Turli kasalliklardan keyingi psixologik kasalliklar

Yuklangan vaqt

2024-10-01

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

21,1 KB


Turli kasalliklardan keyingi psixologik kasalliklar Reja: 1. Yuqumli kasalliklardan keyingi psixologik kasalliklar 2. OITS va OIV da ruhiy kasalliklar 3. Bosh-miya va qon-tomir kasalliklarida ruhiy kasalliklar Tayanch tushunchalar: psixiatriya, patologiya, psixopatalogiya, psixika, yuqumli kasalliklar, OITS/OIV, qon-tomir kasalliklari Psixik buzilishlarga uchragan bolalar uchun ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u bolalarning muammolarini yengillashtiradi, aks holda esa yanada qiyinlashtiradi... bolalik chog‘idagi ko‘plab klinik holatlar, xususan depressiya, hulq buzilishi va qo‘pol munosabatlar bolalarni jamiyatdan begonalashtiradi va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga to‘sqinlik qiladi. Ularning oila, tengdoshlari guruhi va jamiyatda yakkalanib qolishigaa olib keladi. Ijtimoiy qo‘llab- quvvatlashning ma'lum bo‘lgan usullari esa samarali aralashuvga zamin yaratadi. Shunga ko‘ra, mazkur toifa bolalarni davolashda, ular guruhiy davolashmi, tengdosh-tengdoshga tamoyilimi, ota-onalarni o‘qitishmi, terapevtik dasturlarmi, psixoterapevtik intervensiyami va yoki boshqa vositalarmi, ijtimoiy yondashuvni ko‘proq qo‘llagan ma'qul.1 Yuqumli kasalliklarda kuzatiladigan ruhiy buzilishlar. Skarlatinadagi ruhiy 1DEVELOPMENTAL PSYCHOPATHOLOGY. Copyright © 2006 by John Wiley & Sons, Inc. All rights reserved. Published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. p-xii Turli kasalliklardan keyingi psixologik kasalliklar Reja: 1. Yuqumli kasalliklardan keyingi psixologik kasalliklar 2. OITS va OIV da ruhiy kasalliklar 3. Bosh-miya va qon-tomir kasalliklarida ruhiy kasalliklar Tayanch tushunchalar: psixiatriya, patologiya, psixopatalogiya, psixika, yuqumli kasalliklar, OITS/OIV, qon-tomir kasalliklari Psixik buzilishlarga uchragan bolalar uchun ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u bolalarning muammolarini yengillashtiradi, aks holda esa yanada qiyinlashtiradi... bolalik chog‘idagi ko‘plab klinik holatlar, xususan depressiya, hulq buzilishi va qo‘pol munosabatlar bolalarni jamiyatdan begonalashtiradi va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga to‘sqinlik qiladi. Ularning oila, tengdoshlari guruhi va jamiyatda yakkalanib qolishigaa olib keladi. Ijtimoiy qo‘llab- quvvatlashning ma'lum bo‘lgan usullari esa samarali aralashuvga zamin yaratadi. Shunga ko‘ra, mazkur toifa bolalarni davolashda, ular guruhiy davolashmi, tengdosh-tengdoshga tamoyilimi, ota-onalarni o‘qitishmi, terapevtik dasturlarmi, psixoterapevtik intervensiyami va yoki boshqa vositalarmi, ijtimoiy yondashuvni ko‘proq qo‘llagan ma'qul.1 Yuqumli kasalliklarda kuzatiladigan ruhiy buzilishlar. Skarlatinadagi ruhiy 1DEVELOPMENTAL PSYCHOPATHOLOGY. Copyright © 2006 by John Wiley & Sons, Inc. All rights reserved. Published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. p-xii
