UMUMIY MA’MURIY HUQUQQA KIRISH

Yuklangan vaqt

2025-09-07

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

14

Faytl hajmi

28,3 KB


UMUMIY MA’MURIY HUQUQQA KIRISH MAVZU DOIRASIDA KO'RIB CHIQILADIGAN ASOSIY MASALALAR QUYIDAGILARDAN IBORAT: 1. Davlat boshqaruvi va maʼmuriy huquq. Ommaviy huquq tushunchasi, o‘ziga xos xususiyati, predmeti va tizimi. Davlat boshqaruvi ijtimoiy boshqaruvning turi sifatida. Davlat boshqaruvi tushunchasi, belgilari va funksiyalari. Davlat boshqaruvi va ijro hokimiyati. Davlat boshqaruvida maʼmuriy huquqning ahamiyati va salohiyati. Ommaviy manfaat. Ijtimoiy manfaat. 2. Huquqiy tizimda maʼmuriy huquq tushunchasi va ahamiyati. Maʼmuriy huquqning konstitutsiyaviy asoslari.Maʼmuriy huquq predmeti. Maʼmuriy huquqning maqsadi va vazifasi. Maʼmuriy huquqning vazifalari. Maʼmuriy-huquqiy tartibga solish usullari. 3. Umumiy maʼmuriy huquq tizimi. Maʼmuriy huquqning huquqning boshqa sohalari bilan o‘zaro aloqasi mexanizmi. Qiyosiy maʼmuriy huquq.Ommaviy va xususiy huquqni farqlash nazariyalari. Qiyosiy maʼmuriy huquqning roli. 4. Maʼmuriy huquq tamoyillari. Maʼmuriy huquq tamoyillari tushunchasi va tizimi.Huquqning ustuvorligi tamoyili.Yevropa Kengashining o‘n ikkita tamoyili yoki BMTning tegishli tarzda boshqarish bo‘yicha sakkizta tamoyili (Good Governance Principles).Yevropa Kengashining tegishli tarzda boshqarish bo‘yicha standartlari (Good Governance Principles). 5.Maʼmuriy-huquqiy normalar.Maʼmuriy-huquqiy normalarni tizimlashtirish.Maʼmuriy-huquqiy normalarning tarkibi.Maʼmuriy-huquqiy normalarning amal qilishi va talqin qilinishi. Logotip
UMUMIY MA’MURIY HUQUQQA KIRISH MAVZU DOIRASIDA KO'RIB CHIQILADIGAN ASOSIY MASALALAR QUYIDAGILARDAN IBORAT: 1. Davlat boshqaruvi va maʼmuriy huquq. Ommaviy huquq tushunchasi, o‘ziga xos xususiyati, predmeti va tizimi. Davlat boshqaruvi ijtimoiy boshqaruvning turi sifatida. Davlat boshqaruvi tushunchasi, belgilari va funksiyalari. Davlat boshqaruvi va ijro hokimiyati. Davlat boshqaruvida maʼmuriy huquqning ahamiyati va salohiyati. Ommaviy manfaat. Ijtimoiy manfaat. 2. Huquqiy tizimda maʼmuriy huquq tushunchasi va ahamiyati. Maʼmuriy huquqning konstitutsiyaviy asoslari.Maʼmuriy huquq predmeti. Maʼmuriy huquqning maqsadi va vazifasi. Maʼmuriy huquqning vazifalari. Maʼmuriy-huquqiy tartibga solish usullari. 3. Umumiy maʼmuriy huquq tizimi. Maʼmuriy huquqning huquqning boshqa sohalari bilan o‘zaro aloqasi mexanizmi. Qiyosiy maʼmuriy huquq.Ommaviy va xususiy huquqni farqlash nazariyalari. Qiyosiy maʼmuriy huquqning roli. 4. Maʼmuriy huquq tamoyillari. Maʼmuriy huquq tamoyillari tushunchasi va tizimi.Huquqning ustuvorligi tamoyili.Yevropa Kengashining o‘n ikkita tamoyili yoki BMTning tegishli tarzda boshqarish bo‘yicha sakkizta tamoyili (Good Governance Principles).Yevropa Kengashining tegishli tarzda boshqarish bo‘yicha standartlari (Good Governance Principles). 5.Maʼmuriy-huquqiy normalar.Maʼmuriy-huquqiy normalarni tizimlashtirish.Maʼmuriy-huquqiy normalarning tarkibi.Maʼmuriy-huquqiy normalarning amal qilishi va talqin qilinishi.
