Amaliy mashg‘ulot Tuberkulyozning shoshilinch tibbiy yordam talab qiluvchi asoratlari: spontan pnevmotoraks, qon tuflash va o‘pkadan qon ketishi. № Amaliy mashg‘ulot bosqichlari Mashg‘ulot shakli O‘tkaziladigan joy Dav-gi 250 1 Kirish qismi (mavzuni asoslash) 10 2 YAngi pedagogik texnologiyalar (“uch bosqichli intervyu”, “o‘rgimchak to‘ri” usuli), shuningdek ko‘rgazma materiallarni (balg‘am surtmasi, tibbiy hujjatlar majmui, jadvallar, plakatlar, rentgenorammalar) qo‘llagan holda amaliy mashg‘ulot mavzularini muhokama qilish, boshlang‘ich bilim darajasini aniqlash. So‘rab-curishtirish, muhokama qilish. O‘quv xonasi 30 3 Muhokama qilish xulosasi. 20 4 Amaliy qismni bajarish – rentgenogrammani baxolash. Sil asoratlarida kechiktirib bo‘lmaydigan terapevtik tadbirlarni o‘tkazishda xolatlarin tushintirish va qo‘llanmalar. Muhokama qilish Amaliy ko‘nikmalar o‘quv xonasi 40 5 O‘qituvchi nazorati ostida mashg‘ulotning amaliy qismini o‘zlashtirish – (klinik-laborator-rentgen tekshiruvlar, shoshilinch yordam choralari, torakotsentez va tibbiy hujjatlarni to‘ldirish. Rentgenogrammani baxolash, tib.kartalar to‘ld. vaz. masalalar. SQKDning jarroxlik bo‘limi 30 6 Spontan pnevmotoraks, qon tuflash, qon ketish mavjud bemorlarni klinik-laborator, rentgenologik tekshiruvlarga asoslangan holda interpretatsiyasi, qiyosiy tashxisi va davo usullari. Kasallik tarixi, lab. ma’lumotlar, vaziyatli masalalar. SH1sonSQKDning jarroxlik bo‘limi 40 7 Referativ dokladlarning prezintatsiyasi. Talabalarni nazariy va amaliy bilimlarini muhokama qilish, materialni muhokama qilish, bilimlarni baholash orqali o‘zlashtirish darajasini aniqlash. Og‘zaki so‘roq, testlar, muhokama qilish, amaliy bilimlarni aniqlash. O‘quv xonasi 60 8 Amaliy mashg‘ulotning mavzusi bo‘yicha xulosani 100 ballik sistema bo‘yicha baholash va baholarni e’lon qilish. Keyingi amaliy mashg‘ulotning uy ishi (savollar to‘plami) Ma’lumot, mustaqil ish uchun savollar. O‘quv xonasi 20 1. Mashg‘ulot o‘tkazish joyi, jixozlanishi: Mashg‘ulotning davomiyligi – 6soat Mashg‘ulot o‘tkazish joyi, jixozlanishi -ftiziatriya kafedrasi; VSQKDterapevtik bo‘limlari; VSQKD klinik laboratoriyasi; -jadvallar majmuasi, uslubiy qo‘llanmalar, reaktivlar majmuasi, negatoskop, videofilm; -TSO: negatoskop, 14-mashg‘ulotning kompyuter prezentatsiyasi. Mashg‘ulotning maqsadi: Spontan pnevmotoraks, qon tuflash, qon ketish mavjud bemorlarni klinik- laborator-rentgenologik tekshiruvlarga asoslangan holda interpretatsiyasi, shoshilinch yordam ko‘rsatishni o‘zlashtirish, qiyosiy tashxisi va davo usullari. Pedagogik vazifalari - SHifokorgacha va shifokor yordamini to‘gri va to‘la o‘tkazishni o‘rgatish. - Balg‘amni laborator tekshirish metodlarini o‘rgatish. - qon ketish va qon tuflashni farqlashni o‘rgatish - spontan pnevmotoraks turlarini bilish - Tuberkulyoz va o‘pkaning surunkali nospetsifik kasalliklarida, o‘pka-yurak etishmovchigi darajalarini baxolash va shoshilinch yordam ko‘rsatishni o‘rgatish. O‘quv mashg‘uloti natijalari: Umumiy amaliyot shifokori (UASH) bilishi zarur: - Tuberkulyoz va o‘pkaning surunkali nospetsifik kasalliklarida spontan pnevmotoraks, qon ketish va O‘YUE patogenetik mexanizmi; - SP, qon ketish va O‘YUE kelib chiqishining sabablari. - Asoratlar bilan birga kuzatiladigan klinik, laborator va rentgenologik belgilar. - Simptomlar bo‘yicha qiyosiy tashxislash - Turli ko‘rinishdagi SP, qon ketish va O‘YUEning tuberkulyoz kechishida o‘ziga xosligi va asoratlari. UASH bajara olishi lozim: - Tibbiyot muassasalariga SP, qon ketish va O‘YUEbilan murojaat qiluvchi bemorlarda silga klinik skrining o‘tkazishni. - SP, qon ketish va O‘YUEga shikoyat qiluvchi bemorlarni tekshirishni. - JSST tavsiyasiga binoan bemorlar tipini, terapevtik kategoriyasini aniqlash va davolash rejasini tuzish. - Aholining silga nisbatan qarashlarini o‘zgartirish va tushuntirish ishlarini o‘tkazishni. UASH amaliy ko‘nikmaga ega bo‘lishlari kerak: - Kasbiy so‘rov, bemorni ko‘rish, qarindoshlar bilan suhbat. - Balg‘amni bakterioskopik tekshirish. - Klinik va biokimyoviy analizlarni interpretatsiya qilish. - Rentgenogrammani baholash. - Tuberkulin sinamasi - Simptom va sindromlarning qiyosiy tashxislash. - Maxsus profilaktika, xavf guruhidagi profilaktika, ximioprofilaktika. - Epidemiologik rejimni boshqarish. - Tuberkulyoz bilan kasallangan bemorlarning tibbiy kartasini to‘ldirish va JSST tomonidan tavsiya qilingan rasmiylashtirishni o‘tkazish Ta’lim usuli va vositalari Maruza, insert, aqliy xujum, uch boskichli, «o‘rgimchak to‘ri» usuli, demonstratsiya, videoko‘rik, munozara, suxbat, keys-stadi Ta’lim jarayoni tashkil etish shakllari Individual ishlash, gurux, jamoa, auditoriya va auditoriyadan tashqaridagilar bilan ishlash Ta’lim vositalari Tarkatma o‘quv materiallari, viziual materiallar, videofilmlar, mulyajlar, grafik organayzerlar, balg‘am surtmasi, tibbiy kartalar majmuasi, jadvallar, stendlar, rentgenogrammalar majmuasi Baxolash usullari va vositalari Blits-so‘rov, test o‘tkazish, o‘quv mashgulotlari natijasi prezentatsiyasi, tibbiy kartalarni to‘ldirish, plevra bo‘shlig‘i punksiyasi amaliy ko‘nikmasini bajarish 2. Motivatsiya Ko‘krak qafasi a’zolarining turli jaroxatlarida ko‘krak qafasida og‘riq paydo bo‘ladi, shuningdek tuberkulyoz jarayonlari va ularning asoratlarida ham ko‘krak qafasida og‘riq kuzatilishi mumkin. Ko‘krak qafasidagi og‘riq sindromi uning joylashishi, xususiyatlari, kechishi qiyosiy tashxislashda katta axamiyatga ega. Mashg‘ulot davomida tuberkulyoz jarayonining asoratlari muxokama qilinadi: - qon tuflash va o‘pkadan qon ketish; - spontan pnevmotoraks, ko‘pincha ko‘krak qafasida og‘riq bilan kuzatiladi. Ko‘krak qafasidagi og‘riqning patogenetik mexanizmlarini o‘rganish, ushbu sindromning klinik, laborator va rentgenologik belgilarini bilishtibbiyot muassasalariga ko‘krak qafasidagi og‘riq shikoyati bilan murojaat qiluvchi shaxslarda tubekulyozga klinik skrining o‘tkazishga imkon beradi. 3. Fanlararo va fan ichida bog‘liqlik Ushbu mavzuni o‘qitish talabalarning o‘pka va boshqa a’zolarning anatomik tuzilishi, normal va patologik fiziologiyasi, yuqori nafas yo‘llari va boshqa a’zolar funksiyasi xaqida bilimlari; mikrobiologiya – tuberkulyoz mikobakteriyasini aniqlash va xususiyatlarini o‘rganish, shuningdek, terapiya, xirurgiya, ginekologiya, rentgenologiya, yuqumli kasalliklar, endokrinologiya, gematologiya, urologiya, teri-tanosil kasalliklari, oftalmologiya kabi fanlar bilan bir qatorda tuberkulyoz kasalligini boshqa kasalliklar bilan qiyosiy tashxislashga asoslanadi. 