TOZALASH JARAYONI. TOZALASH MASHINALARI

Yuklangan vaqt

2025-02-02

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

644,7 KB


TOZALASH JARAYONI. TOZALASH MASHINALARI Reja 1. Tozalash jarayonining maqsadi va mohiyati 2. Tozalash usullari 3. Tozalash organlari va moslamalari 4. Tozalash samaradorligi. Tozalash mashinalarining turlari Titilgan va aralashtirilgan tolali mahsulot keyingi bosqichda tozalash jarayonidan o’tkaziladi. Tozalash ikkita operatsiyadan iborat: - tolalar va nuqsonlar orasidagi bog’lamni buzish; - nuqsonlarni tola (tolalar) dan ajratish. Paxta tolasini tozalash paytida titish ham sodir bo’ladi. Natijada mahsulot maydaroq bo’lakchalarga bo’linadi va nuqsonlar ochilib qolganligi tufayli ular to’la ajratiladi. Titish va tozalash jarayonlari ko’pincha bir vaqtda sodir bo’layotganday ko’zatilsada ular alohida-alohida jarayonlar sifatida amalga oshadi. Bo’lakcha oldin titiladi so’ngra tozalanadi. Oldin tozalanib keyin titilmaydi. Aynan shuning uchun ham titish va tozalashni ajratib alohida o’rganish tavsiya etiladi. Tozalash jarayonining maqsadi va mohiyati Tozalash jarayonining maqsadi - tolali aralashma tarkibidan yumshoq va qattiq nuqsonlarni ajratib, tolalarni tarashga tayyorlashdan iboratdir. Tozalash jarayonining mohiyati - tola bo’lakchalarini zarbiy ta`sirlar natijasida yanada mayda bo’lakchalarga ajratib, nuqson bilan tolani ilashish kuchini kamaytirish orqali nuqsonlarni oson ajralishini ta`minlashdan iboratdir. TOZALASH JARAYONI. TOZALASH MASHINALARI Reja 1. Tozalash jarayonining maqsadi va mohiyati 2. Tozalash usullari 3. Tozalash organlari va moslamalari 4. Tozalash samaradorligi. Tozalash mashinalarining turlari Titilgan va aralashtirilgan tolali mahsulot keyingi bosqichda tozalash jarayonidan o’tkaziladi. Tozalash ikkita operatsiyadan iborat: - tolalar va nuqsonlar orasidagi bog’lamni buzish; - nuqsonlarni tola (tolalar) dan ajratish. Paxta tolasini tozalash paytida titish ham sodir bo’ladi. Natijada mahsulot maydaroq bo’lakchalarga bo’linadi va nuqsonlar ochilib qolganligi tufayli ular to’la ajratiladi. Titish va tozalash jarayonlari ko’pincha bir vaqtda sodir bo’layotganday ko’zatilsada ular alohida-alohida jarayonlar sifatida amalga oshadi. Bo’lakcha oldin titiladi so’ngra tozalanadi. Oldin tozalanib keyin titilmaydi. Aynan shuning uchun ham titish va tozalashni ajratib alohida o’rganish tavsiya etiladi. Tozalash jarayonining maqsadi va mohiyati Tozalash jarayonining maqsadi - tolali aralashma tarkibidan yumshoq va qattiq nuqsonlarni ajratib, tolalarni tarashga tayyorlashdan iboratdir. Tozalash jarayonining mohiyati - tola bo’lakchalarini zarbiy ta`sirlar natijasida yanada mayda bo’lakchalarga ajratib, nuqson bilan tolani ilashish kuchini kamaytirish orqali nuqsonlarni oson ajralishini ta`minlashdan iboratdir. Tozalash usullari Tolali aralashmalarni tozalashda mexanik, aerodinamik va elektropnevmomexanik usullar samarali ishlatilmoqda. Mexanik tozalash usulida erkin va majburiy xolatda harakatlanayotgan tolali mahsulot ishchi organlarning zarbiy ta`sirida mayda bo’lakchalarga ajratilib tozalanadi. Aerodinamik tozalash usulida havo oqimi yo’nalishidagi tolali mahsulotning harakat traektoriyasini keskin o’zgartirish