atash mumkin. Murakkab savollar ularga bir nechta so’zlar, iboralar, gaplar yoki tegishlicha bayon qilish, tushuntirish bilan javob berish Yelpig’ich metodini mavzuni o’rganishning turli bosqichlarida qo’llash mumkin: boshlanishida: o’quvchilarning bilimlarini erkin faollashtirish; mavzuni o’rganish jarayonida: uning asoslarini chuqur fahmlash va anglab yetish; yakunlash bosqichida: olingan bilimlarni tartibga solish. Bu metodni qo’llashda mavzu bo’yicha quyidagi asosiy tushunchalar o’rganiladi: mavzuga tegishli tushunchalar, nuqtayi nazarlar, predmet, hodisalar; afzallik – biror narsa bilan qiyoslagandagi ustunpik, imtiyoz; nuqson—nomukammallik, qoidalarga, mezonlarga nomuvofiqlik; fazilat – ijobiy sifatlar; xulosa – muayyan bir fikrga, mantiqiy qoidalar bo’yicha dalildan natijaga kelish. Yelpig’ich metodi ta’lim maqsadidan tashqari tarbiyaviy xarakterdagi quyidagi vazifalarni amalga oshirish imkonini ham beradi: jamoa, guruhlarda ishlash mahorati; muammolar, vaziyatlarni turli nuqtayi nazardan muhokama qilish mahorati; murosali qarorlarni topa olish mahorati; o’zgalar fikriga hurmat; xushmuomalalik; ishga ijobiy yondashish; faollik; muammoga diqqatini jamlay olish mahoratini shakllantirish va mustahkamlash. «Qalin va ingichka savollar» metodi Bu metod «Qalin» va «ingichka» savollar metodi deb atalishining sababi quyidagicha. Ta’lim jarayonida savollardan foydalanishda ularni ikki turga: oddiy va murakkab savollarga ajratish qabul qilingan. Bunda oddiy savollar “ha” yoki “yo’q” yoxud boshqa birorta so’zlar bilan javob berish mumkin bo’lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga qisqa yoki ixcham obrazli qilib esa, ingichka savollar deb ham atash mumkin. Murakkab savollar ularga bir nechta so’zlar, iboralar, gaplar yoki tegishlicha bayon qilish, tushuntirish bilan javob berish lozim bo’lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga to’liq yoki yoyiq obrazli qilib esa, qalin savollar deb atash ham mumkin. Shunga ko’ra ushbu «Qalin» va «ingichka» savollar metodining nomini boshqachasiga «To’liq» va «qisqa» yoki «Yoyiq» va «ixcham» savollar metodi deb ham atash mumkin. Bu metoddan o’quvchi- talabalarning o’zlashtirishini tezkor nazorat qilish hamda faolliklarini oshirish maqsadlarida mashg’ulotning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. Buning uchun o’qituvchi darsning mavzusiga tegishli «Qalin» va «ingichka» savollar jadvalini oldindan tuzib olishi kerak. Bunday jadvaldagi savollardan darsning uchta bosqichlaridan boshlanish (chaqiruv) bosqichida – mavzuni o’rganilgunicha savollar; anglab yetish bosqichida — o’qish, eshitish jarayonidagi o’rganilayotgan ma’lumotlarni faol qayd etishga, fikrlashga yordam beruvchi savollar; o’tilgan mavzuni mustahkamlash bosqichida — darsdagi ma’lumotlarning to’g’ri va to’liq o’zlashtirilganligini nazorat qilish hamda ularni takrorlashga yo’naltirilgan savollardan foydalanish mumkin. Bolaning o‘quv faoliyatini rivojlantirishda turli o‘yinlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar o‘yin orqali o‘z bilimlarini mukammallashtiradilar va uni chuqur o‘zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, ta’lim jarayonida qo`llanadigan didaktik o‘yinlarning roli beqiyosdir. Didaktik o‘yinlar ta’lim jarayoni