buzilishlar tasnifi kasallik shakllari va kechishiga bog‘liq. Kasallik yengil shaklining ikkinchi kuniyoq uyquchanlik, bo‘shashganlik, yomon kayfiyat kabilarni o‘z ichiga olgan astenik alomatlar kelib chiqadi. Bolalarda uchraydigan o‘rta va og‘ir shakllarining 3-4 kunlarida esa tashqi olamdan uzilib qolish ham qo‘shiladi. Bemorlar savollarga qiynalib tushunishadi va qisqa tanaffusdan so‘ng javob bera olmaydilar. Tez o‘qilgan gaplarni eslab qolmaydilar va tez charchab qoladilar. Skarlatinaning og‘ir shakllarida deliriy va oneyroid ko‘rinishlardagi psixozlar kelib chiqadi. Bunda, psixoz tez-tez kayfiyatning o‘zgarishi bilan boradigan to‘lqinsimon kechadigan bo‘ladi. Kamquvvat, tez-tez og‘rib turadigan kasalmand bolalarda skarlatinaning atipik shakli 4-5 haftada yuzaga keladi. Klinik manzarasida vaqti- vaqti bilan kuchayib turuvchi gallyutsinatsiya bilan oneyroid psixozlar ko‘proq uchraydi. Gallyutsinatsiya fantaziya tabiatida bo‘lib, bemor faoliyatsiz bo‘ladi va psixoz astenik holat bilan tugaydi. Bolalarda astenik buzilishlar skarlatinadan keyin nevrotik reaksiyalarning hosil bo‘lishida alohida o‘rin tutadi. Skarlatinaning zaharlanishi, toshmali shakllari bosh miyaning ensefalit va meningit ko‘rinishidagi, organik zaharlanishdagi kabi asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday holatlarda tutqanoqsimon sindromlar, xotiraning pasayishi, bemor shaxsiyatida o‘zgarishlarni kuzatish mumkin. Toshmali shakli esa kasallikning 3-5 haftasida gemiplegiya va miya qon tomirlarining emboliyasi bilan asoratlanishi mumkin. Ko‘pincha skarlatinadagi ruhiy buzilishlar oxiri yaxshilik bilan tugaydi. Infeksion ruhiy buzilishlar bosh miya organik kasalliklari bilan qiyoslanadi. Gripp. Gripp virusining neyrotropligiga va kasallikning epidemik tarqalishga qaramasdan yaqqol ruhiy buzilishlar sezilmaydi. Gripp kasalligida astenik simptomlar: madorsizlik, adinamiya, bosh og‘rig‘i, qo‘zg‘aluvchanlik xosdir. Ba'zida bu belgilarga uyquning va tetiklikning buzilishi (ba'zida kunduzgi uyquchanlik) yoki sutkaning hamma vaqtida uyquchanlik qo‘shiladi. Bu alomatlar (simptomlar) 1-2 haftada yo‘qolib ketadi. Kamdan-kam hollarda ruhiy buzilishlar, ayniqsa postinfeksion davrda yaqqol va rang-barang bo‘ladi. Astenik ko‘rinishlarga xissiy buzilishlar qo‘shiladi. Kayfiyatning umumiy foni depressiv holga o‘tadi, bunda g‘amginlik, qo‘rquv, vahima fikrlar paydo bo‘ladi. Boshqa holatlarda buzilishlar tasnifi kasallik shakllari va kechishiga bog‘liq. Kasallik yengil shaklining ikkinchi kuniyoq uyquchanlik, bo‘shashganlik, yomon kayfiyat kabilarni o‘z ichiga olgan astenik alomatlar kelib chiqadi. Bolalarda uchraydigan o‘rta va og‘ir shakllarining 3-4 kunlarida esa tashqi olamdan uzilib qolish ham qo‘shiladi. Bemorlar savollarga qiynalib tushunishadi va qisqa tanaffusdan so‘ng javob bera olmaydilar. Tez o‘qilgan gaplarni eslab qolmaydilar va tez charchab qoladilar. Skarlatinaning og‘ir shakllarida deliriy va oneyroid ko‘rinishlardagi psixozlar kelib chiqadi. Bunda, psixoz tez-tez kayfiyatning o‘zgarishi bilan boradigan to‘lqinsimon kechadigan bo‘ladi. Kamquvvat, tez-tez og‘rib turadigan kasalmand bolalarda skarlatinaning atipik shakli 4-5 haftada yuzaga keladi. Klinik manzarasida vaqti- vaqti bilan kuchayib turuvchi gallyutsinatsiya bilan oneyroid psixozlar ko‘proq uchraydi. Gallyutsinatsiya fantaziya tabiatida bo‘lib, bemor faoliyatsiz bo‘ladi va psixoz astenik holat bilan tugaydi. Bolalarda astenik