4. Nazariy qism. Ko‘krak qafasidagi og‘riq. Ko‘krak qafasidagi davomli va kuchli og‘riq ko‘p uchrab turadi. Ko‘krak qafasidagi og‘riq hissini aniqlash uchun faqat klinik ma’lumotlar kamlik qiladi. Klinik ma’lumotlar etarlicha bo‘lmasa ham, ularga asoslanib doim taxminiy tashxis qo‘yish va keyingi qilinadigan diagnostik dasturni tuzish mumkin. Ko‘krak qafasidagi og‘riqning 3 tipi qabul qlingan: I. Periferik nervlarning ta’sirlanishi natijasida yuzaga keladigan og‘riq. II. Orqa miya orqa ildizchasi ta’sirlanishidan yuzaga keladigan og‘riq. III. Simpatik va adashgan nervlar tarkibiga kiruvchi afferent tolalarning ta’sirlanishi natijasida yuzaga keladigan og‘riq. Bu og‘riqlarning ko‘krak qafasida joylashgan suyak-mushak apparati va a’zolarining zararlanish belgisi bilan birga kelishi xarakterli klinik sindromlarni hosil qiladi. Sindromlarning eng keng tarqalgani yurak kasalliklari sababli yuzaga keladiganidir. Kardialgiyalar. “Stenokardiya” termini koronar qon aylanish etishmovchiligi tufayli yurak mushaklarining oziq moddalarga bo‘lgan ehtiyojini adekvat qondira olmasligi natijasida yuzaga keladigan klinik sindromlar yig‘indisi. Sabablari: Tojsimon arteriyaning stenozlovchi aterosklerozi, miokard gipertrofiyasi, yurak ishining ortishi, yurak daqiqalik hajmining o‘tkir kamayishi, o‘tkir yoki yaqqol rivojlangan anemiya kuzatiladi. Og‘riq - stenokardiyaning asosiy sindromi. Stenokardiyadagi og‘riqlar jismoniy yuklama, emotsional zo‘riqish, atrof - muhit omillari natijasida yuzaga keladi. Og‘riq intensivligi turlicha bo‘ladi. XARAKTERIGA KO‘RA:  Kesuvchi  Bosuvchi  Kuydiruvchi KO‘KRAK QAFASIGA  Siquvchi  Bosim beruvchi Ko‘pincha og‘riq ko‘krak qafasining ichidan, ba’zan yuqorigi qismidan, yoki ko‘krak qafasining chap tomonidan, epigastral sohaga, chap kurak va chap elkaga uzatiladi. Ba’zan og‘riq yurak sohasidan elkaga, qo‘llarga va tishlarga tarqaladi. CHap tomon o‘ngiga nisbatan ko‘p zararlanadi. Kamdan - kam hollarda og‘riqlar belga, qorinning chap qismiga va oyoqlarga irradiatsiyalanadi. Og‘riq asta-sekin kuchayadi, tez to‘xtaydi, kuchayish davomiyligi og‘riq yo‘qolishini uzaytiradi. Og‘riq bir necha daqiqadan bir necha soatgacha cho‘zilishi mumkin. Agar nitroglitserin og‘riq kuchayish vaqtida qabul kilinsa, og‘riq bir necha minutda to‘xtaydi; agar og‘riq cho‘qqisida qabul qilinsa effekti bo‘lmasligi mumkin. Agar og‘riq xurujlari ovqatdan so‘ng, jismoniy zo‘riqishdan so‘ng, chekkanda, sovuqda, shamolda, emotsional zo‘riqishdan so‘ng yuzaga kelsa ZO‘RIQISH STENOKARDIYASI deyiladi. Jismoniy zo‘riqish yoki emotsional zo‘riqishga bog‘liq bo‘lmagan holda yuzaga kelsa TINCHLIKDAGI STENOKARDIYA deyiladi. Ko‘p hollarda og‘riq bilan birga ko‘ngil aynishi, bosh aylanishi, holsizlik, kekirish, jig‘ildon qaynashi, diffuz yoki mahalliy terlash, nafas olishning qiyinlashuvi kuzatiladi. Niqoblangan stenokardiya xavfli hisoblanadi, bunda og‘riq irradiatsiya sohasiga kuzatil va alohida qiynalish deb baholanadi. Hansirash va chap qo‘l mushagining kuchsizlanishi kuzatilishi mumkin. KORONAROGEN BO‘LMAGAN KARDIALGIYA NSD – kasallikning ko‘p sonli sub’ektiv belgilari yaqqol rivojlanadi. Turli xil davo choralari samara bermaydi. Kasallik ish qobiliyatini yo‘qotishga olib kelishi mumkin, lekin kardioskleroz, MI, yurak etishmovchiligiga olib kelmaydi. YUrak sohasida tez-tez takrorlanib turuvchi, uzoq davom etuvchi, ba’zida kuchayib boruvchi og‘riqlar – NSD ga tegishli. NSD-da og‘riqlar borgan sari kuchayib, sustlashib turadi, bir necha soat yoki sutkagacha davom etishi mumkin, bir vaqtning o‘zida yuzaki nafasning sekinlashishi kuzatilishi mumkin, ko‘p hollarda ekstrasistoliyalar kuzatilishi mumkin. NSD-bemorlar hech qachon sog‘lom bo‘lmaydi (hatto xurujlar orasida ham). YUrakdagi og‘riq titrash, qaltirash, gipertenziya, poliuriya, diareya bilan kechuvchi vegetotomir krizlari bilan almashinadi. Xurujlar oralig‘idagi davrda bosh og‘rig‘i, ko‘p terlash, bosh aylanishi, jismoniy holsizlik, jismoniy va aqliy mehnatdan tez charchash kuzatiladi (klinik belgilarning ko‘p qismi tuberkulyoz klinikasiga o‘xshaydi). 50% bemorlarda yurak sohasida gipergidroz, giperalgeziya kuzatiladi. NSD bemorda gorizontal va vertikal tushirilgan EKG da ST tishcha sohasida yurak qisqarishlari tipida farq kuzatiladi. KLIMAKTERIK KARDIOPATIYA Alohida klinik birlik deb 1874 yilda ajratilgan. Asosan ayollarda, tuxumdonning gormonal funksiyasi yo‘qolgan vaqtida kuzatiladi. Klinikasida vazomotor sindrom, vegetativ krizlar, kardialgiyalar farqlanadi. Vazomotor sindrom quyidagi ko‘rinishda kuzatiladi: To‘satdan ko‘krak qafasining yuqorigi qismida, yuz terisida, bo‘yinda qizish, shu bilan birga qizarish va ter ajralishi kuzatiladi. Paresteziya, anemiya, sanchiq, ko‘karish va et uvishishi kuzatilishi mumkin. Vegetativ krizlar: odatda qo‘l - oyoqlarning sovqotishi, ko‘krak qafasi va qo‘l-oyoqlarning mushaklarining qaltirashi bilan boshlanadi. Ko‘p hollarda xurujlar pulsning sekinlashishi, teri qoplamlarining oqarishi, AD ning ortishi bilan xarakterlanuvchi simpatik nerv sistemasining tonusi oshishi bilan kechadi. Xuruj oxirida umumiy holsizlik, profuz ter ajralishi kuzatiladi. Xuruj vaqtida yurak sohasidagi og‘riq kuchli va davomli bo‘lib, qon tomirni kengaytiruvchi vositalar yordam bermaydi. To‘lqinsimon kuchayib, susayib turadi, yurak sohasidagi og‘riq bir necha soatdan sutkagacha davom etishi mumkin, tana harorati engil oshgan. Davomli chidab bo‘lmas darajadagi og‘riq faqat kardit bilan asoratlangan MI da kuzatiladi. Klimakterik kardiomiopatiyada intensiv og‘riqlar bir necha soatdan sutkagacha davom etishi mumkin; na kollapsga, na yaqqol rivojlangan ritm o‘zgarishiga va boshqa yurak funksiyasining buzilishiga olib kelmaydi. Og‘riq sindromining intensivligi va davomiyligining nomutanosibligi va qon aylanish funksiyasining qoniqarliligi klimakterik kardiomiopatiyaga xos, tarqoq MI ga kuzatilmaydi. MIOKARDIT VA KARDIOMIOPATIYA YURAK SOHASIDAGI OG‘RIQLAR miokarditning ko‘p uchraydigan dastlabki simptomlaridan biridir. Og‘riq intensivligi kuchsizdan chidab bo‘lmas darajada kuzatilishi mumkin. Og‘riqlar davomli, jismoniy yuklamaga bog‘liq emas, qo‘lga, elkaga va kurakka irradiatsiyalanadi. Miokardit bilan og‘rigan bemorlar doim yuragini sezib turadi. Miokardit o‘rta yoshda va yoshlarda kuzatiladi. Tipik holatlarda miokardit biror bir kasallikdan tuzalgandan so‘ng (infeksiya) tezda boshlanadi, tana harorati 38-39oS ga ko‘tarilib 1-3 kun saqlanadi. Subfebrilitetdan so‘ng 50% holatlarda davomiyligi o‘zgaradi. Bu oraliqda yurak sohasida noxush sezgi paydo bo‘ladi. Miokarditda 44% holatlarda leykotsitoz va ECHT oshganligi, 20% holatlarda leykopeniya, 16% holatlarda rivojlangan anemiya kuzatiladi. Miokardit boshlangandan qisqa vaqt ichida yurak sezilarli kattalashadi, beli silliqlashadi, qisqarish amplitudasi kamayadi. Miokarditda bemorlarning taxminan yarmida yurak tonlari eshitilmaydi. Kardiomiopatiya bilan kasallangan bemorlar ko‘p hollarda tinchlikdagi hansirash bilan shikoyat qiladilar. REVMOKARDIT YUrak sohasidagi og‘riq yurakdan tashqari isitma, artralgiya, MNS zararlanishiholatlari bilan yuzaga keladi AORTALGIYA Aortaning yallig‘lanishi yoki degenerativ zararlanishi «aortalgiya» termini bilan ataluvchi og‘riqlar bilan kechadi. Og‘riq sindromi aorta yoki shoxining arteriiti ko‘p hollarda subfebrilitet, rivojlangan leykotsitoz, ECHT ning oshishi fonida kuzatiladi, ko‘p hollarda yosh ayollar kasallanadi. Ko‘p hollarda yurak sohasidagi davomli og‘riqlar irradiatsiyalanmaydi. ZAHM bilan kasallangan bemorlarga aorta shoxining yaqqol siqilgandagi og‘riq sindromni, aterosklerozdagi ko‘krak siqilishlaridan farqlash qiyin. Anevrizmada ko‘krakdagi og‘riqlar manbai 2 ta: I. Devorda joylashgan retseptorlarning ta’sirlanishidan II. Aortaga yaqin joylashgan a’zo va to‘qimalardagi retseptorlarning ta’sirlanishidan Anevrizmaning sekin o‘sishi 20% holatlarda tez-tez og‘riqlar bilan kuzatiladi, ko‘krakdagi kuchli og‘riq yorilishdan oldin, ba’zan yorilish vaqtida kuzatiladi. Aortaning ko‘tariluvchi qismining anevrizmasi odatda o‘ngga va yuqoriga o‘tadi, ba’zan sezilarli pulsatsiyalanadi, hatto ko‘krak qafasida 2-3 qovurg‘alar orasida ko‘rinadi. Ba’zan o‘ng bronxni qisib qo‘yib yo‘tal va hansirash chaqiradi. Devori eroziyasi kam miqdorda qon ketish bilan birga kuzatiladi, qovurg‘alar va ko‘krak qafasi eroziyasi ko‘krak qafasida kuchli og‘riqni yuzaga keltiradi. Aorta yoyi aterosklerotik anevrizmasida og‘riq sindromi bosilish natijasida yuzaga keladigan boshqa ko‘pgina simptomlar