samaradorligini oshiradi, ta’lim jarayonida o‘quvchilar faolligini, o‘qish motivlarini rivojlantiradi. O‘qish motivlari ta’lim jarayonini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda ham muhim o‘rin tutadi. Hozirgi davrda intergaol usullar asosida ta’limni tashkil etishga katta e’tibor qaratilmoqda. Interfaol usullar o‘quvchilar qobiliyati, imkoniyati va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ta’lim shakllarini amalga oshirish uchun ko‘zlangan natijaga erishishda eng qulay yo‘l va usullarning tanlash va ishlab chiqish mahorati ekan, u haqiqatdan ham ta’lim jarayoni unumdorligini oshiradi, o’quvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o‘quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko‘nikma va malakalarini shakllantiradi. Boshlang‘ich sinf o’qituvchilarining har bir darsni tashkil etish uchun turli didaktik o‘yinlardan foydalanishlari yaxshi samara beradi. lozim bo’lgan savollardan iborat. Ularni boshqachasiga to’liq yoki yoyiq obrazli qilib esa, qalin savollar deb atash ham mumkin. Shunga ko’ra ushbu «Qalin» va «ingichka» savollar metodining nomini boshqachasiga «To’liq» va «qisqa» yoki «Yoyiq» va «ixcham» savollar metodi deb ham atash mumkin. Bu metoddan o’quvchi- talabalarning o’zlashtirishini tezkor nazorat qilish hamda faolliklarini oshirish maqsadlarida mashg’ulotning turli bosqichlarida foydalanish mumkin. Buning uchun o’qituvchi darsning mavzusiga tegishli «Qalin» va «ingichka» savollar jadvalini oldindan tuzib olishi kerak. Bunday jadvaldagi savollardan darsning uchta bosqichlaridan boshlanish (chaqiruv) bosqichida – mavzuni o’rganilgunicha savollar; anglab yetish bosqichida — o’qish, eshitish jarayonidagi o’rganilayotgan ma’lumotlarni faol qayd etishga, fikrlashga yordam beruvchi savollar; o’tilgan mavzuni mustahkamlash bosqichida — darsdagi ma’lumotlarning to’g’ri va to’liq o’zlashtirilganligini nazorat qilish hamda ularni takrorlashga yo’naltirilgan savollardan foydalanish mumkin. Bolaning o‘quv faoliyatini rivojlantirishda turli o‘yinlardan foydalanish katta ahamiyat kasb etadi. Bolalar o‘yin orqali o‘z bilimlarini mukammallashtiradilar va uni chuqur o‘zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, ta’lim jarayonida qo`llanadigan didaktik o‘yinlarning roli beqiyosdir. Didaktik o‘yinlar ta’lim jarayoni samaradorligini oshiradi, ta’lim jarayonida o‘quvchilar faolligini, o‘qish motivlarini rivojlantiradi. O‘qish motivlari ta’lim jarayonini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda ham muhim o‘rin tutadi. Hozirgi davrda intergaol usullar asosida ta’limni tashkil etishga katta e’tibor qaratilmoqda. Interfaol usullar o‘quvchilar qobiliyati, imkoniyati va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ta’lim shakllarini amalga oshirish uchun ko‘zlangan natijaga erishishda eng qulay yo‘l va usullarning tanlash va ishlab chiqish mahorati ekan, u haqiqatdan ham ta’lim jarayoni unumdorligini oshiradi, o’quvchilarning mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o‘quvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish ko‘nikma va malakalarini shakllantiradi. Boshlang‘ich sinf o’qituvchilarining har bir darsni tashkil etish uchun turli didaktik o‘yinlardan foydalanishlari yaxshi samara beradi. Chunki 