6.Maʼmuriy-huquqiy munosabatlar. Maʼmuriy-huquqiy munosabatlar tushunchasi. Tushunchasi, tarkibiy elementlari. Ma’muriy huquqiy munosabat subyekti. 7. Maʼmuriy-huquqiy munosabatlarning mazmuni. 8. Maʼmuriy huquq transformatsiyasi tendensiyalari. Maʼmuriy huquq fani. 9.Maʼmuriy islohot. 10.Maʼmuriy islohotning xorijiy nazariyalari: Monteskedan Vebergacha. O‘zbekiston Respublikasida maʼmuriy islohotlarni tushunish va ularga yondashuv. Davlat boshqaruvi bir qator pog'onalardan tuzilgan, ya'ni: a) Hal qilinishi lozim bo'lgan muammoni aniqlash; b) Uni xal etish rejasini ishlab chiqish; v) Baholash; g) Qaror qabul qilish; d) Boshqaruv aktni chiqarish; e) Ijro etishni tashkil etish; j) Ijro etish ustidan nazorat qilish. Davlat boshqaruv organlari ijro etish va farmoyish berish faoliyatini amalga oshiradi, ijro etish jarayonida qonunlarning va unga asoslangan hujjatlarning bajarilishini ta'minlash uchun farmoyish berish huquqiga ega. Shunga ko'ra bu boshqaruv ijro etish va formoyish berish faoliyati deb ham yuritiladi. Davlat boshqaruvi tamoyillari ikki guruhga bo’linadi; 1 . Ijtimoiy - siyosiy tamoyillar. 2. Tashkiliy tamoyillar. MA’MURIY HUQUQ PREDMETI Ma’muriy huquq predmeti - Ijro etuvchi hokimiyat organlari va boshqa davlat organlari, ularning mansabdor shaxslari tomonidan amalga oshiriladigan davlat Logotip
6.Maʼmuriy-huquqiy munosabatlar. Maʼmuriy-huquqiy munosabatlar tushunchasi. Tushunchasi, tarkibiy elementlari. Ma’muriy huquqiy munosabat subyekti. 7. Maʼmuriy-huquqiy munosabatlarning mazmuni. 8. Maʼmuriy huquq transformatsiyasi tendensiyalari. Maʼmuriy huquq fani. 9.Maʼmuriy islohot. 10.Maʼmuriy islohotning xorijiy nazariyalari: Monteskedan Vebergacha. O‘zbekiston Respublikasida maʼmuriy islohotlarni tushunish va ularga yondashuv. Davlat boshqaruvi bir qator pog'onalardan tuzilgan, ya'ni: a) Hal qilinishi lozim bo'lgan muammoni aniqlash; b) Uni xal etish rejasini ishlab chiqish; v) Baholash; g) Qaror qabul qilish; d) Boshqaruv aktni chiqarish; e) Ijro etishni tashkil etish; j) Ijro etish ustidan nazorat qilish. Davlat boshqaruv organlari ijro etish va farmoyish berish faoliyatini amalga oshiradi, ijro etish jarayonida qonunlarning va unga asoslangan hujjatlarning bajarilishini ta'minlash uchun farmoyish berish huquqiga ega. Shunga ko'ra bu boshqaruv ijro etish va formoyish berish faoliyati deb ham yuritiladi. Davlat boshqaruvi tamoyillari ikki guruhga bo’linadi; 1 . Ijtimoiy - siyosiy tamoyillar. 2. Tashkiliy tamoyillar. MA’MURIY HUQUQ PREDMETI Ma’muriy huquq predmeti - Ijro etuvchi hokimiyat organlari va boshqa davlat organlari, ularning mansabdor shaxslari tomonidan amalga oshiriladigan davlat
boshqaruvi sohasida yuzaga keladigan turli mazmundagi ijtimoiy munosabatlar – ma’muriy huquq predmetidir. Ma’muriy huquq - davlat boshqaruv organlarining ijrochilik va farmoyish beruvchilik faoliyatining samaradorligini oshirishga qaratilgan tadbirlarning deyarli barchasi ma’muriy huquq normalari yordamida amalga oshiriladi. MA’MURIY HUQUQNING KONSTITUTSIYAVIY ASOSLARI 2-modda. • Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas'uldirlar. 15-modda. • O'zbekiston Respublikasida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinadi. • Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'radilar. 35-modda. • Har bir shaxs bevosita o'zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega. • Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko'rib chiqilishi shart. 44-modda. • Har bir shaxsga o'z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g'ayriqonuniy xatti- harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. Logotip