buzilishlar skarlatinadan keyin nevrotik reaksiyalarning hosil bo‘lishida alohida o‘rin tutadi. Skarlatinaning zaharlanishi, toshmali shakllari bosh miyaning ensefalit va meningit ko‘rinishidagi, organik zaharlanishdagi kabi asoratlarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunday holatlarda tutqanoqsimon sindromlar, xotiraning pasayishi, bemor shaxsiyatida o‘zgarishlarni kuzatish mumkin. Toshmali shakli esa kasallikning 3-5 haftasida gemiplegiya va miya qon tomirlarining emboliyasi bilan asoratlanishi mumkin. Ko‘pincha skarlatinadagi ruhiy buzilishlar oxiri yaxshilik bilan tugaydi. Infeksion ruhiy buzilishlar bosh miya organik kasalliklari bilan qiyoslanadi. Gripp. Gripp virusining neyrotropligiga va kasallikning epidemik tarqalishga qaramasdan yaqqol ruhiy buzilishlar sezilmaydi. Gripp kasalligida astenik simptomlar: madorsizlik, adinamiya, bosh og‘rig‘i, qo‘zg‘aluvchanlik xosdir. Ba'zida bu belgilarga uyquning va tetiklikning buzilishi (ba'zida kunduzgi uyquchanlik) yoki sutkaning hamma vaqtida uyquchanlik qo‘shiladi. Bu alomatlar (simptomlar) 1-2 haftada yo‘qolib ketadi. Kamdan-kam hollarda ruhiy buzilishlar, ayniqsa postinfeksion davrda yaqqol va rang-barang bo‘ladi. Astenik ko‘rinishlarga xissiy buzilishlar qo‘shiladi. Kayfiyatning umumiy foni depressiv holga o‘tadi, bunda g‘amginlik, qo‘rquv, vahima fikrlar paydo bo‘ladi. Boshqa holatlarda
kayfiyatning umumiy foni maniakal holatga yaqin bo‘ladi. Yana amentiv holatlar: birdaniga harakat qo‘zg‘alishi bilan, doimiy bo‘lmagan eshituv va ko‘rish gallyutsinatsiyalari bilan, yaqqol depersonalizatsiya va derealizatsiya sindromlari bilan kechadi. Bu o‘tkir epizodlar 2-3 kun davom etadi. Uzoq davom etuvchi (bir necha oygacha) psixozlar bo‘lishi mumkin. Ular asteniya fonida kelib chiquvchi cho‘zilgan amentiv holat yoki ko‘z yoshli depressiya ko‘rinishlari bilan xarakterlanadi. Gripp bilan og‘rigan bemorlarda shizofreniyaga xos manzarani kuzatish mumkin. Agar grippozli gemorragik ensefalit bo‘lsa, ruhiy buzilishlarda ongning xiralanishi mahsulotsiz simptomatika bilan yoki qo‘rquv, ko‘ruv va eshituv gallyutsinatsiyalari bilan kechadi. Oxirgi yillarda grippning toksik formali asoratlariga diensefal sindromning turli shakllarini kiritish mumkin. Diensefal sohadagi qon tomirlar o‘tkazuvchanligining oshishi toksinlar va viruslar uchun sharoit yaratadi. Ko‘pincha bu sindromning vegetativ - tomir shakli kelib chiqadi. Davosi. Infeksion psixozlarda birinchi o‘rinda asosiy kasallikni davolash kerak. Keyin dezintoksikatsion (zararsizlantirish), sedativ terapiya, neyroleptiklar (aminazin, nozepam, galoperidol), nootroplar (nootropil, aminalon, piratsetam) ishlatiladi. ORTTIRILGAN IMMUNITET TANQISLIGI SINDROMI (OITS) OITS - o‘ziga xos kasallik bo‘lganligi uchun biologik va tibbiyot mutaxassislari qatori psixiatrlar ham o‘rganishi kerak bo‘ladi. OITSda kuzatiladigan ruhiy buzilishlar turli-tumandir. Ma'lumki, OITS virusi markaziy nerv tizimi hujayralarini zararlaydi. Shuning uchun ruhiy buzilishlar paydo bo‘lishi bilan ko‘p o‘tmay bemorda immunitet pasayib ketadi. Ularda OITSga xos harorat ko‘tarilishi, tunlari terlash, diareya va limfoadenopatiya yuzaga chiqadi. OITSda ruhiy buzilishlar kelib chiqishining