Ilmiybaza.uz
UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA HUQUQIY-ME’YORIY
HUJJATLAR KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV ASOSIDAGI DAVLAT
TA`LIM STANDARTI HAQIDA UMUMIY MA`LUMOT
Reja
1.Davlat ta’lim standartining mazmunining mazmun mohiyati.
2. Ta’lim mazmunining tarkibiy qismlari.
3. Foydalaniladigan kompetensiyalarning mazmuni.
Ilmiybaza.uz
Tayanch iboralar: meʼyoriy hujjatlar, davlat taʼlim standarti, kompetentsiya,
ummiy oʼrta taʼlim, umumtaʼlim fanlar, baholash tizimi, malaka talablari, oʼquv reja,
oʼquv dasturi,
Davlat ta’lim standartlari – taʼlimning zarur,yetarli darajasi va oʼquv yuklamalar
hajmiga qoʼyiladigan asosiy davlat talablarini belgilab beruvchi mezon.
«Taʼlim toʼgʼrisida»gi va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi toʼgʼrisida»gi
Oʼzbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, umumtaʼlim fanlarini oʼqitishning
uzluksizligi va izchilligini taʼminlash, zamonaviy metodologiyasini yaratish, umumiy
oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi davlat taʼlim standartlarini kompetentsiyaviy
yondashuv asosida takomillashtirish, oʼquv-metodik majmualarning yangi avlodini
ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishni tashkil etish maqsadida 2017 yil 6 apreldagi
“Umumiy oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimining davlat taʼlim standartlarini
tasdiqlash toʼgʼrisida”gi 187-sonli qarori tasdiqlandi.
Davlat taʼlim standartini ishlab chiqish quyidagi hujjatlarga asoslanadi:
Oʼzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, «Taʼlim toʼgʼrisida»gi Oʼzbekiston
Respublikasi Qonuni, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi toʼgʼrisida»gi Oʼzbekiston
Respublikasi Qonuni, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz
taʼlim tizimi uchun davlat taʼlim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish
toʼgʼrisida» 1998 yil 5 yanvardagi 5-son qarori, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining «Uzluksiz taʼlim tizimining chet tillar boʼyicha davlat taʼlim standartini
tasdiqlash toʼgʼrisida» 2013 yil 8 maydagi 124-son qarori, Oʼzbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining «Umumiy oʼrta taʼlim toʼgʼrisidagi nizomni tasdiqlash
toʼgʼrisida»gi 2017 yil 15 martdagi 140-son qarori, O‘zDSt 1.0-98. «Oʼzbekiston
Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Аsosiy qoidalar»
Davlat taʼlim standartining maqsadi:umumiy oʼrta taʼlim tizimini mamlakatda
amalga
oshirilayotgan
ijtimoiy-iqtisodiy
islohotlar,
rivojlangan
xorijiy
mamlakatlarning ilgʼor tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, maʼnaviy
barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.
Ilmiybaza.uz
Davlat taʼlim standartining vazifalari:
-umumiy oʼrta taʼlim mazmuni va sifatiga qoʼyiladigan talablarni belgilash;
-milliy,
umuminsoniy
va
maʼnaviy
qadriyatlar
asosida
oʼquvchilarni
tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish;
-oʼquv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etish, umumiy oʼrta taʼlim muassasalarining oʼquvchilari va
bitiruvchilarining malakasiga qoʼyiladigan talablarni belgilash;
-kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun taʼlim, fan va ishlab chiqarishning
samarali integratsiyasini taʼminlash;
-taʼlim va uning pirovard natijalari, oʼquvchilarning malaka talablarini
egallaganlik darajasini tizimli baholash tartibini, shuningdek taʼlim-tarbiya
faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish;
-davlat taʼlim standartlari talablarining taʼlim sifati va kadrlar tayyorlashga
qoʼyiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini taʼminlash.
Davlat taʼlim standarti quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
- umumiy oʼrta taʼlimning tayanch oʼquv rejasi;
- umumiy oʼrta taʼlimning oʼquv dasturi;
- umumiy oʼrta taʼlimning malaka talablari;
- baholash tizimi.
Umumiy oʼrta taʼlimning davlat taʼlim standartini joriy etish tartibi:
Oʼzbekiston Respublikasida davlat taʼlim standartini joriy etish, muvofiqlashtirish,
unga metodik rahbarlik qilish Oʼzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi tomonidan
amalga oshiriladi.
Davlat taʼlim standartini joriy etish, shu jumladan umumtaʼlim fanlari boʼyicha
taʼlim mazmuni va sifatiga qoʼyiladigan minimal talablarni, umumiy oʼrta taʼlim
muassasalari bitiruvchilariga qoʼyiladigan malaka talablarini tasdiqlash pedagogik
tajriba-sinov ishlari muvaffaqiyatli yakunlanib, ularga ekspert baho berilgach amalga
oshiriladi.
Davlat taʼlim standartiga oʼzgartirish va qoʼshimchalar kiritish belgilangan tartibda
Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi.