6-7 yoshli bolalar hayotida maktab davri ancha murakkab davr bo‘lib, bolalar oldida jiddiy sinov turadi. Bola yangi hayot - maktab hayotiga kirib boradi. Endi u yangi jamoaning a’zosi ekanligini his etishga, intizomga bo‘ysunishga, yangi rejimga moslashishga majbur bo`lmaydi. Bola yosh bo‘lishiga qaramay, endi uning maktabda oqish, uy vazifalarini bajarish, murakkab materiallarni o‘rganish kabi zarur yumushlari ko‘p. Muhimi, o‘yindan maktabga, kundalik majburiy va davomli mehnatga o‘tish bola hayotida tub burilishdir. Hatto maktabgacha tarbiya muassasalaridan kelgan bolalar uchun ham bu oson kechmaydi. Uydan maktabga kelgan bolalarga esa yana ham qiyin. Ayniqsa, sinfda 40-45 daqiqalik darsda o‘tirish, tinglash va topshiriqlarni bajarish, uzoq aqliy mehnat bolani tez toliqtiradi. Bola maktabdan, o‘qishdan sovib ketishi mumkin. Shuning uchun ham o‘qituvchilar bolalarning maktabdagi hayotini qiziqarli tashkil etishga intilishlari, motiv hosil qilish va uni rivojlantirishga harakat qilishlari lozim. Motiv o‘z-o‘zidan hosil bolmaydi. Uni bolalar yoshiga va psixologik xususiyatlariga mos didaktik o‘yinlar va mustaqil ishlar vositasida hosil qilish mumkin. Ayniqsa boshlang‘ich ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalangan holda darslarni qiziqarli olib borish natijasida o’quvchilarni darsga jalb etish samarali bo‘ladi. Shunday darslarda bolalar diqqati to’liq jalb etiladi, xotirasi yaxshi ishlaydi. Motivlar o‘quvchilarning bilimlarini chuqur egallashlariga yordam beradi. Shuning uchun ham boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ta’lim jarayonini qiziqarli motivlar asosida tashkil etishga e’tibor qaratishlari zarur. Hikoya usuli boshlang'ich sinflarda ko`p qo`llaniladi. Ta'lim mazmuni o`quvchiga qisman tanish bo`lsa suhbat usuli qo`llaniladi. Og`zaki bayon qilish usulida har ikkala faoliyatning o`qituvchining bayon qilishi va o`quvchilarning shu bayon qilingan bilimlarini diqqat bilan tinglab ongli va mustahkam o`zlashtirishlari birligiga amal qiladi. Hikoya maktab ta'lim tizimida eng ko`p qo`llanadigan usul bo`lib, u hamma sinflarda barcha fanlarni o`qitishda, maktab ta'limining hamma bosqichlarida qo`llaniladi. Boshlang`ich sinflarda bu ancha qisqa va aniq bo`ladi, sinflarning o`rta guruhiga kеlib hikoya ancha kattaroq hajmda va davomli bo`ladi. Chunki 6-7 yoshli bolalar hayotida maktab davri ancha murakkab davr bo‘lib, bolalar oldida jiddiy sinov turadi. Bola yangi hayot - maktab hayotiga kirib boradi. Endi u yangi jamoaning a’zosi ekanligini his etishga, intizomga bo‘ysunishga, yangi rejimga moslashishga majbur bo`lmaydi. Bola yosh bo‘lishiga qaramay, endi uning maktabda oqish, uy vazifalarini bajarish, murakkab materiallarni o‘rganish kabi zarur yumushlari ko‘p. Muhimi, o‘yindan maktabga, kundalik majburiy va davomli mehnatga o‘tish bola hayotida tub burilishdir. Hatto maktabgacha tarbiya muassasalaridan kelgan bolalar uchun ham bu oson kechmaydi. Uydan maktabga kelgan bolalarga esa yana ham qiyin. Ayniqsa, sinfda 40-45 daqiqalik darsda o‘tirish, tinglash va topshiriqlarni bajarish, uzoq aqliy mehnat bolani tez toliqtiradi. Bola maktabdan, o‘qishdan sovib ketishi mumkin. Shuning uchun ham o‘qituvchilar bolalarning maktabdagi hayotini qiziqarli tashkil