Texnologiya darslarida STEM ta’limi

Yuklangan vaqt

2024-06-09

Yuklab olishlar soni

6

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

24,9 KB


Texnologiya darslarida STEM ta’limi Reja: 1. «STEAM – ta’lim» va uning komponentlari 2. «STEAM – ta’lim» ning asosiy pedagogik tamoyillari Texnologiya darslarida STEM ta’limi Reja: 1. «STEAM – ta’lim» va uning komponentlari 2. «STEAM – ta’lim» ning asosiy pedagogik tamoyillari
Texnologiyalarning jadal rivojlanishi kelgusida faoliyati yuqori texnologiyalar bilan “IT” mutaxassislar, “big data” mutaxassislari, dasturchilar kasblariga talab katta bo‘ladi. Bu kabi ijtimoiy buyurtmaga ta’lim tizimi robototexnika, dasturlash, modellashtirish (STEAM) to‘garaklari sonining ortishi bilan javob qilmoqda. Biroq ilmiy-texnik bilimlar yetarli emasligi haqida fikr tobora ko‘p takrorlanmoqda. Kelgusida “4K” deb nom olgan XXI asr ko‘nikmalariga talab ortadi. Bu ko‘nikmalarni faqat laboratoriyalarda yoki ma’lum matematik algoritmlarni bilish orqali egallab bo‘lmaydi. Aynan shuning uchun ham mutaxassislar STEAM-fanlarni ko‘proq va tez-tez o‘qishlariga to‘g‘ri kelmoqda. «STEAM – ta’lim»ning asosiy komponentlarini joriy qilish har bir umumta’lim maktabida alohida iqtidorli bolalarni aniqlash uchun eng yaxshi muhitni yaratishga ko‘mak beradi. «STEAM – ta’lim» XXI asr innovatsion texnologiyalariga asoslangan, maqsadi bolalarda yangi tipdagi fikrlashni rivojlantirish bo‘lgan yangi ta’lim tizimidir. Bu –an’anaviy o‘qitish metodikasidan farq qiladigan va ijodiy hamda tahliliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga asoslangan tamomila yangicha yondashuvdir. STEM asosida mazkur tushunchaning yangi variantlari shakllandi, ulardan tobora keng tarqalganlari STEAM (Science – tabiiy fanlar, Technology – texnologiyalar, Engineering – texnik ijodkorlik, Art – san’at, Mathematics – matematika) hamda STREM (fan, texnologiyalar, robot texnikasi, injeneriya va matematika) hisoblanadi.«STEAM – ta’lim» komponentlari quyidagilardan iborat: fanlararo integrativ yondashuv; ilmiy-texnik bilimlardan real hayotda foydalanish; tanqidiy fikrlash; o‘z kuchiga ishonchni tarbiyalash; faol kommunikatsiya va jamoaviy ish; texnik fanlarga qiziqishni rivojlantirish; loyihalarga kreativ va innovatsion yondashuv; texnik ijodkorlikka motivatsiyani rivojlantirish; kasbga erta yo‘naltirish.Mazkur yondashuv asosidagi batafsil ko‘rib chiqamiz.U nimasi bilan an’anaviy ta’limdan farq qiladi va bola tafakurini qanday rivojlantiradi? Masalan, ikkinchi sinf o‘quvchilariga “Atrof-muhit” mavzusi quyidagicha taqdim qilinadi. Texnologiyalarning jadal rivojlanishi kelgusida faoliyati yuqori texnologiyalar bilan “IT” mutaxassislar, “big data” mutaxassislari, dasturchilar kasblariga talab katta bo‘ladi. Bu kabi ijtimoiy buyurtmaga ta’lim tizimi robototexnika, dasturlash, modellashtirish (STEAM) to‘garaklari sonining ortishi bilan javob qilmoqda. Biroq ilmiy-texnik bilimlar yetarli emasligi haqida fikr tobora ko‘p takrorlanmoqda. Kelgusida “4K” deb nom olgan XXI asr ko‘nikmalariga talab ortadi. Bu ko‘nikmalarni faqat laboratoriyalarda yoki ma’lum matematik algoritmlarni bilish orqali egallab bo‘lmaydi. Aynan shuning uchun ham mutaxassislar STEAM-fanlarni ko‘proq va tez-tez o‘qishlariga