Ta'sischining ulushi - ta’sischining
kompaniyani boshqarish va uning
faoliyatidan foyda olish huquqlarining
yig'indisidir.
MCHJ da ta’sischilar ulushi
“A”
MCHJ
Ta’
sis
chi
Ulush nima?
Mr.Makaura Northern Assurance
Co Ltd sug’urta kompaniyasidan
sug'urtalangan yog’ochlar uchun
to’lov to’lab berishini talab qilib,
u
“XXX
company”
LTD
ga
yog’ochlarga
egalik
huquqini
ulush
sifatida
o'tkazganiga
qaramay,
yog'ochlarga
nisbatalan
sug’urta
haqqini
undirish huquqiga ega ekanligini
da'vo qilib sudga murojaat qildi.
Macaura v Northern Assurence
Co ltd
Keysi (1925)
Mr.Makaura juda katta miqdordagi
yog'ochlarning egasi edi. U o’z
mulki
hisoblangan
barcha
yog‘ochlarni “XXX company” LTD
ga
ulushlar
evaziga
topshirgan
yagona muassis edi.
Kompaniya
faoliyati
davomida
yog’och omboriga o’t ketdi va
yong’in
tufayli
yog'ochlar
bilan
bog’liq juda katta yo’qotish yuzaga
keldi.
Kompaniya- alohida mustaqil yuridik
shaxs. (Macaura v Northern
Assurence Co ltd)
Ulushning uch funksiyasi:
Muassisning kompaniyadagi
moliyaviy hissa miqdori;
Muassisning huquqlarini
ko’rsatgichi;
Mulk huquqi (sotiladi, garovga
qo’yiladi)
Yechim
Sud
kompaniyaning
uning
hissadorlari yoki aktsiyadorlaridan
alohida ravishda yuridik shaxs
sifatida tan olinadigan mustaqil
yuridik shaxs tamoyilini ta'kidladi.
Shu sababli Mr. Makaura, garchi u
yagona
aktsiyador
bo'lsa
ham,
kompaniyaga tegishli bo'lgan mulk
sug’urta to’lovi orqali qoplanishini
talab qila olmadi.
Bu ish Salomon v A Salomon & Co Ltd (1897) ishida o'rnatilgan
alohida yuridik shaxs printsipini yana bir bor tasdiqladi va
uning sug'urta huquqi kontekstida qo'llanilishini aniqladi. Unda
jismoniy shaxslar va ular egalik qiladigan yoki nazorat
qiladigan kompaniyalar o'rtasidagi huquqiy tafovutni saqlab
qolish, shu orqali korporativ tuzilmalar yaxlitligini himoya
шqilish va tijorat operatsiyalarini osonlashtirish muhimligini
ta'kidladi.
1.
Taʼsischi jamiyat mulkiga egalik qila
oladimi?
2. Ombordagi yogʻochlar kimga tegishli?
3. Umuman jamiyat taʼsischisi nimaga
egalik qila oladi?
Ulushning
huquqiy tabiati
Ulush o’zida mulk huquqi va shartnomaviy
huquq xususiyatlarini ifodalaydi.
Ulush bu mulkning bir qismiga egalikni
bildirmasdan, balki bir qancha huquqlar
jamlanmasiga egalikni bildiradi.
Masalan:
Ovoz berish;
Dividend olish;
Direktorni saylash
Ulushning
huquqiy tabiati
Mulk huquqi sifatida ulush sotilishi,
ijaraga berilishi, garovga qo’yilishi
mumkin.
Shartnomaviy huquq sifatida esa ma’lum
bir majburiyatlarni olishi mumkin.
Masalan:
Sotib olishdagi imtiyozli huquq;
Sotishga qarshi qo’yilgan ustavdagi
cheklovlar.
Borland's Trustee v Steel Bros &
Co Ltd
Steel Bros Ltd ustavida aytilishicha, agar aksiyador bankrot bo'lsa yoki
vafot etsa, uning ulishi nominal qiymatdan yuqori bo'lmagan adolatli
narxda boshqa shaxslarga o'tkazilishi belgilangan edi. Janob JE Borland
100 funt sterlinglik 73 ta aktsiyaga egalik qiladi. Biroq, janob Borland
vafot etdi natijada kompaniya Borlandning ishonchli vakiliga ulushlarni
o’tkazish talabini qo’ydi. Ishonchli vakil bu moddaning haqiqiy emasligini
ta'kidladi, chunki u abadiylikka moyil bo'lgan mulkchilik va mulkiy
huquqlarni buzgan, abadiylikka qarshi qoidaga ziddir. U aksiyalarni
o'tkazishni taqiqlashni talab qildi.
Sud qarashi: Farwell J Borlandning ishonchli vakili argumentini rad etdi
va ustavni haqiqiy deb hisobladi. Chunki ustavda nazarda tutilgan
ulushlarni o'tkazish to’g’risidagi majburiyat shartnomaviy huquqiy
munosabat hisoblanadi.
Ulush mulk sifatida
tasvirlansada
ishtirokchi jamiyat
mulkiga egalik qila
olmaydi.
Ulushning o’tishi turlari
Ta'sis shartnomasini imzolash orqali;
Kompaniya ulushini ko‘paytirish;
Mavjud ishtirokchidan ulushni sotib olish
orqali;
Ishtirokchining vafoti natijasida meros
orqali
Mavjud muammolar
Sertifikat berish;
Ikki ishtirokchidan iborat bo‘lgan jamiyatda
ulushning o‘tishi;
Ulushni tashqaridagi ishtirokchiga sotish;
“Bona fide” qoidasi: jamiyatga zarar keltiruvchi
shaxs,
Vaqt chegarasi
Ulushni sotib oluvchi va sotuvchining huquqiy holati;
Ulushlarning o‘tish tartibi
Jamiyat ishtirokchisi jamiyatning ustav kapitalidagi o‘z
ulushini jamiyatning bir yoxud bir necha ishtirokchisiga
sotishga yoki boshqacha tarzda ularning foydasiga voz
kechishga haqli.
Jamiyat ishtirokchisining ulushi to‘liq to‘languniga qadar
bo‘lgan davrda u faqat to‘langan qismi bo‘yicha boshqa
shaxsga o‘tkazilishi mumkin.
Imtiyozli Huquq
MChJ
ishtirokchilaridan
birortasi
tomonidan
sotilayotgan
ulushni
(ulushning bir qismini) sotib
olishda jamiyat ishtirokchilari
uchinchi
shaxslar
oldida
imtiyozli
huquqdan
foydalanadi;
AJ da qo’shimcha chiqarilgan
aksiyalarni
imtiyozli
olish
huquqi
Aksiyadorlik jamiyatlaridagi aksiyalar
Aksiyalarning nominal qiymati va soni kompaniyaning
umumiy ustav kapitali bilan teng bo’lishi kerak.
Aksiya narxi+Aksiya soni= Umumiy ustav kapitali;
Aksiya dastlabki sotuvga chiqarilganda nominal narxda
sotiladi, keyin esa talab va taklifga qarab uning bozor qiymati
o’zgaradi.
Aksiyaning bozor qiymatiga ta’sir qiladigan holatlar:
Korxonadagi yangiliklar;
Manipulyatsiya;
Siyosiy va iqtisodiy o’zgarishlar
