8-ilova OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI “BANK ISHI” KAFEDRASI Sirtqi ta’limning 5230700 – “Bank ishi” bakalavriat ta’lim yo‘nalishi AMALIYOT DAFTARI Toshkent-2022 5-kurs guruh talabasi ning (ismi-sharifi) Amaliyot joyi (amaliyot obyektining to‘liq nomi va manzili) Amaliyot o‘tash muddati yil « » dan yil « » gacha Institutdan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) Kafedra mudiri prof. A.Omonov (imzo) Talaba yil « » da amaliyot joyiga keldi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) Bank (filiali) rahbari (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) AMALIYOT O‘TASH QOIDALARI: 1. Belgilangan muddatda amaliyot o‘tash joyiga borish; 2. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar bilan amaliyot o‘tash rejasini kelishish; 3. Amaliyot o‘tash bo‘yicha institut tomonidan berilgan dastur asosida amaliyot o‘tash va amaliyot daftarini rasmiylashtirish; 4. Amaliyot dasturi mavzularining har biri bo‘yicha yozilgan xulosalarning ishonchligi va asosliligini hududiy moliya organi rahbarining imsozi va mahri orqalai tasdiqlatish. AMALIYOT O‘TASH REJA JADVALI № Amaliyotning namunaviy mavzulari Ish kunlari soni 1. Tijorat banklari passivlari operatsiyalari va bank faoliyatiningasosiy ko‘rsatkichlarining dinamikasi va tahlili(yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 5 2. Tijorat banklari aktivlari tarkibi va ularning joylashishi hamda sifatining tahlili (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 5 3. Bank tomonidan xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi va mijozni kreditga layoqatliligini baholash tahlili (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 3 4. Pul muomalasini tashkil etish, ular bo‘yicha me’yoriy- huquqiy hujjatlar bilan tanishish va o‘rganish (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 3 5. Tijorat banklari tomonidan valyuta operatsiyalarini amalga oshirish tartibi va tahlili (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 4 6. Bankning daromadlari, xarajatlari va foydasini shakllanishi va ularning tahlili, mavjud muammolar va ularni hal etish maqsadida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy yo‘nalishlari va mazmunini o‘rganish (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 5 7. Tijorat banklarining yangi xizmat turlari va uning qo‘llanilish amaliyoti hamda xorijiy davlatlarning ayni shu 5 tizimdagi ko‘rsatkichlari bilan qiyosiy tahlilini amalga oshirish (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 8. Institutdan tayinlangan bitiruv oldi amaliyot rahbari bilan ishlash* 6 Jami 36 * Eslatma: Talaba institutdan biriktirilgan amaliyot rahbari bilan maslahatlashgan holda, haftaning shanba kunlari o‘rgangan bilim, ko‘nikma, malaka va amaliy ma’lumotlarga asoslanib, ishlab chiqarish malakaviy amaliyoti to‘g‘risida amaliyot daftarida xulosalar yozadi. Institutdan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) 1-mavzu. Tijorat banklari passivlari operatsiyalari va bank faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlarining dinamikasi va tahlili Bank resurslarini shakllantirish bilan bog‘lik bo‘lgan operatsiyalar banklarning- passiv operatsiyalar deyiladi. Passiv operatsiyalar yordamida tijorat banklarining passiv va aktiv-passiv schyotidagi pul mablag‘larining salmog‘i oshib boradi. Banklarning passiv operatsiyalari ularning faoliyatini tashkil qilishda katta rol o‘ynaydi. Passiv operatsiyalar yordamida tijorat banklari kreditlash uchun zarur bыlgan kredit resurslarini tashkil qiladi. Tijorat banklari passiv operatsiyalarining asosan to‘rtta shakli mavjud: Tijorat banklari qimmatbaщo qog‘ozlarini muomalaga chiqarish yo‘li bilan resurslar yig‘ish; Bank foydasi hisobidan har xil fondlar tashkil qilish yoki fondlar summasini oshirish; Boshqa kreditlarning mablag‘larini jalb qilish; Depozit operatsiyalarni amalga oshirish. Tijorat banklarining resurslari bankning o‘z mablag‘lari jalb qilingan va emitentlashgan mablag‘lar hisobidan shakllanadi. YUkorida keltirilgan passiv operatsiyalarning birinchi va ikkinchi shakllarida banklarning o‘z mablag‘lari yuzaga keladi va qolgan oxirgi ikki shaklida kredit resurslarining ikkinchi qismi jalb qilingan resurslar yuzaga keladi. Banklarning o‘z mablag‘lariga — bankning ustav kapitali, rezerv kapitali, maxsus fondlar, moddiy rag‘batlantirish fondi, boshqa har xil tashkil qilingan fonddar va taqsimlanmagan foydasi kiradi. Banklarning o‘z mablao‘lari ichida asosiy o‘rinni bankning o‘z kapitali egallaydi.Bankning ustav kapitali summasi bank ustavida ko‘rsatiladi va bank ishini boshlashning boshlangich nuqtasi hisoblanadi. Banklarning tashkil qilishning shakllariga qarab bankning ustav kapitali ham xar hil tashkil topadi. Agar bank aksiyadorlik jamiyati tariqasida tashkil qilinadigan bo‘lsa, ustav kapitali yoki fondi aksiyalar chiqarish va joylashtirish yo‘li orqali tashkil topadi. Banklarning ustav kapitali summasi qonun yo‘li bilan chegaralanmaydi. Banklarning barqaror faoliyatini taminlash maqsadida uning minimal miqdori belgilab beriladi. Bankning ustav kapitali uning balansining passivida ko‘rsatiladi. Ustav fondi summasining oshirilishi bank aksiyadorlik umumiy majlisida hal qilindi. Banklarning ustav kapitali ularning majburiyatlarini bajarishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Bank kreditlar hisobidan banklarning ustav kapitalini tashkil qilish mumkin emas. Banklar tashkil qilinganda ustav kapitalining tarkibi moddiy mablag‘lardan va pul mablag‘laridan tashkil topadi. Bank faoliyatining boshlangich boskichlarida bankning o‘z mablag‘lari hisobidan birinchi navbatdagi bank xarajatlari (er, bino, asbob-uskuna, ish haqi) qoplanadi. Banklarning o‘z mablag‘lari uzoq muddatli aktivlarga quyilmalar qilishning asosiy manbasi hisoblanadi. Odatda Markaziy bank tijorat banklari uchun banklarning uz mablag‘lari bilan chetdan jalb kilingan resurslar o‘rtasida chegarani belgilab beradi. Banklarning aksiyador kapitali quyidagi tarkibiy qismlardan tashkil topishi mumkin. Bular: a) o‘z aksiyador kapitali – bu kapital oddiy va imtiyozli aksiyalar chiqarish va sotish hisobidan, taqsimlanmagan fondi hisobidan yuzaga keladi; b) xar xil ko‘zda tutilmagan holatlar uchun tashkil kilingan rezervlar. v) bankning uzoq muddatli majburiyatlari (uzok muddatli veksel va obligatsiyalar) bo‘lishi mumkin. Banklarning rezerv kapitali yoki rezerv fondi foydadan ajratmalar hisobiga hosil bo‘ladi va u ko‘zda tutilmagan zararlar hamda qimmatli qog‘ozlar kursining tushishi natijasidagi yo‘qotishlarni qoplash uchun mo‘ljallangan. Taqsimlanmagan foyda — rezerv fondiga ajratmalar va dividendlar tыlanganidan so‘ng qoladigan foydaning bir qismidir.Banklarning o‘z mablag‘lari tijorat banklari faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Banklarning o‘z kapitali hissasining kamayishi ba’zi hollarda banklarning sinishiga olib keladi. Bank resurslari tarkibida aholining omonat qo‘yilmalari muhim rol tutadi. Ular to‘liq summaga yoki bo‘lib-bo‘lib qo‘yiladi va berilishi mumkin. Omonatchi va bank o‘rtasidagi mablag‘ ko‘yishi bilan bog‘lik munosabat omonat daftarchasini berish bilan tasdiqlanadi. Banklar to‘lovchilik asosida turli xil maqsadli qo‘yilmalarni, muddatli yoki talab kilish hamda olish mumkin bo‘lgan jamg‘armalar qabul qiladilar. Banklar mablag‘larni jalb qilish imkoniyatlari chegaralangan bo‘lib, barcha mamlakatlarda bu jarayon Markaziy bank tomonidan tartibga solinib turiladi. Jalb qilingan mablag‘lar tijorat banklari kredit resurslarining asosiy qismini tashkil qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki bank kapitali bilan jalb qilingan mablag‘lar orasidagi nisbatni bir qator zaruriy me’yorlar yordamida tartibga soladi. Bu quyidagi normativlar: kapital etarliligi, bir kredit oluvchiga to‘g‘ri keladigan maksimal risk miqdori, aholidan jalb qilingan depozitlarning maksimal miqdori va boshqalar BANK PASSIVLARI balansda quyidagi ko‘rinishda joylashadi. Majburiyatlar Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar Jamg‘arma depozitlari Muddatli depozitlar Banklarning depozitlari To‘lanishi kerak bo‘lgan banklararo ssudalar To‘lanishi kerak bo‘lgan boshqa ssudalar To‘lanishi kerak bo‘lgan hisoblangan foizlar Qayta sotib olish sharti bilan sotilgan qimmatli qog‘ozlar Boshqa passivlar r Jalb qilingan mablag‘larni asosiy qismini depozitlar tashkil qiladi. Depozit va ularning turlari Banklarda maqsadlarni amalga oshirish uchun pul mablag‘larini qo‘yilmalarga jalb qilish operatsiyalari- depozit operatsiyalari deyiladi. Depozitlar faqatgina omonatchiga emas, shu bilan birga bankka ham manfaatlidir. Ko‘pgina depozitlar orqali bankning ssuda kapitali shakllanadi, keyinchalik esa bank turli xo‘jalik sohalarini qulay shartlar asosida kreditlaydi. Depozit va kredit foizlari orasidagi farq bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilish va ssuda kapitalini joylashtirish borasidagi bank marjasi (mukofoti) bo‘lib hisoblanadi. Depozit operatsiyalar - banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari asosida depozit maqsadlariga ko‘ra yuridik va jismoniy shaxslarning pul mablag‘larini muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalaridir. Depozitor bankka kela olmagan yoki u depozit operatsiyalariga doir zarur hujjatlarni mustaqil ravishda to‘ldira olmagan hollarda uning depoziti bo‘yicha operatsiyalar ishonchli shaxs tomonidan amalga oshiriladi. Uning vakolati amaldagi qonunchilikka muvofiq asoslangan bo‘lishi lozim.O‘zbekiston Respublikasida yuridik va jismoniy shaxslar depozit operatsiyalarning sub’ektlari bo‘la oladi. Depozitlar naqd pul yoki naqd pulsiz shaklda qo‘yilishi mumkin.YUridik yoki jismoniy shaxs tomonidan qo‘yiladigan depozitning eng kam miqdori har bir bank tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi. Bank qabul qiladigan depozitning eng ko‘p miqdori chegaralanmaydi. Barcha depozitlar joriy mablag‘lar tarzida qabul qilinadi va shu asosda to‘lanadi. Depozitlar tratta, cheklar, pul topshiriqnomalari, davlat xazina kafolatlari va boshqa shakllarda kelib tushsa, ular undirib olish sharti bilan qabul qilinadi, biroq, summa bankning hisobvarag‘iga kelib tushmaguncha ushbu depozitga kiritilgan hisoblanmaydi. Depozitlar jismoniy shaxslardan, shu bilan birga 14 yoshga to‘lgan yoshlardan qabul qilinishi mumkin. O‘z nomiga omonat qo‘ygan, 14 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan balog‘atga etmagan yoshlar o‘z omonatlarini mustaqil ravishda tasarruf etadilar. Layoqatli har qanday jismoniy shaxslar balog‘atga etmagan shaxs nomiga omonat qo‘yishi mumkin. Har qanday vasiy va ishonchli shaxs ham uning vasiyligiga topshirilgan shaxs nomiga depozit hisobvarag‘i ochishi mumkin. Biror shaxs tomonidan balog‘atga etmagan shaxs nomiga qo‘yilgan omonatlarni quyidagilar tasarruf etishlari mumkin: a) 14 yoshga to‘lguniga qadar - ota-onalar yoki balog‘atga etmagan shaxsning boshqa qonuniy vakillari; b) vasiylik kengashining ruxsati bo‘lgan vasiylar; v) 14 yoshga to‘lganidan so‘ng - ota-onasi yoki boshqa Depozitlarning turlari: -talab qilib olinguncha depozitlar; -jamg‘arma depozitlari; -muddatli depozitlar; -jamg‘arma (depozitli) sertifikati; -boshqa depozitlar. Bank sektori rivojlaninshining asosiy dinamik ko‘rsatkichlari № Ko‘rsatkichlar 2019y 2020 y 2021 y 1. Xususiy kapital, mlrd.so‘m 4100.1 5334,2 6200 Xususiy kapital, o‘tgan yilga nisbatan, % 18,04 30,1 16,2 2. Aholi omonatlari, mlrd.so‘m 4446,9 6173 8421,2 Aholi omonatlari, o‘tgan yilga nisbatan, % 48,83 38,84 36,42 3. YUridik shaxslarni depozitlari miqdori, mlrd.so‘m 13236,3 18042,3 22800 YUridik shaxslarni depozitlari miqdori o‘tgan yilga nisbatan, % 41,59 36,31 26,37 Bank tizimining resurs bazasini mustaxkamlash borasida amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida banklarning jami kapitali 2020 yilda 30,1 foizga o‘sib, 2021 yil 1 yanvar xolatiga 5,3 trln. so‘mni tashkil etdi 2022-yil 1-may holatiga statistik ma’lumotlar tahlili Ustav kapitali 4634513,9 mln.so‘m, zaxira kapitali 1611263,6 mln.so‘m va taqsimlanmagan foyda 1394862 mln.so‘mni tashkil etadi. Bank aktivlari 55 601 323,7 mln.so‘mni tashkil etadi. Xususan, yalpi kredit portfeli hajmi 42 834 828,5 million so‘mga yetdi. Investitsiyalar hajmi 200248,8 mln.so‘mni tashkil etdi. Likvid aktivlar 10 321 544,1 mln.so‘mni tashkil etdi. Likvidlikni qoplash koeffitsienti 233,4 foizni tashkil etdi. Mijozlarning omonatlari 11 758 900,0 mln.so‘mni tashkil etdi. O‘z kapitali 7 641 335,641 million so‘mni tashkil etdi. Kapitalning yetarliligi va 1-darajali kapitalning etarlilik koeffitsientlari mos ravishda 15,8% va 12,8% ni tashkil etdi.Foiz daromadlari (daromadlarga jami) 53,6% va 1785370,2 mln.soʻmni tashkil etdi. Sof foiz daromadi (daromadga, jami) 26% va 864 080,4 mln.so‘mni tashkil etdi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 2-mavzu. Tijorat banklari aktivlari tarkibi va ularning joylashishi hamda sifatining tahlili Bank aktivlari deyilganda-bank faoliyatida amalga oshirilgan va oshiriladigan amaliyotlari jarayoni-da mablag‘ni xarid qilish, foydalanish uchun uchinchi shaxsga berish natijasida iqtisodiy manfaat keltiruvchi moddiy va nomoddiy mablag‘lar tushuniladi. Iqtisodiy manfaat odatda aktivlarda pul oqimi shaklida namoyon bo‘ladi.Naqd puldan tashqari har qanday resurs aktivga aylanishi uchun alohida yoki biror bir boshqa resurs bilan birgalakda bevosita yoki bilvosita pul oqimini ta’minlashi zarur. Bank aktivlari, bankning aktiv amaliyoti natijasida shakllanadi, ya’ni bank balansini likvid holda ushlab turib, o‘z va jalb qilingan mablag‘larni foyda olish maqsadida joylashtirish faoliyatini ta’minlaydi.Bank aynan aktiv amaliyotlari natijasida daromadining asosiy qismini oladi. Tijorat banklari aktivlarining o‘ziga xos belgilariga qarab guruhlanishi: Bank aktivlarining tarkibi deyilganda bank balansining aktiv qismida joylashgan moddalarning sifat nuqtai nazaridan uning umumiy miqdoridagi ulushi tushuniladi. Aktivlarning sifat darajasi bankning maqsadga muvofiq tarkibiy tuzilishi, aktiv operatsiyalarning diversifikatsiyasi, riskli aktivlarning hajmi, riskli va to‘lasholmagan aktivlarning salmog‘i va ularning o‘zgaruvchanligi kabi xususiyatlari bilan baholanadi. Tijorat banklarining aktivlari ularning balansida likvidlilik darajasiga ko‘ra aks ettiriladi. Aktivlar sifati quyidagi omillar bilan aniqlanadi: Banklarning aktiv operatsiyalar hajmini, jumladan, kreditlash va investitsiyalash imkoniyatlarini oshishiga zamin yaratdi. Tijorat banklarining jami aktivlari yil davomida 30,2 foizga oshib, 2013 yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra 35,7 trln. so‘mga etdi ( chizma). O‘zbekiston Respublikasi tijorat banklarining kredit qo‘yilmalari dinamikasi Ko‘rsatkichlar 2020 y. 2021 y. 2022 y. 2022 yilda 2020 yilga nisbatan o‘zgarishi, (+,-) YAIM mlrd. so‘m 61 831 77 751 96589,8 34758,8 Kredit qo‘yilmalari umumiy summasi, mlrd. so‘m 11539 15652 20392 8853 YAIMga nisbatan foiz 18,6 20,1 21,1 2,5 f.p. hisobida Tijorat banklarining kredit potensiali - bu jalb qilingan mablag‘larning kredit va bankning boshqa aktiv operatsiyalarini amalga oshirishning iqtisodiy chegarasi hisoblanadi. Tijorat banklarining umumiy kreditlash qudratiga quyidagi omillar yig‘indisi ob’ektiv ta’sir ko‘rsatadi: -Bankda yig‘ilgan jami mablag‘larning umumiy hajmi; -Kreditlash qudrati manbalarining tuzilishi va barqarorligi; -Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan majburiy zaxiralar darajasi; -Tijorat banklari joriy likvidligini ushlab turish uchun zaxiradan foydalanishga yo‘l qo‘yilgan hollarda undan foydalanish tartibi; -Bank majburiyatlarini tuzilishi va umumiy summasi va boshqalarga bog‘liqdir. Daromad keltirishiga karab bank aktivlari 1. Daromad keltiruvchi aktivlar. Qisqa va uzoq muddatli ssudalar (aholiga,mijozlarga, boshqa banklarga); Faktoring,lizing,forfeyting,trast operatsiyalaridan olinadigan daromadlar; Qimmatli qog‘ozlar operatsiyalaridan olinadigan daromadlar 2. Daromad keltirmaydigan aktivlar. Pul mablag‘lari; Boshqa banklardagi korschyotlardagi mablag‘; Bino va inshootlar; Nomolliy aktivlar; Debitorlar; Hisob-kitobdagi mablag‘lar; Muddati utgan ssudalar . Aktivlarning likvidli ta’minotiga quyidagilar kiradi: - O‘zbekiston Respublikasi xukumatining so‘zsiz kafolati; - O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining so‘zsiz kafolati; - banklarda ochilgan hisobvarag‘larda erkin ayirboshlanadigan valyuta shaklidagi garov; - O‘zbekiston Respublikasi xukumati qimmatli qog‘ozlari shaklidagi garov; - andozaviy qimmatbaho metallar shaklidagi, ya’ni oltin va kumush quymalari shaklidagi garov. Quyidagi aktivlar nolikvid ta’minotga ega, deb hisoblanadi: - ko‘chmas mulk, o‘zlashtirilgan va o‘zlashtirilmagan erga bo‘lgan xuquqni hisobga olgan holda; - ko‘chma mulk; - xususiy korxonalarning qimmatli qog‘ozlari; - yuridik va xususiy shaxslarning kafolatlari. 