orqali uning tarkibidan nuqsonlarni inertsiya kuchlari ta`sirida ajralishi amalga oshiriladi. Elektropnevmomexanik tozalash usulida harakatdagi tola bo’lakchalari ko’ndalang kesimlarida elektr zaryadlarining ta`siri natijasida nuqsonlarning ajralishi sodir etiladi. Tozalash organlari va moslamalari Yigirish korxonalarida dastlabki tozalash, asosiy tozalash, va aerodinamik tozalash mashinalari ishlatilmoqda. Ushbu mashinalar chimdib tozalash, zarbiy tozalash va aerodinamik tozalash organlari yoki moslamalari bilan jihozlangan. Zarbiy tozalash pichoqlar, qoziqlar, xivichlar va arrali disklar bilan jixozlangan bir barabanli, ikki barabanli va olti barabanli tozalagichlarda amalga oshiriladi. Zarbiy tozalash mashinalarining ishchi organlari disklardan iborat bo’lib, ularga pichoqlar mahkamlanadi. Pichoqlarning profili to’g’ri to’rtburchakli, shakldor hamda bir yoki ikki tamonlama bo’lishi mumkin. Bunday ishchi organlar Tozalash usullari Tolali aralashmalarni tozalashda mexanik, aerodinamik va elektropnevmomexanik usullar samarali ishlatilmoqda. Mexanik tozalash usulida erkin va majburiy xolatda harakatlanayotgan tolali mahsulot ishchi organlarning zarbiy ta`sirida mayda bo’lakchalarga ajratilib tozalanadi. Aerodinamik tozalash usulida havo oqimi yo’nalishidagi tolali mahsulotning harakat traektoriyasini keskin o’zgartirish orqali uning tarkibidan nuqsonlarni inertsiya kuchlari ta`sirida ajralishi amalga oshiriladi. Elektropnevmomexanik tozalash usulida harakatdagi tola bo’lakchalari ko’ndalang kesimlarida elektr zaryadlarining ta`siri natijasida nuqsonlarning ajralishi sodir etiladi. Tozalash organlari va moslamalari Yigirish korxonalarida dastlabki tozalash, asosiy tozalash, va aerodinamik tozalash mashinalari ishlatilmoqda. Ushbu mashinalar chimdib tozalash, zarbiy tozalash va aerodinamik tozalash organlari yoki moslamalari bilan jihozlangan. Zarbiy tozalash pichoqlar, qoziqlar, xivichlar va arrali disklar bilan jixozlangan bir barabanli, ikki barabanli va olti barabanli tozalagichlarda amalga oshiriladi. Zarbiy tozalash mashinalarining ishchi organlari disklardan iborat bo’lib, ularga pichoqlar mahkamlanadi. Pichoqlarning profili to’g’ri to’rtburchakli, shakldor hamda bir yoki ikki tamonlama bo’lishi mumkin. Bunday ishchi organlar pichoqli baraban deb ataladi, ular gorizontal titgich, qiya tozalagich kabi mashinalarda ishlatiladi. Pichoqli qoziqli, shtiftli, egilgan tishli barabanlar bilan jihozlangan tozalagichlar mahsulotni erkin xolatda tozalashda ko’proq qo’llaniladi. Ular bir- biridan barabanlar soni, mahsulot yo’nalishi hamda barabanlarning o’rnatilish (qiya, gorizontal, vertikal) bilan farqlanadi. Tolali mahsulotni yirik iflosliklardan erkin xolatda tozalashda baraban ostiga ajratuvchi pichoqlar, har xil shakldagi kolosniklar, perfrsirtlar o’rnatiladi. Kolosniklar uch qirrali, egilgan va to’g’ri plastinkali tuzilishlarga ega. Uch qirrali kolosniklardan ko’p xolatlarda yaxlit panjaralar tashkil etiladi va bu xolatda alohida kolosniklarni o’z o’qiga nisbatan burash orqali kolosniklar va ishchi organlar o’rtasidagi razvodka o’zgartirilib kerakli tozalash samaradorligiga erishiladi. a) b) Kolosniklar a), ularning o’rnatilishi b) . Kolosnikli panjaralarni ishlatishning quyidagi kamchiliklari mavjud: • Yigirishga yaroqli tolalar nuqsonlar bilan birgalikda chiqindilar kamerasiga o’tib ketadi. • Chiqindilar kamerasidagi yengil nuqsonlar havo oqimining ta`sirida kolosniklar orasidan surilib tolali aralashmaga qaytadan qo’shilishi sodir etiladi. