Технология таълимини модернизациялашнинг
назарий-методологик масалалари
Илм-фан,
таълим
ва
ишлаб
чиқариш
ўртасидаги
ўзаро
интеграция
жараёнларини
ривожлантириш
долзарб
масалалардан. Жумладан, технология таълимини модернизациялашда таълим тизимларининг ўзаро интеграция
жараёнларини босқичма-босқич, оддийдан-мураккабга қараб йўлга қўйилиши натижасида ишлаб чиқариш соҳалари учун
етук мутахассис кадрларни тайёрлашга эришилади.
Кадрларни тайёрлашдаги
ўзаро интеграция тизими
Т/р
Таълим турлари
Йўналиш ва
объектлар
Мақсади
Жараён
Натижа
1.
Мактабгача
таълим
Машғулот ва
ўйин ҳолатида
Бола
шахсини
соғлом
ва
етук,
маънавий,
ақлий
ҳамда
жисмоний
ривожланишини
мустаҳкамлаш
орқали
ижодий
қобилиятларини
ривожлантириш.
Бола шахсини шакллантириш, унинг
ижодий
қобилиятларини
ривожлантиришда бола ёшига мос
ҳолда
амалий
ва
ўйин
машғулотларини
ноанъанавий
усуллар орқали ташкил этилади.
Боланинг
ижтимоий
мослашувини ва таълим олишни
давом
эттиришга
тайёргарлигини
таъминлаш
орқали
умумий
ўрта
таълимга
тайёрлашга эришилади.
2.
Умумий ўрта
таълим
Технология
фани
(ўғил ва қиз
болалар)
Замонавий
техника
ва
технологиялари,
миллий
халқ
ҳунармандчилиги
усулларини
ўргатиш
орқали
ўқувчи
техник
тафаккури
ва
ишлаб
чиқариш
мустақиллигини
ривожлантириш
компетенцияларини шакллантириш.
Назарий
ва
амалий
машғулотлар
орқали ўқувчиларда ижтимоий ҳаёт
учун
зарур
билим,
кўникма
ва
малакаларни
эгаллаш,
компетенцияларни шакллантириш.
Касб-ҳунар
кўникмаларининг
ўзлаштирилишини
таъминлашга
ёрдам
берадиган
зарур
компетенциялар
шакллантирилади.
3.
Профессионал
таълим
(касбий таълим)
Касб ҳунар
мактаблари
(умумий)
Ўқувчиларнинг
танланган
касблар
ва
мутахассисликларни
эгаллаб
олишини,
амалий
кўникма
ва
малакасини
чуқур
ривожлантирилишини таъминлаш.
Ўқувчиларнинг
интеллектуал
қобилиятларини жадал ўстиришни,
мустақил
танқидий
фикрлашни,
чуқур,
шахсга
йўналтирилган,
табақалаштирилган
ҳамда
касб-
ҳунарга
йўналтирилган
билим
олишни таъминлаш.
Касблар
ва
мутахассисликлар
бўйича
ишлаш
ҳамда
олий
таълим ташкилотларида ўқишни
давом
эттириш
ҳуқуқига
эга
бўлади.
4.
Олий таълим
Технология
таълим
йўналиши
мисолида
Ижтимоий
соҳа
ва
иқтисодиёт
тармоқларининг
барқарор
ривожланишига
муносиб
ҳисса
қўшадиган,
меҳнат
бозорида
ўз
ўрнини
топа
оладиган
юқори
малакали кадрлар тайёрлаш.
Халқаро тажрибалардан келиб чиқиб,
олий таълимнинг илғор стандартларини
жорий этиш, жумладан технология
таълими ўқув дастурларида назарий
билим олишга йўналтирилган
таълимдан амалий кўникмаларни
шакллантиришга йўналтирилган таълим
тизими асосида амалга оширилади.
Юқори малакали кадрлар
тайёрланади.
ЎЗАРО ИНТЕГРАЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁНИ
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ
Ҳозирги вақтда технология таълимини амалдаги ҳолати ва
тўпланган тажриба ва таҳлиллар асосида қуйидагилар маълум
бўлди:
- таълим беришнинг замонавий инновацион ёндашув услубларини
кенг жорий этиш Ўзбекистон Республикаси иқтисодиёти кейинги 10 йил
ичида
дунёнинг
тараққий
этган
индустриал-технологик
локомотивлари
қаторига
кириши,
яъни
2030
йилга
келиб
иқтисодиётнинг
саноат
ва
технологик
тармоқлари
бўйича
жаҳонда
етакчи
давлатлардан
бирига
айланишига замин яратишда муҳим шартлардан биридир.
- Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга
Мурожаатномасида
тараққиётга
эришиш
учун
рақамли
билимлар
ва
замонавий ахборот технологияларини эгаллаш зарур ва шартлиги,
бу юксалишнинг энг қисқа йўлидан бориш имкониятини бериши, бугунги
кунда корхоналар рақамли технологиялардан мутлақо йироқда эканлиги
алоҳида
таъкидланиб,
рақамли
технологиялар
нафақат
маҳсулот
ва
хизматлар
сифатини
ошириши,
шунингдек
ортиқча
харажатларни
камайтириши, натижадорликни ошириши, бир сўз билан айтганда, одамлар
турмушини кескин яхшилаш мумкинлиги асослаб берилди.
- Иқтисодиётнинг барча соҳаларини рақамли технологиялар асосида
янгилашни назарда тутадиган “Рақамли Ўзбекистон – 2030” дастурини
ишлаб чиқиш ва жорий этиш вазифлари белгиланди. Бу эса саноатнинг
етакчи тармоқларини модернизациялаш ва рақобатдошликни кучайтириш,
соҳага илғор технологияларни жорий этиш, юқори технологияли корхоналар,
технопарклар,
ишлаб
чиқариш
корхоналари
ташкил
этиш,
замонавий
муҳандислик-коммуникация инфратузилмаларини барпо этишга янада кенг
имкониятлар яратади.
Шу боис технология таълимини
модернизациялашда
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
Энг янги авлод технологияларининг ривожланишидаги кечикиш
миллий иқтисодиётнинг рақобатдошлигини пасайтириши, шунингдек,
ўсиб
бораётган
геосиёсий
рақобат
шароитида
унинг
заифлигини
ошириши мумкин.
Хусусан,
саноатда
кутилаётган
янги
технологик
ўзгаришлар
шароитида умумий ўрта таълим мактабларида технология фанини
ўқитиш ўқувчиларда ижодкорлик қобилияти ва меҳнат кўникмаларини
ривожлантириш,
уларда
мактабдан
кейинги
таълим
босқичи
ёки
мустақил
ҳаётга
қадам
қўйишда
зарур
бўладиган
базавий
компетенциялар ва дунёқарашларни шакллантиришда асосий ечим
бўлиб хизмат қилади.
Технология фанини ўзлаштирган умумий ўрта таълим мактаблари
битирувчилари
саноат
соҳасининг
барча
тармоқларида
хусусий
инжиниринг, илмий тадқиқот ва тажриба конструкторлик базаларининг
янада
ривожланиши,
бошқача
қилиб
айтганда
юқори
қийматли
рақобатбардош саноат маҳсулотлари ишлаб чиқарилишида “драйвер”
ролини бажаради.
Ишлаб чиқариш жараёнлари юқори даражада саноатлашган Буюк
Британия, Франция, Германия, АҚШ, Израил, Жанубий Корея, Хитой
Халқ
Республикаси
ва
бошқа
ривожланган
давлатлар
таълим
тизимида ҳам технология фани умумий таълимнинг асосий бўғини
ҳисобланиб,
жаҳон
меҳнат
бозорига
малакали
мутахассислар
тайёрлашнинг муҳим босқичлари ва ташкил этувчиларидан бири деб
қаралади.
Халқ таълими вазирлиги тизимида 11 йиллик таълим
жорий
қилиниши
ва
ўрта
махсус
касб-ҳунар
таълими
тизимининг
функциялари
ўзгариши
ҳисобига
технология
фанини ўқитишнинг институционал ривожланишида айрим
бўшлиқ ва камчиликлар юзага келган, шу жумладан:
технология фанининг Давлат таълим стандарти, малака
талаблари, ўқув дастурларида ўзаро ва бошқа таълим
тизимлари
ўртасидаги
интеграциянинг
таъминланмаганлиги;
рақобатбардош
вариатив
дастурларнинг
ишлаб
чиқилмаганлиги;
баҳолашнинг
миллий
формати
ва
мезонлари,
технологиялари, методикасининг яратилмаганлиги;
умумий ўрта таълим мактабларида ўқитиладиган амалдаги
технология
фани
мазмуни,
мустақил
ҳаётда
қўллаш
имконияти
бўлган
технологик
саводхонликни,
танқидий
фикрлаш
ва
ижодкорлик
компетенцияларини
шакллантириш учун етарли эмаслиги;
технология
фани
меъёрий
ҳужжатларида
баҳолаш
мезонларининг
фақат
битирувчи
компетенцияси
учун
ишланганлиги,
методик
ва
дидактик
материалларнинг
етишмаслиги;
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
технология фанини ўқитишда метапредмет компетенциялар ва
фанлараро боғлиқликнинг камлиги;
технология
фани
мазмунига
мехатроника,
робототехника,
электротехника,
автоматика,
ардуино
каби
Ўзбекистон
иқтисодиёти
ривожи
учун
зарур
бўладиган
элементларнинг
киритилмаганлиги;
таълим олувчиларда кучли мотивацияни шакллантириш учун
замонавий техника-технологиялардан фойдаланишдаги тактил
компетенцияларни ривожлантиришга йўналтирилган жиҳоз ва
ускуналарнинг етишмаслиги;
технология
фани
моддий-техника
базасини
эскирганлиги,
замонавий техника ва технологиялар билан жиҳозланмаганлиги
ҳамда бюджетдан маблағ билан таъминлаш бўйича етарли
чоралар кўриш юзасидан таклифлар ишлаб чиқилмаганлиги;
педагогларнинг
методик
таъминотини
яхшилаш,
технология
фани ўқитувчилари ва менторлари учун янгиликларни ўргатиш
учун масофадан ўқитиш курсларини жорий этилмаганлиги;
педагог-кадрларни тайёрлаш сифати бугунги кун талабларига
мос келмаслиги технология фанини ўқитишни тубдан қайта
кўриб чиқиш ва замон талабига мос равишда янгилашни тақазо
этмоқда.