bilan birga keladi:  Traxeyani (quruq yo‘tal)  Qizilo‘ngachni (disfagiya)  CHap bronxni, chap qaytuvchi nervni (ovozning bo‘g‘ilishi) Bundan tashqari bilak arteriyalarida puls farqi, ko‘rish o‘tkirligining buzilishi va hushdan ketishga moyillik bilan xarakterlanuvchi miyada noadekvat qon aylanishi xarakterlidir. KO‘KRAK QAFASINING BOSHQA A’ZOLARI KASALLIKLARI. O‘PKA VA PLEVRA KASALLIKLARI. O‘tkir bronxit – yo‘talganda kuchayuvchi kuydiruvchi og‘riqlar kuzatilishi mumkin. Bronxlar qo‘shilganda ko‘krak qafasi ortida vaatrofida og‘riq kuzatiladi. Bronxlar shilliq qavatining ta’sirlanishidan kuzatiladigan og‘riq ko‘krak qafasining lateral tomonida kuzatiladi. Traxeya va bronxlarning afferent tolalari adashgan nerv tarkibiga kiradi, buni nerv kesilgan tomonda og‘riq yo‘qolishidan bilish mumkin. Kichik bronxlarning shilliq qavati va o‘pka parenximasida og‘riqni sezuvchi retseptorlar yo‘q, shu sababli ularning ta’sirlanishi va qisilishi og‘riq chaqirmaydi. Yirik bronxlardagi o‘sma og‘riq bilan kechadi, og‘riqning eng yuqori intensivligi ko‘krak qafasida o‘sma joylashgan proeksiyada kuzatiladi. Plevral og‘riq ko‘p hollarda o‘tkir fibrinoz plevritda kuzatiladi. O‘pka infarktida ko‘krak qafasidagi og‘riq faqat patologik jarayon visseral plevra varag‘iga o‘tganda plevraning faol yallig‘lanishida kuzatiladi. Pnevmotoraksdagi og‘riq odatda chidab bo‘lmas darajada bo‘ladi. Bronxial rak va o‘pkaning boshqa o‘smalarida ko‘krak qafasidagi og‘riq uzluksiz davomli bo‘ladi (plevra infiltratsiyasi bilan bog‘liq). Ko‘krak qafasidagi doimiy og‘riq plevraning birlamchi o‘smasining begisidir. KO‘KS ORALIG‘I A’ZOLARINING KASALLIKLARI. Perikardning o‘tkir yallig‘lanish kasalligi, qizilo‘ngach teshilishi va pnevmomediastinum rivojlanishi chidab bo‘lmas og‘riq bilan kechadi. Ko‘ks oralig‘i o‘smalari uzoq vaqt simptomsiz kechishi mumkin. Birinchi og‘riq hissi asorat bilan bog‘liq holda yuzaga keladi, o‘sma nekrozlanib qo‘shni a’zoni bosib qo‘yishi natijasida sodir bo‘ladi. Og‘riq intensivligi jarayonning tarqalganligiga bog‘liq. YUtinganda og‘riqning bo‘lishi o‘tkir va surunkali ezofagitning doimiy belgisidir. Qizilo‘ngach peptik yarasida og‘riq yutinganda va kekirganda kuzatiladi. Og‘riqning ovqatdan so‘ng paydo bo‘lishi katta qizilo‘ngach divertikuliga xarakterli. Kardiospazm va qizilo‘ngach rakidagi og‘riqlar bo‘yinga, yuqorigi jag‘ga va orqaga irradiatsiyalanadi. Tez-tez takrorlanuvchi og‘riqlar qizilo‘ngach spazmi tufayli kuzatilishi mumkin, bunda og‘riqlar disfagiya bilan bog‘liq bo‘ladi. DIAFRAGMA KASALLIKLARI Diafragma churralari – markaziy qismining ta’sirlanishi, diafragma yuzasining yuqorigi va pastki, o‘rta qismining ta’sirlanishi trapetsiyasimon mushakning yuqorigi qismida og‘riq kuzatiladi, lateral (yon, oldingi va orqa) qismlari ta’sirlanda esa epigastral sohada, belda yoki qovurg‘a osti sohasida og‘riq kuzatiladi. Qizilo‘ngach diafragmal qismi churrasida 2 tomonlama kelib chiqishga ega: 1. peptik ezofagit bilan qo‘shilib kelganda 2. churra xaltasiga me’daning kirib qolishi va uning funksiyasining buzilishi, churra xaltasiga kirgan a’zolarning diafragmal nervini ta’sirlanishi. Diafragmal plevrit ko‘p hollarda pnevmoniya va perikardit bilan qo‘shilib keladi. Bu holatda og‘riq elka ustki qismiga yoki qovurg‘a osti sohasiga kuzatiladi. Diafragma abssesida og‘riq diafragmal plevritidagidek bo‘ladi. Remxemda sindromi – oshqozon – ichakning dam bo‘lishi, semirish tufayli diafragma yuqoriga ko‘tarilib qoladi va kardialgiya kuzatiladi. Og‘riq ovqatdan so‘ng agar bemor yotsa kuzatiladi, yurganda va turganda og‘riq yo‘qoladi. KO‘KRAK QAFASI DEVORI KASALLIKLARI. Qovurg‘alararo nervning zararlanishi: qamrab oluvchi temiratki – qovurg‘alar orasidagi og‘riqning eng ko‘p sababi hisoblanadi. Kasallikni viruslar chaqiradi. I-II yoki 2-asimpatik gangliya va ular bilan bog‘liq bo‘lgan periferik nervlar zararlanganda kuchli kuydiruvchi og‘riq kuzatiladi. Og‘riq pufakchalar qo‘rishidan 7-10 kun oldin boshlanib, ular yo‘qolgandan so‘ng bir necha oy davom etadi. Og‘riq sababi qovurg‘alararo nervlarni fibroz to‘qima yoki tog‘ay bilan ta’sirlanishi yoki jarohatlanishidir. VIII-X juft qovurg‘alarning patologik siljishi. Yo‘talganda yoki ko‘krak qafasi buralganda ular siqiladi va kuchli teshuvchi og‘riq paydo bo‘ladi– sirpanuvchitog‘ay sindromi kuzatiladi. QO‘LVA KO‘KRAK QAFASI MUSHAKLARINING ZARARLANISHI. Ko‘krak qafasi mushaklarida kuzatiladigan og‘riq bo‘linadi: - mahalliy og‘riq, gematoma va travmada - tarqoq, (infeksion kasalliklarda),trixinellyoz, fibromiozit - hammaga tanish bo‘lgan fizik zo‘riqishdan keyingi og‘riq (kam shug‘ullanganlarga) Travma, shamollash, kam hollarda MI sababli elka kamari mushak to‘qimasi fibromiozit bilan zararlanadi. Og‘riq odatda bir tomonlama bo‘ladi. Ba’zan fibromiozit bir tomonlama yoki ikki tomonlama qovurg‘alararo mushaklarga, bir vaqtning o‘zida oldingi tishsimon katta va kichik ko‘krak mushaklariga tarqalishi mumkin. Paypaslaganda og‘riqli, qattiq tugun paypaslanadi. Harakatlanganda og‘riq kuchayadi. Surunkali holatlarda qovurg‘alarning harakati kuzatiladi. Oldingi kipriksimon mushak sindromi (skalenus sindrom). Oldingi va o‘rta kipriksimon mushaklarning yuqorigi uchi va qo‘shimcha bo‘yin qovurg‘asi yoki normal birinchi qovurg‘a orasida tomir- nerv chigalining qisilib qolishi natijasida kuzatiladi. Holat bir yoki ikki tomonlama bo‘lishi mumkin. Kasallik o‘rta yoshda o‘tkir yoki asta - sekin boshlanadi. Ko‘proq ayollar kasallanadi. Asosiy shikoyati bo‘yinda, elkada, elka bug‘imida, qo‘llarda, ko‘krak qafasining oldingi yuzasida og‘riqning bo‘lishi xosdir. Kardialgiya ikki tomonlama yoki oldingi kipriksimon mushakning chap tomonlama sindromda kuzatiladi. YUrakning tez urishi, yurakning to‘xtash hissidan shikoyat qiladi va ular bosh aylanishi, ko‘z oldi qorong‘ilashishi, ba’zan hushning yo‘qolishi bilan birga kuzatiladi. Diffuz buzilishlarga moyil vegeto-tomir buzilishlar: umumiy qaltirash, nafas olishning qiyinlashishi, umumiy holsizlik, teri qoplaminingbirdan oqarishi kuzatilishi mumkin. SUYAK VA BO‘G‘IM KASALLIKLARI. Suyak iligining kasalligi. O‘smalarning suyak ko‘migiga metastazi, suyak ichki qismidagi afferent tolalar ta’sirlanmaguncha og‘riqsiz kechadi. Mieloma yoki leykozning turli bosqichlaridagi ko‘krak qafasidagi to‘mtoq, yomon lokalizatsiyalanuvchi og‘riqlar shu bilan tushuntiriladi. Ko‘p hollarda og‘riq hissi umuman bo‘lmaganda yomon sifatli o‘smalarni suyak ko‘migiga metastazini sternal punksiya orqali aniqlanadi. Suyak singanda osteomielitda suyak usti pardasining ta’sirlanishi og‘riqning yaxshi lokalizatsiyasi bilan birga keladi. Suyak usti pardasi osti gematomasida og‘riq qisqa vaqtli bo‘ladi. Tuberkulyozda, ZAHMda, aktinomikozda suyaklarda surunkali yallig‘lanish bo‘lganda anamnezi va belgilariga qarab diagnostika qilinadi. Osteomalyasiya, osteoporozda suyaklarning diffuz zararlanishi kuzatiladi. Tugallanmagan osteogenez rentgenda oson aniqlanadi. Birlamchi qovurg‘a o‘smasida mahalliy shish kuzatiladi, metastazlangan o‘sma paypaslaganda ham umumiy ko‘rikda ham, rentgenoskopiyada ham aniqlanmaydi. Qovurg‘alarning spontan sinishi bu metastazlarning birinchi belgisi bo‘lishi mumkin. Umurtqa pogonasining bo‘yin qismi osteoxondrozida ko‘krak qafasida og‘riq kuzatiladi. Osteofitlar rivojlanishi bilan umurtqalararo diskning o‘sib boruvchi siqilishi, bazan umurtqalararo churra hosil bo‘lishi kuzatiladi. Odatda o‘rta va katta yoshli kishilar kasallanadi. Boshida og‘riq bo‘yinda kuzatiladi, churraning shakllanishi o‘tkir og‘riq