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida tozalash mashinalarida quyida keltirilgan moslamalar ishlatilmoqda. pichoqli baraban deb ataladi, ular gorizontal titgich, qiya tozalagich kabi mashinalarda ishlatiladi. Pichoqli qoziqli, shtiftli, egilgan tishli barabanlar bilan jihozlangan tozalagichlar mahsulotni erkin xolatda tozalashda ko’proq qo’llaniladi. Ular bir- biridan barabanlar soni, mahsulot yo’nalishi hamda barabanlarning o’rnatilish (qiya, gorizontal, vertikal) bilan farqlanadi. Tolali mahsulotni yirik iflosliklardan erkin xolatda tozalashda baraban ostiga ajratuvchi pichoqlar, har xil shakldagi kolosniklar, perfrsirtlar o’rnatiladi. Kolosniklar uch qirrali, egilgan va to’g’ri plastinkali tuzilishlarga ega. Uch qirrali kolosniklardan ko’p xolatlarda yaxlit panjaralar tashkil etiladi va bu xolatda alohida kolosniklarni o’z o’qiga nisbatan burash orqali kolosniklar va ishchi organlar o’rtasidagi razvodka o’zgartirilib kerakli tozalash samaradorligiga erishiladi. a) b) Kolosniklar a), ularning o’rnatilishi b) . Kolosnikli panjaralarni ishlatishning quyidagi kamchiliklari mavjud: • Yigirishga yaroqli tolalar nuqsonlar bilan birgalikda chiqindilar kamerasiga o’tib ketadi. • Chiqindilar kamerasidagi yengil nuqsonlar havo oqimining ta`sirida kolosniklar orasidan surilib tolali aralashmaga qaytadan qo’shilishi sodir etiladi. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida tozalash mashinalarida quyida keltirilgan moslamalar ishlatilmoqda. Tozalash moslamalari 1- yo’naltiruvchi parrak 2- uruvchi pichoq 3- so’ruvchi qurilma Tozalash samaradorligi Tolali mahsulotdan ajratilgan iflosliklarning foizlardagi miqdoriga tozalash samaradorligi deyiladi, unga baraban tezligi, pichoqlar bilan baraban va kolosniklar orasidagi razvodka kattaligi ta`sir ko’rsatadi. Baraban tezligining oshishi bilan tola bo’lakchalariga ko’rsatiladigan zarb ta`siri ko’payadi va tola bilan nuqsonlarlarni bog’lab turuvchi kuchni engish osonlashadi. Pichoqlar va kolosniklar orasidagi razvodkaning kamayishi bilan bo’lakchalarning maydaroq bo’lishini ta`minlashga erishiladi. Natijada nuqsonlar ajralishi engillashib tozalash samaradorligi ham ortadi. Kolosniklar orasidagi razvodka kattalashsa ham tozalash samaradorligi ortadi, chunki kattaroq tirqishdan iflosliklar va nuqsonlarning o’tishi engillashadi. Kolosniklar orasidagi razvodka tolalar turiga, ifloslik darajasiga qarab yopiq, yarim ochiq va to’la ochiq xolatida o’rnatiladi. Yopiq holat kimyoviy tolalar va toza tolalar uchun qo’llanilsa, yarim ochiq va to’la ochiq holatlar paxta tolasining ifloslik darajasiga qarab qo’llaniladi. Bitta mashina uchun tolali maxsulotni tozalash samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi. R=Sch/St •100 %. Sch – 1 tonna aralashmaga ishlov berilganda ajralgan chiqindilar tarkibida mavjud qattiq iflosliklar va xas cho’plar, kg. St – 1 tonna aralashma tarkibidagi qattiq iflosliklar