boshqaruvi sohasida yuzaga keladigan turli mazmundagi ijtimoiy munosabatlar – ma’muriy huquq predmetidir. Ma’muriy huquq - davlat boshqaruv organlarining ijrochilik va farmoyish beruvchilik faoliyatining samaradorligini oshirishga qaratilgan tadbirlarning deyarli barchasi ma’muriy huquq normalari yordamida amalga oshiriladi. MA’MURIY HUQUQNING KONSTITUTSIYAVIY ASOSLARI 2-modda. • Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas'uldirlar. 15-modda. • O'zbekiston Respublikasida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinadi. • Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'radilar. 35-modda. • Har bir shaxs bevosita o'zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega. • Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko'rib chiqilishi shart. 44-modda. • Har bir shaxsga o'z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g'ayriqonuniy xatti- harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi.
MA’MURIY HUQUQNING BOSHQA HUQUQ SOHALARI BILAN O'ZARO MUNOSABATI Ma’muriy huquq fani davlat (konstitutsion) huquq faniga juda yaqin turadi. Lekin shu bilan birga bu ikki fan o'rtasida o'zaro farqlar mavjud. Davlat (konstitutsion) huquqi fani huquq tizimida alohida o'rinni egallaydi. Ma’muriy huquq fuqarolik huquqi bilan chambarchas bog'liqdir. Bu ikki huquq sohasi ba'zi bir xil ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi, lekin turli usullar yordamida. Masalan, vakolatli davlat organining buyrug'iga binoan bir xo'jalik tashkiloti boshqasiga bino yoki inshootni beradi. Ba'zi bir ma’muriy huquq normalari mehnat huquqi normalari bilan o'zaro bog'liq. Ma’muriy huquq normalari mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi davlat boshqaruv organining (Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining) vakolatini belgilab beradi. Ma’muriy huquq moliya huquqi bilan ham bog'liqdir. Moliya huquqi davlatning moliyaviy faoliyati sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni, birinchi navbatda esa milliy daromadni tashkil etuvchi - pul mablag'larining yig'ilishi va taqsimlashni tartibga soladi. Ma’muriy huquq jinoyat huquqi bilan xam chambarchas bog'liq. Ma’muriy huquq o'zida ko'pgina umummajburiy bo'lgan qoidalarni (masalan, yo’l harakati, pasport tizimi, sanitariya va x.k.) o'zida mujassamlashtiradi. MA’MURIY HUQUQ PRINSIPLARI 1. Xalq hokimiyatchiligi prinsipi; 2. Huquq ustuvorligi prinsipi; 3. Inson huquqlari ustuvorligi prinsipi; 4. Davlat va shaxsning o'zaro javobgarligi prinsipi; 5. Gumanizm va adolat prinsipi; 6. Fuqarolarning qonun va huquqni qo'llovchilar oldida tengligi prinsipi va boshqa prinsiplar. Logotip
MA’MURIY HUQUQNING BOSHQA HUQUQ SOHALARI BILAN O'ZARO MUNOSABATI Ma’muriy huquq fani davlat (konstitutsion) huquq faniga juda yaqin turadi. Lekin shu bilan birga bu ikki fan o'rtasida o'zaro farqlar mavjud. Davlat (konstitutsion) huquqi fani huquq tizimida alohida o'rinni egallaydi. Ma’muriy huquq fuqarolik huquqi bilan chambarchas bog'liqdir. Bu ikki huquq sohasi ba'zi bir xil ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi, lekin turli usullar yordamida. Masalan, vakolatli davlat organining buyrug'iga binoan bir xo'jalik tashkiloti boshqasiga bino yoki inshootni beradi. Ba'zi bir ma’muriy huquq normalari mehnat huquqi normalari bilan o'zaro bog'liq. Ma’muriy huquq normalari mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi davlat boshqaruv organining (Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining) vakolatini belgilab beradi. Ma’muriy huquq moliya huquqi bilan ham bog'liqdir. Moliya huquqi davlatning