Amaliy mashg‘ulot Tuberkulyoz va alkogolizm. Alkogolizmga duchor bo‘lgan tuberkulyoz bemorlari juda xavfli ijtimoiy va epidemiologik guruhni tashkil etadi. Ular davolanishi va tuberkulyozdan sog‘ayishi juda qiyin kechadi. Surunkali alkogolizm bemorlari orasida tuberkulyoz va tuberkulyoz bemorlari orasida alkogolizm juda ko‘pchilikni tashkil etadi. Bir vaqtning o‘zida tuberkulyoz va surunkali alkogolizm bilan asosan 30-60 erkaklar kasallanishadi. Alkogolizm bilan og‘riydigan bemorlar tuberkulyoz bilan kasallanish xavfi yuqori bo‘lgan kontingentga kiradi. Ko‘pincha alkogolizmga o‘pka tuberkulyozi qo‘shiladi, kamroq hollarda tuberkulyoz bemorlarida alkogolga qaramlik rivojlanadi. Alkogolizmda davriy ravishda ko‘p miqdorda alkogol qabul qilish immun tizim faoliyatini buzadi.Alkogol o‘pka alveolyar epiteliysini shikastlaydi, makrofaglarni halok qiladi, bronxlar devorining yallig‘lanishgan infiltrat bilan qoplanishiga ko‘maklashadi. Ushbu o‘zgarishlar o‘pkada mahalliy himoya reaksiyalarini susaytiradi va MBT btlan zararlanganda spetsifik yallig‘lanish reaksiyasi uchun qulay sharoit hosil qiladi. Uzoq muddatli alkogolli intoksikatsiya metabolik jarayonlarni buzadi, jigar va boshqa ichki a’zolarda degenerativ va destruktiv o‘zgarishlar chaqiradi, shuningdek tuberkulyozning ravojlanishiga “xizmat qiladi”. Qisqasi, surunkali alkogolizmga uchragan bemorlar o‘z sog‘lig‘iga to‘g‘ri baho bera olishmaydi. Ular davriy tibbiy ko‘riklardan bosh tortishadi, abstinent holatlarga bog‘liq holda o‘z hulqini nazorat qilishmaydi, kasallik belgilari mavjud bo‘lsa ham shifokorga kech murojaat qilishadi. Alkogolizm bemorlarida tuberkulyoz, tuberkulyozdan keyingi qoldiq o‘zgarishlarning endogen reaktivatsiyasi va MBT ning ekzogen superinfeksiyasi natijasida rivojlanadi. MBT ning ekzogen superinfeksiyasi asotsial axloq, davolanishdan bo‘yin tovlovchi va tartibsiz hayot kechiruvchi tuberkulyoz bemorlari bilan muloqotda sanitariya normalariga amal qilmaslik bilan bog‘liq. Alkogolizm bilan og‘riydigan bemorlarda tuberkulyozning turli shakllari uchraydi.Lekin ko‘p hollarda boshqa guruh bemorlarga nisbatan fibroz-kavernali tuberkulyoz ko‘proq aniqlanadi. Alkogolizm 3-bosqichidagi bemorlarda ko‘p hollarda kazeozli pnevmoniya aniqlanadi. Tuberkulyozning klinik kechishiga ko‘pincha alkogolizmga qo‘shilib keluvchi oshqozon-ichak trakti, yurak, qon-tomir tizimi, bosh miya va periferik nervlar patologiyalari ta’sir qiladi. Surunkali alkogolizm tuberkulyoz bilan asoratlanganida ko‘pincha ichishga berilish, alkogolli psixoz bilan og‘ir kechadi. Tuberkulyoz va alkogolizm bilan kasallangan bemorlar balg‘ami tekshirilganda odatda MBT topiladi. O‘pkaning rentgenologik ko‘rinishi boshqa tuberkulyoz bemorlarinikidan farq qilmaydi. Alkogolizm bilan kasallangan bemorlar ko‘pincha davolanish tartibini buzishadi, shuning uchun tuberkulyozga va alkogolga qarshi preparatlarni perenteral yuborish maqsadga muvofiq. Alkogolizm 3- bosqichida MNT ga nojo‘ya ta’sir ko‘rsatuvchi preparatlarni qo‘llash mumkin emas. Tuberkulyoz va alkogolizm bilan kasallangan bemorlar katta epidemik xavf tug‘dirgani, shuningdek kimyoterapiya o‘tkazishda qiyinchiliklar mavjud bo‘lgani uchun jarrohlik yo‘li bilan davolashga ko‘rsatmalar kengaytirilishi, operatsiyadan