va xas cho’plar, kg. Titish-tozalash agregati uchun tolali maxsulotni tozalash samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi. Tozalash moslamalari 1- yo’naltiruvchi parrak 2- uruvchi pichoq 3- so’ruvchi qurilma Tozalash samaradorligi Tolali mahsulotdan ajratilgan iflosliklarning foizlardagi miqdoriga tozalash samaradorligi deyiladi, unga baraban tezligi, pichoqlar bilan baraban va kolosniklar orasidagi razvodka kattaligi ta`sir ko’rsatadi. Baraban tezligining oshishi bilan tola bo’lakchalariga ko’rsatiladigan zarb ta`siri ko’payadi va tola bilan nuqsonlarlarni bog’lab turuvchi kuchni engish osonlashadi. Pichoqlar va kolosniklar orasidagi razvodkaning kamayishi bilan bo’lakchalarning maydaroq bo’lishini ta`minlashga erishiladi. Natijada nuqsonlar ajralishi engillashib tozalash samaradorligi ham ortadi. Kolosniklar orasidagi razvodka kattalashsa ham tozalash samaradorligi ortadi, chunki kattaroq tirqishdan iflosliklar va nuqsonlarning o’tishi engillashadi. Kolosniklar orasidagi razvodka tolalar turiga, ifloslik darajasiga qarab yopiq, yarim ochiq va to’la ochiq xolatida o’rnatiladi. Yopiq holat kimyoviy tolalar va toza tolalar uchun qo’llanilsa, yarim ochiq va to’la ochiq holatlar paxta tolasining ifloslik darajasiga qarab qo’llaniladi. Bitta mashina uchun tolali maxsulotni tozalash samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi. R=Sch/St •100 %. Sch – 1 tonna aralashmaga ishlov berilganda ajralgan chiqindilar tarkibida mavjud qattiq iflosliklar va xas cho’plar, kg. St – 1 tonna aralashma tarkibidagi qattiq iflosliklar va xas cho’plar, kg. Titish-tozalash agregati uchun tolali maxsulotni tozalash samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi. *100% /) ... ( 2 1 arg t chn ch ch S S S S R + + = Sch1, Sch2, ... Schn - alohida mashinalarning chiqindilar tarkibidagi qattiq ifloslik va xas cho’plar, (kg) (1 tonna aralashmaga ishlov berilganda). Tozalash mashinalarining turlari Yigirish korxonalarida qo’llanilayotgan tozalash mashinalarini shartli ravishda uch turga ajratish mumkin: dastlabki, asosiy va aerodinamik tozalash mashinalari. Titib tozalash agregatlarida tozalash mashinalarini yuqoridagi tartibda ishlatilishi tolalarni shikastlanishini kamayishiga va mahsulot sifatini oshishiga xizmat qilmoqda. Dastlabki tozalash mashinalariga qiya tozalash mashinalari, bir va ikki barabanli tozalash mashinalari misol bo’la oladi: Ushbu mashinalarda qozikli, pichoqli, shtiftli garnituralar ishlatiladi. Tolali mahsulotni tozalash asosan erkin xolatda amalga oshiriladi. To’qimachilik korxonalarida Uniclean B11 (Rieter), Maxi-Flo, CL-P, SP-MF (Trutzschler) dastlabki tozalash mashinalari samarali ishlatilmoqda. Asosiy tozalash mashinalari Asosiy tozalash mashinalarida majburiy yoki erkin holatda harakatlanayotgan tolali mahsulot takroriy zarbiy kuchlar ta`sirida jadal titilib samarali tozalanadi. Asosiy tozalash mashinalari bir, ikki, uch va to’rt barabanli bo’lib, ular ignali va arra tishli garnituralar bilan jihozlangan. Tola shikastlanmasligi uchun barabanlar tezligi 15 % oshirilib, dastlab yirik va siyrak ignalar so’ngra o’rtacha zichlikdagi va oxirida esa mayda zich arra tishli garnituralar qo’llaniladi. Titilish darajasi bu