moliyaviy faoliyati sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni, birinchi navbatda esa milliy daromadni tashkil etuvchi - pul mablag'larining yig'ilishi va taqsimlashni tartibga soladi. Ma’muriy huquq jinoyat huquqi bilan xam chambarchas bog'liq. Ma’muriy huquq o'zida ko'pgina umummajburiy bo'lgan qoidalarni (masalan, yo’l harakati, pasport tizimi, sanitariya va x.k.) o'zida mujassamlashtiradi. MA’MURIY HUQUQ PRINSIPLARI 1. Xalq hokimiyatchiligi prinsipi; 2. Huquq ustuvorligi prinsipi; 3. Inson huquqlari ustuvorligi prinsipi; 4. Davlat va shaxsning o'zaro javobgarligi prinsipi; 5. Gumanizm va adolat prinsipi; 6. Fuqarolarning qonun va huquqni qo'llovchilar oldida tengligi prinsipi va boshqa prinsiplar.
Huquqiy davlat – ma’muriy huquqning asosiy prinsipi sifatida Rule of Law (common law) vs. Rechtsstaat (German law) HUQUQIY DAVLAT – RECHTSSTAAT • Qonun – huquqiy qoidani o'rnatish vakolatiga ega (demokratik legitimlik) • Qonun ustuvorligi – qonun boshqa hujjatlarga nisbatan ustuvor va qonun hujjatlari qonunga zid bo'lishi mumkin emas. ma’muriy faoliyat qonunga asoslanishi lozim. MA’MURIY-HUQUQIY NORMALAR Ma’muriy huquq normalarini o'z ichiga olgan normativ-huquqiy hujjatlar. Misol uchun: O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlar, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmon va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasi Qarorlari, turli idoraviy normativ hujjatlar va boshqalar. Ma’muriy huquq fanining normalari asosan ikki qismga bo'linadi: a) umumiy qism — davlat boshqaruvining barcha sohalarini qamrab oluvchi normalarni o'z ichiga oladi. b) maxsus qism - ma'lum bir sohada harakat qiluvchi normalarni o'z ichiga oladi. Ma’muriy huquq tomonidan tartibga solinadigan munosabatlar quyidagilardan iborat: - tashkiliy jihatdan biri ikkinchisiga bo'ysunadigan davlat organlari (O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi bilan vazirliklar; ko'mitalar; xokimliklar) o'rtasidagi munosabatlar; - bir-biriga bo'ysunmaydigan davlat idora organlari (ikki vazirlik, ikki xokimlik); - davlat idora organlari va ularga buysunadigan korxonalar, muassasalar, tashkilotlar o'rtasidagi munosabatlar; Logotip
Huquqiy davlat – ma’muriy huquqning asosiy prinsipi sifatida Rule of Law (common law) vs. Rechtsstaat (German law) HUQUQIY DAVLAT – RECHTSSTAAT • Qonun – huquqiy qoidani o'rnatish vakolatiga ega (demokratik legitimlik) • Qonun ustuvorligi – qonun boshqa hujjatlarga nisbatan ustuvor va qonun hujjatlari qonunga zid bo'lishi mumkin emas. ma’muriy faoliyat qonunga asoslanishi lozim. MA’MURIY-HUQUQIY NORMALAR Ma’muriy huquq normalarini o'z ichiga olgan normativ-huquqiy hujjatlar. Misol uchun: O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlar, O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmon va Qarorlari, Vazirlar Mahkamasi Qarorlari, turli idoraviy normativ hujjatlar va boshqalar. Ma’muriy huquq fanining normalari asosan ikki qismga bo'linadi: a) umumiy qism — davlat boshqaruvining barcha sohalarini qamrab oluvchi normalarni o'z ichiga oladi. b) maxsus qism - ma'lum bir sohada harakat qiluvchi normalarni o'z ichiga oladi. Ma’muriy huquq tomonidan tartibga solinadigan munosabatlar quyidagilardan iborat: - tashkiliy jihatdan biri ikkinchisiga bo'ysunadigan davlat organlari (O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi bilan vazirliklar; ko'mitalar; xokimliklar) o'rtasidagi munosabatlar; - bir-biriga bo'ysunmaydigan davlat idora organlari (ikki vazirlik, ikki xokimlik); - davlat idora organlari va ularga buysunadigan korxonalar, muassasalar, tashkilotlar o'rtasidagi munosabatlar;