to‘g‘ri kelmoqda. «STEAM – ta’lim»ning asosiy komponentlarini joriy qilish har bir umumta’lim maktabida alohida iqtidorli bolalarni aniqlash uchun eng yaxshi muhitni yaratishga ko‘mak beradi. «STEAM – ta’lim» XXI asr innovatsion texnologiyalariga asoslangan, maqsadi bolalarda yangi tipdagi fikrlashni rivojlantirish bo‘lgan yangi ta’lim tizimidir. Bu –an’anaviy o‘qitish metodikasidan farq qiladigan va ijodiy hamda tahliliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga asoslangan tamomila yangicha yondashuvdir. STEM asosida mazkur tushunchaning yangi variantlari shakllandi, ulardan tobora keng tarqalganlari STEAM (Science – tabiiy fanlar, Technology – texnologiyalar, Engineering – texnik ijodkorlik, Art – san’at, Mathematics – matematika) hamda STREM (fan, texnologiyalar, robot texnikasi, injeneriya va matematika) hisoblanadi.«STEAM – ta’lim» komponentlari quyidagilardan iborat: fanlararo integrativ yondashuv; ilmiy-texnik bilimlardan real hayotda foydalanish; tanqidiy fikrlash; o‘z kuchiga ishonchni tarbiyalash; faol kommunikatsiya va jamoaviy ish; texnik fanlarga qiziqishni rivojlantirish; loyihalarga kreativ va innovatsion yondashuv; texnik ijodkorlikka motivatsiyani rivojlantirish; kasbga erta yo‘naltirish.Mazkur yondashuv asosidagi batafsil ko‘rib chiqamiz.U nimasi bilan an’anaviy ta’limdan farq qiladi va bola tafakurini qanday rivojlantiradi? Masalan, ikkinchi sinf o‘quvchilariga “Atrof-muhit” mavzusi quyidagicha taqdim qilinadi.
Avval bolalar qisqa hujjatli filmni ko‘radi, mavzuga oid ta’limiy o‘yinlarni o‘ynaydi, o‘qituvchi bilan birga maxsus topshiriqlarni bajaradi. Ularda turli tirik mavjudotlar va tabiiy zonalar haqida tasavvur hosil bo‘ladi, ular shu mavzuga rasmlar chizadi yo turli narsalar yasaydi, shu tariqa tajriba yo‘li bilan bilim oladi. Keyin ular har bir mavzuni alohida o‘rganadi: audioyozuvlarni tinglaydi, internetdan kerakli saytlarni ko‘radi, bu mustaqil tayyorgarlik vaqti hisoblanadi. Keyin bolalar mavzuni qanchalik tushunganini aniqlash uchun test o‘tkaziladi, faqat shundan keyin o‘quvchilar o‘zi audio yoki videomateriallar tayyorlaydi yoki o‘zining blogida atrof – olam mavzusida insho, bayon yozadi. Bu bosqich mazmun yaratish deb yuritiladi. So‘nggi qadam – butun sinf birgalikda atrof-muhitdagi o‘zgarishlar: aynan havoga zararli gazlar chiqarishni kamaytirish haqida 10 daqiqalik videoni suratga oladi. Bu bosqichda bolalar o‘zining mavzuga oid bilimlarini (hamma o‘rganganlarini) namoyish qiladi. Albatta, «STEAM – ta’lim»yondashuvi an’anaviysidan anchagina farq qilishini ko‘rib turibmiz:bolalar mustaqil tayyorgarlikka ko‘p vaqt ajratadi, muammolarni topish va ularni mustaqil hal qilishga o‘rganadi. Bolalar muvaffaqiyatli yo muvaffaqiyatsiz o‘quv tajribasi bilan o‘rtoqlashadi, loyihalar va ma’lum muammolarni hal qilish ustida birgalikda ishlaydi. Pirovardida, «STEAM – ta’lim» yondashuvda, o‘qituvchi tomonidan berilgan materialni yod olishga emas avvalo, o‘quv ko‘nikmalarini rivojlantirishga e’tibor qaratiladi. Uning asosini yangi g‘oyalarni yaratish qobiliyati, mustaqil tayyorgarlik ko‘nikmalari, hamkorlikdagi ish, doimiy ravishda xatolar ustida ishlash va o‘quv masalalarini hal qilish tashkil etadi. «STEAM – ta’lim» yondashuvning asosiy