1- riskdan holi bo‘lgan aktivlar. risklilik darajasi 0% • naqd pullar va boshqa kassa hujjatlari, • Markaziy bankdagi «Nostro”, «Vostro” schetidagi mablag‘lar, • majburiy rezerv schetidagi mablag‘lar, • xazina veksellari, • davlat obligatsiyalari, • Markaziy bankning qimmatli qog‘ozlari va obligatsiyalari kiradi. 2 - kichik (minimal) riskli aktivlar. Bu aktivlar bo‘yicha risk darajasi 20% ga teng. boshqa banklarning «Nostro” va «Vostro” korschetlaridagi olinishi lozim bo‘lgan mablag‘lar, evroobligatsiyalar, qisqa muddatli birinchi sinf ta’minlanganlikga ega bo‘lgan kreditlar va boshqa hujjatlar 3 - yuqori riskli aktivlar:Bu aktivlar bo‘yicha risk 50 % ga teng. • boshqa banklarga berilgan kreditlar, • boshqalar uchun bank bergan garov va kafolatlar. 4 - eng yuqori darajadagi (maksimal) riskli aktivlar 100%ga teng. • qimmatli qog‘ozlar sotish va sotib olish scheti, • sotib olingan veksellar, • trast hujjatlar va akkreditivlar trattalari bo‘yicha mijozlarning majburiyatlari, • bankning to‘lanmagan aksiyalari bo‘yicha mijozlarning majburiyatlari, sud jarayonida bo‘lgan kreditlar, • akkreditivlar, • forvardlar kiradi. O‘zbekistan Respublikasi Markaziy banki tomonidan 1998 yil 9 noyabrda tasdiklangan 242-sonli «Aktivlar sifatini tasniflash, mumkin bulgan yukotishlar buyiicha tijorat banklari tomonidan rezervlar tashkil kilish va undan foydalanish koidasiga asosan, tijorat banklari tomonidan beriladigan kreditlar yukorida keltirilgan mezonlar buyicha «yaxshi”, «standart”, «substandart”, «shubxali”, «umidsiz” kreditlarga tasniflanadi. Aktivlarni boshqarishning asosiy maqsadi tavakkal qilishning eng pats darajasi sharoitida daromad foiz tushumlari va xarajatlar orasidagi farqni mumkin kadar oshirish yoki uni juda bo‘lmaganda barqaror darajada saqlab turishdan iborat ekanligi malum. Aktivlarning sifati Zaxiralar 1 YAxshi 0% 2 Standart 10% 3 Substandart 25% 4 SHubxali 50% 5 Umidsiz 100% Aktivlarni samarali boshkarish kuyidagilardan iborat: • bank daromadi va xarajati urtasidagi marja kurinishidagi farkning usishi : • daromad va kredit resurslari tavakkalchiligiga etarli darajada rioya kilish: • bank aktivlarda % stavkasi uzgarishi bilan % tavakkalchiligini kamaytirish maksadida e’tiborini karatish. • Bank aktivlarini turli aktivlarga joylashtirish yukori likvidlik darajasini ushlab turish va malum yukori daromad olish extiyojini belgilab beruvchi mavjud konun va tartibga soluvchi aktlardan kelib chikadi. «Likvidlilik- daromadlilik» dillemasini echishga urinishlar aktivlarni boshkarishda 3 usulni keltirib chikaradi. Tijorat bank aktivlarini boshqarish usullari: 1. Aktivlarni boshqarishning umumiy fond mablag‘lari usuli; 2. Aktivlarni taqsimlash metodi; 3.Ilmiy boshqarish metodi; Bankning kassali aktivlari asosan daromad keltirmaydigan aktivlar hisoblanadi. SHuning uchun ularning aktivlar umumiy hajmidagi salmog‘ini pasayishi aktivlar daromadliligini oshishiga, ular salmog‘ini oshishi esa aktivlar daromadliligini pasayishiga sabab bo‘ladi 2022-yil 1-may holatiga statistik ma’lumotlar tahlili Ustav kapitali 4634513,9 mln.so‘m, zaxira kapitali 1611263,6 mln.so‘m va taqsimlanmagan foyda 1394862 mln.so‘mni tashkil etadi. Bank aktivlari 55 601 323,7 mln.so‘mni tashkil etadi. Xususan, yalpi kredit portfeli hajmi 42 834 828,5 million so‘mga yetdi. Investitsiyalar hajmi 200248,8 mln.so‘mni tashkil etdi. Likvid aktivlar 10 321 544,1 mln.so‘mni tashkil etdi. Likvidlikni qoplash koeffitsienti 233,4 foizni tashkil etdi. Mijozlarning omonatlari 11 758 900,0 mln.so‘mni tashkil etdi. O‘z kapitali 7 641 335,641 million so‘mni tashkil etdi. Kapitalning yetarliligi va 1- darajali kapitalning etarlilik koeffitsientlari mos ravishda 15,8% va 12,8% ni tashkil etdi.Foiz daromadlari (daromadlarga jami) 53,6% va 1785370,2 mln.soʻmni tashkil etdi. Sof foiz daromadi (daromadga, jami) 26% va 864 080,4 mln.so‘mni tashkil etdi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 3-mavzu. Bank tomonidan xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi va mijozni kreditga layoqatliligini baholash tahlili . Kreditga layoqatlik tahlili Kreditga layoqatlik tahlilining mazmuni, maqsadi va vazifalari Korxonalar iqtisodiy harakatda, faoliyatda albatta, qarz kapitaliga zaruriyat sezadilar. Negaki, biznesni dastlabki qadamiga etarli mablag‘ tadbirkorlarda doimo ham etarli bo‘lmaydi. Iqtisodi rivojlangan davlatlar biznes hayotini kuzatish shuni ko‘rsatadiki faoliyatni, biznesni 90 foizi qarz kapitali hisobiga yo‘lga qo‘yiladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, korxonalar doimo aniq biznes loyihalari, rejalari asosida qarz kapitali jalb qiladilar va uni ishlatishdan naf ko‘radilar. Korxonalarni kreditga layoqatligini baholashni tasdiq topgan me’yoriy aktlari va nizomlariga ta’yangan holda har bitta biznes subektini kreditni, qarzni qaytarib berish layoqati o‘rganilmog‘i lozim. Bu mezonlar O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki, Iqtisodiyot Vazirligi, Iqtisodiy nochor korxonalar bilan ishlash Ko‘mitasi va tegishli Vazirliklar tomonidan tuzib chiqiladi. Uzoq muddatli va qisqa muddatli kreditlarning tarkiblanishi qarz munosabatlarini rasmiy jihatlariga ta’sir etmaydi. YA’ni har ikkala holatda ham moliyaviy holat tahlili bo‘yicha bir xildagi zaruriy amallar, analitik tadbirlar amalga oshiriladi. Odatda muddatligi bo‘yicha kreditlar va qarzlar uzoq, urta va qisqa muddatga tarkiblanishi belgilangan. Lekin hisob amaliyotida ularni uzoq va qisqa muddatli guruxga tarkiblash amaliyoti joriy etilgan. Uzoq muddatli kreditlar -uzoq muddatli aktivlarni (asosiy vositalar, nomoddik aktivlar, kapital qo‘yilmalar, o‘rnatiladigan asbob uskunalar yuzasidan, ularni sotib olish, qurish, ta’mirlash, ilmiy yangiliklar kiritish kabi yo‘nalishlarda) moliyalashtirish yuzasidan bir yildan ortiq muddatga beriladi. Qisqa muddatli kreditlar -joriy, aylanma aktivlarni to‘ldirishga. savdo hajmini oshirishga va boshqa maqsadlarga bir yilgacha muddatga beriladi. Korxonalarda uzoq va qisqa muddatli kreditlarni jalb etishda, aniq va puxta ishlangan biznes rejaga va investitsion loyihalarga e’tiborni qaratishi lozim. Lekin ungacha albatta, ushbu korxonaning, moliyaviy ahvoli o‘rganilmog‘i lozim. Kredit resurslarini jalb etishda risklarni baholash masalasiga ham alohida ahamiyat qaratish zarur. Afsuski bu borada amaliyotda analitik echimlarning aniq metodologik jixatlari belgilanmagan. Kredit arizasi bergan korxonaning moliyaviy tahlilida muhim ob’ekt sifatida birinchi navbatda uning to‘lov layoqati, qoplov koeffitsenti baholanadi. Korxonalarning tomonidan olingan kredit resurslar nafaqat korxonaning to‘lovga qobilligiga balki uning mablag‘larining harakatchanlik (likvidlilik) darajasiga ham bog‘liq. SHu sababli tahlil etishda buxgalteriya balansi ma’lumotlari asosida korxonalarning harakatchan mablag‘larini holatiga, tez va sekin pulga aylanuvchi aktivlariga, nolikvid mablag‘lar holatiga, ularning to‘lov muddati kelgan, qisqa va uzoq muddati majburiyatlarga nisbatiga, doimiy passivlarni nolikvid va likvid mablag‘larni manbalashiga baho berish talab etiladi. Kreditga layoqatlik tahlilining maqsadi - korxonalarning kredit, qarz mablag‘larini jalb etishi yuzasidan ularning moliyaviy holati va natijalarini tahlil etish orqali pul mablag‘larini ko‘paytirish imkniyatlarini retrospektiv tahlilini amalga oshirishdan iborat. Kreditga layoqatlikning tavsifi Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarini rivojlanishida kredit munosabatlari va to‘lov qobiliyatini o‘rganish dolzarb masala hisoblanadi. Banklar xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning kreditga layoqatliligini baholash orqali risklarni kamaytirishga, kredit resurslarini oqilona joylashtirish orqali o‘z daromadlarini oshirishga, moliyaviy barqarorligini mustaxkamlashga erishadilar. Kreditga layoqatlilik ko‘rsatkichlarini ikki tomonlama ko‘rib chiqish lozim: 1.Qarz oluvchi nuqtai nazaridan kreditga layoqatlilik darajasi - kredit shartnomasini tuzish imkoniyati, olingan kreditlarni o‘z vaqtida qaytara olish qobiliyati bilan baholanadi. Bank nuqtai nazaridan, kreditga layoqatlilik darajasi korxonaga beriladigan kreditning hajmini to‘g‘ri aniqlay olish ma’suliyati inobatga olinadi34. Ma’lumki, iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarining, banklar faoliyatining tijoratlashuvi yuzaga keladi. Bu esa tamonlarning qaysi mulk shakliga asoslangan bo‘lishiga qaramasdan iqtisodiy jihatdan to‘liq mustaqil bo‘lib, o‘z xarajatlarini daromadlari bilan qoplashnishini talab etadi. Faoliyatning moliyaviy mablag‘larga tayanishi oqibatida korxonalar faoliyatini rivojlantirishning ichki imokniyatlari doimo ham etarli bo‘lmaydi. SHu sababli sub’ektlar ko‘pincha qo‘shimcha pul mablag‘lariga ehtiyoj sezadilar va bu ehtiyojlar bank kreditlari hisobidan qoplanishi mumkin. Bank kreditlari nafaqat korxona va tashkilotlarni moliyaviy taminlashi manbasi balki ularni maqsadli, muddatli, taminlangan holda joylashtirish orqali o‘zining faoliyat davomiyligini ham taminlab berishning zaruriy sharti hisoblanadi. Tijorat banklari faoliyatida qo‘ygan maqsadga erishish va bergan kreditlarining samara bilan bankka qaytib kelishini ta’minlashi uchun mijozning moliyaviy holatini uning kreditni o‘z vaqtida qaytara olishi imkoniyatlarini tekshirib ko‘rishi lozim. Kreditga layoqatlikni baholashda banklar nafaqat mijozning o‘tgan davr ma’lumotlariga baho berishi, shu bilan birga uning kelajakdagi moliyaviy ahvolini ham bashoratlashi zarur. Moliyaviy barqarorlikni va kredit operatsiyalaridagi risk hisobini ob’ektiv baholash, bankka kredit resurslarini samarali boshqarish hamda foyda olish imkonini beradi. Kreditga layoqatlikni baholash va tahlil qilishning asosiy usullari: ekspert baholash tizimi va ballik (skoring)baholash tizimi Bank va korxonalar faoliyatida kreditga layoqatlilikni baholash uslubiyotini shakllantirishda mezonlarga tayaniladi. Ushbu mezonlar korxonalarning kreditga layoqatliligini to‘liq baholash imkoniyatini ochib berish zarur. Jahonda va mamlakatimiz amaliyotida kreditga layoqatlikni baholashda quyidagimezonlarga tayaniladi35. Mijozning harakteri (Fe’l atvori); mijozningqarz olish qobilyati; olingan qarzni uzish yuzasidan mablag‘lar ishlab topishga qobilligi; mijozningkapitali; kreditningta’minlanganligi; kredit operatsiyalarini amalga oshirish chogidagishart sharoitlar; mijoz faoliyatining qonuniy jihatlarini nazorat qilish darajasi. Korxonalarning kreditga layoqatliligi tahlilining uslubiy asoslari korxona va bank nuqtai nazaridan alohida belgilanishi, yo‘lga qo‘yilishi va yuritilishi lozim. Korxonalarning kreditga layoqatliligi tahlili va baholashni tartibga solishda asosiy me’yoriy hujjat O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 1998 yil 26 iyuldagi 17-17/86-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan (O‘zR Adliya vazirligi tomonidan 14.08.1998 y. 474-son bilan ro‘yxatga olingan) 1-son-“Hisob siyosati va moliyaviy hisobot” nomli BHMS hisoblanadi. Korxonalarning kreditga layoqatliligini o‘rganishda har bir tijorat banki tomonidan ishlab chiqiladigan kreditlash va unga tenglashtirilgan operatsiyalarni amalga oshirish tartibi (kredit siyosati) uslubiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Kreditlash va unga tenglashtirilgan operatsiyalarni amalga oshirish tartibi (kredit siyosati)da korxonalarning kreditga layoqatliligini o‘rganishda uslubiy asos sifatida xo‘jalik sub’ektlarining kreditni to‘lash qobiliyatini hisoblash uslubiyoti va tavakkalchilikni baholash tizimi ko‘rsatib berilgan. Har bitta bankining kreditlash va unga tenglashtirilgan operatsiyalarni amalga oshirish tartibi ishlab chiqilgan bo‘lib unga ko‘ra xo‘jalik sub’ektlarining kreditni to‘lash qobiliyatini hisoblash uslubiyoti va tavakkalchilikni baholash tizimi (Skoring tahlil tizimi) farq etadi Xo‘jalik sub’ektlarining kreditni to‘lash qobiliyatini hisoblash uslubiyoti va tavakkalchilikni baholash tizimida kreditga layoqatlik – bu xo‘jalik sub’ektlarining moliyaviy holatini, ularning kreditini o‘z vaqtida va to‘la qaytirish qobiliyatini baholash deb ta’rif berilgan. Xo‘jalik sub’ektlarining kreditga layoqatliligi bir qator ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Ko‘rsatkichlar soni chegaralanmaydi va har bir tijorat banki tomonidan xizmat ko‘rsatadigan mijozlari faoliyatining o‘ziga xos tomonlaridan kelib chiqib belgilanadi. Mazkur uslubiyotda kreditga layoqatlilikning zarur majburiy ko‘rsatkichlari: kreditni qoplash koeffitsenti, likvidlilik va o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanganlik (mustaqillik koeffitsenti), shuningdek o‘z aylanma mablag‘larining mavjudlik dinamikasi, to‘lanmagan qarzlar, foyda olib faoliyat ko‘rsatishi va aylanma mablag‘larning aylanuvchanligi kabi ko‘rsatkichlar ko‘rib chiqiladi. Kreditga layoqatlilikning asosiy ko‘rsatkichlari quyidagi koeffitsientlardan iborat: Qoplash, likvidlilik va o‘z mablag‘lari bilan ta’minlanganlik(mustaqillik koeffitsenti). Likvidlilik ko‘rsatkichlari forma balansidagi eng likvidli elementlar va qisqa muddatli majburiyatlarning nisbati qandayligini baholash uchun qo‘llaniladi. Tez sotiladigan aktivlar hisobiga bu majburiyatlarning qoplanishi qanchalik yuqori bo‘lsa, firmaning mavqei shunchalik ishonchli hamda bankdan kredit olishga imkoniyati shunchalik yuqori bo‘ladi. Kreditga layoqatlikni baholashda moliyaviy va moliyaviy bo‘lmagan ko‘rsatkichlar tahlili Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarining kreditga layoqatliligini baholashda moliyaviy va moliyaviy bo‘lmagan ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektni moliyaviy jihatdan o‘rganganda moliyaviy ahvoliga hozirda bank amaliyotida keng qo‘llanilib kelayotgan moliyaviy koeffitsientlardan foydalanib baho beriladi. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektni moliyaviy jihatdan o‘rganganda asosan moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini va pul oqimlarini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni o‘rganishga va kelgusidagi moliyaviy ahvolini bashoratlashga e’tibor qaratish zarurdir. Xo‘jalik yurituvchi sub’ektni moliyaviy ahvoliga baho berishda banklar amaliyotida bir qancha metodlardan foydalanib kelinmoqda. Bulardan eng aniq natija beradigan metodlardan biri kompleks tahlil metodidir. Kompleks tahlil metodi xo‘jalik yurituvchi sub’ektni moliyaviy ahvolini kompleks o‘rganish asosida aniq xulosa shakllantirish imkonini beradi. Kreditga layoqatlilikning baholashning kompleks tahlili quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - korxona likvidlilik ko‘rsatkichlari va balans likvidligi tahlili; -korxona mablag‘lari aylanishini tahlili; -korxona faoliyati samaradorlik ko‘rsatkichlari tahlili; -moliyaviy barqarorlik ko‘rsatkichlari tahlili; -skoring modeli bo‘yicha kreditga layoqatlilikni baholash usuli. Balans likvidliligi tahlili korxonalarning kreditga layoqatliligini tahlilida muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Balans likvidliligi korxonaning muddatli majburiyatlarini tegishli aktivlar bilan qoplay olish qobiliyatini bildiradi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 4-mavzu. Pul