Davlat taʼlim standarti quyidagi asosiy printsiplarga asoslanadi:
Ilmiybaza.uz
-oʼquvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi;
-umumiy oʼrta taʼlim mazmunining insonparvarligi;
-davlat taʼlim standartining taʼlim sohasidagi davlat va jamiyat talablariga, shaxs
ehtiyojiga mosligi;
Umumiy oʼrta taʼlimning boshqa taʼlim turlari va bosqichlari bilan uzluksizligi va
taʼlim mazmunining uzviyligi;
-umumiy oʼrta taʼlim mazmunining respublikadagi barcha hududlarda birligi va
yaxlitligi;
-umumiy oʼrta taʼlimning mazmuni, shakli, vositalari va usullarini tanlashda innovatsiya
texnologiyalariga asoslanilganligi;
-oʼquvchilarda fanlarni oʼrganish va taʼlim olishni davom ettirish uchun tayanch va
fanlarga oid umumiy kompetentsiyalarni rivojlantirishning taʼminlanganligi;
-rivojlangan xorijiy mamlakatlarning taʼlim sohasida meʼyorlarni belgilash tajribasidan
milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish.
Umumiy oʼrta taʼlimning oʼquv dasturi tayanch oʼquv rejaga muvofiq oʼquv
fanlarining sinflar va mavzular boʼyicha hajmi, mazmuni, oʼrganish ketma-ketligi va
shakllantiriladigan kompetentsiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi hamda Oʼquv
dasturi Oʼzbekiston Respublikasi Xalq taʼlimi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va
tasdiqlanadi.
Umumiy oʼrta taʼlimning malaka talablari umumtaʼlim fanlari boʼyicha taʼlim
mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, oʼquv yuklamalari hajmiga
hamda taʼlim sifatiga qoʼyiladigan talablardan iborat boʼlib, u quyidagilardan tashkil
topadi:
Shuningdek, barcha fanlar boʼyicha Davlat taʼlim standartlarida taʼlimning maqsad va
vazifalari;
- taʼlim mazmunining majburiy minimumi;
- bitiruvchilarning tayyorgarlik darajasiga qoʼyiladigan minimal talablar belgilab
berilgan.
Umumtaʼlim fanlari boʼyicha umumiy oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimining
davlat taʼlim standartining mazmuni quyidagilardan iborat:
-
oʼquv fanining maqsad va vazifalari;
Ilmiybaza.uz
-
umumtaʼlim fanlarini oʼrganishning mazmuni;
-
tayanch va fanga oid kompetentsiyalar;
-
umumiy oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlim muassasalari bitiruvchilarining
umumtaʼlim fanlari boʼyicha tayyorgarligining zarur va yetarlicha darajasini hamda
taʼlim muassasalarini bitiruvchilariga nisbatan qoʼyiladigan malaka talablari;.
-
tayanch oʼquv reja;
-
oʼquv dasturlari
Umumiy oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi tizimida fanlarni oʼrganish
bosqichlari quyidagi tartibda belgilab berildi:
-
umumtaʼlim maktablarining boshlangʼich 4-sinf bitiruvchilari А1 daraja;
-
umumtaʼlim fanlari chuqurlashtirib oʼqitiladigan ixtisoslashtirilgan maktablarning
4-sinf bitiruvchilari (А1+ daraja);
-
umumtaʼlim maktablarining 9-sinf bitiruvchilari (А2 daraja);
-
umumtaʼlim fanlari chuqurlashtirib oʼqitiladigan ixtisoslashtirilgan maktablarning
9-sinf bitiruvchilari (А2+ daraja);
-
umumtaʼlim fanlariga ixtisoslashtirilmagan oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi
muassasalari (V1 daraja);
-
umumtaʼlim fanlariga ixtisoslashtirilgan oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi
muassasalari (V1+ daraja).
Umumiy oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimining umumtaʼlim fanlari boʼyicha
malaka talablari:
1.Oʼquv fanini oʼrganishning bosqichlarini;
2.Tayanch va fanga oid umumiy kompetentsiyalarni;
3.Oʼquv fanining maqsad va vazifalarini;
4.Umumtaʼlim fanlarini oʼrganishning mazmunini;
5.Umumiy oʼrta va oʼrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi muassasalari bitiruvchilarining
umumtaʼlim fanlari boʼyicha majburiy tayyorgarlik darajalarini hamda taʼlim
muassasalarini bitiruvchilariga nisbatan qoʼyiladigan talablarni belgilab beradi.
Tayanch va fanga oid umumiy kompetentsiyalar:
Kommunikativ kompetentsiya - ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta
xorijiy tilda oʼzaro muloqotga kirisha olishni, muloqotda muomala madaniyatiga amal
Ilmiybaza.uz
qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish
layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
Аxborotlar bilan ishlash kompetentsiyasi - mediamanbalardan zarur maʼlumotlarni
izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana
olishni, ularning xavfsizligini taʼminlashni, media madaniyatga ega boʼlish layoqatlarini
shakllantirishni nazarda tutadi
Oʼzini oʼzi rivojlantirish kompetentsiyasi - doimiy ravishda oʼz-oʼzini jismoniy,
maʼnaviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida
mustaqil oʼqib-oʼrganish, kognitivlik koʼnikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil
ravishda muntazam oshirib borish, oʼz xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil
qaror qabul qila olish koʼnikmalarini egallashni nazarda tutadi.
