TOLALI CHIQINDILAR. CHANGLI HAVONI TOZALASH.
Reja
1. Tolali chiqindilarning turlari .
2. Tolali chiqindilarni ajratish, yig’ish va qayta ishlash.
3. Changli havoni tozalash usullari.
4. Changli havoni tozalash tizimlari.
Tolali chiqindilarning turlari
Tolali chiqindilar paydo bo’lishiga qarab ishlab chiqarish va po’zg’op
chiqindilari, tola turiga binoan paxta, jun, ipak, kanop, kimyoviy tola chiqindilari,
qayta ishlash texnologiyasiga ko’ra paxta tozalash, to’qimachilik, trikotaj,
tikuvchilik sanoati chiqindilariga bo’linadi. Ular xar bir sanoatda kelib chiqishi va
xossalariga ko’ra turli sinflarga va turlarga bo’linadi.
Paxta tolasidan ip ishlab chiqarishda yigirish korxonasining o’timlarida
qaytimlar va chiqindilar ajraladi. Ularning miqdori yigirish sistemasiga, ipning
chiziqiy zichligiga hamda texnologik tizim tarkibiga kirgan mashina turlariga qarab
har xil bo’ladi.
Qaytimlar deganda tarash, qayta tarash va piltalash mashinalarining pilta
uzuqlari, piliklash va yigirish mashinalarining pilik uzuqlari hamda yigirish
mashinasidan chiqadigan michka va halqachalar (momoq o’ramchalari) tushuniladi.
Qaytimlarning miqdori odatda 1,5 dan 3,5 % gacha bo’ladi.
Paxta tolasi tozalanganda xas-cho’plar, har xil iflosliklar, momiqlar, ya`ni
chiqindilar ajraladi. Yigirish jarayonlarida ajralgan chiqindilar ikki turga bo’linadi:
- qayta ishlatiladigan chiqindilar, ular ko’rinadigan chiqindilar deyiladi;
- qayta ishlatilmaydigan yoki ko’rinmaydigan chiqindilar. Bularga chang,
yo’qotilgan namlik va juda kalta momiqlar kiradi.
Ko’rinadigan chiqindilar ikkiga bo’linadi: Yigirishga yaroqli va yigirishga
yaroqsiz chiqindilar.
Yigirishga yaroqli chiqindilarga tugunaklar, tarandilar va korxona
tsexlarining supurundi paxtalari kiradi.
Yigirishga yaroqsiz chiqindilarga uzunligi 14-15 mm dan kam bo’lgan kalta
tolalar, valiklarga uralgan va filtrlardan olingan momiqlar kiradi.
Tolali chiqindilarni yig’ish va qayta ishlash
TTA va tarash mashinalarining kameralarida xas-chuplar va chiqindilar
yig’iladi. Bular ikki usulda tozalanib, chiqindilar bo’limiga yuboriladi.
Mexanik usul - qo’l yordamida kamera tolali chiqindilardan tozalanadi
(mashina to’xtatilib), ular aravachalarda chiqindilar bo’limiga olib borib
topshiriladi.
Markazlashtirligan
usul-alohida
mashinalarning
chiqindilar
kamerasi
pnevmotrubalar yordamida bir tizimga biriktirilgan bo’ladi. Chiqindilar kamerasi
klapanlari vaqti vaqti bilan ishga tushirilib, undagi chiqindilar havo yordamida
so’rib olinib chiqindilar bo’limiga yuboriladi.
Yigirish korxonalarida tolali chiqindilarni qayta ishlovchi texnologik tizimlar
o’rnatilgan bo’lib uning tarkibiga qadoqlovchi yoki briketlovchi mashinalar
kiritiladi. Qayta ishlangan tolali chiqindilar korxonaning o’zida aralashmaga qo’shib
ishlatilishi yoki ikkilamchi xom ashyo sifatida boshqa korxonalarga sotilishi
mumkin.
Changli havoni tozalash usullari
TTA laridan ajralgan changli havoni tozalash maqsadida avvallari katta hajmli
chang erto’lasi va minoralar qurilgan. Erto’laga to’plangan changli havo tarkibidagi
chang va momiqlar havodan og’ir bo’lganligi sababli pastga cho’kgan, tozalangan
havo esa minora orqali atmosferaga chiqarilgan.
Bu usulning quyidagi kamchiliklari mavjud: katta maydonni egallaydi, tsexda
harorat va namlik bir me`rda bo’lmaydi, erto’lani tozalash inson salomatligi va
ekologiya uchun xavfli.
a
b
Changli havoni tozalash
a - chang yig’iladigan erto’la
b - havoni changdan tozalaydigan filtr
1- ventilyator., 2 - chang erto’lasi., 3 - havo kanali., 4 - to’rli baraban.,
5 - qatlamli valik.
Engli filtirlar
1 - engli feltir.
2-3 - englar mahkamlangan quttilar.
4 - chang to’planadigan qop.
Yigirish texnologiyasi tarraqqiyotining navbatdagi bosqichida changli havoni
tozalash uchun filtrlardan foydalanildi. Dastlab engli filtrlar, so’ngra barabanli
filtrlar yordamida changli havoni tozalash bir bosqichda amalga oshirildi.