muomalasini tashkil etish, ular bo‘yicha me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan tanishish va o‘rganish Pul hisob-kitob hujjatlarining majburiy rekvizitlari quyidagilardir: -mijozning nomi va soliq to’lovchining identifikatsion raqami -pul oluvchi va pul to’lovchi mijozlar hisobvaraq raqamlari; -ularga xizmat ko’rsatuvchi bank nomi va kodi; -hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va oy; -operatsiyaning nomi, maqsadi va summasi; -mijoz muhri va mas'ul shaxslarining imzolari. Hujjatlarda operatsiya maqsadi aniq bayon etilishi lozim. Pul hisob-kitob hujjatlarida bo’yash, chizish va tuzatishga yo’l qo’yilmaydi. Bank operatsiyalari qonun hujjatlarida belgilangan shaklda rasmiylashtirilgan elektron hujjatlar asosida amalga oshirilishi mumkin. Elektron hujjatlar pul hisob-kitob hujjatlarning asl nusxasida belgilangan barcha rekvizitlarga ega bo’lishi shart. Elektron hujjatlar mas'ul shaxslar imzolari o’rnini bosuvchi - elektron raqamli imzo bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Elektron hujjatlarni qabul qilish va qayta ishlash jarayonida ularning biror ko’rsatkichlarini o’zgartirishga yo’l qo’yilmaydi. Elektron hujjatlar asosida hisob-kitob operatsiyasi amalga oshirilayotganda pul hisob- kitob hujjatining asl nusxasi bankka taqdim qilinmaydi. Elektron hujjatdagi barcha ma’lumotlarning to’g’riligiga mijoz javobgar hisoblanadi. Pul hisob-kitob hujjatlari bank tomonidan ijro uchun qabul qilinadi: yuridik shaxslardan - asl nusxada imzo namunalari varaqchasida ko’rsatilgan imzolar namunasi va asosiy muhrning iziga muvofiq mansabdor shaxslarning imzosi hamda asosiy muhri izi mavjud bo’lganda; yuridik shaxs tashkil qilmasdan turib dehqon xo’jaligi va yakka tartibdagi tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchilardan - varaqchada ko’rsatilgan imzolar namunasidan bittasi va asosiy muhrning izi mavjud bo’lganda. Agar bankka taqdim qilingan imzolar namunasi va muhr izi qo’yilgan varaqchada ulaming asosiy muhri bo’lmagan hollarda, dehqon xo’jaligi va yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan taqdim qilingan pul hisob-kitob hujjatlari muhr izisiz qabul qilishga ruxsat beriladi. Imzolar o’z egasining qo’li bilan qo’yilishi shart. Barcha pul hisob-kitob hujjatlarida imzo izi tushirilgan faksimilni qo’yish taqiqlanadi. Banklarda naqd pulsiz hisob-kitoblar bilan bog’iq to’lov hujjatlari "O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to’g’risidagi nizom" hamda naqd pul bilan bog’liq operatsiyalari bo’yicha to’lov hujjatlari "Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, inkassatsiya va qimmatliklarni tashishga doir yo’riqnoma"da belgilangan blanka shakllaridagi rekvizitlar bo’yicha to’liq va to’g’ri to’ldirib, rasmiylashtirilgan bo’lishi shart. Bank kassasidan naqd pul olish uchun foydalaniladigan naqd pul cheklari bir xil rangli siyohli yoki sharikli ruchka bilan qo’lda to’ldirilgan bo’lishi shart. hujjatning to’ldirilmagan qismlarga ikkita parallel chiziq tortilishi lozim. Hisobvaraq egasining nomi, uning hisobvarag’i raqami va bank nomi cheklarda hamda e'lonlarda burchak shtamplar bilan ko’rsatilishi mumkin. Bankda beriladigan naqd pul hujjatlarida so’z bilan yoziladigan summa satrning boshidan katta harf bilan boshlanishi shart. "Summa raqam bilan" hamda "Summa so’z bilan" chek vizitlaridagi summadan oldin va keyin qolgan bo’sh joylarga uchlari diagonal chiziq bilan birlashtirilgan ikki parallel chiziq tortib qo’yiladi. Naqd pul chekining old tomonida albatta, naqd pul olish uchun korxona tomonidan ishonchnoma berilgan shaxsning ismi, sharifi yoziladi. hisobvaraq egasi naqd pul cheklarining orqa tomonida xarajatlarning maqsadini ko’rsatishi shart, ushbu ma'lumotlar chek beruvchining imzolari bilan tasdiqlanadi va pul oluvchining pasporti yoki uning o’rnini bosuvchi hujjat ma'lumotlari ko’rsatiladi. Bu ma'lumotlar oluvchilarning o’zlari tomonidan to’ldirilishi shart. Naqd pul berilishi uchun asos bo’ladigan pul cheklari va chiqim kassa orderlari oluvchilarning imzolari bilan tasdiqlanadi. Bosh buxgalter imzolarning tegishli namunalari o’z vaqtida kassaga, buxgalteriya xodimlariga va nazoratchi xodimlarga berilib, bu haqda ulardan tilxat olinishini ta'minlashi shart. Bundan tashqari, bosh buxgalter imzo chekish huquqi bekor qilingan shaxslar imzolarining namunalaridan foydalanuvchi mansabdor shaxslar qo’lidagi ro’yxatlardan o’z vaqtida o’chirilishini ham kuzatib borishi shart. Bankning ichki operatsiyalari bank xodimlari tomonidan normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiq o’rnatilgan shakllarda rasmiylashtiriladigan hujjatlar bo’yicha amalga oshiriladi. Bunga, xususan, memorial orderlar, kirim va chiqim kassa orderlari, ko’zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari bo’yicha memorial orderlar, kredit bo’limi hamda bankning alohida operatsiyalari bo’yicha tayinlangan mutasaddi xodimining farmoyishlari va boshqalar kiradi. Bank tomonidan beradigan kvitantsiyalarda so’z bilan yoziladigan summa satrning boshidan katta harf bilan boshlanishi shart. "Summa raqam bilan" rekvizitidagi summadan oldin va keyin qolgan bo’sh joyga ikki parallel to’g’ri chiziq tortib qo’yiladi. Pul omborida saqlanayotgan qimmatliklar va hujjatlarni kirim qilish va hisobdan chiqarishga doir kirim-chiqim orderlarida yakuniy summalar so’z bilan qayta yoziladi. Kirim va chiqim kassa jurnallari kompyuter texnikasi yordamida tuziladi. Unda sana, mijozning hisobvaraq raqami, kirim va chiqim hujjatining raqami, hisobot ramzi hamda uning summasi ko’rsatilishi lozim. Shuningdek, ushbu kassa jurnallari kirim va chiqim hujjatlarini dastlabki nazoratdan o’tkazgan mas'ul ijrochi va kassirning imzolari bilan tasdiqlanishi shart. Bank kunlik operatsiyalar yig’ma jildiga tikish va saqlash uchun chiqariladigan elektron to’lov hujjatlarining ro’yxati hamda mijozlar tomonidan taqdim qilingan pul hisob-kitob hujjatlarining asl nusxalari bankning mas'ul xodimlari imzosi va bank shtampi bilan tasdiqlanadi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 5-mavzu. Tijorat banklari tomonidan valyuta operatsiyalarini amalga oshirish tartibi va tahlili Valyuta va valyuta kursi tushunchasi. Tashqi iqtisodiy munosabatlar taraqqiyoti turli mamlakatlarning valyutalari qiymatining o‘zaro nisbatini o‘lchashni talab etadi. SHu sababli valyuta kursi valyuta tizimining muhim elementi hisoblanadi. Valyuta kursining zaruriyati quyidagilarda ifodalanadi: – tovarlar va xizmatlar bilan savdo qilishda, kapital va kreditlar harakatida valyutalarni o‘zaro almashtirish uchun; bunda, eksporter kelib tushgan chet el valyutasini milliy valyutaga almashtiradi. CHunki boshqa mamlakatlarning valyutalari mazkur davlat hududida qonuniy xarid qilish va to‘lov vositasi sifatida muomalada aylana olmaydi. Importyor chet eldan sotib olgan tovarlarini to‘lash uchun milliy valyutani chet el valyutasiga almashadi. Qarzdor esa qarzini to‘lash uchun va tashqi qarzlar bo‘yicha foizlarni to‘lash uchun chet el valyutasini sotib oladi; – jahon va milliy bozor baholarini taqqoslash, shuningdek, milliy va chet el valyutalarida ifodalangan turli mamlakatlarning baho ko‘rsatkichlarini taqqoslash uchun; – firma va banklarning chet el valyutasidagi hisob varaqlarini vaqti-vaqti bilan qayta baholash uchun valyuta kursi zarur. Valyuta kursi – bu bir mamlakat pul birligining boshqa mamlakatlar pul birliklarida yoki xalqaro valyuta birliklarda ifodalangan bahosidir. Tashqi valyuta kursi almashuv qatnashchilari uchun valyuta bozoridagi talab va taklif nisbati orqali aniqlanadigan bir valyutani boshqasiga qayta hisoblash koefitsientidir. Biroq valyuta kursining qiymat asosi bo‘lib valyutaning xarid qobiliyati hisoblanadi. Valyutaning xarid qobiliyati investitsiya, tovar va xizmatlarning o‘rtacha milliy narxlari darajasini ifodalaydi. Bu iqtisodiy (qiymat) kategoriyasi tovar ishlab chiqarishga tegishli bo‘lib, u tovar ishlab chiqaruvchilar va jahon bozori o‘rtasidagi ishlab chiqarish munosabatlarini