Ijtimoiy faol fuqarolik kompetentsiyasi - jamiyatda boʼlayotgan voqea, hodisa va
jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, oʼzining fuqarolik burch
va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala
va huquqiy madaniyatga ega boʼlish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
Milliy va umummadaniy kompetentsiya - vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-
oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga eʼtiqodli boʼlish, badiiy va sanʼat
asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sogʼlom turmush tarziga
amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor boʼlish hamda
foydalanish kompetentsiyasi - aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy,
kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va
modellarni oʼqiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini
oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan
foydalana olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.
Shuningdek, har bir umumtaʼlim fanining mazmunidan kelib chiqqan holda
oʼquvchilarda fanga oid umumiy kompetentsiyalar ham shakllantiriladi. Talimi
mazmunining tarkibiy qismlari.
Ta’lim mazmunining birinchi muhim tarkibiy qismi o‘quvchilar egallashi zarur
bo‘lgan bilimlar tizimidir. Bilimlar tizimi deganda bir-biriga uzviy bog‘liq bo‘lgan til
faktlari, tushunchalar, qoidalar, ta’riflar tizimi tushuniladi.
Ilmiybaza.uz
Ma’lumki, asrlar davomida insoniyat tomonidan to‘planganbarcha ilmini o‘rta maktab
o‘quvchisiga o‘rgatishnin giloji va zaruriyati yo‘q. Modomiki shunday ekan, demak
zarurbilimlarni tanlash eng asosiy masalalardan biri sanaladi.
Bilimlarni tanlashning boshmezoni uningfoydalilik va amalda qo‘llanila olish darajasidir.
Foydali bilimlar deb bolalarningsavodli yozishini, ijodiy fikrlashi, fikr mahsulini nutq
vaziyatiga mos ravishda og‘zaki, yozma shakllarda to‘g‘ri, ravon ifodalash
ko‘nikmalarini shakllantirish uchun xizmat qiladigan, ularning yuksak insoniy fazilatlar
ruhida tarbiyalanishi va rivojlanishini ta’minlaydigan bilimlarni tushunamiz.
Ta’lim mazmunining ikkinchi muhim tarkibiy qismini tanlangan ilmiy-nazariy
bilimlarga muvofiq keladigan amaliy ko‘nikma va malakalartizimi tashkil etadi.
O‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan amaliyk o‘nikmalarning unumdorlik darajasiga ham
alohida e’tibor berishga to‘g‘ri keladi. Ma’lumki, ko‘p hollarda mashg‘ulotlarida
o‘quvchilar egallayotgan ko‘nikmalar, asosan, foydali amaliy ko‘nikmalar birmuncha
e’tibordan chetda qoladi. SHuning uchun dastur o‘quvchilarni ko‘proq foydali amaliy
ko‘nikmalar bilan qurollantirishga yo‘naltirishi lozim.
Ta’lim mazmunining uchinchi tarkibiy qismi o‘quvchilarni ijodiy faoliyatu sullariga
o‘rgatishdir. Faoliyat qayta xotirlash, qisman ijodiy darajada bo‘lishi mumkin.
O‘quvchilarning qayta xotirlash faoliyati egallangan bilimlarni qayta eslash, uni xotirada
tiklash, o‘qituvchi tomonidan ko‘rsatilgan yoki darslikda berilgan namunaga qarab
bajarishga asoslangan faoliyatdir. O‘qituvchisiga ergashish yoki namunaga qarab ishlash
bolaning faollik darajasini chegaralaydi. Chunki buholatda o‘quvchi izlanishga ehtiyoj
sezmaydi. Ayrim pedagogik adabiyotlarda faollikningbuko‘rinishi reproduktiv faoliyat
deb ham nomlangan.
Faollikning ikkinchi bosqichi qisman izlanuvchanlik faoliyatidir. Bubosqichda o‘quvchi
ma’lum yordamga asoslangan holda hodisalarining o‘xshash va farqli tomonlar iustida
o‘ylashi va uni aniqlashi, oldin egallangan bilimlarni qisman noma’lum sharoitlarda
qo‘llashi lozim. O‘quvchi zarur yordamni darslik va qo‘llanmalardan, o‘qituvchining
so‘zidan yoki bolalarningsuhbatidan olishi mumkin.
Ta’lim mazmunining uchinchi tarkibiy ijodiy faoliyatdir. Bubosqichda o‘quvchi hech
qanday tashqi yordamsiz olgan bilimlarini butunlay yangi sharoitga, amalda qo‘llay
olishi, faoliyati uchun zarur bo‘lgan, lekin unda bo‘lmagan bilimlarning manbalarini