asosiy sabablaridan biri bemorning siqilishidir. Bunda qo‘zg‘aluvchanlik, ipoxondrik siqilish, depressiya , qisqa vaqtli reaktiv psixozlar, paranoid shizofreniyaga oid psixozlar kuzatiladi. kayfiyatning umumiy foni maniakal holatga yaqin bo‘ladi. Yana amentiv holatlar: birdaniga harakat qo‘zg‘alishi bilan, doimiy bo‘lmagan eshituv va ko‘rish gallyutsinatsiyalari bilan, yaqqol depersonalizatsiya va derealizatsiya sindromlari bilan kechadi. Bu o‘tkir epizodlar 2-3 kun davom etadi. Uzoq davom etuvchi (bir necha oygacha) psixozlar bo‘lishi mumkin. Ular asteniya fonida kelib chiquvchi cho‘zilgan amentiv holat yoki ko‘z yoshli depressiya ko‘rinishlari bilan xarakterlanadi. Gripp bilan og‘rigan bemorlarda shizofreniyaga xos manzarani kuzatish mumkin. Agar grippozli gemorragik ensefalit bo‘lsa, ruhiy buzilishlarda ongning xiralanishi mahsulotsiz simptomatika bilan yoki qo‘rquv, ko‘ruv va eshituv gallyutsinatsiyalari bilan kechadi. Oxirgi yillarda grippning toksik formali asoratlariga diensefal sindromning turli shakllarini kiritish mumkin. Diensefal sohadagi qon tomirlar o‘tkazuvchanligining oshishi toksinlar va viruslar uchun sharoit yaratadi. Ko‘pincha bu sindromning vegetativ - tomir shakli kelib chiqadi. Davosi. Infeksion psixozlarda birinchi o‘rinda asosiy kasallikni davolash kerak. Keyin dezintoksikatsion (zararsizlantirish), sedativ terapiya, neyroleptiklar (aminazin, nozepam, galoperidol), nootroplar (nootropil, aminalon, piratsetam) ishlatiladi. ORTTIRILGAN IMMUNITET TANQISLIGI SINDROMI (OITS) OITS - o‘ziga xos kasallik bo‘lganligi uchun biologik va tibbiyot mutaxassislari qatori psixiatrlar ham o‘rganishi kerak bo‘ladi. OITSda kuzatiladigan ruhiy buzilishlar turli-tumandir. Ma'lumki, OITS virusi markaziy nerv tizimi hujayralarini zararlaydi. Shuning uchun ruhiy buzilishlar paydo bo‘lishi bilan ko‘p o‘tmay bemorda immunitet pasayib ketadi. Ularda OITSga xos harorat ko‘tarilishi, tunlari terlash, diareya va limfoadenopatiya yuzaga chiqadi. OITSda ruhiy buzilishlar kelib chiqishining asosiy sabablaridan biri bemorning siqilishidir. Bunda qo‘zg‘aluvchanlik, ipoxondrik siqilish, depressiya , qisqa vaqtli reaktiv psixozlar, paranoid shizofreniyaga oid psixozlar kuzatiladi.
Shuni unutmaslik kerakki, ko‘pincha depressiya OITSning birinchi sindromi bo‘lishi mumkin. Qo‘zg‘aluvchanlik qo‘rquv, anoreksiya va uyqusizlik bilan boradi. Shuningdek, bemorda murakkab psixopatologik belgilar kelib chiqadiki, shizofreniyaga o‘xshash o‘tkir, paranoid va depressiv psixozlar hamda turg‘un gipomaniakal va maniakal holatlar kabi qator endogen kasalliklar bilan qiyosiy tashxislash kerak bo‘ladi. Bunda vasvasa mayli, gallyutsinatsiya, paranoid verbigeratsiya va boshqa simptomlar kuzatiladi. Shu xil ruhiy holat oylab davom etadi, keyin miya zararlanishiga hamda demensiyaga o‘tadi. Agar bemorning yaqinlaridan biri OITSdan vafot etgan bo‘lsa, bemor o‘z-o‘zini o‘ldirishga harakat qilib ko‘radi. Bu kasallikda nevrotik depressiya nisbatan kam uchraydi. Depressiya natijasida yoki mustaqil ravishda bemorda obsessiv-komulsiv buzilishlar tavsiflidir. Bu buzilishlar bemorni ko‘p soatlab o‘z tanasida toshmalar axtarishi, o‘lim haqida o‘ylashi, kasallik yuqishi mumkin bo‘lgan jinsiy