ifodalaydi. Qiymat tovar ishlab chiqarish iqtisodiy shartlarining keng ko‘lamli ifodasi bo‘lgani uchun, turli mamlakatlarning milliy pul birliklarining taqqoslanishi qiymat munosabatiga asoslanadi va u ishlab chiqarish va almashuv jarayonlarida yuzaga keladi. Tovar va xizmatlarni ishlab chiqaruvchilar hamda sotib oluvchilar valyuta kursi yordamida milliy narxlarni boshqa mamlakat narxlari bilan solishtiradilar. Taqqoslash natijasida mazkur mamlakatlarda ishlab chiqarish yoki xorijda investitsiyani rivojlantirishning foydaliligi darajasi ko‘rinadi. Qiymat qonuniga qanchalik amal qilinmasin, oxir oqibat valyuta kursi uning ta’siriga bo‘ysinadi. Valyuta kursi valyutaning real kurs nisbatlari ko‘rinadigan milliy va jahon iqtisodiyotlarining o‘zaro aloqasini ifodalaydi. Valyuta kursining qiymat asosi shu bilan shartlanadiki, oxirgi navbatda jahon narxlariga asoslangan ishlab chiqarishning internatsional bahosi jahon bozoriga asosiy tovar etkazib beruvchi mamlakat ishlab chiqarishning milliy baholariga tayanadi. Xalqaro kapital harakatining tez o‘sishi bilan tovarlarga, shuningdek, moliyaviy aktivlarga nisbatan valyutaning xarid qobliyati valyuta kursiga ta’sir ko‘rsatadi. Turli mamlakatlarning valyutalari va halqaro pul birliklari tuzilgan xalqaro bitimlariga xizmat ko‘rsatish jarayonida valyuta kursi aniqlanadi. Kapitalning xalqaro xarakatining tez o‘sishi bilan bog‘liq ravishda valyuta kursini o‘zgarishiga valyutaning tovarlarni xarid qilish qobiliyati bilan birga moliyaviy aktivlarni xarid qilish qobiliyati ham ta’sir kursatadi. Valyuta kurslari tasnifi Kurs o‘rnatish mezonlari Valyuta kursining turlari 1. Belgilash turi bo‘yicha Suzuvchi, Qat’iy belgilangan, aralash 2. Hisoblash usuli bo‘yicha Paritet, haqiqiy kurs 3. Nisbat bo‘yicha Kross kursi, to‘g‘ri, egri (teskari), fiksing 4. Bitim turi Spot – kurs, muddatli bitim (forvard) kursi 5. O‘rnatish joyi Rasmiy (MB), tijorat (banklar), qora bozor 6. Valyutaning xarid qobiliyati paritetiga nisbatan Paritetli, oshirilgan, kamaytirilgan kurs 7. Bitim qatnashchilari bo‘yicha Sotib olish kursi (sotib oluvchi uchun), sotish kursi (sotuvchi uchun) 8. Inflyasiyani hisobga olish bo‘yicha real kurs, nominal kurs, o‘rtacha Valyuta kursiga ta’sir etuvchi omillar. Har qanday baho kabi valyuta kursi valyutaga talab va taklif ta’sirida asosiy qiymatidan (ya’ni valyutaning xarid qilish qobiliyatidan) nari-beri siljiydi. Bunday talab va taklifning o‘zaro mosligi bir qator omillarga bog‘liq. Valyuta kursining ko‘p omilliligi uning boshqa iqtisodiy kategoriyalar bilan bog‘liqligini, jumladan, qiymat, narx, pul, foiz, to‘lov balansi va boshqalar bilan bog‘liqligini aks ettiradi. SHuningdek ularing murakkab biri kuvi va ba’zi omillarning eng muhim omil sifatida yuzaga chiqishiga olib keladi. Bu omillar ichida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin. O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan valyuta siyosati, bevosita hukumat tomonidan ishlab chiqilgan islohotlar strategiyasiga muvofiq holda olib borilmoqda. Davlat tomonidan valyutaviy huquqlarni himoyalashga doir mustaxkam qonunchilik va institutsional asosni yaratish bo‘yicha chora-tadbirlarni ko‘rgan holda – davlat bosh islohotchi sifatida faoliyat ko‘rsatmoqda. Bu shuningdek, valyuta bozori infratuzilmasini yaratishga doir aniq maqsadga yo‘naltirilgan siyosatning amalga oshirilishida ham namoyon bo‘lmoqda. SHu tarzda davlat islohotlarining murakkab bosqichlarida islohotlarni ancha oshirishga qodir bo‘lgan etakchi kuch ekanligini ko‘rsatmoqda. Davlat shuningdek, bir qator maxsus davlat organlarini tashqil etish yo‘li bilan islohotlarni tartibga solishni amalga oshirmoqda. Albatta, Markaziy bank davlat banki sifatida bu borada muhim o‘rin tutadi. O‘zbekiston Respublikasining ”Valyutani tartibga solish to‘g‘risida”gi Qonuniga muvofiq, quyidagilar valyuta nazorati organlari hisoblanadi: jumladan, Markaziy bank, Moliya vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Davlat Soliq Qo‘mitasi, Davlat Bojxona Qo‘mitalaridir. Ularni har biri o‘z vazifa va funksiyalarga egadir. Vakolatli banklar esa valyuta nazorati agentlari hisoblanadi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 6-mavzu. Bankning daromadlari, xarajatlari va foydasini shakllanishi va ularning tahlili, mavjud muammolar va ularni hal etish maqsadida amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy yo‘nalishlari va mazmunini o‘rganish O‘zbekistonda banklarning umumiy foydasi besh oyda 1,5 barobar oshdi 2022 yilning besh oyida butun O‘zbekiston banklari 3,44 trillion so‘m sof foyda ko‘rdi. Bu 2021 yilning yanvar-may oylariga nisbatan 1,5 barobar ko‘pdir. Bunday ma’lumotlar Respublika Markaziy banki tomonidan e’lon qilindi. Bank sektori aktivlari rentabelligi yil davomida 1,9 foizdan 2,4 foizga, o‘z mablag‘lari rentabelligi esa 9,2 foizdan 11,4 foizga o‘sdi. Biroq, beshta eng yirik banklarning ko‘rsatkichlari umuman sektorga qaraganda pastroq. 1 iyun holatiga ko‘ra Milliy bank, «O‘zsanoatqurilishbank”, «Asakabank”, «Agrobank” va «Ipoteka-bank”ning umumiy natijalari mos ravishda 1,8 va 8,4 foizni tashkil etdi. Taqqoslash uchun: aktivlari 3 dan 10 trilliongacha bo‘lgan qiymatlar mos ravishda 5,3 va 25,1% ni tashkil qiladi. Demak, kichik banklar yirik o‘yinchilarga qaraganda 1 so‘m aktiv va kapital ko'proq foyda keltiradi. O‘zbekiston Respublikasi banklarining umumiy sof foydasining o‘sishiga foiz marjasi katta hissa qo‘shdi. Besh oy davomida u 9,11 trillionni tashkil etdi, bu 2021 yilning yanvar-may oylariga nisbatan 38 foizga ko‘pdir. Foizsiz daromadlar deyarli 5 trillion (+60%)ga yetdi. Bankning daromadlari ularning xizmatlaridagi chegirmalar, kreditlar, investitsiyalar bilan bog'liq. Bu daromadlar bankda oformlangan mablag'larning o'zining dastlabki miqdori va so'nggi miqdori o'rtasidagi farqi hisoblangan qo'shimcha mablag'ga tekshiriladi. Xarajatlar esa bankning ish faoliyatini olib borishi bilan bog'liqdir. Bankning ish xodimlari, binolar uchun to'lovlari, reklama xarajatlari kabi xizmatlar bu to'lovlar orqali to'lash mumkin. Bankning foydasini shakllanishida esa, bankning aktivlarini (maishiy fondlar, kreditlar, shahsiy xisobvarag'lar va boshqa) foydali loyihalarga investitsiya qilish orqali daromad olish tug'iladi. Banklar amaliy holatlarda muammo va xatoliklar bilan uchrashishlari mumkin. Masalan, kreditlar etibornsiz şekilde uzatilishi, biror maydonlarda tijorat qilish, daydi kreditlar kabi. Bu muammolar qolganlarning hisob raqamga bitta-yirik uzilishi bilan hal qilinadi. Shunga qaraganda, banklar xodimlarining sifatli o‘rganish, qonun to‘g‘risida operatsiyalari kuzatib borish, turli mintaqalardagi banklarning amaliyotlarini tahlil qilish xizmatlarini kiritishi lozim. Prezidentimiz tomonidan 2020 yil 1 mayda qabul qilingan “Koronavirus pandemiyasi davrida oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash, mavjud resurslardan oqilona foydalanish, qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarordasohada zamonaviy yondashuvlarni joriy etishga qaratilgan qator vazifalar belgilab berildi. O‘zsanoatqurilishbank tizimida ushbuyo‘nalishdagi ishlar davlat dasturlari doirasida amalga oshirilmoqda.Bank tomonidan umumiy qiymati 390,25 mln. AQSh dollariga teng meva-sabzavotchilik va chorvachilik tarmog‘iga doir 429 ta loyiha moliyalashtirildi.Mazkur maqsadda esa Osiyo taraqqiyot banki, Xalqaro taraqqiyot uyushmasi, Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki, Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi kredit linyalari jalb etildi. Ta'kidlash joiz, davlatimiz rahbarining yuqoridagiqaroriga asosan soha sub'ektlari uchun bank va soliq tizimida alohidapreferensiyalar berilmoqda. Jumladan, tijorat banklari tomonidan xorijiy kredit liniyalar 3 yildan 5 yilgacha bo‘lgan imtiyozli davr bilan 10 yilgacha muddatga ajratilmoqda. Qishloq xo‘jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari o‘zi ishlab chiqargan mahsulotini realizasiya qilishdan olingan foydasi bo‘yicha foyda solig‘idan