- davlat idora organlari va jamoat birlashmalari o'rtasidagi munosabatlar; - davlat idora organlari va fuqarolar o'rtasidagi munosabatlar. MA’MURIY HUQUQ MANBALARI Ma’muriy huquq boshqa sohalar kabi o’zing manbalariga ega. Bularga avvalo pozitiv huquq normalarini kiritish mumkin. Ya’ni O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, shuningdek qonunosti normativ (huquqiy) hujjatlar (akt)lar shular jumlasidandir. Shuningdek, ma’muriy huquqning shakllanishi va rivojiga sud amaliyoti hamda huquqshunos olimlarning ilmiy asarlari ham katta ta’sir o’tkazadi va bular ham ma’muriy huquq uchun o’ziga xos manba hisoblanadi. Ma`muriy huquq manbalari bo'lib, o'zida ma’muriy huquqiy normalarni ifoda etgan davlat hokimiyati va davlat boshqaruvi organlarining (ayrim hollarda esa, boshqa davlat organlarining) aktlari hisoblanadi, Bu normalar qonunlarda, vakillik organlarining boshqa normativ hujjatlarida, Prezident Farmonlarida, Vazirlar Mahkamasi qarorlarida, vazirlik va davlat qo'mitalari, hokimlarning normativ aktlarida namoyon bo'ladi. Boshqa huquq sohalari singari ma’muriy huquqning ham asosiy manbasi bo’lib, 1992 yil 8 dekabrda qabul kilingan O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – ma’muriy huquqning asosiy manbasi sifatida. Jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi bilan bugungi kunda Maʼmuriy huquq tarmogʼi ham tizim tashkil etuvchi fan tarmogʼiga aylanib ulgurdi. Xususan, Maʼmuriy huquq negizida paydo boʼlib, bugungi kunda mustaqil fan tarmogʼi sifatida oʼrganilayotgan bir qator Maʼmuriy huquqning sohalari mavjud. Maʼmuriy huquqning asoslarini Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning quyidagi normalarida kuzatishimiz mumkin: 2-modda. • Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas'uldirlar. Logotip
- davlat idora organlari va jamoat birlashmalari o'rtasidagi munosabatlar; - davlat idora organlari va fuqarolar o'rtasidagi munosabatlar. MA’MURIY HUQUQ MANBALARI Ma’muriy huquq boshqa sohalar kabi o’zing manbalariga ega. Bularga avvalo pozitiv huquq normalarini kiritish mumkin. Ya’ni O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, qonunlari, shuningdek qonunosti normativ (huquqiy) hujjatlar (akt)lar shular jumlasidandir. Shuningdek, ma’muriy huquqning shakllanishi va rivojiga sud amaliyoti hamda huquqshunos olimlarning ilmiy asarlari ham katta ta’sir o’tkazadi va bular ham ma’muriy huquq uchun o’ziga xos manba hisoblanadi. Ma`muriy huquq manbalari bo'lib, o'zida ma’muriy huquqiy normalarni ifoda etgan davlat hokimiyati va davlat boshqaruvi organlarining (ayrim hollarda esa, boshqa davlat organlarining) aktlari hisoblanadi, Bu normalar qonunlarda, vakillik organlarining boshqa normativ hujjatlarida, Prezident Farmonlarida, Vazirlar Mahkamasi qarorlarida, vazirlik va davlat qo'mitalari, hokimlarning normativ aktlarida namoyon bo'ladi. Boshqa huquq sohalari singari ma’muriy huquqning ham asosiy manbasi bo’lib, 1992 yil 8 dekabrda qabul kilingan O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – ma’muriy huquqning asosiy manbasi sifatida. Jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi bilan bugungi kunda Maʼmuriy huquq tarmogʼi ham tizim tashkil etuvchi fan tarmogʼiga aylanib ulgurdi. Xususan, Maʼmuriy huquq negizida paydo boʼlib, bugungi kunda mustaqil fan tarmogʼi sifatida oʼrganilayotgan bir qator Maʼmuriy huquqning sohalari mavjud. Maʼmuriy huquqning asoslarini Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyaning quyidagi normalarida kuzatishimiz mumkin: 2-modda. • Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas'uldirlar.