oldingi kimyoterapiya muddatlari iloji boricha qisqartirilishi lozim. Tuberkulyoz va alkogolizm bilan kasallangan bemorlar statsionar tartibni buzganlarida yoki davolanishdan bo‘yin tovlashganida qonunga binoan majburiy davolash uchun yopiq turdagi statsionarga jo‘natiladi. Tuberkulyoz va ruxiy kasalliklar Ruxiy kasallar tuberkulyoz bilan kasallanish xavfi yuqori bo‘lgan guruhga kiradi. Psixiatrik statsionar bemorlari o‘rtasida faol tuberklyozli shaxslar 3-6% ni tashkil etadi. Birinchi marta aniqlangan tuberkulyoz bemorlarida ruxiy kasalliklarning uchrash chastotasi 3-4% ni tashkil etadi. Tuberkulyozdan o‘lim ruxiy kasallar orasida ruhiy sog‘lom odamlardagiga nisbatan bir necha marta yuqori. Ruxiy shifoxonalarda tuberkulyozning tarqalish xavfi yuqori. Katta yoshdagilar ruxiy kasalxonalarda somatik shifoxonalardagiga nisbatan 4-5 marta ko‘p kasallanadi. Ruxiy bemorlarning tuberkulyoz bilan ko‘p kasallanishining sabablari turli- tuman va haligacha to‘liq emas. Bemorlarning yomon sharoitda yashashi, ularning uzoq vaqt psixiatrik statsionarda bo‘lganida elementar gigiena qoidalariga rioya qilmasliklari sabab qilib ko‘rsatiladi. Etarlicha ovqatlanmaslik, ovqatlanishdan bosh tortish, axloqining buzilishi tufayli immunitetning pasayishiga etiborni jalb etish lozim. SHuningdek, ruxiy kasallik MNT ning immun tizimini boshqarishdagi rolini susaytirishini ta’kidlab o‘tish lozim. Tuberkulyoz bilan ko‘pincha shizofreniya, aterosklerotik aqli pastlikka yo‘liqqan va boshqa ruxiy bemorlar kasallanadi. Ko‘pchilik ruxiy bemorlarda tuberkulyoz bilan kasallanish endogen reaktivatsiya bilan bog‘liq. Ruxiy kasllik ko‘p hollarda birinchi hisoblanadi va uning zaminida tuberuklyoz rivojlanadi. Agar tuberkulyoz bemorida ruxiy kasallik paydo bo‘lsa tuberkulyozning kechishi og‘irlashadi. Kamdan kam ruxiy kasallik va tuberkulyoz bir vaqtda aniqlanadi. Ko‘pchilik ruxiy kasallarda tuberkulyoz xuddi simptomsiz boshlanadi, bu ko‘pincha ruxiyaning o‘zgarishi va bemorning o‘pka shikastlanishi belgilariga e’tibopr bera olmasligi bilan bog‘liq. Ruxiy bemorlarni tekshirishning murakkabligi ma’lum ahamiyat kasb etadi. Tuberkulyoz juda ko‘p hollarda o‘tkazib yuborilgan bosqichlarda tashxislanadi: 60-70% bemorlar bakteriya ajratuvchilar hisoblanadi, 80% dan ortiq hollarda o‘pkada emirilish bo‘shliqlari aniqlanadi. Ko‘pincha yallig‘langan o‘pka tuberkulyozi, shuningdek kazeozli pnevmoniya aniqlanadi. O‘pka tuberkulyozi ko‘pincha o‘pkadan qon ketishi, o‘pka yurak etishmovchiligi bilan asoratlanadi, ba’zan o‘pkadan tashqari a’zolar shikastlanadi. Ayniqsa apatik, harakatsiz, depressiyadagi ruxiy bemorlarda tuberulyoz o‘tkir kechadi. Faol, harakatchan bemorlarda tuberkulyoz nisbatan torpid va biroz engil kechadi. Tuberkulyozning avj olishi va uning remissiyasi shizofreniya klinik belgilarining avj olishi yoki aksincha, uning yaxshilanishi bilan kuzatiladi. Tuberkulyoz bemorlarining ruxiy statusinii baholashda shuni nazarda tutish lozimki, ba’zi tuberkulyozga qarshi preparatlar (ayniqsa sikloserin, kamroq - izoniazid) MNT ga toksik ta’sir etadi. Sikloserinli psixoz, shuningdek izoniazidni qabul qilish natijasida ruxiyatning buzilishi tezlik bilan tuberkulyozga qarshi preparatlarni to‘xtatishni va MNT ga toksik ta’sirlar