ozod qilingan, suv resurslardan, tomchilatib sug‘orish tizimidan foydalanganlik uchun qonunchilikda belgilangan tartibda imtiyozlar qayd etilgan. Davlat bojxona qo‘mitasi tomonidan pandemiya sharoitida mahsulotlarni yuklash, chegaradan o‘tkazishga ko‘maklashuvchi doimiy shtab tashkil etilgan. U yerda asosiy, bog‘ va tokzorlar qator oralariga hamda takroriy maydonlarga talab qilingan urug‘liklarni olib kelish hamda joylarga yetkazish choralari tezkor hal etilmoqda. Bundayengilliklar, o‘z navbatida, aholiga uzluksiz ravishda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetkazib berish hamda oziq-ovqat sanoatida narxlar barqarorligini ta'minlashda muhim omil bo‘lmoqda. Bugungi kunda Bank tomonidan birgina meva-sabzavotchilik tarmog‘idagi 196 ta loyihaga Osiyo taraqqiyot banki, Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki hamda Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (JICA)ning 138,96 mln AQSh dollari miqdoridagi kredit liniyalari yo‘naltirilib, natijada 2425 ta ish o‘rni yaratildi. Chorvachilik tarmog‘ida esa 54 ta loyiha uchun Osiyo taraqqiyot banki va Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 26,0 mln. AQSh dollarimiqdorida jalb qilingan kredit liniyalari hisobigachekka hududlarda 570dan ziyod ish o‘rni barpo etildi. Shuningdek, loyihalar orasida qishloq xo‘jaliginingana shu yo‘nalishida faoliyat yurituvchi yirik sanoat korxonalari hamda tadbirkorlik sub'ektlarining ishlab chiqarish quvvatlarini energiya tejamkor va ekologik barqaror texnologiyalar hisobiga modernizasiya qilishga qaratilgan biznes rejalar ham o‘rin olgan. Bunday loyihalar uchun bank tomonidan Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki hamda Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 219,24 mln. AQSh dollari miqdoridagi, qishloq xo‘jaligi korxonalarini qo‘llab-quvvatlashga esa Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 6,05 mln AQSh dollari hajmidagikredit liniyalari yana o‘nlab loyihalarni tatbiq etishga yo‘naltirildi. Pirovardida, ushbu loyihalarningishgatushishi hisobiga respublikamizda 4150ga yaqin yangi ish o‘rnibarpo etildi, 4,6 trillion so‘m miqdorida mahsulot ishlab chiqarildi.Aholini asosiy turdagi oziq-ovqat mahsulotlari bilan kafolatli ta'minlash, ichki iste'mol bozoriga mahsulot yetkazib berilishini tizimli tashkil etish va oziq- ovqat xavfsizligini mustahkamlashga yana bir qulay sharoit yaratildi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 7-mavzu. Tijorat banklarining yangi xizmat turlari va uning qo‘llanilish amaliyoti hamda xorijiy davlatlarning ayni shu tizimdagi ko‘rsatkichlari bilan qiyosiy tahlilini amalga oshirish Hozirgi kunga kelib tijorat banklari juda rivojlangan zamon boldi tijorat banklaridan misol qilib Ozsanoatqurilishbankning yangi xizmat turlariga kop maxsulotlarini taqdim qilishim mumkin Bankning mobile ilovasi orqali online kreditlar olish,online omonat rasmiylashtirish ,online karta ochish hizmatlari yo’lga tushirilidi Joyda Istalgan maqsadlar uchun onlayn mikroqarz foydalanish imkoni 50 mln. so'mgacha Istalgan maqsadlar uchun 27,9% dan boshlab yillik kredit stavkasi 48 oygacha Ishonch Pul jamg’armalarini saqlash va ko'paytirishga yordam beradigan omonat 20%Foiz: 13 oyMuddati: Omonat to'ldirish Pul echish Yuksalish Jamg’arish uchun qulay bo'lgan omonat: to'ldirish va qisman olish bilan 19% Foiz: 13 oy Muddati: Omonat to'ldirish Pul echish Kelajakka sarmoya Jamg'armani chet el valyutasida qisman yechib olish va to'ldirib borish asosidagi omonat 4%Foiz: 12 oyMuddati: Omonat to'ldirish Pul echish Kapital Xorijiy valyutadagi omonat 4%Foiz: 6 oy Muddati: Omonat to'ldirish Pul echish Visa Infinite Noyob imtiyozlar va xizmatlar to'plamiga ega bo'lgan maxsus bank kartasi Karta narxi1 000 000 so'm UnionPay Gold Butun dunyo bo‘ylab tovar va xizmatlar uchun to‘lovlar oddiy va qulay Karta narxi30 000 so‘m Visa Platinum Sayohat qilayotganingizda, mexmonxona bron qilayotganingizda, avtomobil ijaraga olayotganingizda va shopping qilayotganingizda qoʻshimcha imtiyozlarga ega boʻling Karta narxi100 000 so'm Visa Classic Mazkur karta bank kartalaridan foydalanish borasida tajribaga ega bo‘lganlar uchun mo‘ljallangan. Karta narxi30 000 so‘m Mastercard World Mastercard World - dunyoning istalgan nuqtasida qulaylik, xavfsizlikni qadrlovchilar uchun xalqaro kartadir. Karta shu darajada universalki, u sizga sayohatlarda va xorijda haridlar qilishda o‘zgarmas yordamchiga aylanadi Karta narxi30 000 so‘m UZCARD DUO Uning yordamida siz nafaqat UZCARD kartasining standart imtiyozlariga, balki tijorat va virtual terminallar orqali kontaktli va kontaktsiz to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyatiga ham ega bo‘lasiz Karta narxi50 000 so'm HUMO Humo to‘lov tizimi o‘z mijozlariga kontaktsiz texnologiyalari bilan qo‘llab- quvvatlanadigan zamonaviy to‘lov usullarini taqdim etadi, ular terminaldagi o‘qib oladigan uskunaga karta bilan bir marta tegish orqali to‘lovni bajarish imkonini berib, shu bilan xarid amalga oshirilgan bo‘ladi. Karta narxi30 000 so'm Avtokredit O’zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan yengil avtomobillarni xarid qilish uchun kredit Kredit summasi Avto qiymatining 90% gacha Foiz stavkasi 20% dan boshlab Muddati 5yilgacha O’zsanoatqurilishbankning Strategik maqsadi Bankni raqobatbardosh, mijozlarga yo‘naltirilgan, bozor mexanizmlari asosida faoliyat yuritadigan, mijozlar va sarmoyadorlar uchun jozibador bo‘lgan bankka aylantirish O‘zsanoatqurilishbank Boshqaruvi Raisi Saxi Annaklichev: "Bankni 2021-2023 yillarda rivojlanish strategiyasi - “O‘zsanoatqurilishbank” ATB ni rivojlanishning yangi modeliga asoslangan holda zamonaviy, mijozlarga yo‘naltirilgan bankka transformasiya qilishga yo‘naltirilgan. Bunda biznes yo‘nalishlar Ekotizim biznes modeliga uyg‘unlashgan holda shakllantiriladi". Fitch Ratings” Oʻzsanoatqurilishbank reytingi istiqbolini “barqaror” deya tasdiqladi 05.05.2023 “Fitch Ratings” xalqaro reyting agentligi Oʻzsanoatqurilishbank kredit reytingini mamlakat suveren reytingi darajasida – «BB-», istiqboli “Barqaror” deya tasdiqladi. Ushbu reyting bank faoliyati samarali rivojlanayotgani hamda uning aktivlari barqaror oʻsayotganligini ifodalaydi. Dunyodagi geosiyosiy vaziyat bilan bogʻliq iqtisodiy xavflarga qaramay Oʻzsanoatqurilishbank 2022-yil yakuni boʻyicha barqaror prognozini saqlab qoldi. Bu holat portfeldagi kreditlar boʻyicha davlat kafolatlari mavjudligi munosabati bilan bank aktivlari sifatiga nisbatan xatarlar yumshatilganligini nazarda tutadi. Yaʼni, agentlik ekspertlari Oʻzsanoatqurilishbank kredit reytingini tasdiqlashda ishonchlilikning asosiy omillari qatorida uning Oʻzbekiston hukumati tomonidan qoʻllab-quvvatlanishini taʼkidladi. Oʻzsanoatqurilishbank yaqin bir necha yilda xususiylashtiriladi, shuningdek, zaruratga qarab yuqoridagi qoʻllab-quvvatlash bankning asosiy aksiyadorlari orqali yoʻnaltirilishi mumkin, deyiladi agentlik xabarida. Oʻzsanoatqurilishbank Oʻzbekistonda ikkinchi yirik moliya muassasasi hisoblanadi. 