mashinalarda 0,1 mg, tashkil kiladi. Asosiy tozalash mashinalarida tolalarning bir ishchi organdan ikkinchisiga shikastlanmasdan o’tishini ta`minlash maqsadida garnituralarning kiyalik burchagi birinchisidan oxirgisiga qarab kamaytirib tanlanadi. *100% /) ... ( 2 1 arg t chn ch ch S S S S R + + = Sch1, Sch2, ... Schn - alohida mashinalarning chiqindilar tarkibidagi qattiq ifloslik va xas cho’plar, (kg) (1 tonna aralashmaga ishlov berilganda). Tozalash mashinalarining turlari Yigirish korxonalarida qo’llanilayotgan tozalash mashinalarini shartli ravishda uch turga ajratish mumkin: dastlabki, asosiy va aerodinamik tozalash mashinalari. Titib tozalash agregatlarida tozalash mashinalarini yuqoridagi tartibda ishlatilishi tolalarni shikastlanishini kamayishiga va mahsulot sifatini oshishiga xizmat qilmoqda. Dastlabki tozalash mashinalariga qiya tozalash mashinalari, bir va ikki barabanli tozalash mashinalari misol bo’la oladi: Ushbu mashinalarda qozikli, pichoqli, shtiftli garnituralar ishlatiladi. Tolali mahsulotni tozalash asosan erkin xolatda amalga oshiriladi. To’qimachilik korxonalarida Uniclean B11 (Rieter), Maxi-Flo, CL-P, SP-MF (Trutzschler) dastlabki tozalash mashinalari samarali ishlatilmoqda. Asosiy tozalash mashinalari Asosiy tozalash mashinalarida majburiy yoki erkin holatda harakatlanayotgan tolali mahsulot takroriy zarbiy kuchlar ta`sirida jadal titilib samarali tozalanadi. Asosiy tozalash mashinalari bir, ikki, uch va to’rt barabanli bo’lib, ular ignali va arra tishli garnituralar bilan jihozlangan. Tola shikastlanmasligi uchun barabanlar tezligi 15 % oshirilib, dastlab yirik va siyrak ignalar so’ngra o’rtacha zichlikdagi va oxirida esa mayda zich arra tishli garnituralar qo’llaniladi. Titilish darajasi bu mashinalarda 0,1 mg, tashkil kiladi. Asosiy tozalash mashinalarida tolalarning bir ishchi organdan ikkinchisiga shikastlanmasdan o’tishini ta`minlash maqsadida garnituralarning kiyalik burchagi birinchisidan oxirgisiga qarab kamaytirib tanlanadi. Asosiy tozalagichlarning ishlashi chimdib titishga, ya`ni ishchi organlarida ushlab turilgan tutamga ignali yoki arra tishli sirt bilan ta`sir ko’rsatishga asoslangan. Asosiy tozalash mashinalariga UNIflex B60 (Rieter), CL-C 1, CL-C 3, CL-C 4 Sleanomat sistemasi (Trutzschler), B37, B38 (Marzoli) modellari misol bo’la oladi. Sleanomat sistemasining CL-C 3 madelidagi uch barabanli tozalagichi Mazkur tozalagichda ignali, arratishli organlar birga qo’llanilgan bo’lib, tozalash tizimi qisqaligi bilan ajralib turadi. Ushbu mashina kalta va o’rta tolali paxtani tozalashda samarali ishlatilmoqda. Sleanomat sistemasidagi tozalagichlarni mahsulot bilan ta`minlashda ta`minlovchi aralashtiruvchi, bunkerli qurilma, tituvchi tozalovchi va aralashtiruvchi mashinalar ishlatilishi mumkin. Aerodinamik tozalagichlar Aerodinamik tozalagichlarning vazifasi tolani chang va kalta tolalardan tozalashdan iborat. Aerodinamik tozalagichlarning ishlash printsipi ikki xil bo’lib, ularning birinchisi metall parchalari va boshqa og’ir jismlar hamda rangli tolalarni Asosiy tozalagichlarning ishlashi chimdib titishga, ya`ni ishchi organlarida ushlab turilgan tutamga ignali yoki arra tishli sirt bilan ta`sir ko’rsatishga asoslangan. Asosiy