15-modda. • O'zbekiston Respublikasida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinadi. • Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'radilar. 35-modda. • Har bir shaxs bevosita o'zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega. • Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko'rib chiqilishi shart. 44-modda. • Har bir shaxsga o'z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g'ayriqonuniy xatti- harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalaridan ushbu fan tarmogʼining asosini tashkil etuvchi yana koʼplab normalarni koʼrsatish mumkin. Maʼmuriy huquq huquqiy fanlarning aksariyati bilan oʼzaro uzviy bogʼliqlikga ega. MA’MURIY HUQUQ SUBYEKTI Ma’muriy-huquqiy munosabatlarning aniq ishtirokchisi bo'lib, mazkur subyekt o'z ixtiyori (ixtiyori)ga yoki maxsus huquqiy norma bilan yuklatilgan majburiyatilariga ko'ra ma’muriy-huquqiy munosabatlariga kirishadi. Huquqiy munosabatlarning mazmunini tashkil etuvchi, ularning vujudga kelishi uchun zarur bo'lgan tarkibiy qismlar mazkur munosabatlarning unsurlari deb ataladi. Bular huquqiy munosabatlarning subyekti, obyekti, subyektiv huquq va yuridik. majburiyatlardir. Logotip
15-modda. • O'zbekiston Respublikasida O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so'zsiz tan olinadi. • Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko'radilar. 35-modda. • Har bir shaxs bevosita o'zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega. • Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko'rib chiqilishi shart. 44-modda. • Har bir shaxsga o'z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g'ayriqonuniy xatti- harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi. Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalaridan ushbu fan tarmogʼining asosini tashkil etuvchi yana koʼplab normalarni koʼrsatish mumkin. Maʼmuriy huquq huquqiy fanlarning aksariyati bilan oʼzaro uzviy bogʼliqlikga ega. MA’MURIY HUQUQ SUBYEKTI Ma’muriy-huquqiy munosabatlarning aniq ishtirokchisi bo'lib, mazkur subyekt o'z ixtiyori (ixtiyori)ga yoki maxsus huquqiy norma bilan yuklatilgan majburiyatilariga ko'ra ma’muriy-huquqiy munosabatlariga kirishadi. Huquqiy munosabatlarning mazmunini tashkil etuvchi, ularning vujudga kelishi uchun zarur bo'lgan tarkibiy qismlar mazkur munosabatlarning unsurlari deb ataladi. Bular huquqiy munosabatlarning subyekti, obyekti, subyektiv huquq va yuridik. majburiyatlardir.