Keyinchalik ular kombinatsiyalashtirilib ikki bosqichli tozallash usullari ishlatila
boshlandi. (FT-2)
Filtrlar alohida xonaga quriladi, havoni tsexga chiqarishdan oldin namlash-
ventilyatsiya kameralaridan o’tkaziladi. Bu esa titish tozalash tsexining gigienik
sharoitlarini yaxshilaydi. Tez yurar kondensorlar va to’rli barabanlardan changli
havo ajraladi. Bitta ventelyator bir soatda 2,5-3,0 ming metr kub dan 5,0 ming
kubgacha havoni ajratadi. Titish tozalash tsexida 1 soatda bir necha 10-100 ming m3
changlangan havo ajraladi.
Sanitariya normasi boyicha toza havoning 1 m3 ida 3 mgr zarrachalar bo’lishi
mumkin.
So’nggi yillarda tolali chiqindilarni yig’ish va changli havoni tozalashni birga
uzluksiz amalga oshiruvchi markazlashtirilgan avtomatik texnologik tizimlar
qo’llanila boshlandi.
Changli havoni tozalash tizimlari.
To’qimachilik sanoatida changli havoni tozalash juda muhim masala bo’lib
bunga alohida ahamiyat beriladi. Chunki bu birinchi navbatda ishlovchilar
salomatligiga ta`sir qiladi, ikkinchidan texnologik jarayonning barkarorligiga, sifatli
mahsulot chiqazish va ekologik muhitni yaxshilashga bog’liq masala hisoblanadi.
Hozirgi paytda dunyo to’qimachilik korxonalarida LTG, Trutzschler va
Changshu firmalarining tolali chiqindilarni markazlashgan xolda yig’uvchi va
changsizlatiruvchi tizimlari samarali ishlatilmoqda.
LTG firmasining tolali chiqindilarni va havoni changsizlantiruvchi
avtomatik tizimi.
LTG firmasining tolali chiqindilarni va havoni changsizlantiruvchi avtomatik
tizimi TFC-4 filtri, FKC-3 kompaktori va tsiklon qurilmasidan iborat.
TFC-4 filtri dastlabki A va asosiy tozalash kameralaridan iborat. Changli havo
oqimi va tolali chiqindilar dastlabki tozalash kamerasida to’planib, baraban diski 1
yuzasidagi to’rli sirt yordamida kalta tola va chiqindilar ushlab qolinadi. Disk
mayda ko’zli kapron to’rdan iborat bo’lib, minutiga 24 marta aylanib turadi. Disk
yuzasida ushlab qolingan tola va chiqindilar
ventilyator yordamida
harakatlanmaydigan so’ruvchi soplo 2 orqali so’rib olinadi va kompaktorga
uzatiladi. Kompaktordan chiqqan chala tozalangan havo takroran filtrning dastlabki
tozalash kamerasiga uzatiladi.
Changli havoning asosiy oqimi baraban 3 ichiga o’tib barabanning yuzasiga
tarang qilib qoplangan filtrlovchi element 4 orqali filtrlanib (tozalanib) tashqariga
chiqadi. Bunda havodagi chang zarrachalari filtrlovchi elementning ichki devorida
ushlanib qoladi.
Filtrlovchi element 4 ikki xil material, tukli trikotaj polotnosi (tukli tarafi
barabanning ichki tarafiga qaratib qoplanadi) va ignasanchma (igloprabivnoy)
noto’qima material (kalandrlangan, silliq, qattiq tarafi barabanning ichki tarafiga
qaratib qoplanadi) bilan qoplanishi mumkin. Baraban 3 harakatlanmaydi. Unga
qoplangan filtrlovchi elementni tozalash sektsiyalar boyicha joylashgan, aylanib
turuvchi, so’ruvchi juft saplolar 5 bilan amalga oshiriladi. Saplolar elastik havo
ichaklari orqali so’ruvchi quvurga biriktirilgan.
So’ruvchi saplolar va tozalash diski markaziy yo’naltiruvchi quvur – baraban
o’qi orqali harakatga keltiriladi. Markaziy yo’naltiruvchi quvur 6 esa mufta, zanjir,
tishli g’ildirak va chervyakli uzatma orqali dvigiteldan harakat oladi. Bu
uzatmalarning hammasi xavfsizlikni ta`minlash maqsadida qobiq bilan qoplanadi.
Markaziy yo’naltiruvchi quvurda vintli - oyma val (chervyak) bo’lib, quvur
bilan birgalikda barabanli filtr o’qi atrofida aylanadi.
LTG firmasining tolali chiqindilar va changli havoni tozalash tizimi
1-uskunalardan kelayotgan tolali chiqindilar, 2-changli havo quvuri, 3-TFS-4 -
turidagi barabanli filtr, 4-toza havoni so’ruvchi vintilyator, 5-chang ajratuvchi
tsiklon, 6-chiqindilar uchun kompaktor, 7-halqali yigiruv mashinalaridan
kelgan chiqindilarni so’ruvchi kompaktor, 8-avtomatik press