etishga intilishlari, motiv hosil qilish va uni rivojlantirishga harakat qilishlari lozim. Motiv o‘z-o‘zidan hosil bolmaydi. Uni bolalar yoshiga va psixologik xususiyatlariga mos didaktik o‘yinlar va mustaqil ishlar vositasida hosil qilish mumkin. Ayniqsa boshlang‘ich ta’lim jarayonida interfaol usullardan foydalangan holda darslarni qiziqarli olib borish natijasida o’quvchilarni darsga jalb etish samarali bo‘ladi. Shunday darslarda bolalar diqqati to’liq jalb etiladi, xotirasi yaxshi ishlaydi. Motivlar o‘quvchilarning bilimlarini chuqur egallashlariga yordam beradi. Shuning uchun ham boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ta’lim jarayonini qiziqarli motivlar asosida tashkil etishga e’tibor qaratishlari zarur. Hikoya usuli boshlang'ich sinflarda ko`p qo`llaniladi. Ta'lim mazmuni o`quvchiga qisman tanish bo`lsa suhbat usuli qo`llaniladi. Og`zaki bayon qilish usulida har ikkala faoliyatning o`qituvchining bayon qilishi va o`quvchilarning shu bayon qilingan bilimlarini diqqat bilan tinglab ongli va mustahkam o`zlashtirishlari birligiga amal qiladi. Hikoya maktab ta'lim tizimida eng ko`p qo`llanadigan usul bo`lib, u hamma sinflarda barcha fanlarni o`qitishda, maktab ta'limining hamma bosqichlarida qo`llaniladi. Boshlang`ich sinflarda bu ancha qisqa va aniq bo`ladi, sinflarning o`rta guruhiga kеlib hikoya ancha kattaroq hajmda va davomli bo`ladi. O`quvchilar darsga yetarli darajada tayyor bo`lsa o`qituvchi rahbarligida muammoli savollarga javoblarni o`zlari axtarib topadigan suhbatlar maqsadga muvofiqdir. Bunday suhbatlar evritsik izlanish, ahtarib topish haraktеrida bo`ladi. Suhbatlar, ayniqsa, o`qitishning tarbiyalovchilik haraktеrida dunyoqarash, e’tiqodni tarkib toptirishda qo`l kеladi. Suhbatlar butun sinf hamda o`quvchilarning ayrim guruhlari bilan ham o`tkaziladi. Texnologiya darslarini interfaol usullar asosida tashkil etish, o’quvchilar bilimini oshirish, og’zaki nutqini o’stirish maqsadida “Reklama” metodidan foydalandik. Bu metod boshlang’ich sinf texnologiya darslarida qo’llanilsa o’quvchilarning kitob o’qishga bo’lgan ishtiyoqi, og’zaki nutqi shakllanadi, so’z boyligi oshadi, har bir mavzuga savol tuza olishga, erkin va mustaqil fikrlashga o’rganadilar. Ushbu metod orqali o’quvchilar bajargan ishlarini, yasagan narsalarini reklama qiladilar. Reklama qilish jarayonida tayyorlangan buyumga xos sifatlarni ochib beradilar. Xulosa qilib aytganda boshlang’ich sinf o’quvchilari boshqarishga moyil, qiziquvchan, ta’sirchan bo’lganliklari uchun ham o’qituvchidan o’quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo’lgan, darsni oson o’zlashtirishlarini, bilimlarni mustahkam o’rganishni kafolatlaydigan metodlarni tanlashi va foydalanishi talab etiladi. Interfaol usulardan foydalanishda ta`limning mazmunini belgilash, ta`lim- tarbiyaning shakllari va vositalarini tayyorlash, o’quvchilarning bilimlarni keng egallashi va ma`naviy fazilatlarni o’zlashtirishga yo`naltirilgan topshiriqlar tizimini ishlab chiqish, ta`limning natijasi va o’zlashtirish darajasini aniqlash ularni ob`ektiv baholash uchun test vazifalarini tayyorlash kabilar tashkil qiladi. Ta’lim, ilim berish – tarbiyani ham o’z ichiga oladi. Ta’lim ishi – Respublikamizni aql – zakovat va ilm borasidagi kuch quvvatini rivojlantirish, jamiyat, davlat va oila oldidagi o’z mas’uliyatini anglaydigan har jihatdan barkamol, erkin shaxslarni shakllantirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Savollar. 