oqibatlarini yo‘qotishga qaratilgan kompleks davolash tadbirlarini qo‘llashni talab etadi. Ruxiy bemolrlardagi tuberkulyozni davolash psixiatrik statsionarlarning maxsus bo‘limlarida o‘tkaziladi. Tuberkulyozga qarshi preparatlarni tanlashda ularning psixotrop ta’sirini, shuningdek psixiatrik amaliyotda ishlatiladigan dori vositalari bilan o‘zaro ta’sirini hisobga olish lozim. Tuberkulyoz va xomiladorlik. Xomiladorlik va tug‘ruq jarayoni, endokrin tizimning funksional o‘zgarishi bilan kechadi, immunitet va metobolizm o‘zgaradi, hamda tuberkulyoz kasalligi rivojlanishiga nisbatan xavf omillar bo‘lib xisoblanadi. Xomilador va tug‘uvchi ayollarda tuberkulyozdan kasallanish umumiy sildan kasallangan ayollarga nisbatan 1,5-2 baravar ko‘p uchraydi. Sil kasalligi xomiladorlikning turli davrlarida rivojlanishi mumkin, lekin ko‘p xollarda tug‘ruqdan 6 oy keyin kuzatiladi. Ayollarda xomiladorlik va tug‘ruqdan keyingi davrda tuberkulyoz kasalligi kuzatilsa, xomiladorlikgacha aniqlangan tuberkulyoz kasalligiga nisbatan odatda og‘ir kechadi. Xomiladorlikda tuberkulyozning rivojlanishi OIV-infeksiyasi bilan birgalikda kechishi mumkin. Bunday xollarda tuberkulyoz nafaqat o‘pkani shikastlaydi, balki boshqa a’zolarni xam shikastlashi mumkin. Tuberkulyoz bilan kasallangan ayollar xomiladorlik va tug‘ruqdan keyingi davrda ftiziatr va akusher-ginekolog xamkorligida kuzatuvda bo‘lishi kerak. Tuberkulyoz bilan kasallangan xomilador ayollarda o‘pka tuberkulyozining turli shakllari aniqlanishi mumkin. Ilgari tuberkulyoz tayoqchalari bilan zararlanmagan yosh ayollarda SMB bilan birlamchi zararlanganda ko‘pincha birlamchi tuberkulyoz aniqlanadi. Lekin xomilador ayollarda tuberkulyoz endogen infeksiya reaktivatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Bunday xollarda tarqoq (disseminirlangan) tuberkulyoz yoki ikkilamchi tuberkulyozning boshqa shakllari aniqlanadi. Kasallikning yaqqol tuberkulyoz intoksikatsiya bilan og‘ir kechishi xomila rivojlanishiga salbiy ta’sir etadi va xomilani o‘z o‘zidan tushishiga olib keladi. Xomiladorlikning I uch oyligida tuberkulyozni namoyon bo‘lishi o‘rtacha intoksikatsiya belgilari (xolsizlik, darmonsizlik, ishtaxani pasayishi, ozish) bilan kechadi, ko‘pincha bu xolatni xomiladorlik toksikozi bilan bog‘lashadi. Bunday xolatni baxolash tuberkulyozni erta aniqlashni qiyinlashtiradi, bu esa patologik jarayonning rivojlanishiga olib keladi. Xomiladorlikning ikkinchi yarmidagi tuberkulyozda o‘pkadagi morfologik o‘zgarishlarning yaqqoligiga qaramasdan, ko‘pincha klinik simptomlar yaqqol bo‘lmaydi, bu xam tuberkulyozni aniqlashda qiyinchilik tug‘diradi. Xomiladorlarda xolsizlik, tez charchash, ko‘p terlash, ishtaxani yo‘qolishi, ozish, subfebril tana xarorati, shuningdek quruq yoki balg‘amli yo‘tal, xansirash, ko‘krak qafasida og‘riq kabi shikoyatlariga binoan tuberkulyoz aniqlanadi. YUqoridagi shikoyatlar paydo bo‘lsa, ayollar maslaxatxonasidagi xomilador ayolni kuzatayotgan akusher-ginekolog uni tuberkulyozga qarshi dispanserga yuborishi kerak. Dispanserda 2 TB PPD-L bilan Mantu sinamasi, qon va siydikning klinik taxlili o‘tkaziladi. Agar balg‘am bo‘lsa bakterioskopik va kultural usullar yordamida TMBga tekshiriladi. Balg‘amni PSR usulida tekshirish qo‘shimcha tekshirish usuli