Ҳозирги кунда технология фанини ўқитишнинг институционал
ривожланишида юзага келган айрим бўшлиқ ва камчиликлар
бўйича мактабгача таълим, Халқ таълими, Олий ва ўрта махсус
таълими, таълим сифатини назорат қилиш Давлат инспекцияси
ва бошқа тегишли ташкилотлар билан ҳамкорликда самарали
ишлар олиб борилмоқда. Масалан,
Технология фани Миллий дастури
Технология таълими узвийлигини
таъминлаш Концепцияси
Методик таъминоти (дарслик, ўқитувчи
китоби, иш дафтари, мультимедиа
иловалари)
Баҳолаш тизими
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
4-синф. Технология фани дарслиги
Робототехника асослари
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
II.3
II.2
Ёғочга ишлов бериш технологияси
II.1
Метериалларга ишлов бериш
технологияси
2-боб
Металлга ишлов бериш технологияси
Композит материалар
II.3. Композит материаллар
1. Композит материал
турлари.
2.
Асбоб-ускуна
ва
мосламалар.
3.
Хавфсизлик
техникаси қоидалари.
4.
Полимер
лойдан
сувенир ясаш.
5. 3Д ручкада ҳар хил
уч ўлчамли объектлар
ясаш.
Композит
материаллар
–
ўзаро
унча
таъсирлашмайдиган,
компонент
(аралашма)ларнинг ҳажмий бирикишидан ҳосил бўладиган ва компонентлар бир-
биридан аниқ чегара билан ажралиб турадиган материаллардир.
1-матрица (боғловчи материал),
2-арматура (мустаҳкамловчи) элемент,
3-ажралиш юзаси (чегараси).
ТЕХНОЛОГИЯ ВА ДИЗАЙН
3Д РУЧКА – ҳар хил уч ўлчамли шакллар чизиш учун ишлатиладиган
асбобдир. Унинг асосий хом ашёси полимер материаллари ҳисобланади.
“Д” – бу инглизча “Доодлер” сўзидан олинган бўлиб, “ихтиёрий равишда
бошқа бирор нарса билан шуғулланиш” маъносини билдиради. “3Доодлер” деб
аталган дунёдаги биринчи 3Д ручка Американинг “WобблеWоркс” компанияси
томонидан ишлаб чиқилган. 3Д ручкани ишлаб чиқарилишига асоси сабаб, 3Д
принтер
ёрдамида
тайёрланган
турли
маҳсулот
ва
моделларни
камчиликларини тузатишдан иборат бўлган.
“ABS”
пластик
“PLA”
пластик
Иссиқ 3Д ручка
Совуқ 3Д ручка
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
4-БОБ. МЕХАТРОНИКА – LEGO EDUCATION “ОДДИЙ МЕХАНИЗМЛАР”
Мехатроника ҳақида тушунча. Оддий механизмлар
1
Робототехника (конструкциялаш, лойиҳалаш, дастурлаш)
3
Мехатроник тизим
Мехатроника ўзи нима?
Мехатроника замонавий илм-фан ва технологиянинг янги йўналиши бўлиб, сўнгги
ўн йилликда бутун дунёда жадал ривожланмоқда.
Мехатроника атамаси иккита қисмдан иборат – “mexan”, МЕХАНИКА ва “tronik”,
ЭЛЕКТРОНИКА сўзлари бирикмасидан олинган бўлиб, механика ва электрониканинг
ютуқларини бирлаштириш натижасида пайдо бўлган.