bilan kuzatiladi, boshni harakatlantirganda og‘riq kuchayadi, elkaning ichki yuzasiga, elka ustiga va qo‘l barmoqlariga tarqaladi. Uvishish, sanchiq hissi paydo bo‘ladi, yotganda og‘riq kuchayadi. Xarakterli og‘riqlar bo‘yinni tez, bir necha marta bukib, yozganda kuzatiladi (Lermit simptomi). Titse sindromi –qovurg‘alar tog‘ayining og‘riqli qalinlashishi (ko‘proq II va IV qovurg‘a)- yuzdagi tarqoq og‘riq, 40 yoshdan kattalarda kardialgiya bilan birga kuzatiladi. Patogenezida aseptik yallig‘lanish yotadi. DORILI ANAFILAKTIK SHOK Dori qabul qilgandan so‘ng 3-30 min dan so‘ng paydo bo‘ladi. Klinik belgilari turli xil. Bemorlar ko‘krak qafasida og‘riq, bosh aylanishi, havo etishmasligi, ko‘rish o‘tkirligining pasayishi, barmoqlar, til, lab uvishishi, qorinda, belda og‘riqdan shikoyat qilishdi. Ko‘krak qafasidagi og‘riq yurak kasalliklari bilan bog‘liq bo‘lmagan (non-cardiac chest pain) asoratlangan gastroezofageal reflyuks kasalligi, kardial og‘riq sindromi bilan chuqur qiyosiy tashxis o‘tkazilib, adekvat davo talab qiladi. Reflyuks- ezofagitda og‘riq gorizontal holatda kuzatiladi va antatsidlar qabul qilganda yo‘qolishi bilan xarakterlanadi. Limfosarkoma (retikulosarkoma) limfogranulyomatozdan klinikasi (umumiy holsizlik, ko‘krakda yot jism borligi, og‘riq hissi, kompression sindrom) va yashinsimon kechishi bilan farqlanadi. Nozologik tashxisni biopsiya tasdiqlaydi. SPONTAN PNEVMOTORAKS Kuzgi-bahorgi mavsumiy qo‘zish davrida tuberkulyoz kasalligi bor bemorlarda visseral plevra butunligi buzilib, plevra bo‘shlig‘iga erkin havo to‘planishi, ya’ni spontan pnevmotoraks rivojlangan bemorlar tez yordam mashinasi orqali ko‘p keltiriladi. Plevra bo‘shlig‘iga havo ko‘krak qafasi butunligi buzilishi, o‘pka zararlanishi, ko‘krak qafasi yoki qorin bo‘shlig‘i a’zolaridan (qizilo‘ngach, oshqozon, ichak) devorining shikastlanishidan kirishi mumkin. Spontan pnevmotoraks-tashqi ta’sirotlarsiz o‘pka to‘qimasining butunligi buzilishi sababli o‘pkadagi havoning plevra bo‘shlig‘iga kirishidir. «Spontan pnevmotoraks» terminini alternativ travmadek birinchi marta 1803 yili A.Hard taklif qilgan, xarakterli simptomlarini 1819 yili R.T.H. Laennec to‘g‘ri izohlagan. Klinik kechishi, diagnostika va davo tamoyillarining o‘ziga xosligiga ko‘ra spetsifik va nospetsifik turlari farqlanadi. O‘pka tuberkulyozida pnevmotoraks 15- 20% bemorlarda kuzatiladi. Torakal xirurgik patologiya bilan gospitalizatsiya qilingan bemorlar orasida nospetsifik SP 10-12% ni tashkil etadi. NSP bilan yillik kasallanish oxirgi o‘n yillik orasida 5:100000 ni tashqil etadi, erkaklar ayollarga nisbatan 6 marta ko‘p kasallanadi. Ko‘proq 20-40 yoshli bemorlarda aniqlanadi, ammo hayotining birinchi oylarida, hatto o‘ta keksa yoshda ham kuzatilishi mumkin. O‘pka-plevral o‘zgarishlarning xarakteriga qarab SP birlamchi va ikkilamchi turlarga ajratish qabul qlingan. Ikkilamchi(simptomatik) SP o‘pka kistasi, bakterial destruktiv pulmonit, o‘pkaning kavernoz tuberkulyozi, kazeoz pnevmoniya, mukovissidoz, OITS bilan kasallanganlarda pnevmotsistli pnevmoniya, o‘pka raki, exinokokkoz, qizilo‘ngachning spontan yorilish asorati hisoblanadi. Birlamchi(idiopatik) SP anamnezida hech qanday klinikali o‘pka- plevral patologiyasi bo‘lmagan bemorlarda kuzatiladi. «idiopatik SP» termini ob’ektiv qiyinchiliklar bilan rivojlanish sababi aniqlanishi bilan bog‘liq, asosiy kasallikni aniqlashda odatiy diagnostik usullardan foydalaniladi. Tan olish kerakki, SPni bunday farqlash shartlidir. SP albatta doim ikkilamchi, chunki o‘pka yoki plevradagi patologik jarayon asorati hisoblanadi. SP rivojlanishining morfologik substrati bo‘lib o‘pkaning bullyoz emfizemasi (O‘BE) hisoblanadi. Xavfli omil bo‘lib chekish, havoning zararlanishi, o‘pka infeksiyasi, erkak jins, balandga chiqish, suvga sho‘ng‘ish, genetik omillar hisoblanadi. O‘ng tomonlama SP chap tomonlamaga nisbatan ikki marta ko‘p kuzatiladi. Qonuniyatga ko‘ra ikki tomonlama pnevmotoraks uchraydi. Patologik o‘zgargan o‘pka to‘qimasining yorilishiga va havoning plevra bo‘shlig‘iga kirishiga olib keluvchi omil jismoniy zo‘riqish, yo‘tal, suv ostiga sho‘ng‘ish bo‘lib hisoblanadi. Retsidivlanuvchi bronxospazm va bronxoobstruksiya obturatsion atelektaz, pnevmofibroz va kompensator emfizemalar bilan qo‘shilib keladi. Bularning fonida o‘pka parenximasi kortikal bo‘limi va visseral plevrada ishemiyaning rivojlanishi bullyoz transformatsiyaga olib keladi. Nafas olgandagi havo tufayli kompensator kengayib zo‘riqqan alveolalarda yuzaga keladi. SHu bilan birga qo‘shni alveolalar infiltratsiyalangan yoki fibrozlangan bo‘ladi. Bu qonsepsiya angiopulmonografiya va bronxografiya ma’lumotlarini tasdiqlaydi. SP bilan kasallangan bemorlar bronxlarida yaqqol rivojlangan terminal bronxial o‘tkazuvchanlikning buzilganligi, o‘pka qon tomirlarida esa qon oqimining sekinlashganligi kuzatiladi. SHu bilan birga o‘pka «yopinchig‘i» sohasida qon tomir va bronxlarning funksional etishmovchiligi kuzatiladi. Bronxial drenaj buzilganda kollateral nafas mexanizmi ishga tushadi. Barcha zararlangan bronxoalveolyar komplekslarga kirib borib, o‘z funksiyasini amalga oshiradi. Bunda bo‘laklar ichidagi gaz almashinuvini o‘pka bo‘limlaridagi bronxiolalarning spontan qisqarishi ta’minlaydi. Kollateral nafasning amalga oshishida alveolyar to‘qima aniq o‘pka atsinuslari va bo‘laklarga bo‘linmagan, o‘pkaning chegara segmentlari sohasida joylashgan «alveolyar to‘qimaning bulutsimon kompleksi» katta rol o‘ynaydi. SHunday sohalarda alveolyar og‘irlik, bukilgan uzun bo‘laklar bir segmentdan ikkinchi segmentga o‘tadi. Alveolyar shoxlarning surunkali tutilishi, pnevmoskleroz fonida kollateral aeratsiyasi bullyoz rivojlanishiga olib keladi. Bronx va bronxoalveolyar shoxda spazm yoki balg‘am tiqilishi natijasida o‘tkir tutilish kollateral aeratsiyaning kuchayishiga olib keladi. Bunda alveolalarning sezilarli kengayishiga olib keluvchi siklning ekspirator buzilishi kuzatiladi, alveolalararo to‘siqning va alveolaning yorilishi SP rivojlanishiga olib keladi. Ba’zi bemorlarda SP ning rivojlanish sababi zardobda elastaza ingibitorlari qonsentratsiyasining kamayishi genetik ta’minlanganligi bilan bog‘liq. Antitripsin- 1 o‘pka karkasining buzilishi va alveolyar yo‘llarning birdan kengayishiga olib keladi. Kamdan - kam hollarda SP ning rivojlanishiga autosom-dominant beriluvchi tug‘ma retsidivlanuvchi SP sabab bo‘ladi. Birinchi marta Sharpe I.K. et al (1980) oilaviy SP ning rivojlanishini ta’minlovchi genni topishga harakat qilgan. Oilaviy SP rivojlanishiga aloqador lokuslar oltinchi xromosomada joylashgan. Aniqlanishicha antititripsin-1ning HLA-genotiplanishi va fenotiplanishi patologik genning aniq lokalizatsiyasini aniqlashda muhim hisoblanadi. Bu oilaviy SP ga moyil sub’ektlarni aniqlashga, shu oila vakillarining oila ko‘rishiga amaliy maslaxatlar berishga yordam beradi. Tez-tez retsidivlanuvchi SP kator irsiy va genetik determinatsiyalashgan biriktiruvchi to‘qimaning sistemali displaziyalarida: antitripsin-1 ning tug‘ma etishmovchiligi, Marfan sindromi, progeriya, Elers- Danlo sindromi, gistiotsitoz-X va b kuzatiladi. Bularga o‘pkaning birlamchi emfizemasi xarakterlidir. SP ning retsidivlanuvchi kechishiga menarxiyadan so‘ng kelib chiquvchi endometrioz sabab bo‘ladi agar SP da homiladorlikda kuzatilsa o‘pka limfangioleyomiomatozi har oy takrorlanishi mumkin. SP da kuzatiladigan patologik o‘zgarishlar klinik manzarasi quyidagilarga asoslangan: a) plevra bo‘shlig‘idagi havo miqdori va intraplevral kompressiya darajasiga; b) bronxo-plevral