2022-yil yakuniga koʻra, bank sektoridagi aktivlar va kreditlarning 12 foizi ushbu bank ulushiga toʻgʻri keladi. Shuningdek, u mamlakatda moliya tizimini shakllantirishga va davlatning strategik loyihalarini amalga oshirishga katta hissa qoʻshmoqda. Bundan tashqari, bank asosiy strategik tarmoqlarda kuchli korporativ oʻrnini saqlab qolish bilan birga, oʻz faoliyatini xususiylashtirish maqsadida kichik va oʻrta biznes hamda chakana kreditlash sohalarida tijorat faoliyatini rivojlantirishga alohida eʼtibor qaratmoqda. Oʻzsanoatqurilishbank va “Helaba” banki oʻrtasida hamkorlik boʻyicha kelishuv imzolandi Joriy yilning 27-aprel kuni ikkinchi Toshkent xalqaro investitsiya forumi doirasida Germaniyaning “Helaba” banki va Oʻzsanoatqurilishbank oʻrtasida umumiy qiymati 35 mln. yevro boʻlgan hamkorlik toʻgʻrisida kelishuv imzolandi. Oʻtgan yildan buyon anʼanaviy tarzda oʻtkazib kelinayotgan forum ikki va koʻp tomonlama hamkorlikni mustahkamlashga va yangi biznes imkoniyatlarini kashf etishga xizmat qilmoqda. Oʻzsanoatqurilishbank uchun Germaniya kabi sanoatlashgan hududda ulkan moliyaviy salohiyatga ega moliya muassasasi bilan aloqalarni yoʻlga qoʻyish uning uzoq muddatli moliyalashtirish va tashqi savdoni amalga oshirish sohasida hamkorlik ufqlarini kengaytiradi. Taʼkidlash joiz, Oʻzsanoatqurilishbank mamlakatimizning yirik va tayanch banklaridan biri sifatida strategik loyihalarni tabiq etishda faol qatnashib, milliy moliya tizimi rivojiga katta hissa qoʻshmoqda. Maʼlumot uchun: “Helaba” banki Frankfurt shahridagi yetakchi universal banklardan biri hisoblanib, umumiy aktivi qariyb 212 mlrd. yevroni tashkil qiladi. Bugungi kunda bank moliya institutlari, institutsional investorlar va davlat sektoriga Germaniyada ham, boshqa davlatlarda ham birdek moliyaviy xizmatlarni koʻrsatib kelmoqda. Shuningdek, u nemis jamgʻarma kassalarining 40 foizi uchun markaziy kliring tashkiloti va xizmat koʻrsatuvchi provayder sanaladi. Xalqaro miqyosda bank Fransiya, Irlandiya, AQSH va Buyuk Britaniyadagi filial va vakolatxonalari orqali ish yuritadi. Muassasaning xalqaro miqyosdagi uzoq muddatli kredit reytinglari – “Aa3” (Moody’s) va “A+” (Fitch Ratings) boʻlib, har ikki reyting istiqboli ham “barqaror” hisoblanadi. Qurilish materiallari sanoatini rivojlantirishda masʼul idora va muassasalar vakillaridan iborat Oʻzbekiston delegasiyasi Italiya davlatida boʻlib, Italiya keramika ishlab chiqaruvchilari konfederatsiyasi, savdo va eksport-kredit agentliklari, “Italiya-Oʻzbekiston” palatasi hamda qator yetakchi kompaniyalar mutasaddilari bilan amaliy uchrashuvlar oʻtkazdi. Tashrif doirasida manfaatli kelishuvlarga erishildi. Davlatimiz rahbari boshchiligida mahalliy sanoatni rivojlantirishda har bir yoʻnalishda yetakchi davlatlar tajribasini oʻzlashtirishga qaratilgan ustuvor vazifalar belgilangan. Xususan, keramika plitalar, sanitar-texnik buyumlar hamda chinni idishlar ishlab chiqarishni Yevropa standartlariga muvofiqlashtirish boʻyicha alohida topshiriqlar berilgan. Shu maqsadda Italiyada boʻlgan delegatsiya aʼzolari mazkur sohaga aloqador oʻnga yaqin tashkilot va muassasalar hamda yirik ishlab chiqaruvchilar bilan muzokaralar oʻtkazdi. “Azzurra Ceramica” sanitar-texnik buyumlar ishlab chiqarish kompaniyasi, “Arcucci Ceramica” keramika va sopol idishlar ishlab chiqarish korxonasi, “Senini” turli bloklar, qoplamalar va yoʻlak plitalari ishlab chiqarish kompaniyasi hamda “SIVER S.R.L.” distribyutorlik kompaniyasi vakillari bilan boʻlib oʻtgan uchrashuvlar natijasida hamkorlik toʻgʻrisida kelishuvlar imzolandi. Investitsiyalar, eksportni qoʻllab-quvvatlash va qoʻshma loyihalarni amalga oshirishda “Confindustria Ceramica” – keramik mahsulotlar ishlab chiqaruvchilar konfederatsiyasi, “ICE” – Italiya savdo agentligi, “Sisayi” hamda “Imagro Group” injiniring-konsalting xizmatlari kompaniyalari bilan sherikchilik munosabatlari oʻrnatildi. Italiya – Oʻzbekiston savdo palatasi, Qurilish materiallari sanoatini rivojlantirish boʻyicha Kengash hamda «Oʻzsanoatqurilishmateriallari” uyushmasi oʻrtasida keramika mahsulotlari sanoatida hamkorlikni tashkil etish boʻyicha imzolangan hujjatda sohani yangi bosqichga olib chiqadigan loyihalarni amalga oshirish, mahsulotlar sifatini xalqaro standartlarga moslashtirish, mutaxassislar tayyorlash, texnologlarni jalb qilish hamda koʻrgazmalarda ishtirok etish orqali Oʻzbekistonda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni dunyo bozorida tanitish masalalari ilgari surildi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 8-mavzu. Amaliyot natijalari bo‘yicha xulosalarni shakllantirish va amaliyot daftarini rasmiylashtirish Ushbu amaliyot jaroyonida men o’zim uchun kerakli malumotlarga ,ilmga tajribaga ega bo’ldim Amaliyot natijalari bo'yicha xulosalar shakllantirish va amaliyot daftarini rasmiylashtirish uchun quyidagi qadamlardan o’tdim 1. Amaliyot natijalari va kelgan joriy yilning yakunidagi hisobotlar to'plamini oldim . 2. Olingan to'plam ma'lumotlari tahlil qilish va ular bo'yicha xulosalar bilan tanishdim 3. Xulosalarni tayyorlash uchun kerakli ma'lumotlarni tayorladim 4.Xulosalarni rasmiylashtirish uchun kerakli hujjatlarni tayyorladim 5. Tayyorlangan xulosalarni va amaliyotdaftarida batafsil yoritib chiqdim Xulosa qilib etganimda muxtaram Prezidentimiza SH Mirziyoyevni tashabuslari bilan 2023 yil Insonga e’tibor va sifatli talim yili boldi Men Toshkent moliya institute talasi ekanimdan farxlanaman va amaliyot otash jaroyonida yana faxr bilan amaliyot jaroyinini tugatdim Nazariy bilim olganimza bilan amaliy bilimga ega bolmagan talaba mukamal kasb egasi bola olmaydi Ushbu tijorat banklarining ichida O’zsanoatqurilishbankiga mehrim boshqacha bolganligi sababli amaliyotimni shu bankda o’tadim va bank bilan yaqindan tanishdim bankning ishlash rejasi haqda ularning ish hujjatlari haqda hisob raqamlari kredirlari va ularning zamonga moslashgan holda maxsulotlari bilan tanishdim ozim uchun kelajakda as qotadigan bilim malakaga ega boldim Har bir insonoz ustida ishlashda bilim olishda charchamas ekan nafaqat mamlakatimiza rivojlanadi dunyoga namuna boladigan bilim egasi bolish mumkin Molyaviy institutlar faoliyatiga chet el investitsiyalarini keng jalb qilish maqsadida davlat tomonidan chet ellik investorlarga qulay investitsion muhit yaratish va investorlarning huquqlarini himoya qilish. Respublikamizning barcha tijorat banklari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga masofaviy bank xizmatlari ko‘rsatilishini taʼminlash bilan bir qatorda mijozlar tomonidan bank yangi xizmat turlariga bo‘lgan ishonchini oshirish uchun, moliyaviy bank xizmatlariga oid qonunchilik bazasini takomillashtirish va reklama faoliyatlarini kengaytirish lozim; Xalqaro tashkilotlardan jalb qilinishi mumkin bo‘lgan mablag‘larni yuridik shaxslar va aholi depozitlari oshishi hisobiga kamaytirish va buning oqibatida tashqariga chiqib ketishi mumkin bo‘lgan foiz to‘lovlarini mamlakat ichida ushlab qolish lozim. Tijorat banklari tomonidan aholi bo‘sh pul mablag‘larini yuqori foizli, jozibador omonatlarga jalb qilishi bilan bankdan tashqari pul aylanmalarini banka jalb qilish, aholining investitsion faolligini oshirish va barqaror daromad manba iga ega bo‘lib, turmush tarzini o‘sishiga xizmat qiladi. Shuningdek, umumiy xulosa urida shuni alohida qayd yetish lozimki, ilmiy- tadqiqot ishimda takidlab utilgan barcha masalalar «O’zsanoatqurilishbank” ATB tizimini amaliyoti uchun kelajakda juda muhim ahamiyat kasb yetishi ravshan hodisa. Shunday ekan endilikda aynan yangi raqamli bank xizmatlari joriy etilib, banklar faoliyatining kelajagini tashkil yetuvchi tizimlar sifatida kata sahnaga chiqqanda ushbu yuqorida berilgan takliflarning naqadar amaliyotga mos kelishini kuzatishimiz mumkin buladi. Bankda o‘tkazgan 4 haftalik ishlab chiqarish amaliyotim maroqli, foydali va yangi bilimlarga boy bo‘ldi. Amaliyot davomida yetarlicha ko‘nikma va malakaga ega bo‘ldim, shu bilan birga bank sohasiga bo‘lgan qiziqishim ham yanada ortdi. Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) (muhr o‘rni) 5-kurs ___guruh talabasi _______________________________________________ (ismi-sharifi) yil « » dan yil « » gacha da (amaliyot obyektining to‘liq nomi) ishlab chiqarish malakaviy amaliyotini o‘tadi. Talabanining bitiruv oldi malakaviy amaliyotini o‘tashi bo‘yicha amaliyot obyektidan berilgan YAKUNIY XULOSA Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi Bank (filiali) rahbari (ismi-sharifi) (imzo) 5-kurs guruh talabasi (ismi-sharifi) yil « » dan yil « » gacha da (amaliyot obyektining to‘liq nomi) Bitiruv oldi malakaviy amaliyoti yuzasidan institutdan tayinlangan rahbarning YAKUNIY XULOSASI Institutdan tayinlangan rahbar (ismi-sharifi) (imzo) Tayyorladi kurs guruh talabasi Amaliyot rahbari: Kafedra tomonidan ro‘yxatga olingan tartib raqami № “ ” 2022-y. ( imzo) Ishlab chiqarish malakaviy amaliyoti yakuni bo‘yicha talabaning bahosi baho Amaliyot rahbari: (ismi-sharifi) (imzo) (sana)