OLIMLARNING QARASHLARI - Yelisteratovning fikriga ko’ra, davlat garchi hokimiyat vakolatiga ega bo’la turib, huquq ijodkorligi bilan shug’ullansada, boshqa tomondan mana shu huquqqa o’zi ham bo’ysunishi lozim bo’ladi. Shuning uchun ham, davlat ham ma’muriy huquq subyekti bo’la oladi degan xulosa kelib chiqadi. - Yelisteratovning fikriga ko’ra, davlat garchi boshqa subyektlarni o’z (davlat) irodasiga bo’ysundira olish – imperium vakolatiga ega bo’lsada, lekin agarda bunday iroda davlatning imperiumigagina asoslanadigan bo’lsa, bunday hollarda davlat huquq sub’yekti sifatida namoyon bo’lishi mumkin bo’lmay qoladi. - Yellinekning ta’kidiga ko’ra, davlat organlari davlatning vakili ham bo’lib hisoblanmaydi. Chunki unaqada ikkita subyekt lozim bo’ladi. Shunga ko’ra, Yellinek davlat va uning organlarini quyidagicha tushuntiradi. Ya’ni davlat organlari muomala layoqatiga ega, davlat esa faqat huquq layoqatiga ega. - Professor Ichihashining fikriga ko’ra, umuman olganda ma’muriy faoliyatni amalga oshirish uchun ma’lum bir organlar lozim bo’ladi. Bu borada, qonun chiqaruvchi organlar va sud organlari kabi tushunchalar ham mavjuddir. Ma’muriy organlar ikki jihatdan tasniflanishi mumkin: a) ma’muriy faoliyat sohasidagi ma’muriy organ va b) vazifa taqsimoti sohasidagi ma’muriy organ. Ma’muriy subyekt – mustaqil huquq sub’yekti sifatida ma’lum bir lavozimi yuzasidan mavjud bo’lgan huquq va majburiyatlarga ega bo’lgan davlat xizmatchisi (xalq, fuqarolar xizmatchisi – civil servant)dan farq qiladi. A) Ma’muriy faoliyat sohasidagi ma’muriy organ tasnifiga ko’ra, “ma’muriy (qaror qabul qiluvchi) tashkilot”, yordamchi organ, maslahat beruvchi organ, ijro etuvchi organ va boshqa ko’rinishlari mavjud. Ma’muriy (qaror qabul qiluvchi) tashkilot deganda – butun ma’muriy faoliyatlarda eng asosiy va markaziy ahamiyatga ega bo’lgan ma’muriy organ bo’lib, butun ma’muriy subyektning fikri yoki qarorini qabul qiladigan hamda bunday fikr, qarorni fuqarolarga e’lon qiladigan vakolatga ega bo’lgan organ tushuniladi. - Professor Muroining fikriga ko’ra, ma’muriy huquqda an’anaviy tarzda ma’muriy organlarni ma’muriy subyekt va ularning adresati bo’lmish xususiy Logotip
OLIMLARNING QARASHLARI - Yelisteratovning fikriga ko’ra, davlat garchi hokimiyat vakolatiga ega bo’la turib, huquq ijodkorligi bilan shug’ullansada, boshqa tomondan mana shu huquqqa o’zi ham bo’ysunishi lozim bo’ladi. Shuning uchun ham, davlat ham ma’muriy huquq subyekti bo’la oladi degan xulosa kelib chiqadi. - Yelisteratovning fikriga ko’ra, davlat garchi boshqa subyektlarni o’z (davlat) irodasiga bo’ysundira olish – imperium vakolatiga ega bo’lsada, lekin agarda bunday iroda davlatning imperiumigagina asoslanadigan bo’lsa, bunday hollarda davlat huquq sub’yekti sifatida namoyon bo’lishi mumkin bo’lmay qoladi. - Yellinekning ta’kidiga ko’ra, davlat organlari davlatning vakili ham bo’lib hisoblanmaydi. Chunki unaqada ikkita subyekt lozim bo’ladi. Shunga ko’ra, Yellinek davlat va uning organlarini quyidagicha tushuntiradi. Ya’ni davlat organlari muomala layoqatiga ega, davlat esa faqat huquq layoqatiga ega. - Professor Ichihashining fikriga ko’ra, umuman olganda ma’muriy faoliyatni amalga oshirish uchun ma’lum bir organlar lozim bo’ladi. Bu borada, qonun chiqaruvchi organlar va sud organlari kabi tushunchalar ham mavjuddir. Ma’muriy organlar ikki jihatdan tasniflanishi mumkin: a) ma’muriy faoliyat sohasidagi ma’muriy organ va b) vazifa taqsimoti sohasidagi ma’muriy organ. Ma’muriy subyekt – mustaqil huquq sub’yekti sifatida ma’lum bir lavozimi