aloqaning xarakteriga; v) o‘pka kollapsi darajasiga. Pnevmotoraks va o‘pkaning zararlanishi nafas hajmining kamayishiga, rezerv havo va maksimal minutlik almashinuvning kamayishiga, o‘pkada qon aylanishning oldin tezlashib, keyin sekinlashuviga, qon zarb hajmining kamayishiga, markaziy venoz bosim va kichik qon aylanish doirasida bosimning oshishiga, arterial qon oksigenatsiyasining pasayishiga olib keladi. Bronxoplevral fistulaning o‘lchami va o‘ziga xosligiga ko‘ra ochiq, yopiq va klapanli SP farqlanadi. Plevra orasidagi havo plevrani ta’sirlantirishidan kuchli og‘riq kuzatiladi, plevrodez o‘pkaning cho‘kishiga olib keladi. O‘pka kollapsi darajasiga qarab kichik, o‘rta, katta SP farqlanadi. Kichik SP bu o‘pkaning birlamchi hajmi 1/3 qismining cho‘kishi, o‘rta 1/2, katta 1/2 dan ko‘p hisoblanadi. Ko‘p funksiya bajaradigan o‘pka to‘qimasida kollaps alveolyar gipoventilyasiya, arterial qonda kislorod parsial bosimining kamayishi, nafas qisishi va respirator atsidozga olib keladi. O‘pkaning katta kollapsida ko‘ks oralig‘i a’zolarining zararlangan tomonga siljishi kuzatiladi, sog‘lom o‘pkaning kengayishi esa uni yanada kuchaytiradi. Bu esa yirik qon tomirlar va yurak faoliyatiga yomon ta’sir qiladi. Zo‘riqishdagi SP da plevra ichi kompressiyasining oshib borishi natijasida ko‘ks oralig‘i a’zolarining sog‘ tomonga siljishi kuzatiladi. SHunda nafas hajmi va gaz almashinuvida qarama- qarshi tomonda joylashgan o‘pkaning ishtiroki kamayadi. Ko‘p hollarda ko‘ks oralig‘i va ko‘krak qafasi yumshoq to‘qimalarining emfizemasi rivojlanadi. SP da plevra bo‘shlig‘idagi bosim gradienti ko‘ks oralig‘ining flotatsiyasi bilan venoz qonning qaytishi buziladi, yurakning zarb hajmi kamayadi, markaziy venoz bosim oshadi, arterial qonning oksigenatsiyasi pasayishi bilan o‘pka gipertenziyasi kuzatiladi. SHundan kelib chiqqan holda optimal davo taktikasi qo‘llaniladi, boshlang‘ich davri o‘pka-yurak buzilishlari, og‘riq, o‘pka kollapsi va ko‘ks oralig‘i a’zolarining siljishi, o‘pka plevral asoratlari davrida ekssudativ plevrit, plevra empiemasi, bronxoplevral yoki bronxoplevral-teri oqmasi kuzatiladi. O‘pka-yurak buzilishlarining og‘irlik darajasi bemor ahvoliga mos kelishi pnevmotoraks hajmi, plevra bo‘shlig‘iga havo kirish tezligi, klapanli mexanizm, ko‘ks oralig‘ining dislokatsiya darajasi, bemorning yoshi, yondosh kasalliklari va tibbiy xizmatning o‘z vaqtida ko‘rsatilganligi bilan aniqlanadi. SP ning tashxisi so‘rab-surishtirish bilan boshlanadi. Xarakterlisi shundaki, retsidivlanuvchi SP da ko‘pincha bemorlar o‘ziga to‘g‘ri diagnoz qo‘ya oladi. Ko‘krak qafasining zararlangan tomonida birdan paydo bo‘luvchi og‘riq (75-80%) kasallikning erta belgisi hisoblanadi. Og‘riq intensivligi plevra bo‘shlig‘iga havoning kirish tezligi va hajmiga, undagi chandiq jarayonining rivojlanganligiga bog‘liq. 3/4 qism bemorlar rivojlanish darajasi o‘pka to‘qimasining cho‘kish tezligi bilan bog‘liq bo‘lgan hansirashga shikoyat qiladi. O‘pka va yurak qon tomir sistemasining kompensator holati o‘zgarmagan bo‘ladi. Faqat 20% bemorlarda plevra interoretseptorlarining ta’sirlanishidan yuzaga keladigan yo‘tal kuzatiladi. 2/3 hollarda yo‘tal quruq, 1/3 holatlarda balg‘amli bo‘ladi. Boshqa shikoyatlardan holsizlik, bosh og‘rig‘i, yurak o‘ynashi, qon tuflash, epigastral sohada og‘riq kuzatiladi, lekin ular doimiy bo‘lmaydi, shuning uchun patognomonik hisoblanmaydi. Fizikal tekshirganda ovoz dirillashining susayganligi yoki yo‘qolganligi, perkussiyada timpanik tovush, auskultatsiyada nafas shovqinlarining susayganligi yoki yo‘qligi kuzatiladi. SPni tashxislashda oldingi o‘rinni eng yaxshi usullar (rentgenografiya, rentgenoskopiya, chiziqli tomografiya, kompyuter tomografiya) egallaydiki, ular yordamida quyidagilarni aniqlash mumkin: 1) pnevmotoraks mavjudligini aniqlash, 2) rivojlanishining patofiziologik mexanizmini aniqlash, 3) kelib chiqish sababini aniqlash. Rutinli rentgenografiya va ko‘p holatli rentgenoskopiya quyidagi ikki masalani echishga yordam beradi: kollaps darajasini va mavjud bo‘lgan plevral kengayish, ko‘ksoralig‘i a’zolarining siljishi, plevral bo‘shliqda suyuqlikning mavjudligini aniqlash. Hozirgi vaqtda uchinchi masalani echishda ko‘p ma’lumot olish mumkin bo‘lgan, 95% hollarda O‘BE ni aniqlashda spetsifikligi to‘g‘ri bo‘lgan noinvaziv usul - kompyuter tomografiyasi (KT) hisoblanadi. U o‘pkada kistozli, bullyoz, o‘smasimon va metatuberkulyoz o‘zgarishlarni qiyoslashga yordam beradi. Bundan tashqari KT pnevmotoraks tomonidagi kabi kollateral o‘pkada ham patologik substratlarni topishga yordam beradi. Bu ko‘proq SP ni profilaktikasi maqsadida O‘BE ni operativ davolashda ko‘rsatmani aniqlashda yoki ikkala plevral bo‘shliqqa bir vaqtning o‘zida aralashuvlar bajarishga muhim hisoblanadi. SP da bronxoplevral oqmalarni aniqlashda 60-75% kontrastli plevrografiya o‘tkaziladi,sog‘lom o‘pka to‘qimasi va bullyozni qiyoslash uchun angiopulmonografiya o‘tkaziladi. Oxirgi vaqtda SPni aniqlashda bemor uchun xavfsiz bo‘lgan, ko‘krak qafasi, plevrani zararlanish xarakterini aniqlashga imkon beradigan, gidropnevmotoraksni erta tashxislashda, plevral punksiya joyini optimal tanlashda, kasallik kechishini dinamikada kuzatishda ultrasonografiyadan foydalanilmoqda. SPda tuberkulyoz yoki o‘pkaning xavfli o‘smasiga shubha bo‘lsa fibrobronxoskopiya o‘tkaziladi. U bronxoobstruksiyani profilaktikasi va davosida, balg‘amning reologik tarkibini yaxshilashda, adekvat bronxial drenajni tiklashda almashtirib bo‘lmaydigan usuldir. Bundan tashqari, broxoalveolyar lavajda bakteriologik va immunologik tekshirish uchun material yig‘ishda ishlatiladi. SPga olib keluvchi patologik o‘pka- plevral aloqalarini mexanizmini aniqlash mumkin bo‘lgan, manometr bilan plevral bo‘shliqni punksiya qilish hozirgacha o‘z qiymatini yo‘qotmagan. SPni zamonaviy va ko‘p ma’lumotni diagnostik usuli videotorakoskopiya (VTS) hisoblanadi. Bu orqali SP ning rivojlanish sababini o‘pkaning bullyoz zararlangan qismining hajmini plevralararo chandiq jarayonining rivojlanganligini 91,5-95% bemorlarda o‘pka kollapsini aniqlash mumkin. VTSda bullyoz va shvartlarning yirtilish lokalizatsiyasini doim ham aniqlab bo‘lmaydi. Bu ularning hajmini kichikligi yoki o‘z-o‘zini germetizatsiyalashi bilan bog‘liq. Operatsiya vaqtida olib tashlangan bulla gistologik tekshirilganda ularda mikroporali devorlarining borligi aniqlangan, bu esa SP rivojlanishini tushuntiradi. Visseral plevraga mahalliy fibrinning bo‘lishi va plevral bo‘shliqqa cho‘kishi bulla perforatsiyasining bilvosita belgisi hisoblanadi. Davo taktikasini tanlash uchun VTSdagi vizual belgilar 4 tipga ajratiladi: Itip - vizual patologiyaning yo‘qligi; II tip – o‘pkada o‘zgarishlarsiz plevraning qo‘shilib o‘sishi; III tip – 2 sm gacha bo‘lgan subplevral bulla; IV tip – diametri 2smgacha bo‘lgan subplevral bullalar. Etiologiyasi va patogenezi. Travmatik, operatsion, spontan, sun’iy pnevmotoraks ajratiladi. Spontan pnevmotoraks bullyoz emfizema o‘choqlarining yorilishi, kista, pnevmosklerozidan kelib chiqadi. O‘pka tuberkulyozi o‘tgan yuz yillikda pnevmotoraksning asosiy sababi deb hisoblangan bo‘lsa ham faqat 10% holatlarda uchraydi. O‘pka tuberkulyozida SP tuberkulyoz jarayonining progressiyalanganda, chegaralangan spetsifik o‘zgarishlarda, kazeoz pnevmoniyada, fibroz-kavernoz jarayonida yuzaga kelishi mumkin. Plevradagi destruktiv o‘zgarishlar natijasida subplevral joylashgan tuberkulyoz o‘chog‘i yoki kavernasini perforatsiyasi kuzatiladi. Patogeneziga bog‘liq holda SP ning uchtakliniko-rentgenologik varianti – ochiq, yopiq, klapanli ajratiladi. 1. Ochiq pnevmotoraks. Agar plevral bo‘shliq va alveolyar bo‘shliq orasidagi visseral plevra defekti nafas kirib, chiqishi saqlangan bo‘lsa , bu ochiq pnevmotoraks rivojlanishiga olib keladi, o‘pka o‘zining elastikligidan harakatda cho‘kadi, ko‘ks oralig‘i a’zolari siljimaydi. 2. YOpiq pnevmotoraks. Plevra bo‘shlig‘i va alveolyar bo‘shliq orasidagi aloqa vaqtinchalik mavjud bo‘lib, keyin to‘xtaydi. Bu pnevmotoraks o‘zi tuzalishi mumkin. 3. Agar visseral plevra defekti nafas olganda ochilib, nafas chiqarganda yopilsa klapanli pnevmotoraks rivojlanadi. Bunda har bir nafas olganda plevra bo‘shlig‘idagi havo miqdori ortadi. Plevra bo‘shlig‘idagi bosim oshadi va atmosfera bosimiga teng bo‘ladi va musbat bo‘ladi. Bosimning oshganligi ko‘ks oralig‘i a’zolarini sog‘ tomonga siljitadi. Klapanli PT SPning boshqa turlari singari bemorning qoniqarli holatida kuzatiladi. Simptomlari: SP klinikasi to‘satdan yon tomonda og‘riqning paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Og‘riq nafas olganda, gapirganda, jismoniy harakatda kuchayadi. Og‘riq intensiv, davomli va ko‘p hollarda shok rivojlanishi bilan birga keladi (birdan oqarish, holsizlik, sovuq ter, pulsning sekinlashishi,arterial bosimning tushishi sodir bo‘ladi). Bemorni hansirash va quruq yo‘tal bezovta qiladi. Taxikardiya, sianoz, subfebril harorat paydo bo‘ladi. Bemorlar o‘tirgan holatni afzal ko‘radi. Ko‘krak qafasining ekskursiyasi yuzaki, shikastlangan tomon nafas aktida orqada qoladi va ko‘pincha kengaygan bo‘ladi. Ovoz dirillashi yo‘qoladi. Perkussiyada rivojlangan timpanik tovush, pnevmoplevrit rivojlanishi bilan ko‘krak qafasining pastki qismida zararlangan tomonda to‘mtoq tovush eshitiladi. Nafas birdan sekinlashadi yoki yo‘qoladi. Karpilovskiy simptomi – yurakning perkutor chegarasining sog‘ tomonga siljishi kuzatiladi. Puls sekinlashgan, AD pasaygan. Bu simptomlarning kuchayishi klapanli SP ni qo‘llaydi. Tashxisni rentgen tekshiruvi tasdiqlaydi, dinamik tekshirganda aniqroq bo‘ladi. Ko‘krak qafasining oldingi obzor rentgenogrammasida odatda qisilgan o‘pkaning tashqi cheti aniq ko‘rinadi, atrofi va ko‘krak qafasi orasida o‘pka surati yo‘qolgan. Agar ko‘krak qafasidagi bosim oshsa, ko‘ks oralig‘i a’zolarining sog‘lom tomonga siljishi kuzatiladi. Davolash. Gospitalizatsiyagacha bo‘lgan bosqich. Bemorga birinchi yordam ko‘rsatishda dastlab orqani ko‘tarib turadigan holda o‘tqizish kerak, bemorning boshini ko‘tarish, oynani ochish, kiyimlarini va belbog‘ini echish kerak. Klapanli SP da plevra ichidagi bosimni pasaytirish kerak. Buning uchun plevral bo‘shliq punksiya qilinadi va 500-600 ml dan kam bo‘lmagan havo olinadi. Aspiratsion igna odatda o‘rta o‘mrov chizig‘idan ikkinchi qobirg‘a oralig‘idan kiritiladi. Ba’zan punksiyadan so‘ng Seldenger(o‘mrov osti venasi uchun katetr) plevral mikrodrenaj kiritiladi. Unga vena ichi infuziyasi uchun sistema ulanadi va trubka suyuqlik orqali o‘tadigan sharikli flakonga tushiriladi. Transportirovka vaqtida flakon bemorning belidan pastga ushlanadi. Statsionar sharoitida analgetiklar qilinib, yo‘talga qarshi preparatlar buyuriladi. Plevra bo‘shlig‘ini effektiv drenajlashda suv tiqinli klapan Byulauni qo‘llab sust to‘g‘rilash o‘tkaziladi, asosan havo ko‘p miqdorda bo‘lganda (ko‘krak qafasini troakar bilan teshib,trubkali drenaj yordamida plevra bo‘shlig‘idan suyuqlik va havo olinadi). Plevra bo‘shlig‘idagi havoni doimiy yoki ba’zan olishga qaratilgan faol usullar sirasiga Goncharova yoki Lavrirnovich-Kanshino asboblari bilan olish kiradi. SP bemorlarga faol drenajlashning optimal joyi l.axillarismedia dan IV-V qobirg‘a oralig‘ida joylashadi. O‘pkani to‘g‘rilagandan so‘ng defektni bekilishi va plevra varaqlarini bitmasligi uchun bemorni kamida 2-3 kun davomida faol drenajlash kerak. Pnevmotoraks saqlanganda 5 sutkadan keyin aspiratsiyani davom ettirish maqsadga muvofiq emas, chunki plevra bo‘shlig‘ining infitsirlanish ehtimoli ortadi. Bunday holatda visseral plevra defektini ochiq torakotomiya o‘tkazib tikish kerak. Xirurgik usulga (5-15%) o‘pka to‘qimasi defektini tikish, kengaygan va havo bilan to‘lgan pufaklarni kesish, o‘pka dekortikatsiyasi yoki parietal plevrektomiya, o‘pkaning zararlangan qismi rezeksiyasi kiradi. O‘PKADAN QON KETISHIDA BIRINCHI TIBBIY YORDAM Hozirgi kunda butun dunyoda tuberkulyoz bilan kasallanish oshdi. Tuberkulyozni davolashda sezilarli samaraga erishilgan bo‘lsada, destruktiv va o‘tkir kechuvchi turlarida qon tuflash va qon ketish bilan asoratlanish tez-tez kuzatilmokda. Bu esa kasallikning o‘sishiga, bemor psixikasiga ta’sir ko‘rsatadi, ba’zan esa o‘lim bilan tugaydi. O‘pka kasalliklari orasida o‘pka tuberkulyozi – gemorragik asoratlarning eng ko‘p sababi hisoblanadi (32-66,3%). Tuberkulyoz bilan og‘rigan bemorlarning shifokorga murojat qilishining yagona simptomi qon tuflash hisoblanadi. Tuberkulyoz etiologiyali qon ketishining ko‘pligi, quyidagi sabablar bilan tushuntiriladi: tuberkulyoz jarayonining o‘pkada tarqalganligi, uning surunkali kechishi, mavsumiy qo‘zishi, o‘pka destruksiyasi va uning devorida granulyasion to‘qimaning o‘sishi, perifokal yallig‘lanish va qon tomirlarning tuberkulyoz bilan zararlanishi, ximioterapiya xarakteri. Tuberkulyoz bilan kasallangan bemorlarda o‘pkadan qon ketishini o‘z vaqtida va to‘g‘ri davolash uchun bu asorat asosida qanday patogenetik va funksional o‘zgarish yotishini aniqlash kerak. Qon ketish, shu jumladan o‘pkadan qon ketish ham qon tomirlar erroziyasi yoki diapedeziga bog‘liq. Tuberkulyozda o‘pkadan qon ketish klassifikatsiyasi anatomik asosiga ko‘ra ajratilgan, bu shartlidir. Klinik amaliyotda ko‘pincha o‘pkadan qon ketishining ketgan qon miqdoriga asoslangan xarakteristikasi ishlatiladi. Asosan qon ketish bo‘linadi: kam - 100 ml, o‘rtacha – 500 ml gacha, ko‘p -profuz – 500 ml dan ko‘p. Qon ketish va qon tuflash bir marta yoki takroriy bo‘lishi mumkin. SHu sababli retsedivlanuvchi qon ketish va qon tuflash klinik jihatdan tasdiqlangan. O‘pkadan qon ketish qontuflash va qonketishga bo‘linadi. Qon tuflash asosida balg‘amda qonning ko‘p yoki kamligiga aytiladi. SHilliq balg‘am borligi, qon bilan aralashgan holda shuni takidlaydiki, qon asosiy o‘pkadan ajralayotgan substrat emasligini,bu qonning shaklli elementlarining diapedezi natijasidir.YAllig‘lanish jarayoni yoki mahalliy qon aylanishi buzilishi natijasida kapillyar devorlarining o‘tkazuvchanligini oshib ketishi bilan bog‘liq. Qon ketishini diapedez yo‘li qon va kapillyar devorini funksional va hujayra-kolloid strukturasining shikastlanishi bilan tushuntiriladi. SHunday qilib qon ketish tomirning intakt devori orqalidir, bunda trombogemorrogik sindrom yoki DVS sindrom kiradi. Tomir jarohatisiz qon tuflash sababi o‘pka tuberkulyozida gemorragik diatezlarning intoksikatsiya natijasida paydo bo‘lishidir. Bu allergik-yallig‘lanish yoki erta qon ketishlar ular sababi tuberkulyoz natijasidagi yallig‘lanishdir. Bu qon tuflashni o‘pkadan qon ketish bilan farqlash kerak, chunki ular tomir erroziyasi bilan bog‘liq. Erta qon tuflash yangi o‘choqli tuberkulyoz shaklida 15%, infiltrativda 29% uchraydi. Ular jarayon faolligidan dalolat beradi, kamdan- kam hollarda aspiratsiya va atelektaz bilan asoratlanadi va xirurgik davo uchun ko‘rsatma bo‘la olmaydi. Bunday qon tuflash shaklida etiotrop va patogenetik davo choralarini ko‘rish, allergik-yallig‘lanish jarayonlarini kamaytiruvchi, shu qatorda tomir devor o‘tkazuvchanligini va qo‘zg‘atuvchini hayot faoliyatiga to‘sqinlik kiluvchi choralarni ko‘rishni talab qiladi. Ayrim hollarda qon ketishni sababi tuberkulyoz bo‘lgan bemorlarda bir vaqtning o‘zida kichik tomirlarning destruksiyasi bilan, asosan venalarda perifokal yallig‘lanish geperergik tipda jarayon kechishiga bog‘liq. Bu qo‘shma jarohatlanishdan dalolat beradi: bitta zonada qon ketishni per rexin va per diapedesin bo‘lishidir. Qon ketish per rexin qon tomir devorini to‘g‘ridan - to‘g‘ri jarohatlanishi natijasi, anatomik to‘liqligining buzilishi natijasi, kazeoz yoki yiringli bo‘lganda tomir jarohatlanishi, anevrizma yoki varikoz tugun uzilishida kuzatiladi. Ular ko‘pincha (50-72% hollarda) kavernoz, fibroz-kavernoz va sirrotik tuberkulyoz shaklida bo‘ladi. Klinik formalar ichida birinchi o‘rinda fibroz-kavernoz tuberkulyoz turadi. Davriy qon tuflash bronxlar jarohatlanganda, ko‘krak ichi limfa tugunlari tuberkulyozida mumkin. Qon tuflash sababi bu hollarda erroziya, shilliq qavat kichik yaralari va bronx devori perforatsiyasi bo‘ladi. Kazeoz limfa tuguni bronxga va traxeyaga yorilishi va bir vaqtning o‘zida tomir erroziyasi bilan letal qon yo‘qotishga olib kelishi mumkin.Oxirgi yillarda tuberkulyoz bilan kasal bemorlar hayotining uzayishi natijasida o‘pkada operativ manipulyasiyalar, uzoq ximioterapiya ishlatilishi letal qon yo‘qotish holatlariga olib keladi. Bu shuni ko‘rsatadiki, qaltis bemorlar guruhi yoki qon ketish asorati bo‘lishi mumkin, bemorlarga fibroz – kavernoz va sirrotik tuberkulyoz shakllari kiradi. Katastrofik o‘pkadan qon yo‘qotish retsidivlanuvchi gemorragik sindrom bilan birga ¾ bemorlarda paydo bo‘ladi. Tuberkulyoz bilan kasallangan bemorlarga o‘z vaqtida va effektiv yordam gemorragik ko‘rinish bilan kechuvchi, ftiziatriyaning oldiga qo‘yilgan maqsadlardan bo‘lib o‘ziga e’tiborni tortadi. Oxirgi yillarda gemorragik asoratlar sonining tuberkulyoz bemorlarida gemokoagulyasiya jarayonlarining buzilishi bilan bog‘laydi. Gemostaz holati tuberkulyozda hozirgi paytda yaxshi o‘rganilgan. Qondagi fibrinogen miqdori tuberkulyozda oshadi, oshish sababi jarayonni surunkali kechishi bilan bog‘liq. YAngi destruktiv lokal shakllarda fibrinogen miqdori qonda nisbatan ko‘paygan.Bu organizmni himoya reaksiyasi hisoblanadi, yallig‘langan o‘choqni o‘pkani sog‘ to‘qimasidan chegaralashga qaratilgan jarayondir. Qon laxtasining shakllanish jarayoni buzilmagan, 1 va 2 ivish fazalarida o‘zgarishlar kuzatilmaydi, lekin tuberkulyozda qon laxtasi sifati o‘zgaradi. Normada fibrin laxtasi qattiq bo‘ladi, elastik, mochevinada erimaydigan xususiyatga ega. Fibrinni bu xususiyatlari FSO (Fibrinstabillovchi omil) hisobiga bo‘ladi. FSO molekulalararo bog‘ni kuchaytiradi, fibrin molekularida, molekulalararo guruhlashishni bajarib, shuning natijasida fibrin laxtasi to‘liq shakllanadi. Tuberkulyozda esa FSO faolligi pasayadi, asosan tarqalgan, o‘tkazib yuborilgan, destruktiv tuberkulyozli bemorlarda uchraydi. SHunday qilib tuberkulyozda qon laxtalari tez hosil bo‘ladi, lekin turg‘un emas, siyrak va tez lizisga uchraydi, u o‘z navbatida qon ketishga xavf tug‘diradi hamda retsidivga olib keladi. FSO faolligi pasayishidan tashqari, tuberkulyozda geparin almashinuvida ham o‘zgarishlar kuzatiladi. Tuberkulyoz bo‘lgan bemorlarda qonni geparin faolligi, geparin miqdori (2-4 ED/ml normada esa 7-9 ED/ml) hamda antitrombin 3 pasayadi. Ko‘zga ko‘rinadigan o‘zgarishlar tuberkulyozda fibrinoliz sistemasida ham kuzatiladi. Bemorlarda umumiy va lokal fibrinoliz oshgan: qonning fibrinolitik faolligi oshgan 200-400mm gacha, normada 75-80mm, balg‘am fibrinolizi esa 1000-1200mm gacha, normada 0. Tuberkulyoz bo‘lgan bemorlar qonida plazminogen va faol plazmin miqdori oshgan bo‘ladi, shu vaqt ichida ularning antagonistlari-antiplazmin kamaygan bo‘ladi. Bundan tashqari fibrinogen – geparin kompleksi faol fibrinolitik ta’sirga ega. SHunday qilib 2 xil fibrinoliz mavjud: fermentativ va nofermentativ. Bundan tashqari tuberkulyozda o‘pka to‘qimasida oqsil parchalanishi kuzatiladi va hujayra strukturalarini halok bo‘lishi natijasida litik fermentlar faolligi oshadi. Ular o‘z xususiyatini sistemali sirkulyasiyada yoki lokal namoyon etishi mumkin. Bunga dalolat bo‘lib jarohat o‘chog‘ida o‘pka to‘qima fibrinolizini va balg‘am fibrinolitik xususiyatining faolligidir, asosan perikavitar zonada ko‘proq kuzatiladi. Tuberkulyoz bakteriyalari hayoti davomiyligida fibrinni lizisga uchratish xususiyatiga ega, ta’siri bo‘yicha proaktivator va aktivator plazminogenga o‘xshash modda ajratadi. Mikobakteriyalarni bu xususiyati yaxshi o‘rganilgan. Bu xususiyatlarni namoyon bo‘lishi asosan tuberkulyozning o‘tkir tarqalgan formalarda va surukalashgan destruktiv formada faol fazada kuzatiladi. Ko‘rsatkichlarning tez o‘zgarishi bemorlarda qon ketishidan oldin kuzatiladi. Qon tuflash va qon ketishni prognozlash va davomiyligini aytib bo‘lmaydi. SHuning uchun qon tuflash alomatlari paydo bo‘lsa bemorni statsionarga gospitalizatsiya qilinadi. Statsionarda bemorda diagnostik tekshiruv o‘pkadan qon ketishining sababini aniqlashga qaratiladi. Klinik tekshiruvlar shuni ko‘rsatadiki, qon tuflash sababi ko‘pincha milklar, burun qismi, xalqum, qizilo‘ngach, oshqozonhisoblanadi, bulardan keyin qon xalqumning burun qismidan chiqadi, tez iviydi, yo‘tal bilan bog‘liq emas va qusish paytida chiqadi. O‘pkadan qon ketganda esa tomoqqichishi, bo‘g‘ilish hissi, ko‘krak qafasida og‘riq, nafas siqishi, yo‘tal, og‘izdan ko‘piksimon va qon ajralishi bilan kechadi. O‘pkadan profuz qon ketishlar bosh aylanishi, oqarish, taxikardiya, AD tushishi bilan kechadi, agar bemorga yordam ko‘rsatilmasa halok bo‘ladi. Bemor asfiksiyadan halok bo‘lishi mumkin, chunki nafas yo‘llari qon bilan to‘ladi. Bemor ko‘rilganda o‘pkaning pastki qismida qon ketgan tomonda mayda pufakchali xirillashlar eshitiladi, rentgenda esa atelektaz yoki aspiratsion pnevmoniya ko‘riladi. O‘pkadan qon ketishini va qon tuflashni chaqiruvchi omillarga fizik holatlar va psixik holat kiradi, u o‘z navbatida kichik qon aylanish doirasida gipertenziyaga olib kelishi natijasida o‘pkani jarohatlaydi, jarohatlangan qon tomir devorining butunligi buziladi. Tuberkulyoz bo‘lgan bemorlarda o‘pkadan qon ketishi va qon tuflashda qon laxtasini hosil bo‘lish mexanizmini bilgan holda, ularni to‘xtatish uchun faqat koagulyantlargina emas, balki fibrinoliz ingibitorlarini berish kerak. Qon ivish fiziologik jarayonini hisobga olmasdan koagulyantlarni gemostatik sifatida buyurish, o‘pka tuberkulyozini gemorragik patogenezini va koagulyantlar farmakologiyasini to‘liq o‘rganmasdan buyurish mumkin emas. Qon ivish fiziologiyasidan ma’lumki gemokoagulyasiyaga javoban ivishga qarshi zveno faollashadi. Keng tarqalgan qon tuxtatuvchi preparatlar qonning prokoagulyant faolligiga ta’sir etadi. Lekin kalsiy xlor ko‘pligi ivishni sekinlashtiradi. Vikasol vena ichiga yuborilganda 5-6 soat ta’sir qiladi, mushak ichiga 18 soat, peroral esa 24-36 soat keyin bemorga tez yordam ko‘rsatilmaydi. Agar tuberkulyoz bo‘lgan bemorda qon tuflash va o‘pkadan qon ketish boshlansa quyidagi choralar ko‘riladi. 1-chi sutkada qon yo‘qotish 500-1000 ml, shu paytda bemorda plazma fibrinolizi oshgan bo‘ladi, yotoq rejimi buyuriladi. Qo‘l va oyoq proksimal qismiga 30-40 min jgut qo‘yiladi. Vena ichiga 5% aminokopron kislotasi (AKK) yuboriladi. Trasilol tavsiya etiladi, uni tez yuborish mumkin, o‘pkadan profuz qon ketishda yordamni tezlashtiradi. Bundan tashqari trasilol fermentativ, nofermentativ fibrinolizni susaytiradi.Fibrinoliz ingibitorlarini vena ichiga yuborilgandan keyin 1-2 soat o‘tgach AKKni peroral 5 g dan sutkaga 4-6 marta buyuriladi. 1 – sutkada umumiy 20-30 g AKK buyuriladi. Kichik qon aylanish doirasi tomirlarida bosimni kamaytirish uchun ganglioblokator preparatlarini buyurish kerak: 1,5% gangleron 1-2 ml teri ostiga, 5% pentamin 1-2 ml teri ostiga, benzogeksoniy 0,1 g peroral 3-6 marta kuniga 2-3 kun. Bu dori vositalarini kam dozadan bemor gorizontal yotoq rejimida yuboriladi, ineksiyadan 2 soat keyin AD nazorat ostida bo‘ladi. Kapillyarlar devorining o‘tkazuvchanligini kamaytirish maqsadida va desensibillovchi effekt olish uchun vena ichiga 10 ml 10% kalsiy xlor, pipolfen yoki dimedrol teri ostiga yoki peroral va 3-5 ml 5% askarbin kislota mushak ichiga yoki 0,1g peroral 3-5 marta sutkasiga kiritiladi. Qo‘shimcha 0,025% adrokson 1 ml mushak ichiga yoki 1-4 mahal kuniga teri ostiga yuboriladi. YUqoridagi muolajalar samara bermaganida pnevmoperitoneum yoki sun’iy pnevmotoraks qo‘yish, xirurgik aralashuv ehtimolligi bo‘lganda bemorni xirurgik bo‘limga o‘tkaziladi. Bemorga kodein va narkotik preparatlar buyurish mumkin emas: chunki ular yo‘tal refleksini susaytiradi va nafas markaziga tasir etadi, u o‘z navbatida qon laxtalarini va balg‘amni turib qolishiga va aspiratsion pnevmoniyaga olib keladi. 2 - chi sutkada qon ketish boshlanganidan qo‘shimcha vena ichiga tomchilab fibrinoliz ingibitorlarini yuborish va AKK dozasini ushlab turish kerak bo‘ladi. Agar bemorda bir vaqtda qayta 500ml qon ketsa nativ, quruq va yangimuzlatilgan plazma, kriopretsipitat quyishga ko‘rsatma bo‘ladi. Plazma tarkibida antitrombin III bor, u trombogemorragik sindrom oldini oladi. Qon hajmini to‘ldirish uchun yuqori kolloid- osmotik faolligiga ega eritma quyish kerak( poliglyukin, reopoliglyukin, jelatinol, polifer va albumin). Gematologik ko‘rsatkichni tekshirish: gemoglobin ko‘rsatkichi, eritrotsitlar soni kam bo‘lsa eritrotsitar massa yuborishlozim. Ganglioblokatorlarni, desensibillovchi preparatlarni, askorbin kislotasini, sulfanilamid, nitrofuran preparatlarini davom ettirish tavsiya etiladi. 3 sutkada qon ketish boshlanishidan gemostatik terapiya davom ettiriladi. Bemorda 3-5 sutkada davriy qon tuflash bo‘ladi. Gipostatik pnevmoniyaning oldini olish uchun yarim yotoq rejimi buyuriladi. AKK dozasi 15 gr sutkaga kamaytiriladi. SHu vaqtda desensibillovchi, vitamin va yallig‘lanishga qarshi terapiya o‘tkaziladi, ganglioblokatorlar to‘xtatiladi. Keyinchalik 5-7 sutkada qon ketish boshlanganidan AKK 15 gr sutkasiga davom ettiriladi. Vaqto‘tgandan keyin o‘pkada nospetsifik yallig‘lanish reaksiyasida yallig‘lanishga qarshi terapiya to‘xtatiladi va spetsifik antibakterial terapiya davom ettiriladi. Zavmonaviy gemostatik terapiya juda effektiv va qon tuflash yoki o‘pkadan qon ketganda 95-99% bemorlarda to‘xtatishga yordam beradi. Musbat ko‘rsatkichlar yo‘qligida pnevmotoraks yoki pnevmoperitoneum ishlatilishi to‘g‘risida savol qo‘yiladi. SHuning uchun o‘pkadan qon ketganda va qon tuflaganda to‘xtamasa o‘pka rezeksiyasiga ko‘rsatma hisoblanadi. Agar muolaja sovuq davrda o‘tkazilsa, vaqtincha qon to‘xtagan paytda ko‘rsatkich yaxshi bo‘ladi. SHunday qilib, gemorragik asorat rivojlanishiga olib keluvchi omillar ko‘p. Tuberkulyoz bo‘lgan bemorlarda qon ketganda boshqa muolajalar bilan birga fibrinoliz ingibitorlarini buyurilishi katta ahamiyatga ega, patogenetik chora sifatida qo‘llaniladi. Tuberkulyozning destruktiv formalarida qon ketish profilaktikasini bemorlarda kontrikal ingalyasiyalari 2500-5000 ED dozasi bilan o‘tkaziladi hamda immunomodulyatorlar buyuriladi, chunki gemostaz sistemasi hujayraviy va gumoral immunitet bilan to‘g‘ridan - to‘g‘ri bog‘liq. Kurs 5-10 ingalyasiyani tashkil etadi. Bu o‘z navbatida bemorlarni gospitalizatsiyasini ikki marta kamaytiradi(17,1% dan 2,5% ga qon ketishdan halok bo‘lish soni kamayadi). 4. Analitik qism. Vaziyatli masalalar: 1. Bemor 42 yoshda. 8 yildan beri silga qarshi dispanserda o‘ng o‘pka fibroz- kavernali sili bilan hisobda turadi. Ambulator davolanishni to‘liq olib bormaydi. Jismoniy zo‘riqish vaqtida birdan ko‘krak qafasini o‘ng tomonida xanjarsimon og‘riq boshlandi. Borgan sari nafas olish qiyinlashdi. Ob’ektiv: terisi oqargan, sovuq ter bilan qoplangan. Ko‘krak qafasining o‘ng tarafida qobirg‘alar oralig‘i bo‘rtgan. Perkussiyada qutisimon tovush. Auskultatsiyada o‘sha tarafda nafas eshtilmaydi. 1. Sizning dastlabki tashxisingiz. 2. Qiyosiy tashxislang. 3. Qiyosiy tashxislash uchun tekshirish rejasini tuzing. 4. Sindromologik va simptomatik davo. 5. Klinik munosabatingiz. № Javob Maks. ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqar- siz javob 1 O‘ng o‘pkaning fibroz-kavernali sili, asorati: o‘ng taraflama spontan pnevmotraks 30 20-30 5-19 0-4 2 Krupoz pnevmoniya, miokardinfarkti 20 10-20 5-9 0-4 3 Qonning umumiy tahlili, ko‘krak qafasi obzor rentgenogrammasi, balg‘amni bakteriologik uslubida tekshirish, balg‘amni bakterioskopik uslubida tekshirish, EKG 20 10-20 5-9 0-4 4 Og‘riq qoldiruvchi dorilar, toza O2bilan oksigenatsiya qilish, tinchlantirish va punksiya qilib plevra bo‘shlig‘iga yig‘ilgan xavoni aspiratsiya qilish 10 7-10 4-6 0-3 5 SHifoxona sharoitida davolash 20 10-20 5-9 0-4 2. Bemor 35 yoshda. 10 kun davomida virusli infeksiyaga qarshi davo olib kelgan. Oxirgi 2 kunda yo‘tal kuchayib, ko‘kimtir balg‘am bilan kuzatilmokda. Tana harorati yuqori darajaga ko‘tarilgan, ko‘krak qafasining chap tomonida sanchiqli og‘riq boshlandi. Perkussiyada: chap o‘pkaning pastki sohasida to‘mtoq o‘pka tovushi. SHu sohada vezikulyar nafas susaygan va nam hirillashlar. YUrak -tonlari bo‘g‘iqlashgan, ritmik. Jigar qobirg‘a yoyidan 1sm tashqarida. 1. Sizning dastlabki tashxisingiz. 2. Qiyosiy tashxislang. 3. Qiyosiy tashxislash uchun tekshirish rejasini tuzing. 4. Sindromologik va simptomatik davo. 5. Klinik munosabatingiz. № Javob Maks. ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqar-siz javob 1 Krupoz pnevmoniya 30 20-30 5-19 0-4 2 Spontan pnevmotraks, miokard infarkti 20 10-20 5-9 0-4 3 Qonning umumiy tahlili, EKG, ko‘krak qafasi obzor rentgenogrammasi, Mantu sinamasi , balg‘amni bakteriologiya uslubida tekshirish, balg‘amni bakterioskopiya uslubida tekshirish 20 10-20 5-9 0-4 4 Keng ta’sir doirasiga ega bo‘lgan antibiotiklar, dezintaksikatsiyalovchi, desensibililashtiruvchi davo 10 7-10 4-6 0-3 5 SHifoxona sharoitida davolash 20 10-20 5-9 0-4 3. Bemor 65 yoshda. 10 yildan beri gipertoniya kasalligi bilan hisobda turadi. To‘satdan ko‘krak qafasida og‘riq boshlandi, tanasi sovuq ter bilan qoplandi. Og‘riq chap bo‘yin va kurak sohasiga uzatilyapti. Ob’ektiv: majburiy holatda. Teri qoplamlari rangpar, nam, sovuq ter bilan qoplangan, xansirash kuzatilmoqda. YUrak - tonlari bo‘g‘iqlashgan, taxikardiya. 1. Sizning dastlabki tashxisingiz. 2. Qiyosiy tashxislang. 3. Qiyosiy tashxislash uchun tekshirish rejasini tuzing. 4. Sindromologik va simptomatik davo. 5. Klinik munosabatingiz. № Javob Maks. ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqar- siz javob 1 Miokard infarkti 30 20-30 5-19 0-4 2 Qiyosiy tashxis: krupoz pnevmoniya, spontan pnevmotoraks 20 10-20 5-9 0-4 3 Qonning umumiy tahlili, balg‘amni bakteriologiya uslubida tekshirish, balg‘amni bakterioskopiya uslubida tekshirish ko‘krak qafasi obzor rentgenogrammasi, Mantu sinamasi, EKG 20 10-20 5-9 0-4 4 Og‘riq qoldiruvchi, tinchlantiruvchi davo. Toza O2 bilan oksigenatsiya 10 7-10 4-6 0-3 5 SHifoxona sharoitida davolash 20 10-20 5-9 0-4 4. Bemor 50 yoshda. SHikoyatlari: xurujsimon yo‘tal, kuchayib boruvchi