xisoblanadi. Xomiladorlik davrida rentgenologik tekshirish faqat qiyin diagnostik xolatlarda, xomilani qo‘rg‘oshinli qalqon yoki fartuk bilan ximoya qilgan xolda qo‘llaniladi. Agar tuberkulyozga gumon qilinganda yoki tashxis aniqlanganda xomilador ayolning oila a’zolari xam tekshiriladi. Ftiziatr va akusher-ginekologning ko‘rsatmalari tuberkulyoz bilan kasallangan xomiladorlarda xomilani saqlab qolishga qaratilgan bo‘lib, uni baxolash bemorning umumiy axvoli, tuberkulyoz shakli, davri va jarayonning xususiyatlariga asoslanadi. SHifokorlar asosiy e’tiborni ayolning xomiladorlikka munosabati va tuberkulyoz kasalligiga, xamda tibbiy imkoniyatlarni xisobga olgan xolda bemorni kuzatish va davolashga qaratishadi. Ko‘p xollarda xomiladorlikni to‘xtatishga tuberkulyoz asos bo‘lib xisoblanadi. Kompleks tuberkulyozga qarshi davo, ko‘pincha ona va bolani xayotiga zarar etkazmasdan xomilani saqlab qolishga imkoniyat beradi. Xomiladorlik quyidagi xollarda: destruktivsiz va bakteriya ajratmaydigan o‘pkaning faol tuberkulyozi, tuberkulyoz plevriti, shuningdek asoratsiz kechgan o‘pka tuberkulyozi bo‘yicha ilgari operativ davolangan ayollarda saqlab qolinadi. Tubekulez bilan kasallanganda xomildorlikni to‘xtatishga ko‘rsatmalar:  birinchi marta aniqlangan o‘pka tuberkulyozini progressiv kechishi, tuberkulyoz meningiti, miliar tuberkulyoz;  fibroz-kavernali, tarqoq yoki sirrotik o‘pka tuberkulyozi;  o‘pka tuberkulyozi qandli diabet, boshqa tizim va a’zolarda yaqqol funksional o‘zgarishlar (o‘pka-yurak, qon-tomir, buyrak etishmovchiligi) bilan kechuvchi surunkali kasalliklar bilan birgalikda kechsa;  o‘pka tuberkulyozi tashrix davo talab qilganda. Xomilani tushirishdan oldin xomilador ayoldan roziligini birinchi 12 xaftalikda olish kerak. Xomilani tushirish davrida va tushirishdan keyin tuberklyozga qarshi muolajani kuchaytirish lozim. Qayta xomiladorlik bo‘lish 2-3 yildan so‘ng tavsiya etiladi. Tuberklyoz kasalligi bilan tashxis qo‘yilgan xomilador ayollar xududiy ftiziatri va akusher - ginekologi nazorati ostida bo‘ladi. Xomilador tuberklyoz ayollarni maxsus tug‘riqxonalarga yuborishadi. Agar bunday tug‘ruqxonalar bo‘lmasa, akusher - ginekolog va ftiziatrlar tug‘riq bo‘limlariga ular xaqida oldindan ma’lumot berishi kerak. Ular soglom ayollar bilan aloqada bulmasliklari kerak. Bunday ayollar tugruk, jarayoni soglom ayollarga nibatan og‘irroq kechadi. Ularda ko‘p qon yo‘qotish va boshqa qiyinchiliklar kuzatiladi. O‘pka tuberklyozi o‘pka-yurak etishmovchiligi xamda sun’iy pnevmatoraks boshlanishi bilan birga kelsa kesercha kesish operatsiyasi bilan bolani olib tashlash maqsadga muvofik. Xomilaning MBT bilan zararlanishi xam uchraydi. Bu zararlangan xomila kindik venasi orqali o‘tishi yoki amniotik suyuqligini yutish orqali infitsirlangani bilan tushitiriladi. Tuberklyoz bilan kasallangan ona va go‘dak orasidagi aloqada go‘dakning MBT bilan birlamchi zararlanishi va tuberklyoz bo‘lishi o‘ta xavfli. Tuberklyoz bilan kasallangan onadan tug‘ilgan go‘dak BSJ yoki BSJ - M bilan emlanadi. Emlash vaqtini shifokor neanotolog va shifokor ftiziatr hal qiladi. Emlashdan keyin ona va bola 6 xafta davomida alohidalanadi. Bu vaqtda bolada tuberklyozga qarshi imunitet shakllanadi. Agar emlashga qarshi ko‘rsatma bo‘lsa,