aloqa haqida o‘ylashi kabi holatlarga olib keladi. Shuni ham hisobga olish kerakki, OITSning psixopatologik simptomlari rakning terminal bosqichidagi bemorda kuzatiladigan belgilarga juda o‘xshab ketadi. Bu davolanmaydigan og‘ir kasalliklar sharoitida psixopatologik o‘zgarishlarning universalligini tekshiruvchiga eslatib o‘tadi. Kasallikning o‘tib borishiga qarab 40% hollarda bosh miyaning organik zararlanishi simptomlari, 80% hollarda operativ yo‘l bilan diffuz ensefalopatiyasi tasdiqlanadi. Bunday holatlarda bemorlarning diqqati asta-sekin pasayadi va bo‘lib o‘tgan voqyeani tez unutadi. Bir necha hafta ichida bemorda aql pastlik, ong buzilishlari, mutizm, siydik-najasni tuta olmaslik va koma yuzaga chiqadi. Kompyuter tomografiyada xar 10-13% hollarda serebral atrofiya aniqlanadi. Shunday qilib, OITS murakkab, kam o‘rganilgan va hozircha davosiz kasallikdir. Bunda juda ko‘p a'zo va tizimlar o‘z faoliyatini bajarmay qo‘yadi. Ayniqsa, markaziy nerv tizimidagi o‘zgarishlar nevrologik va ruhiy buzilishlarga olib keladiki, natijada bemorni ijtimoiy mehnat va ruhiy dezadaptatsiyaga olib keladi. Shuni unutmaslik kerakki, ko‘pincha depressiya OITSning birinchi sindromi bo‘lishi mumkin. Qo‘zg‘aluvchanlik qo‘rquv, anoreksiya va uyqusizlik bilan boradi. Shuningdek, bemorda murakkab psixopatologik belgilar kelib chiqadiki, shizofreniyaga o‘xshash o‘tkir, paranoid va depressiv psixozlar hamda turg‘un gipomaniakal va maniakal holatlar kabi qator endogen kasalliklar bilan qiyosiy tashxislash kerak bo‘ladi. Bunda vasvasa mayli, gallyutsinatsiya, paranoid verbigeratsiya va boshqa simptomlar kuzatiladi. Shu xil ruhiy holat oylab davom etadi, keyin miya zararlanishiga hamda demensiyaga o‘tadi. Agar bemorning yaqinlaridan biri OITSdan vafot etgan bo‘lsa, bemor o‘z-o‘zini o‘ldirishga harakat qilib ko‘radi. Bu kasallikda nevrotik depressiya nisbatan kam uchraydi. Depressiya natijasida yoki mustaqil ravishda bemorda obsessiv-komulsiv buzilishlar tavsiflidir. Bu buzilishlar bemorni ko‘p soatlab o‘z tanasida toshmalar axtarishi, o‘lim haqida o‘ylashi, kasallik yuqishi mumkin bo‘lgan jinsiy aloqa haqida o‘ylashi kabi holatlarga olib keladi. Shuni ham hisobga olish kerakki, OITSning psixopatologik simptomlari rakning terminal bosqichidagi bemorda kuzatiladigan belgilarga juda o‘xshab ketadi. Bu davolanmaydigan og‘ir kasalliklar sharoitida psixopatologik o‘zgarishlarning universalligini tekshiruvchiga eslatib o‘tadi. Kasallikning o‘tib borishiga qarab 40% hollarda bosh miyaning organik zararlanishi simptomlari, 80% hollarda operativ yo‘l bilan diffuz ensefalopatiyasi tasdiqlanadi. Bunday holatlarda bemorlarning diqqati asta-sekin pasayadi va bo‘lib o‘tgan voqyeani tez unutadi. Bir necha hafta ichida bemorda aql pastlik, ong buzilishlari, mutizm, siydik-najasni tuta olmaslik va koma yuzaga chiqadi. Kompyuter tomografiyada xar 10-13% hollarda serebral atrofiya aniqlanadi. Shunday qilib, OITS murakkab, kam o‘rganilgan va hozircha davosiz kasallikdir. Bunda juda ko‘p a'zo va tizimlar o‘z faoliyatini bajarmay qo‘yadi. Ayniqsa, markaziy nerv tizimidagi o‘zgarishlar nevrologik va ruhiy buzilishlarga olib keladiki, natijada bemorni ijtimoiy mehnat va ruhiy dezadaptatsiyaga olib keladi.