Мехатрониканинг мақсади – янги имкониятларга эга бўлган ақлли ва ҳаракатланувчи
машина ва механизмларни лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришдан иборат.
Мехатрониканинг вазифаси – механика, электроника ва ахборот технологиялари
(компьютер) соҳаларидаги билимларни бирлаштиришдир.
Мехатроника ва робототехника тушунчалари нима учун биргаликда
ишлатилади?
Ушбу тушунчаларнинг кўпинча биргаликда қўлланилиши сабаби оддий:
робототехника мехатрониканинг энг машҳур соҳаси ҳисобланади. Бундан
ташқари,
мехатроника
айнан робототехника
ва
робототехник
тизимлар,
машиналар каби қурилмаларни ишлаб чиқиш билан шуғулланади.
– бу ҳар ким йиға оладиган интерфаол
роботдир.
OTTO РОБОТИ
“ТЕХНОЛОГИЯ ВА ДИЗАЙН” ВА “СЕРВИС ХИЗМАТИ” ЙЎНАЛИШЛАРИ
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
Робот
Кир ювиш машинаси
Чанг ютгич
Мультиварка
Робот ойна айртгич
Технология фанининг амалдаги жорий ҳолати ва тўпланган тажрибалар таҳлили мавжуд бўшлиқ ва камчиликлардан келиб чиққан
ҳолда, аввало технология фанини ўқитишни ривожлантиришнинг асосий тенденцияларини белгилаб олиш керак. Бу тенденцияларга:
таълим
соҳаси
ривожланган
хорижий
мамлакатларнинг
таълим
соҳасида
меъёрларни белгилаш тажрибасидан миллий хусусиятларни ва мамлакатда
амалга оширилаётган ислоҳотларни ҳисобга олган ҳолда такомиллаштириш;
ўқув-тарбия жараёни самарадорилигини ва натижавийлигини таъминлашда
инновацион педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларини тадбиқ этиш;
технология фани моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва бюджетдан маблағ
билан таъминлашнинг самарадорлигини ошириш;
технология фани Давлат таълим стандарти талабларининг таълим сифати ва кадрлар
тайёрлашга қўйиладиган халқаро талабларга мувофиқлигини таъминлаш;
технология фани бўйича умумий ўрта таълим муассасалари битирувчиларига қўйиладиган
малака талабларини интеграцион ёндошувлар асосида ишлаб чиқиб амалиётга татбиқ этиш;
ўқувчи-ёшларни тарбиялаш ва уларни бандлигини таъминлашда технология
фани бўйича синфдан ва мактабдан ташқари таълимнинг замонавий усуллари ва
йўналишларини жорий этиш;
технология
фанининг
Давлат
таълим
стандарти,
малака
талаблари,
ўқув
дастурларида ўзаро ва бошқа таълим тизимлари ўртасидаги интеграциянинг
таъминлаш;
рақобатбардош вариатив ўқув модулларини ишлаб чиқиш;
баҳолашнинг миллий формати ва мезонлари, технологиялари, методикасини
яратиш;
технология таълими жараёнига замонавий усул ва рақамли технологияларни
жорий этиш;
технология фани мазмунини сифат жиҳатидан янгилаш, шунингдек ўқитиш методикасини
такомиллаштириш,
таълим-тарбия
жараёнига
индивидуаллаштириш
тамойилларини
босқичма-босқич татбиқ этиш;
технология фани мақоми, умумтаълим фанлари билан ўзаро интеграцияси ва ўқувчиларни
касб-ҳунарга йўналтириш ишларини ташкил этиш;
ўқув-тарбия жараёни самарадорилигини ва натижавийлигини таъминлашда
инновацион педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларини тадбиқ этиш;
технология фани моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва бюджетдан маблағ
билан таъминлашнинг самарадорлигини ошириш;
эркин
бозор
муносабатларига
ва
хусусий
мулк
устуворлигига
асосланган
иқтисодиётни ривожланиши ҳамда тадбиркорлик, касаначилик фаолиятини кенг
жорий қилишда ўқувчи шахси, унинг интилишлари, қобилияти ва қизиқишларини
аниқлаш;
технология
фани
мазмуни,
мустақил
ҳаётда
қўллаш
имконияти
бўлган
технологик
саводхонликни, танқидий фикрлаш ва ижодкорлик компетенцияларини шакллантириш;
таълим жараёнига миллий, умуминсоний ва маънавий қадриятлар асосида ўқувчиларни
тарбиялашнинг самарали шакл, усул ва воситаларини кенг жорий этиш;
ТЕХНОЛОГИЯ ТАЪЛИМИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШНИНГ
НАЗАРИЙ-МЕТОДОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ
