VILGELM RIXARD VAGNER (1813-1883)

Yuklangan vaqt

2024-09-06

Yuklab olishlar soni

3

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

44,8 KB


VILGELM RIXARD VAGNER (1813-1883) Reja: 1.Dirijyor-islohotchi va uning shaxsiy hayoti. 2.Bayroyt teatri. 3.Vagner hayotning so‘nggi yillari. 4.Rixard Vagner haqida qiziqarli faktlar Rixard Vagnerning ijodi 19-asrda Yevropa musiqiy an’analarining burilish nuqtasi timsoli bo‘ldi desak mubolag‘a bo‘lmas. U tanbeh va ta’na hukmlaridan qo‘rqmasdan faqat o‘zining benuqson musiqiy sezgisiga tayangan holda dadil kashfiyotlar kashf qildi. Vagnerning taqdiri og‘ir edi, lekin, ehtimol, aynan o‘sha og‘riqli sinovlar nafaqat operada, balki simfonik janrlarda ham inqilobiy o‘zgarishlarga turtki bo‘lgan. Katta ahamiyatli ta’sir ko‘rsatgan buyuk islohotchi tarixda o‘z teatriga ega bo‘lish sharafiga muyassar bo‘lgan yagona kompozitordir va uning nomi bilan atalgan festival bugungi kungacha musiqa san’atining eng yaxshi namoyandalarini o‘zida jamlaydi. Vilgelm Rixard Vagner 1813-yil 22-mayda Germaniyaning Leypsig shahrida Karl Fridrix Vagnerning katta oilasida kenja o‘g‘il bo‘lib tug‘ildi. Rixard Vagnerning 5 ta opasi va va 3 ta akasi bo‘lgan. Karl Fridrix Vagner politsiya ishchisi bo‘lib, olti oylik merosxo‘rini ko‘rmasdan, Ioxanna Rozina Vagnerni beva qoldirib, to‘satdan tif kasalidan vafot etgan. 9 ta farzandini politsiyachining nafaqasiga bazo‘r katta qilayotgan Ioxanna Rozina bir oz vaqt o‘tib aktyor va rassomchi bo‘lgan Lyudvig Geyerga turmushga chiqadi va Lyudvig Geyer kichkina Rixardning o‘gay otasiga aylanadi. Lyudvig Geyer rasm chizish bilan shug‘ullangan va teatrda o‘ynagan aktyor edi. Lyudvig Geyer asrab olingan bolalarning har qanday ijodiy VILGELM RIXARD VAGNER (1813-1883) Reja: 1.Dirijyor-islohotchi va uning shaxsiy hayoti. 2.Bayroyt teatri. 3.Vagner hayotning so‘nggi yillari. 4.Rixard Vagner haqida qiziqarli faktlar Rixard Vagnerning ijodi 19-asrda Yevropa musiqiy an’analarining burilish nuqtasi timsoli bo‘ldi desak mubolag‘a bo‘lmas. U tanbeh va ta’na hukmlaridan qo‘rqmasdan faqat o‘zining benuqson musiqiy sezgisiga tayangan holda dadil kashfiyotlar kashf qildi. Vagnerning taqdiri og‘ir edi, lekin, ehtimol, aynan o‘sha og‘riqli sinovlar nafaqat operada, balki simfonik janrlarda ham inqilobiy o‘zgarishlarga turtki bo‘lgan. Katta ahamiyatli ta’sir ko‘rsatgan buyuk islohotchi tarixda o‘z teatriga ega bo‘lish sharafiga muyassar bo‘lgan yagona kompozitordir va uning nomi bilan atalgan festival bugungi kungacha musiqa san’atining eng yaxshi namoyandalarini o‘zida jamlaydi. Vilgelm Rixard Vagner 1813-yil 22-mayda Germaniyaning Leypsig shahrida Karl Fridrix Vagnerning katta oilasida kenja o‘g‘il bo‘lib tug‘ildi. Rixard Vagnerning 5 ta opasi va va 3 ta akasi bo‘lgan. Karl Fridrix Vagner politsiya ishchisi bo‘lib, olti oylik merosxo‘rini ko‘rmasdan, Ioxanna Rozina Vagnerni beva qoldirib, to‘satdan tif kasalidan vafot etgan. 9 ta farzandini politsiyachining nafaqasiga bazo‘r katta qilayotgan Ioxanna Rozina bir oz vaqt o‘tib aktyor va rassomchi bo‘lgan Lyudvig Geyerga turmushga chiqadi va Lyudvig Geyer kichkina Rixardning o‘gay otasiga aylanadi. Lyudvig Geyer rasm chizish bilan shug‘ullangan va teatrda o‘ynagan aktyor edi. Lyudvig Geyer asrab olingan bolalarning har qanday ijodiy tashabbuslarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlagan, aslida ular uchun haqiqiy ota bo‘ldi. Bir yildan kamroq vaqt o‘tgach, Geyer qirollik teatriga xizmat qilish uchun taklif qilinadi va oila Drezdenga ko‘chib o‘tadi, u еrda Rixard o‘gay otasi familiyasi bilan ta’lim olishni boshlaydi. Bola 14 yoshga to‘lganda, Lyudvig to‘satdan vafot etadi. Onasi Ioxanna Rozina farzandlari bilan yana Leypsig shahriga qaytishga majbur bo‘ladi. Betxoven ijodidan ilhomlangan, Rixard bir vaqtlar uni cho‘qintirishgan Avliyo Foma cherkovidagi maktabda musiqadan ta’lim olishni boshlaydi. Qisqa vaqt ichida yigit haqiqiy iste’dodni namoyon qiladi va o‘zini bastakorlikda sinab ko‘rishni boshlaydi. 1828 yildan 1832 yilgacha u sonatalar, pianino uchun asarlar, shu jumladan Faust uvertyurasini yaratadi, orkestr uchun simfoniyalar yaratadi. Ushbu asarlarning aksariyati tez orada konsertlarda ijro etiladi, o‘sha paytda Vagner hali 20 yoshga to‘lmagan edi. Vagnerning tarjimai holiga ko‘ra, 1833 yilda u akasining taklifiga binoan Vyursburgga borib, o‘z tug‘ilgan shahrini tark etadi. Keyin, uch yil davomida Rixard Magdeburgda yashaydi, Kyonigsbergga tashrif buyuradi va ikki yil davomida Rigada qoladi. O‘sha paytda uning yaratilgan birinchi operalari yuqori baho olmagan, ammo Vagner bu bilan to‘xtab qolmaydi va keyingi yaratilgan "Riensi", so‘nggi tribun" operasi juda muvaffaqiyatga ega bo‘ladi. Bastakorlik faoliyati Rixardga munosib daromad keltirmagandan so‘ng, tez orada Vagner qarzga botib qoladi va u Parijda yashirinishga qaror qiladi. U еrga rafiqasi, aktrisa Minna Planer bilan yashirincha ko‘chib o‘tadi. Biroq, hatto bu shaharda ham, Rixard musiqani qayta yozish kabi kam maoshli va muntazam nota ko‘chirish ishlarini bajarganiga qaramay moliyaviy farovonlik topa olmadi. Ammo iste’dod va ajoyib ijro tez orada o‘z natijasini ko‘rsatadi: Vagner “Riensi” va “Faust” asarlarini takomillashtiradi. “Riensi” operasi 1842 yilda Drezden teatrida bir oz muvaffaqiyatga erishadi. Bu davr hayotida yuz bergan mushkul hodisalar va to‘qnashuvlar Rixardda hayot va ijod haqidagi qarashlarini jiddiy qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi. Bir yil o‘tgach, "Letuchiy Gollandes” (Uchar Gollandiyalik) operasining taqdimoti ham xuddi shu zalda bo‘lib o‘tadi, bu operani sahnalashtirishda kompozitorning o‘zi faol ishtirok etadi, keyin esa – “Tangeyzer” operasi yaratiladi. Nihoyat Drezdenda o‘z joyini topgan Vagner tashabbuslarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlagan, aslida ular uchun haqiqiy ota bo‘ldi. Bir yildan kamroq vaqt o‘tgach, Geyer qirollik teatriga xizmat qilish uchun taklif qilinadi va oila Drezdenga ko‘chib o‘tadi, u еrda Rixard o‘gay otasi familiyasi bilan ta’lim olishni boshlaydi. Bola 14 yoshga to‘lganda, Lyudvig to‘satdan vafot etadi. Onasi Ioxanna Rozina farzandlari bilan yana Leypsig shahriga qaytishga majbur bo‘ladi. Betxoven ijodidan ilhomlangan, Rixard bir vaqtlar uni cho‘qintirishgan Avliyo Foma cherkovidagi maktabda musiqadan ta’lim olishni boshlaydi. Qisqa vaqt ichida yigit haqiqiy iste’dodni namoyon qiladi va o‘zini bastakorlikda sinab ko‘rishni boshlaydi. 1828 yildan 1832 yilgacha u sonatalar, pianino uchun asarlar, shu jumladan Faust uvertyurasini yaratadi, orkestr uchun simfoniyalar yaratadi. Ushbu asarlarning aksariyati tez orada konsertlarda ijro etiladi, o‘sha paytda Vagner hali 20 yoshga to‘lmagan edi. Vagnerning tarjimai holiga ko‘ra, 1833 yilda u akasining taklifiga binoan Vyursburgga borib, o‘z tug‘ilgan shahrini tark etadi. Keyin, uch yil davomida Rixard Magdeburgda yashaydi, Kyonigsbergga tashrif buyuradi va ikki yil davomida Rigada qoladi. O‘sha paytda uning yaratilgan birinchi operalari yuqori baho olmagan, ammo Vagner bu bilan to‘xtab qolmaydi va keyingi yaratilgan "Riensi", so‘nggi tribun" operasi juda muvaffaqiyatga ega bo‘ladi. Bastakorlik faoliyati Rixardga munosib daromad keltirmagandan so‘ng, tez orada Vagner qarzga botib qoladi va u Parijda yashirinishga qaror qiladi. U еrga rafiqasi, aktrisa Minna Planer bilan yashirincha ko‘chib o‘tadi. Biroq, hatto bu shaharda ham, Rixard musiqani qayta yozish kabi kam maoshli va muntazam nota ko‘chirish ishlarini bajarganiga qaramay moliyaviy farovonlik topa olmadi. Ammo iste’dod va ajoyib ijro tez orada o‘z natijasini ko‘rsatadi: Vagner “Riensi” va “Faust” asarlarini takomillashtiradi. “Riensi” operasi 1842 yilda Drezden teatrida bir oz muvaffaqiyatga erishadi. Bu davr hayotida yuz bergan mushkul hodisalar va to‘qnashuvlar Rixardda hayot va ijod haqidagi qarashlarini jiddiy qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi. Bir yil o‘tgach, "Letuchiy Gollandes” (Uchar Gollandiyalik) operasining taqdimoti ham xuddi shu zalda bo‘lib o‘tadi, bu operani sahnalashtirishda kompozitorning o‘zi faol ishtirok etadi, keyin esa – “Tangeyzer” operasi yaratiladi. Nihoyat Drezdenda o‘z joyini topgan Vagner ko‘p yozadi, kompozitsiyaga vaqt ajratadi, qalami ostida turli janrdagi ko‘plab asarlar yaraladi. Ijodiy o‘z-o‘zini takomillashtirish oqimi 1848 yilda Germaniyadagi inqilob bilan to‘xtatildi. Vagner bunday taqdirli voqealardan chetda turmaslikka qaror qildi va inqilobchilarni qizg‘in qo‘llab-quvvatlaydi. Ammo muxoliflar Drezdenni egallab olishganiga qarmay, Vagner Drezdenni tark etadi. Dirijyor-islohotchi va uning shaxsiy hayoti. Vagnerning tarjimai holida aytilishicha, u keyingi 10 yilni Shveysariyada o‘tkazgan. Bu vaqtda Rixard biroz sarosimaga tushgan, yangi hayot va ijodiy izlanishlarni izlayotgan edi. Rixard Vagner yana moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan kechirdi, kun ora qo‘yilayotgan bittadan spektakllar va simfonik konsertlarda dirijyorlik qilish unga еtarlicha daromad keltirmayotgan edi. Vagnerning na adabiy, na musiqiy yutuqlari kelajakdagi taqdiri bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin bo‘lganlarning qalbida javob topmadi va muallif bu asarlarni yana stol ustiga qo‘yar edi. Ammo o‘sha paytda bastakor hayotidagi bunday uzoq inqirozning yana bir sababi - Matilda Vezendonk edi. U boy filantrop (saxovatpesha) Otto Vezendonkning rafiqasi bo‘lib, o‘z navbatida turmush o‘rtog‘i bilan Vagner iste’dodining muxlislari edilar. Otto Vezendonkning Vagnerga bo‘lgan do‘stona munosabatlari Matildaning eriga bilan yaqin munosabatlari Vagner uchun ikki mehribon yurakning birlashishiga to‘sqinlik qilayotgandek edi go‘yo: ularning his- tuyg‘ulari, aftidan, Vagnerning ijodiy yutuqlarining shiddatli oqimini rag‘batlantirgan platonik hissiyot edi. Rixardning Matildaga bo‘lgan kuchli his- tuyg‘ulari tufayli musiqa olami "Reyn oltini", "Valkiriya", "Tristan va Izolda" operalariga ega bo‘ldi, shuningdek, Rixard “Tristan va Izolda” operasida Matildaning bir nechta she’rlaridan foydalangan. Aytgancha, Rixard Vagnerning o‘zi ham o‘sha davrda rasman uylangan edi. Minna (Vilgelmina) Planer Vagnerning hayotiga 1834 yilda kirib kelgan. U Magdeburg teatrining primadonnasi, Vagnerdan uch yosh katta xonanda edi. Birinchi uchrashuvdan bir yarim yil o‘tgach, ular turmush qurishadi va ularning ko‘p yozadi, kompozitsiyaga vaqt ajratadi, qalami ostida turli janrdagi ko‘plab asarlar yaraladi. Ijodiy o‘z-o‘zini takomillashtirish oqimi 1848 yilda Germaniyadagi inqilob bilan to‘xtatildi. Vagner bunday taqdirli voqealardan chetda turmaslikka qaror qildi va inqilobchilarni qizg‘in qo‘llab-quvvatlaydi. Ammo muxoliflar Drezdenni egallab olishganiga qarmay, Vagner Drezdenni tark etadi. Dirijyor-islohotchi va uning shaxsiy hayoti. Vagnerning tarjimai holida aytilishicha, u keyingi 10 yilni Shveysariyada o‘tkazgan. Bu vaqtda Rixard biroz sarosimaga tushgan, yangi hayot va ijodiy izlanishlarni izlayotgan edi. Rixard Vagner yana moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan kechirdi, kun ora qo‘yilayotgan bittadan spektakllar va simfonik konsertlarda dirijyorlik qilish unga еtarlicha daromad keltirmayotgan edi. Vagnerning na adabiy, na musiqiy yutuqlari kelajakdagi taqdiri bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin bo‘lganlarning qalbida javob topmadi va muallif bu asarlarni yana stol ustiga qo‘yar edi. Ammo o‘sha paytda bastakor hayotidagi bunday uzoq inqirozning yana bir sababi - Matilda Vezendonk edi. U boy filantrop (saxovatpesha) Otto Vezendonkning rafiqasi bo‘lib, o‘z navbatida turmush o‘rtog‘i bilan Vagner iste’dodining muxlislari edilar. Otto Vezendonkning Vagnerga bo‘lgan do‘stona munosabatlari Matildaning eriga bilan yaqin munosabatlari Vagner uchun ikki mehribon yurakning birlashishiga to‘sqinlik qilayotgandek edi go‘yo: ularning his- tuyg‘ulari, aftidan, Vagnerning ijodiy yutuqlarining shiddatli oqimini rag‘batlantirgan platonik hissiyot edi. Rixardning Matildaga bo‘lgan kuchli his- tuyg‘ulari tufayli musiqa olami "Reyn oltini", "Valkiriya", "Tristan va Izolda" operalariga ega bo‘ldi, shuningdek, Rixard “Tristan va Izolda” operasida Matildaning bir nechta she’rlaridan foydalangan. Aytgancha, Rixard Vagnerning o‘zi ham o‘sha davrda rasman uylangan edi. Minna (Vilgelmina) Planer Vagnerning hayotiga 1834 yilda kirib kelgan. U Magdeburg teatrining primadonnasi, Vagnerdan uch yosh katta xonanda edi. Birinchi uchrashuvdan bir yarim yil o‘tgach, ular turmush qurishadi va ularning nikohi 30 yil davom etadi. Biroq, birga o‘tkazgan yillar soni ularning turmushi sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Tez orada Minna va Rixardning butunlay boshqacha hayot maqsadlari va intilishlari paydo bo‘ladi: Minna uydagi muntazam sukunat va doimiylikni xohlardi, Rixard esa uni u har doim sarguzashtlarga jalb qilar edi. Vagnerning Matilda bilan ishqiy munosabatlari nihoyat ularning nikohiga yakun yasadi va o‘z navbatida turmush qurgan Matilda bilan munosabatlarning befoydaligini anglab еtgan Rixard hayotida yangi davr boshlandi. Vagner o‘sha paytda turmushga chiqqan va ikki farzandi bor, Ferens Listning qizi Kozimaga nisbatan yangi tuyg‘ularni his eta boshladi. Tez orada Kozima ham hayotining asosiy muhabbati uchun oilasini tark etadi va 1870 yilda u Rixard bilan turmush quradi. Bu nikoh Vagnerga uchta farzand in’om etdi, ulardan eng kichigi uzoq kutilgan va sevimli merosxo‘r o‘g‘li Zigfrid edi. Kozima nafaqat ro‘zg‘orbop xotin, balki Vagnerning ijodiy masalalarida o‘ng qo‘li, shuningdek, uning eng sodiq muxlisasi bo‘ldi. Bayroyt teatri. Vagner opera janrini o‘z nafsoniyatiga mos ravishda isloh qilish haqida o‘ylaganida, u o‘zining "Kolsa nibelunga" (nibelung xalqasi) operasi munosib ijrosi uchun unga o‘sha paytdagi dunyoda mavjud bo‘lgan teatrlardan sezilarli darajada farq qiladigan opera zali kerakligini aniq tushunib еtadi . O‘shandan beri uning asosiy orzusi shaxsiy teatr bo‘lib, ushbu teatrda u o‘zining barcha rejalarini amalga oshirishi mumkinligi xaqida orzu qilishni boshlaydi. 1871 yilda Rixard va uning rafiqasi Kazima Bavariyaning Bayroyt shahriga kelishadi. U еrda mavjud bo‘lgan eng katta teatrlardan birini ko‘zdan kechirib, u shunday xulosaga keladi: bu teatr ham hayotidagi eng asosiy asar bo‘lmish “Kolsa Nibelunga” operasini sahnalashtirish talablariga javob bermaydi. Va birdan Vagner kutilmagan va taqdirli taklifni oladi: shahar rahbari yangi teatr uchun еr ajratadi va mahalliy bank egasi qurilishni qisman moliyalashtirishga rozi bo‘ladi. Vagnerning Bayroyt teatri o‘zining birinchi tomoshabinlarini 1876 yil avgustda, uning "Kolso nibelunga" monumental operasi taqdimoti bo‘lganida qabul qildi. Vagner operasi eski qonun- qoidalarni yo‘q qilgani kabi, teatrning ichki qismi ham boshqa teatrlardan tamomila nikohi 30 yil davom etadi. Biroq, birga o‘tkazgan yillar soni ularning turmushi sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Tez orada Minna va Rixardning butunlay boshqacha hayot maqsadlari va intilishlari paydo bo‘ladi: Minna uydagi muntazam sukunat va doimiylikni xohlardi, Rixard esa uni u har doim sarguzashtlarga jalb qilar edi. Vagnerning Matilda bilan ishqiy munosabatlari nihoyat ularning nikohiga yakun yasadi va o‘z navbatida turmush qurgan Matilda bilan munosabatlarning befoydaligini anglab еtgan Rixard hayotida yangi davr boshlandi. Vagner o‘sha paytda turmushga chiqqan va ikki farzandi bor, Ferens Listning qizi Kozimaga nisbatan yangi tuyg‘ularni his eta boshladi. Tez orada Kozima ham hayotining asosiy muhabbati uchun oilasini tark etadi va 1870 yilda u Rixard bilan turmush quradi. Bu nikoh Vagnerga uchta farzand in’om etdi, ulardan eng kichigi uzoq kutilgan va sevimli merosxo‘r o‘g‘li Zigfrid edi. Kozima nafaqat ro‘zg‘orbop xotin, balki Vagnerning ijodiy masalalarida o‘ng qo‘li, shuningdek, uning eng sodiq muxlisasi bo‘ldi. Bayroyt teatri. Vagner opera janrini o‘z nafsoniyatiga mos ravishda isloh qilish haqida o‘ylaganida, u o‘zining "Kolsa nibelunga" (nibelung xalqasi) operasi munosib ijrosi uchun unga o‘sha paytdagi dunyoda mavjud bo‘lgan teatrlardan sezilarli darajada farq qiladigan opera zali kerakligini aniq tushunib еtadi . O‘shandan beri uning asosiy orzusi shaxsiy teatr bo‘lib, ushbu teatrda u o‘zining barcha rejalarini amalga oshirishi mumkinligi xaqida orzu qilishni boshlaydi. 1871 yilda Rixard va uning rafiqasi Kazima Bavariyaning Bayroyt shahriga kelishadi. U еrda mavjud bo‘lgan eng katta teatrlardan birini ko‘zdan kechirib, u shunday xulosaga keladi: bu teatr ham hayotidagi eng asosiy asar bo‘lmish “Kolsa Nibelunga” operasini sahnalashtirish talablariga javob bermaydi. Va birdan Vagner kutilmagan va taqdirli taklifni oladi: shahar rahbari yangi teatr uchun еr ajratadi va mahalliy bank egasi qurilishni qisman moliyalashtirishga rozi bo‘ladi. Vagnerning Bayroyt teatri o‘zining birinchi tomoshabinlarini 1876 yil avgustda, uning "Kolso nibelunga" monumental operasi taqdimoti bo‘lganida qabul qildi. Vagner operasi eski qonun- qoidalarni yo‘q qilgani kabi, teatrning ichki qismi ham boshqa teatrlardan tamomila farq qilar edi. Bu teatrda ustunlar, puxta releflar va hatto an’anaviy ulkan qandillar ko‘rinishidagi dekorning odatiy neoklassik elementlari yo‘q edi, tomoshabinlar zali esa “tarki dunyo qilingan” muhit manzarasiga eag edi. Vagnerning asosiy g‘oyasi tomoshabinni opera san’atidan hech narsa chalg‘itmaydigan teatr yaratish edi. Yangi operada orkestr rolini o‘zgartirish yoki o‘zgartirish to‘g‘risida qaror qabul qilishda Vagner musiqachilarning joylashuvini ham o‘zgartirdi. Uning teatridagi orkestr chuquri deyarli sahna ostida joylashgan va ulkan qobiq shaklidagi tuzilma tovush to‘lqinini boshqaradi. Shunday qilib, musiqa dastlab sahnadagi aktyorlarga еtib boradi, so‘ngra vokal tovushi bilan birga zalga boradi. Vagnerning o‘limidan so‘ng, Kazima har yili o‘tkaziladigan Bayroyt musiqa festivalini tashkil qilishni o‘z zimmasiga oladi, bu festival bugungi kungacha klassik musiqa olamidagi eng nufuzlilaridan biri bo‘lib qolmoqda. Vagner hayotning so‘nggi yillari. O‘zining opera teatriga ega bo‘lgan Vagner Bayroytni deyarli tark etmadi. U o‘zi uchun maxsus qurilgan villada yashab, shon-shuhrat nurlariga cho‘milib, mahalliy zodagon boylarning homiyligidan zavqlanardi. Yozilgan so‘nggi asar Vagner besh yil davomida ishlagan “Parsifal” operasi edi. Opera taqdimoti juda muvaffaqiyatli bo‘lib o‘tdi va bir necha oy o‘tgach, Rixard Venesiyaga ta’tilga ketadi. U еrda u o‘pka kasalliklarini qo‘llab-quvvatlovchi muolajalar kursini oladi. Vagner 1883 yil 13 fevralda kutilmaganda vafot etdi. Bastakorning jasadi Venesiyadan Bavariyaga olib kelingan va umrining so‘nggi yillarini o‘tkazgan, bir paytlar orzu qilgan mulkida dafn etilgan. RIXARD VAGNER XAQIDA QIZIQARLI FAKTLAR: Rixardning o‘gay otasi bo‘lgan Lyudvig Geyer uning haqiqiy otasi bo‘lgan degan fikr bor. Rassomchi va aktyor Lyudvig Geyer bir necha yillardan beri Vagnerlar oilasining yaqin do‘sti bo‘lgan. Vagnerning tarjimai holi tadqiqotchilaridan biri Rixardning o‘zi bir vaqtlar o‘g‘li va o‘gay otasi o‘rtasidagi o‘xshashlikni ko‘rganiga e’tibor qaratdi. Ushbu taxminning rasmiy tasdig‘i yo‘q, ammo ma’lumki, Vagner Geyerga qattiq bog‘langan va hamma narsada unga taqlid qilishga harakat qilgan. farq qilar edi. Bu teatrda ustunlar, puxta releflar va hatto an’anaviy ulkan qandillar ko‘rinishidagi dekorning odatiy neoklassik elementlari yo‘q edi, tomoshabinlar zali esa “tarki dunyo qilingan” muhit manzarasiga eag edi. Vagnerning asosiy g‘oyasi tomoshabinni opera san’atidan hech narsa chalg‘itmaydigan teatr yaratish edi. Yangi operada orkestr rolini o‘zgartirish yoki o‘zgartirish to‘g‘risida qaror qabul qilishda Vagner musiqachilarning joylashuvini ham o‘zgartirdi. Uning teatridagi orkestr chuquri deyarli sahna ostida joylashgan va ulkan qobiq shaklidagi tuzilma tovush to‘lqinini boshqaradi. Shunday qilib, musiqa dastlab sahnadagi aktyorlarga еtib boradi, so‘ngra vokal tovushi bilan birga zalga boradi. Vagnerning o‘limidan so‘ng, Kazima har yili o‘tkaziladigan Bayroyt musiqa festivalini tashkil qilishni o‘z zimmasiga oladi, bu festival bugungi kungacha klassik musiqa olamidagi eng nufuzlilaridan biri bo‘lib qolmoqda. Vagner hayotning so‘nggi yillari. O‘zining opera teatriga ega bo‘lgan Vagner Bayroytni deyarli tark etmadi. U o‘zi uchun maxsus qurilgan villada yashab, shon-shuhrat nurlariga cho‘milib, mahalliy zodagon boylarning homiyligidan zavqlanardi. Yozilgan so‘nggi asar Vagner besh yil davomida ishlagan “Parsifal” operasi edi. Opera taqdimoti juda muvaffaqiyatli bo‘lib o‘tdi va bir necha oy o‘tgach, Rixard Venesiyaga ta’tilga ketadi. U еrda u o‘pka kasalliklarini qo‘llab-quvvatlovchi muolajalar kursini oladi. Vagner 1883 yil 13 fevralda kutilmaganda vafot etdi. Bastakorning jasadi Venesiyadan Bavariyaga olib kelingan va umrining so‘nggi yillarini o‘tkazgan, bir paytlar orzu qilgan mulkida dafn etilgan. RIXARD VAGNER XAQIDA QIZIQARLI FAKTLAR: Rixardning o‘gay otasi bo‘lgan Lyudvig Geyer uning haqiqiy otasi bo‘lgan degan fikr bor. Rassomchi va aktyor Lyudvig Geyer bir necha yillardan beri Vagnerlar oilasining yaqin do‘sti bo‘lgan. Vagnerning tarjimai holi tadqiqotchilaridan biri Rixardning o‘zi bir vaqtlar o‘g‘li va o‘gay otasi o‘rtasidagi o‘xshashlikni ko‘rganiga e’tibor qaratdi. Ushbu taxminning rasmiy tasdig‘i yo‘q, ammo ma’lumki, Vagner Geyerga qattiq bog‘langan va hamma narsada unga taqlid qilishga harakat qilgan. Vagner cho‘qintirilgan va musiqiy ta’limni boshlagan Avliyo Foma cherkovida Iogan Sebastyan Bax chorak asr davomida kantor bo‘lib xizmat qilgan. Bo‘lajak Vagner teatri binosiga birinchi tamal toshi musiqachining tug‘ilgan kunida, 1872 yil 22 mayda qo‘yilgan. "Nibelunga halqasi" 4 ta operadan iborat bo‘lib, turkumning umumiy davomiyligi taxminan 15 soatni tashkil qiladi. Bu asar ustida kompozitor 26 yil ishlagan. Bayroyt teatri yiliga atigi 4 hafta - iyuldan avgustgacha, Vagner festivali davomida belgilangan tartibda ishlaydi. Qolgan vaqtda siz uni ekskursiyalar vaqtida ko‘rishingiz mumkin, ammo noyob akustikadan bahramand bo‘lolmaysiz. Vagner qizg‘in antisemit (yahudiylar dushmani) edi, shuning uchun uning ba’zi maqolalari bugungi kunda ekstremistik deb tan olingan va nashr etilishi ta’qiqlangan. “Parsifal” taqdimoti oldidan Vagner qirol yahudiy bo‘lgan German Levini dirijyor qilib tanlaganini bilgach, bastakor bor kuchi bilan qirolning rejalarini buzishga urinadi va hatto Germanni suvga cho‘mdirib, cho‘qintirishni talab qiladi. Ammo German Levi buni qat’iyan rad etadi. Oxir-oqibat qirol hohlaganiyday “Parsifal” operasiga German Levi dirijyorlik qilgan. Vagner butun umri davomida "shaytonning o‘ntaligi" - 13 raqamidan juda qo‘rqardi. U 13 yilda tug‘ilgan va uning nomidagi lotin harflarida yozilgan harflar soni ham 13 ta. U o‘zining oparalari taqdimotini 13-kunlari bo‘lishini qat’iyan man qilgan. G‘alati tasodif tufayli maestro 13 fevral kuni vafot etdi. Vagnerning tarjimai holidan shuni bilish mumkin-ki, Parijda istiqomat qilgan davrida bastakor kambag‘al edi, hattoki xor jamoasiga xor xonandasi sifatida ish qidirib borgan. Biroq, tinglov davomida kompozitorning ovozi mutlaqo yo‘qligi va uning qo‘shiqchilik qobiliyati hatto xor uchun ham еtarli emasligi ma’lum bo‘lgan. Vagnerning Britaniyadagi chiqishlari chog‘ida ko‘plab san’at ixlosmandlari uning Betxoven asarlarini yoddan dirijyorlik qilayotganidan g‘azablanishdi. Bu Vagner cho‘qintirilgan va musiqiy ta’limni boshlagan Avliyo Foma cherkovida Iogan Sebastyan Bax chorak asr davomida kantor bo‘lib xizmat qilgan. Bo‘lajak Vagner teatri binosiga birinchi tamal toshi musiqachining tug‘ilgan kunida, 1872 yil 22 mayda qo‘yilgan. "Nibelunga halqasi" 4 ta operadan iborat bo‘lib, turkumning umumiy davomiyligi taxminan 15 soatni tashkil qiladi. Bu asar ustida kompozitor 26 yil ishlagan. Bayroyt teatri yiliga atigi 4 hafta - iyuldan avgustgacha, Vagner festivali davomida belgilangan tartibda ishlaydi. Qolgan vaqtda siz uni ekskursiyalar vaqtida ko‘rishingiz mumkin, ammo noyob akustikadan bahramand bo‘lolmaysiz. Vagner qizg‘in antisemit (yahudiylar dushmani) edi, shuning uchun uning ba’zi maqolalari bugungi kunda ekstremistik deb tan olingan va nashr etilishi ta’qiqlangan. “Parsifal” taqdimoti oldidan Vagner qirol yahudiy bo‘lgan German Levini dirijyor qilib tanlaganini bilgach, bastakor bor kuchi bilan qirolning rejalarini buzishga urinadi va hatto Germanni suvga cho‘mdirib, cho‘qintirishni talab qiladi. Ammo German Levi buni qat’iyan rad etadi. Oxir-oqibat qirol hohlaganiyday “Parsifal” operasiga German Levi dirijyorlik qilgan. Vagner butun umri davomida "shaytonning o‘ntaligi" - 13 raqamidan juda qo‘rqardi. U 13 yilda tug‘ilgan va uning nomidagi lotin harflarida yozilgan harflar soni ham 13 ta. U o‘zining oparalari taqdimotini 13-kunlari bo‘lishini qat’iyan man qilgan. G‘alati tasodif tufayli maestro 13 fevral kuni vafot etdi. Vagnerning tarjimai holidan shuni bilish mumkin-ki, Parijda istiqomat qilgan davrida bastakor kambag‘al edi, hattoki xor jamoasiga xor xonandasi sifatida ish qidirib borgan. Biroq, tinglov davomida kompozitorning ovozi mutlaqo yo‘qligi va uning qo‘shiqchilik qobiliyati hatto xor uchun ham еtarli emasligi ma’lum bo‘lgan. Vagnerning Britaniyadagi chiqishlari chog‘ida ko‘plab san’at ixlosmandlari uning Betxoven asarlarini yoddan dirijyorlik qilayotganidan g‘azablanishdi. Bu buyuk bastakorni mensimaslik deb hisoblangan va Rixardga tanbeh berilgan. Keyingi spektaklda partitura dirijyorning oldida edi va undan keyin ular maqtashni boshladilar va orkestr ancha yaxshi yangradi. Darhaqiqat, Vagner musiqa pyupitrida butunlay boshqacha asar partiturasini qo‘ygan va bundan tashqari partitura ham teskari joylashgan edi, Rixard esa odatdagidek asarni yoddan dirijyorlik qilgan. Vagner har doim o‘z operalari uchun librettoni mustaqil ravishda o‘zi yozga va boshqa mualliflarning uning matnlaridan foydalanish bo‘yicha takliflariga hech qachon rozi bo‘lmagan. Vagnerning iste’dodi uzoq vaqt davomida vatani Germaniyada tan olinmagan. Bir kuni Vena shahrida tomoshabinlardan biri bastakordan “musiqangiz o‘zingizga juda baland tuyulmayabdimi? , deb so‘rashga jur’at etdi. "Bularning barchasi- Germaniya meni eshitishi uchundir!" – degan ekan Vagner baland ovozda. Venadagi "Valkiriya" operasining taqdimoti uchun, sahnada paydo bo‘lishi kerak bo‘lgan qora otlar kerak edi. O‘rgatilgan barcha otlar rangi kulrang bo‘lib chiqdi. Vagner g‘azablandi va taqdimotni bekor qilish bilan tahdid qildi. Keyin lavozimli kishilardan biri nostandart еchimni taklif qildi - otlarni qora rangga bo‘yash lozim. Opera muvaffaqiyatli o‘tdi va Vagner zukko odamga samimiy minnatdorchilik bildirdi. Vagnerning opera janridagi yangiliklarini Ferens List kabi mashhur zamondosh qo‘llab-quvvatladi, u Rixardning qaynotasi edi. List tomonidan yaratilgan Veymar musiqa maktabi bugungi kungacha Vagner ijodining asosiy tayanchi hisoblanadi. U еrda tahsil olgan ko‘plab yosh iste’dodlar musiqachi uchun mavjud bo‘lgan ekspressivlik usullarini yaxshilash istagini qabul qildilar va Vagnerga taqlid qildilar, uning ijodidan ilhomlanganlar ro‘yxatida ko‘plab mashhur bastakorlar ham bor. Biroq, har qanday katta yutuq singari, Vagner islohoti, tarafdorlardan tashqari, umumiy nomi "anti-Vagnerlar" bo‘lgan ashaddiy raqiblarni ham uchratish mumkin. Bu oqimni Brams va Ganslik kabi vakillar musiqa o‘z-o‘zini to‘liq ta’minlaydigan va qo‘shimcha ifoda vositalariga muhtoj bo‘lmagan san’at ekanligini ta’kidladilar. buyuk bastakorni mensimaslik deb hisoblangan va Rixardga tanbeh berilgan. Keyingi spektaklda partitura dirijyorning oldida edi va undan keyin ular maqtashni boshladilar va orkestr ancha yaxshi yangradi. Darhaqiqat, Vagner musiqa pyupitrida butunlay boshqacha asar partiturasini qo‘ygan va bundan tashqari partitura ham teskari joylashgan edi, Rixard esa odatdagidek asarni yoddan dirijyorlik qilgan. Vagner har doim o‘z operalari uchun librettoni mustaqil ravishda o‘zi yozga va boshqa mualliflarning uning matnlaridan foydalanish bo‘yicha takliflariga hech qachon rozi bo‘lmagan. Vagnerning iste’dodi uzoq vaqt davomida vatani Germaniyada tan olinmagan. Bir kuni Vena shahrida tomoshabinlardan biri bastakordan “musiqangiz o‘zingizga juda baland tuyulmayabdimi? , deb so‘rashga jur’at etdi. "Bularning barchasi- Germaniya meni eshitishi uchundir!" – degan ekan Vagner baland ovozda. Venadagi "Valkiriya" operasining taqdimoti uchun, sahnada paydo bo‘lishi kerak bo‘lgan qora otlar kerak edi. O‘rgatilgan barcha otlar rangi kulrang bo‘lib chiqdi. Vagner g‘azablandi va taqdimotni bekor qilish bilan tahdid qildi. Keyin lavozimli kishilardan biri nostandart еchimni taklif qildi - otlarni qora rangga bo‘yash lozim. Opera muvaffaqiyatli o‘tdi va Vagner zukko odamga samimiy minnatdorchilik bildirdi. Vagnerning opera janridagi yangiliklarini Ferens List kabi mashhur zamondosh qo‘llab-quvvatladi, u Rixardning qaynotasi edi. List tomonidan yaratilgan Veymar musiqa maktabi bugungi kungacha Vagner ijodining asosiy tayanchi hisoblanadi. U еrda tahsil olgan ko‘plab yosh iste’dodlar musiqachi uchun mavjud bo‘lgan ekspressivlik usullarini yaxshilash istagini qabul qildilar va Vagnerga taqlid qildilar, uning ijodidan ilhomlanganlar ro‘yxatida ko‘plab mashhur bastakorlar ham bor. Biroq, har qanday katta yutuq singari, Vagner islohoti, tarafdorlardan tashqari, umumiy nomi "anti-Vagnerlar" bo‘lgan ashaddiy raqiblarni ham uchratish mumkin. Bu oqimni Brams va Ganslik kabi vakillar musiqa o‘z-o‘zini to‘liq ta’minlaydigan va qo‘shimcha ifoda vositalariga muhtoj bo‘lmagan san’at ekanligini ta’kidladilar. Shunga qaramay, Vagner asarlari Yevropada romantizm rivojlanishining eng yuqori bosqichi va shu bilan birga musiqadagi keyingi modernistik harakatlar uchun asos sifatida tan olingan. Vagner tomonidan qo‘llaniladigan yangiliklar bugungi kunda operaning tanish tamoyillariga aylandi. Rixard Vagnerning shaxsiyati uning tarjimai holi va e’tiqodlari bilan hech bo‘lmaganda ozgina tanish bo‘lgan har bir kishida juda noaniq reaksiyalarini keltirib chiqaradi. U obro‘-e’tiborli mansabdorlarning xotinlari bilan ishqiy munosabatda bo‘lib, andishalik bilan ajralib turmagan va o‘zining yaqin do‘sti hisoblangan Gans fon Byulovning rafiqasi Kozimani o‘zi bilan ergashtirib ketdi. Vagner o‘zining teatri loyihasini myunxenlik arxitektordan o‘zlashtirib olgan va hatto bu loyiha uchun uning roziligini olishni zarur deb hisoblamagan. Vagner juda shov-shuvli siyosiy qarashlarga ega, qizg‘in millatparast edi, shuningdek, Bavariya qirolining davlat ishlariga ta’sir o‘tkazishga ham harakat qilgan. Biroq, Vagnerning jahon klassik musiqasi uchun qilgan ishlarini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Vagner hashamatni yaxshi ko‘rardi. Qimmatbaho mebellar, olijanob matolar - ipak, parcha va baxmal, sifatli qog‘oz va yozish uchun eng nafis qalamlarni lozim ko‘rar edi. Bularning barchasi uning ijodi uchun haqiqatan ham zarur edi. bularning barchasi uchun boshqalar pul to‘lashini u mutlaqo odatiy hol deb hisoblar edi. Rixard Vagner o‘ziga ishonchsizlikdan hech qachon aziyat chekmagan. Kozima venger bastakori va pianinochi Ferens Listning qizi edi. 1857 yilda u dirijyor Gans fon Byulovga turmushga chiqdi, uning ikki farzandi bor edi. 1863 yilda Kozima Vagner bilan ishqiy munosabatlarni boshladi va 1870 yilda ular turmush qurishdi. Rixard bilan Kozima kompozitorning operalarini niyatlariga to‘liq mos ravishda sahnalashtirish uchun mo‘ljallangan Bayroyt festivaliga asos soldilar. 1883 yilda Vagner vafotidan so‘ng, Kozima Bayroyt festivalini o‘z zimmasiga oldi va umrining qolgan qismini uning merosini saqlash va nishonlashga bag‘ishladi. Kozima Vagner bastakorning asl g‘oyalariga amal qilish zarurligiga ishonch hosil qilar va har qanday teatr yangiliklariga qarshi chiqar edi. Bu yondashuv 1907 yilda Kozima festival rahbariyatidan ketganidan keyin uning vorislari tomonidan Shunga qaramay, Vagner asarlari Yevropada romantizm rivojlanishining eng yuqori bosqichi va shu bilan birga musiqadagi keyingi modernistik harakatlar uchun asos sifatida tan olingan. Vagner tomonidan qo‘llaniladigan yangiliklar bugungi kunda operaning tanish tamoyillariga aylandi. Rixard Vagnerning shaxsiyati uning tarjimai holi va e’tiqodlari bilan hech bo‘lmaganda ozgina tanish bo‘lgan har bir kishida juda noaniq reaksiyalarini keltirib chiqaradi. U obro‘-e’tiborli mansabdorlarning xotinlari bilan ishqiy munosabatda bo‘lib, andishalik bilan ajralib turmagan va o‘zining yaqin do‘sti hisoblangan Gans fon Byulovning rafiqasi Kozimani o‘zi bilan ergashtirib ketdi. Vagner o‘zining teatri loyihasini myunxenlik arxitektordan o‘zlashtirib olgan va hatto bu loyiha uchun uning roziligini olishni zarur deb hisoblamagan. Vagner juda shov-shuvli siyosiy qarashlarga ega, qizg‘in millatparast edi, shuningdek, Bavariya qirolining davlat ishlariga ta’sir o‘tkazishga ham harakat qilgan. Biroq, Vagnerning jahon klassik musiqasi uchun qilgan ishlarini e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydi. Vagner hashamatni yaxshi ko‘rardi. Qimmatbaho mebellar, olijanob matolar - ipak, parcha va baxmal, sifatli qog‘oz va yozish uchun eng nafis qalamlarni lozim ko‘rar edi. Bularning barchasi uning ijodi uchun haqiqatan ham zarur edi. bularning barchasi uchun boshqalar pul to‘lashini u mutlaqo odatiy hol deb hisoblar edi. Rixard Vagner o‘ziga ishonchsizlikdan hech qachon aziyat chekmagan. Kozima venger bastakori va pianinochi Ferens Listning qizi edi. 1857 yilda u dirijyor Gans fon Byulovga turmushga chiqdi, uning ikki farzandi bor edi. 1863 yilda Kozima Vagner bilan ishqiy munosabatlarni boshladi va 1870 yilda ular turmush qurishdi. Rixard bilan Kozima kompozitorning operalarini niyatlariga to‘liq mos ravishda sahnalashtirish uchun mo‘ljallangan Bayroyt festivaliga asos soldilar. 1883 yilda Vagner vafotidan so‘ng, Kozima Bayroyt festivalini o‘z zimmasiga oldi va umrining qolgan qismini uning merosini saqlash va nishonlashga bag‘ishladi. Kozima Vagner bastakorning asl g‘oyalariga amal qilish zarurligiga ishonch hosil qilar va har qanday teatr yangiliklariga qarshi chiqar edi. Bu yondashuv 1907 yilda Kozima festival rahbariyatidan ketganidan keyin uning vorislari tomonidan kuzatila boshladi. Shu sababli Kozima erining millatchi va antisemitizm qarashlarini qo‘llab-quvvatlagani sababli, uning merosi bahsli bo‘lib kelgan. Dunyoga mashhur nemis qal’asi Noyshvaynshteyn qisman ushbu Rixard Vagner sharafiga qurilgan. Qirol Lyudvig II buyrug‘i bilan qad rostlagan Noyshvaynshteyn qal’asi juda ham mahobatlidir. Lyudvig II Vagner ijodining ashaddiy muxlisi bo‘lgan, doimo uni moliyaviy qo‘llab-quvvatlab kelgan. Noyshvaynshteynning tashqi va ichki ko‘rinishi asosan Vagner asarlari qahramonlari bilan bezattirgan. Butun umri davomida bastakor Vagner yahudiylarga qarshi bo‘lgan, bu xalqni har tomonlama yomonlagan va kelib chiqishi yahudiy bo‘lganligi sababli mashhur "to‘y marshi" ning yaratuvchisi Feliks Mendelsonni nafrat bilan gapirgan. Vagnerning 1850 yilda "Erkin fikrlovchi" taxallusi ostida nashr etilgan "Musiqadagi yahudiylik" maqolasi g‘azab bo‘ronini keltirib chiqardi. Rossiyada ushbu nashr ekstremistik material sifatida tan olingan va tarqatilishi ta’qiqlangan. Qisqa vaqt ichida Richard Vagner buddizm dini bilan qiziqdi. Uning bu o‘tkinchi ishtiyoqi uning mashhur "Tristan va Izolda" operasining uslubiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Germaniyaning Bayroyt shahridagi festival teatri Bavariya qiroli Lyudvig II mablag‘i hisobidan qurilgan. Bugungi kunda Vagner operalari har yili shaharda ushbu bastakor tomonidan asos solingan Bayrroyt musiqa festivaliga mezbonlik qilganda har doim ijro etiladi. Festival davomida faqat uning asarlari ijro etiladi. Vagnerning "Nyurnbergskie meysterzingerы" operasi dunyodagi eng uzun klassik opera bo‘lib, besh va chorak soat davom etadi. Uning boshqa operasi “Sumerki bogov”dagi ariya esa dunyodagi eng uzun yakkaxon ariya sifatida Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan. Uning davomiyligi 14 daqiqa 46 soniyaga еtadi. RIXARD VAGNER OPERALARI: "Феи" (1833). "Запрет любви" или "Палермская послушнитса" (1836). kuzatila boshladi. Shu sababli Kozima erining millatchi va antisemitizm qarashlarini qo‘llab-quvvatlagani sababli, uning merosi bahsli bo‘lib kelgan. Dunyoga mashhur nemis qal’asi Noyshvaynshteyn qisman ushbu Rixard Vagner sharafiga qurilgan. Qirol Lyudvig II buyrug‘i bilan qad rostlagan Noyshvaynshteyn qal’asi juda ham mahobatlidir. Lyudvig II Vagner ijodining ashaddiy muxlisi bo‘lgan, doimo uni moliyaviy qo‘llab-quvvatlab kelgan. Noyshvaynshteynning tashqi va ichki ko‘rinishi asosan Vagner asarlari qahramonlari bilan bezattirgan. Butun umri davomida bastakor Vagner yahudiylarga qarshi bo‘lgan, bu xalqni har tomonlama yomonlagan va kelib chiqishi yahudiy bo‘lganligi sababli mashhur "to‘y marshi" ning yaratuvchisi Feliks Mendelsonni nafrat bilan gapirgan. Vagnerning 1850 yilda "Erkin fikrlovchi" taxallusi ostida nashr etilgan "Musiqadagi yahudiylik" maqolasi g‘azab bo‘ronini keltirib chiqardi. Rossiyada ushbu nashr ekstremistik material sifatida tan olingan va tarqatilishi ta’qiqlangan. Qisqa vaqt ichida Richard Vagner buddizm dini bilan qiziqdi. Uning bu o‘tkinchi ishtiyoqi uning mashhur "Tristan va Izolda" operasining uslubiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Germaniyaning Bayroyt shahridagi festival teatri Bavariya qiroli Lyudvig II mablag‘i hisobidan qurilgan. Bugungi kunda Vagner operalari har yili shaharda ushbu bastakor tomonidan asos solingan Bayrroyt musiqa festivaliga mezbonlik qilganda har doim ijro etiladi. Festival davomida faqat uning asarlari ijro etiladi. Vagnerning "Nyurnbergskie meysterzingerы" operasi dunyodagi eng uzun klassik opera bo‘lib, besh va chorak soat davom etadi. Uning boshqa operasi “Sumerki bogov”dagi ariya esa dunyodagi eng uzun yakkaxon ariya sifatida Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan. Uning davomiyligi 14 daqiqa 46 soniyaga еtadi. RIXARD VAGNER OPERALARI: "Феи" (1833). "Запрет любви" или "Палермская послушнитса" (1836). "Риенси" (1840). "Летучий Голландес" (1841). "Тангейзер" (1845). "Лоенгрин" (1848). Тетралогия (трилогия с прологом), "Торжественное ссеническое представление" - "Колсо нибелунга" (1848-1874, премера 1876): Пролог "Золото Рейна" (1854). Ден первый "Валкирия" (1856). Ден второй "Зигфрид" (1869). Ден третий "Сумерки богов" (другие переводы: "Закат богов", "Гибел богов"; 1874). "Тристан и Изолда" (1859). "Нюрнбергские майстерзингеры" (1867). "Парсифал" Торжественная ссеническая мистерия (1882). "Риенси" (1840). "Летучий Голландес" (1841). "Тангейзер" (1845). "Лоенгрин" (1848). Тетралогия (трилогия с прологом), "Торжественное ссеническое представление" - "Колсо нибелунга" (1848-1874, премера 1876): Пролог "Золото Рейна" (1854). Ден первый "Валкирия" (1856). Ден второй "Зигфрид" (1869). Ден третий "Сумерки богов" (другие переводы: "Закат богов", "Гибел богов"; 1874). "Тристан и Изолда" (1859). "Нюрнбергские майстерзингеры" (1867). "Парсифал" Торжественная ссеническая мистерия (1882).