yuzasidan mavjud bo’lgan huquq va majburiyatlarga ega bo’lgan davlat xizmatchisi (xalq, fuqarolar xizmatchisi – civil servant)dan farq qiladi. A) Ma’muriy faoliyat sohasidagi ma’muriy organ tasnifiga ko’ra, “ma’muriy (qaror qabul qiluvchi) tashkilot”, yordamchi organ, maslahat beruvchi organ, ijro etuvchi organ va boshqa ko’rinishlari mavjud. Ma’muriy (qaror qabul qiluvchi) tashkilot deganda – butun ma’muriy faoliyatlarda eng asosiy va markaziy ahamiyatga ega bo’lgan ma’muriy organ bo’lib, butun ma’muriy subyektning fikri yoki qarorini qabul qiladigan hamda bunday fikr, qarorni fuqarolarga e’lon qiladigan vakolatga ega bo’lgan organ tushuniladi. - Professor Muroining fikriga ko’ra, ma’muriy huquqda an’anaviy tarzda ma’muriy organlarni ma’muriy subyekt va ularning adresati bo’lmish xususiy
shaxslarni ma’muriy obyekt deb nomlash mavjud bo’lgan. Bunday nomlanish ma’muriy organlarning xususiy shaxslarga nisbatan ustun hokimiyat vakolatiga ega ekanligidan kelib chiqqan. Lekin aslini olganda xususiy shaxslar ham ma’muriy huquqiy munosabatda sub’yekt sifatida qatnashadi. MA’MURIY HUQUQ SUBYEKTLARINING HUQUQ LAYOQATI VA MUOMALA LAYOQATI Huquq layoqati – yuridik huquq va majburiyatlarni mujassamlashadi. Aniq subyektning subyektiv huquqlari va yuridik majburiyatlari. Huquq layoqati –tegishli huquqlarni qo'lga kiritish va majburiyatlarni ijro etish imkoniyatini anglatadi. Muomala layoqati - subyektning o'z qarori va harakati bilan huquqlarni qo'lga kiritishi, amalga oshirishi, o'zi yoki boshqalar uchun majburiyatlar yuzaga keltirishi tushuniladi. MA’MURIY HUQUQ SUBYEKTLARI •Individual subyektlar(j\yu.shaxs, mansabdor shaxs) •Ijro hokimiyati organlari; •Davlat xizmatchilari. Subyekt - Huquqiy munosabatlarda ishtirok eta oladigan, cub'ektiv huquq va majburiyatlarga ega bo'lgan. Davlat organi – davlat vazifa va funktsiyalarini amalga oshiradi. Davlat muassasasi – xizmat ko'rsatadi. Davlat korxonasi – ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi. DAVLAT ORGANI • Davlat tomonidan tashkil etiladi; • Davlat mexanizmi (apparati)ning bir bo'lagi; • Davlat oldida turgan vazifa va funktsiyalarni amalga oshiradi; • Davlat-hokimiyat vakolatiga ega. Logotip
shaxslarni ma’muriy obyekt deb nomlash mavjud bo’lgan. Bunday nomlanish ma’muriy organlarning xususiy shaxslarga nisbatan ustun hokimiyat vakolatiga ega ekanligidan kelib chiqqan. Lekin aslini olganda xususiy shaxslar ham ma’muriy huquqiy munosabatda sub’yekt sifatida qatnashadi. MA’MURIY HUQUQ SUBYEKTLARINING HUQUQ LAYOQATI VA MUOMALA LAYOQATI Huquq layoqati – yuridik huquq va majburiyatlarni mujassamlashadi. Aniq subyektning subyektiv huquqlari va yuridik majburiyatlari. Huquq layoqati –tegishli huquqlarni qo'lga kiritish va majburiyatlarni ijro etish imkoniyatini anglatadi. Muomala layoqati - subyektning o'z qarori va harakati bilan huquqlarni qo'lga kiritishi, amalga oshirishi, o'zi yoki boshqalar uchun majburiyatlar yuzaga keltirishi tushuniladi. MA’MURIY HUQUQ SUBYEKTLARI •Individual subyektlar(j\yu.shaxs, mansabdor shaxs) •Ijro hokimiyati organlari; •Davlat xizmatchilari. Subyekt - Huquqiy munosabatlarda ishtirok eta oladigan, cub'ektiv huquq va majburiyatlarga ega bo'lgan. Davlat organi – davlat vazifa va funktsiyalarini amalga oshiradi. Davlat muassasasi – xizmat ko'rsatadi. Davlat korxonasi – ishlab chiqarish bilan shug'ullanadi. DAVLAT ORGANI • Davlat tomonidan tashkil etiladi; • Davlat mexanizmi (apparati)ning bir bo'lagi; • Davlat oldida turgan vazifa va funktsiyalarni amalga oshiradi; • Davlat-hokimiyat vakolatiga ega.