g‘oyasi shunday: amaliyot xuddi nazariy bilim kabi muhim, ya’ni o‘qiyotib nafaqat miya, balki qo‘llarni ham ishlatish lozim. Faqat sinf ichida o‘qitish jadal o‘zgarayotgan olamning ortidan quvib yetolmaydi. «STEAM – ta’lim»yondashuvning asosiy farqi ko‘plab predmetlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish uchun bolalar nafaqat miyasi, balki qo‘llaridan ham foydalanadi. Olinayotgan bilimlarni ular mustaqil “kashf etadi”. Avval bolalar qisqa hujjatli filmni ko‘radi, mavzuga oid ta’limiy o‘yinlarni o‘ynaydi, o‘qituvchi bilan birga maxsus topshiriqlarni bajaradi. Ularda turli tirik mavjudotlar va tabiiy zonalar haqida tasavvur hosil bo‘ladi, ular shu mavzuga rasmlar chizadi yo turli narsalar yasaydi, shu tariqa tajriba yo‘li bilan bilim oladi. Keyin ular har bir mavzuni alohida o‘rganadi: audioyozuvlarni tinglaydi, internetdan kerakli saytlarni ko‘radi, bu mustaqil tayyorgarlik vaqti hisoblanadi. Keyin bolalar mavzuni qanchalik tushunganini aniqlash uchun test o‘tkaziladi, faqat shundan keyin o‘quvchilar o‘zi audio yoki videomateriallar tayyorlaydi yoki o‘zining blogida atrof – olam mavzusida insho, bayon yozadi. Bu bosqich mazmun yaratish deb yuritiladi. So‘nggi qadam – butun sinf birgalikda atrof-muhitdagi o‘zgarishlar: aynan havoga zararli gazlar chiqarishni kamaytirish haqida 10 daqiqalik videoni suratga oladi. Bu bosqichda bolalar o‘zining mavzuga oid bilimlarini (hamma o‘rganganlarini) namoyish qiladi. Albatta, «STEAM – ta’lim»yondashuvi an’anaviysidan anchagina farq qilishini ko‘rib turibmiz:bolalar mustaqil tayyorgarlikka ko‘p vaqt ajratadi, muammolarni topish va ularni mustaqil hal qilishga o‘rganadi. Bolalar muvaffaqiyatli yo muvaffaqiyatsiz o‘quv tajribasi bilan o‘rtoqlashadi, loyihalar va ma’lum muammolarni hal qilish ustida birgalikda ishlaydi. Pirovardida, «STEAM – ta’lim» yondashuvda, o‘qituvchi tomonidan berilgan materialni yod olishga emas avvalo, o‘quv ko‘nikmalarini rivojlantirishga e’tibor qaratiladi. Uning asosini yangi g‘oyalarni yaratish qobiliyati, mustaqil tayyorgarlik ko‘nikmalari, hamkorlikdagi ish, doimiy ravishda xatolar ustida ishlash va o‘quv masalalarini hal qilish tashkil etadi. «STEAM – ta’lim» yondashuvning asosiy g‘oyasi shunday: amaliyot xuddi nazariy bilim kabi muhim, ya’ni o‘qiyotib nafaqat miya, balki qo‘llarni ham ishlatish lozim. Faqat sinf ichida o‘qitish jadal o‘zgarayotgan olamning ortidan quvib yetolmaydi. «STEAM – ta’lim»yondashuvning asosiy farqi ko‘plab predmetlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirish uchun bolalar nafaqat miyasi, balki qo‘llaridan ham foydalanadi. Olinayotgan bilimlarni ular mustaqil “kashf etadi”.
«STEAM – ta’lim» yondashuv nafaqat ta’lim metodi, balki tafakkur tarzi ham. Ushbu ta’lim muhitida bolalar bilim oladi va shu vaqtning o‘zida undan foydalanishga o‘rganadi. Shu sababli ular katta bo‘lgach, real dunyoda hayotiy muammo bilan to‘qnash kelib, bu atrof-muhitning ifloslanishi yoki global iqlim o‘zgarishi bo‘lsin, bu kabi murakkab muammolarni faqat turli sohalarga oid bilimlar yordamida va birgalikda ishlab hal qilish mumkinligini tushunib yetadi. Bu o‘rinda birgina fandan olingan bilimlarga tayanish yetarli bo‘lmaydi. «STEAM – ta’lim» yondashuv ta’lim va o‘qitishga qarashlarni o‘zgartiradi. Amaliy qobiliyatlarga urg‘u berib, o‘quvchilar o‘z iroda kuchi, ijodiy salohiyati, egiluvchanligini rivojlantiradi, boshqalar bilan hamkorlikka o‘rganadi. Bu ko‘nikma va bilimlar asosiy o‘quv vazifalari, ya’ni butun ta’lim tizimi qaysi tomonga intilishini anglatadi.Bu texnologiya bo‘yicha ishlashning muhim xususiyati – aynan STEAM–loyiha ustida jamoaviy ishlash miyaning ijod, hissiyotlar uchun javob beradigan o‘ng yarim sharini ishga solish imkonini beradi. Bu texnologiya bo‘yicha muvaffaqiyatli loyiha ishlariga ko‘plab misollar keltirish mumkin. Agarki biz boshlang‘ich ta’limdano‘quvchilarimizni hayotga tayyorlar ekanmiz, ularga keyinchalik baribir kundalik hayotining bir qismiga aylanadigan qurollarni qo‘llashga ruxsat berishimiz kerak. Bunda «STEAM – ta’lim» dan foydalanib ishni tashkil qilishda quyidagi asosiy pedagogik tamoyillarni hisobga olish zarur: –integrativlik (ta’lim maqsadi, mazmuni, shakl va metodlarini belgilaydigan o‘qitish jarayoni komponentlarining o‘zaro aloqadorligi nazarda tutiladi); –onglilik va faollik (ma’lum va noma’lum o‘rtasida muayyan mantiqiy aloqalarni belgilash, predmet va hodisalar o‘rtasida sabab-oqibat aloqadorliklarni tushunishni ta’minlaydigan ta’lim oluvchining individual xususiyatlarini hisobga oladigan bilimlar bilan ishlashni nazarda tutadi); «STEAM – ta’lim» yondashuv nafaqat ta’lim metodi, balki tafakkur tarzi ham. Ushbu ta’lim muhitida bolalar bilim oladi va shu vaqtning o‘zida undan foydalanishga o‘rganadi. Shu sababli ular katta bo‘lgach, real dunyoda hayotiy muammo bilan to‘qnash kelib, bu atrof-muhitning ifloslanishi yoki global iqlim o‘zgarishi bo‘lsin, bu kabi murakkab muammolarni faqat turli sohalarga oid bilimlar yordamida va birgalikda ishlab hal qilish mumkinligini tushunib yetadi. Bu o‘rinda birgina fandan olingan bilimlarga tayanish yetarli bo‘lmaydi. «STEAM – ta’lim» yondashuv ta’lim va o‘qitishga qarashlarni o‘zgartiradi. Amaliy qobiliyatlarga urg‘u berib, o‘quvchilar o‘z iroda kuchi, ijodiy salohiyati, egiluvchanligini rivojlantiradi, boshqalar bilan hamkorlikka o‘rganadi. Bu ko‘nikma va bilimlar asosiy o‘quv vazifalari, ya’ni butun ta’lim tizimi qaysi tomonga intilishini anglatadi.Bu texnologiya bo‘yicha ishlashning muhim xususiyati – aynan STEAM–loyiha ustida jamoaviy ishlash miyaning ijod, hissiyotlar uchun javob beradigan o‘ng yarim sharini ishga solish imkonini beradi. Bu texnologiya bo‘yicha muvaffaqiyatli loyiha ishlariga ko‘plab misollar keltirish mumkin. Agarki biz boshlang‘ich ta’limdano‘quvchilarimizni hayotga tayyorlar ekanmiz, ularga keyinchalik baribir kundalik hayotining bir qismiga aylanadigan qurollarni qo‘llashga ruxsat berishimiz kerak. Bunda «STEAM – ta’lim» dan foydalanib ishni tashkil qilishda quyidagi asosiy pedagogik tamoyillarni hisobga olish zarur: –integrativlik (ta’lim maqsadi, mazmuni, shakl va metodlarini belgilaydigan o‘qitish jarayoni komponentlarining o‘zaro aloqadorligi nazarda tutiladi); –onglilik va faollik (ma’lum va noma’lum o‘rtasida muayyan mantiqiy aloqalarni belgilash, predmet va hodisalar o‘rtasida sabab-oqibat aloqadorliklarni tushunishni ta’minlaydigan ta’lim oluvchining individual xususiyatlarini hisobga oladigan bilimlar bilan ishlashni nazarda tutadi);