tozalash mashinalariga UNIflex B60 (Rieter), CL-C 1, CL-C 3, CL-C 4 Sleanomat sistemasi (Trutzschler), B37, B38 (Marzoli) modellari misol bo’la oladi. Sleanomat sistemasining CL-C 3 madelidagi uch barabanli tozalagichi Mazkur tozalagichda ignali, arratishli organlar birga qo’llanilgan bo’lib, tozalash tizimi qisqaligi bilan ajralib turadi. Ushbu mashina kalta va o’rta tolali paxtani tozalashda samarali ishlatilmoqda. Sleanomat sistemasidagi tozalagichlarni mahsulot bilan ta`minlashda ta`minlovchi aralashtiruvchi, bunkerli qurilma, tituvchi tozalovchi va aralashtiruvchi mashinalar ishlatilishi mumkin. Aerodinamik tozalagichlar Aerodinamik tozalagichlarning vazifasi tolani chang va kalta tolalardan tozalashdan iborat. Aerodinamik tozalagichlarning ishlash printsipi ikki xil bo’lib, ularning birinchisi metall parchalari va boshqa og’ir jismlar hamda rangli tolalarni ajratish, ikkinchisi esa perfosirtlarning ikki tomonida havo bosimining farqlanishiga asoslangan. Aerodinamik tozalagichlar bunkerli va quvurli ko’rinishda bo’lishi mumkin. Dunyo mamlakatlarining to’qimachilik korxonalarida Sekuramat, Seporamat, Dustex, LT, LTB va ASTA, SP-MF, SP-F kabi aerodinamik tozalagichlar paxta tolasini tozalashda samarali ishlatilmoqda. Aerodinamik tozalagichlar bir birdan konstruktsiyasi va ishlashi bilan farq qiladi. Dustex DX rusumli changsizlantiruvchi mashinaning texnologik sxemasi. 1-potrubka, 2-pnevmoo’tkazgich, 3-yunaltirgich, 4-perfosirt, 5-kamera tubi, 6-to’rli teshik, 7-ventilyator, 8-pnevmoo’tkazgich, 9-chang kamerasi, 10-chiqindi kamerasi, 11- potrubka. Nazorat savollari: 1. Tozalash jarayonining maqsadi va moxiyati nimadan iborat? 2. Tozalashning qanday usullar qo’llaniladi? 3. Qanday tozalash organlari va moslamalari ishlatiladi? 4. Tozalash mashinalarining qanday turlari mavjud? 5. Dastlabki tozalash mashinalari qanday ishlaydi? ajratish, ikkinchisi esa perfosirtlarning ikki tomonida havo bosimining farqlanishiga asoslangan. Aerodinamik tozalagichlar bunkerli va quvurli ko’rinishda bo’lishi mumkin. Dunyo mamlakatlarining to’qimachilik korxonalarida Sekuramat, Seporamat, Dustex, LT, LTB va ASTA, SP-MF, SP-F kabi aerodinamik tozalagichlar paxta tolasini tozalashda samarali ishlatilmoqda. Aerodinamik tozalagichlar bir birdan konstruktsiyasi va ishlashi bilan farq qiladi. Dustex DX rusumli changsizlantiruvchi mashinaning texnologik sxemasi. 1-potrubka, 2-pnevmoo’tkazgich, 3-yunaltirgich, 4-perfosirt, 5-kamera tubi, 6-to’rli teshik, 7-ventilyator, 8-pnevmoo’tkazgich, 9-chang kamerasi, 10-chiqindi kamerasi, 11- potrubka. Nazorat savollari: 1. Tozalash jarayonining maqsadi va moxiyati nimadan iborat? 2. Tozalashning qanday usullar qo’llaniladi? 3. Qanday tozalash organlari va moslamalari ishlatiladi? 4. Tozalash mashinalarining qanday turlari mavjud? 5. Dastlabki tozalash mashinalari qanday ishlaydi? 6. Asosiy tozalash mashinalarida qanday garnituralar ishlatiladi? 7. Aerodinamik tozalash nimaga asoslangan? 8. Qanday aerodinamik tozalash mashinalari va qurilmalari ishlatiladi? 6. Asosiy tozalash mashinalarida qanday garnituralar ishlatiladi? 7. Aerodinamik tozalash nimaga asoslangan? 8. Qanday aerodinamik tozalash mashinalari va qurilmalari ishlatiladi?