1. Axborot texnologiyalari deganda nimani tushunasiz? 2. Innovatsion texnologiya deganda nimani tushunasiz? 3. Innovatsion ta’lim texnologiyalaridan namuna keltiring. O`quvchilar darsga yetarli darajada tayyor bo`lsa o`qituvchi rahbarligida muammoli savollarga javoblarni o`zlari axtarib topadigan suhbatlar maqsadga muvofiqdir. Bunday suhbatlar evritsik izlanish, ahtarib topish haraktеrida bo`ladi. Suhbatlar, ayniqsa, o`qitishning tarbiyalovchilik haraktеrida dunyoqarash, e’tiqodni tarkib toptirishda qo`l kеladi. Suhbatlar butun sinf hamda o`quvchilarning ayrim guruhlari bilan ham o`tkaziladi. Texnologiya darslarini interfaol usullar asosida tashkil etish, o’quvchilar bilimini oshirish, og’zaki nutqini o’stirish maqsadida “Reklama” metodidan foydalandik. Bu metod boshlang’ich sinf texnologiya darslarida qo’llanilsa o’quvchilarning kitob o’qishga bo’lgan ishtiyoqi, og’zaki nutqi shakllanadi, so’z boyligi oshadi, har bir mavzuga savol tuza olishga, erkin va mustaqil fikrlashga o’rganadilar. Ushbu metod orqali o’quvchilar bajargan ishlarini, yasagan narsalarini reklama qiladilar. Reklama qilish jarayonida tayyorlangan buyumga xos sifatlarni ochib beradilar. Xulosa qilib aytganda boshlang’ich sinf o’quvchilari boshqarishga moyil, qiziquvchan, ta’sirchan bo’lganliklari uchun ham o’qituvchidan o’quvchilarning yosh xususiyatlariga mos bo’lgan, darsni oson o’zlashtirishlarini, bilimlarni mustahkam o’rganishni kafolatlaydigan metodlarni tanlashi va foydalanishi talab etiladi. Interfaol usulardan foydalanishda ta`limning mazmunini belgilash, ta`lim- tarbiyaning shakllari va vositalarini tayyorlash, o’quvchilarning bilimlarni keng egallashi va ma`naviy fazilatlarni o’zlashtirishga yo`naltirilgan topshiriqlar tizimini ishlab chiqish, ta`limning natijasi va o’zlashtirish darajasini aniqlash ularni ob`ektiv baholash uchun test vazifalarini tayyorlash kabilar tashkil qiladi. Ta’lim, ilim berish – tarbiyani ham o’z ichiga oladi. Ta’lim ishi – Respublikamizni aql – zakovat va ilm borasidagi kuch quvvatini rivojlantirish, jamiyat, davlat va oila oldidagi o’z mas’uliyatini anglaydigan har jihatdan barkamol, erkin shaxslarni shakllantirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Savollar. 1. Axborot texnologiyalari deganda nimani tushunasiz? 2. Innovatsion texnologiya deganda nimani tushunasiz? 3. Innovatsion ta’lim texnologiyalaridan namuna keltiring. 4. Interfaol usullar deganda nimani tushunasiz? 5. Interfaol usullardan foydalanishning asosiy maqsadi nima? 6. Texnologiya darslarida qaysi interfaol usullardan foydalanish mumkin? 7. Dars jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati haqida gapiring. 8. Darsda interfaol usullardan nima maqsadda foydalaniladi? 4. Interfaol usullar deganda nimani tushunasiz? 5. Interfaol usullardan foydalanishning asosiy maqsadi nima? 6. Texnologiya darslarida qaysi interfaol usullardan foydalanish mumkin? 7. Dars jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati haqida gapiring. 8. Darsda interfaol usullardan nima maqsadda foydalaniladi?