VOKAL-XOR MALAKALARI VA ULARNING AHAMIYATI

Yuklangan vaqt

2024-09-10

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

5

Faytl hajmi

30,5 KB


1 VOKAL-XOR MALAKALARI VA ULARNING AHAMIYATI REJA: 1. Vokal – xor malakalari haqida ma’lumot 2. Vokal-xor malakalarining turlari 3. Musiqa darsida vokal-xor malakalarining roli 4. Ashulachilik apparatining tuzilishi va ovoz hosil qilish. Ma’ruza matni Xor bo’lib kuylash murakkab psixologik-fiziologik jarayon hisoblanadi. Musiqa madaniyati darslarida vokal-xor ishlari, o’quvchilarni ahloqiy-estetik tarbiyasi o’qitishning eng faol shaklidir. Xor bo’lib qo’shiq kuylash o’quvchilarning diqqat e’tiborini kuchaytiradi, xotirasi, nutqi rivojlaniradi, ovoz diapazoni kengayiradi, musiqiy o’quvi o’stiradi, mutatsiya davri yengil o’tadi, dunyoqarashi yildan-yilga shakllanib boradi. Vokal-xor malakalari musiqa darsida muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, xor mashg’ulotlarida o’quvchilarning diqqat-e’tibori, ongliligi va aktivligi oshadi, musiqiy xotirasi yaxshi rivojlanadi va o’rgangan qo’shiqlarini ijro etganda, zavqlanish hissi paydo bo’ladi. Qo’shiq kuylaganda, ijodiy ijrochilik hamkorligi kuchayadi va do’stona jamoaga birlashadi. Vokal-xor malakalari yordamida o’quvchilar, qo’shiqni so’z ma’nosi va musiqa ohangini chuqur idrok etadilar va asarni mazmuni orqali hayotni o’rganadilar. Юqorida bayon etilgan natijalarga erishish uchun quyidagi vokal-xor malakalarini shakllantirib borish va xor bo’lib kuylaganda bunga qattiq rioya qilish shart. CHunki aynan vokal-xor malakalari vositasi bilangina yoqimli va ohangdosh, sof xor jarangdorligiga erishish mumkin. Vokal-xor malakalari 6 (olti) turga bo’linadi: 1 VOKAL-XOR MALAKALARI VA ULARNING AHAMIYATI REJA: 1. Vokal – xor malakalari haqida ma’lumot 2. Vokal-xor malakalarining turlari 3. Musiqa darsida vokal-xor malakalarining roli 4. Ashulachilik apparatining tuzilishi va ovoz hosil qilish. Ma’ruza matni Xor bo’lib kuylash murakkab psixologik-fiziologik jarayon hisoblanadi. Musiqa madaniyati darslarida vokal-xor ishlari, o’quvchilarni ahloqiy-estetik tarbiyasi o’qitishning eng faol shaklidir. Xor bo’lib qo’shiq kuylash o’quvchilarning diqqat e’tiborini kuchaytiradi, xotirasi, nutqi rivojlaniradi, ovoz diapazoni kengayiradi, musiqiy o’quvi o’stiradi, mutatsiya davri yengil o’tadi, dunyoqarashi yildan-yilga shakllanib boradi. Vokal-xor malakalari musiqa darsida muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, xor mashg’ulotlarida o’quvchilarning diqqat-e’tibori, ongliligi va aktivligi oshadi, musiqiy xotirasi yaxshi rivojlanadi va o’rgangan qo’shiqlarini ijro etganda, zavqlanish hissi paydo bo’ladi. Qo’shiq kuylaganda, ijodiy ijrochilik hamkorligi kuchayadi va do’stona jamoaga birlashadi. Vokal-xor malakalari yordamida o’quvchilar, qo’shiqni so’z ma’nosi va musiqa ohangini chuqur idrok etadilar va asarni mazmuni orqali hayotni o’rganadilar. Юqorida bayon etilgan natijalarga erishish uchun quyidagi vokal-xor malakalarini shakllantirib borish va xor bo’lib kuylaganda bunga qattiq rioya qilish shart. CHunki aynan vokal-xor malakalari vositasi bilangina yoqimli va ohangdosh, sof xor jarangdorligiga erishish mumkin. Vokal-xor malakalari 6 (olti) turga bo’linadi:
2 1. Darsda qo’shiq kuylash holati 2. Ashulachilik nafasi 3. Ovoz hosil qilish 4. Sozlanish 5. Ansamblь 6. Talaffuz. 1. Qo’shiq kuylash holati, deganda darsda o’quvchilarning o’tirishi va turish holati nazarda tutiladi. O’tirib yoki turib kuylaganda bosh, qo’l va oyoqlarni qanday tutish lozimligi haqida o’quvchilarga tushuntirish va doimo nazorat qilib, eslatib turishdan iboratdir. Mazkur malakaning qoidalari gavdani qiyshaytirmasdan to’g’ri turish, o’tirib kuylaganda parta suyanchig’iga suyanmasdan, yelkalarni yengil kerib, iyakni ortiqcha ko’tarmasdan, bo’yin va boshni to’g’ri ushlash, qo’llarni erkin pastga tushirish va kaftlarni tizzalar ustiga yengil qo’yib engashmasdan o’tirish va oyoqlarni yelka kengligida erkin kuylash kabi holatlardan iboratdir. 2. Ashulachilik nafasi. Ma’lumki kuylashdagi nafas bilan fiziologik nafas o’rtasida ma’lum darajada farq bor. Fiziologik nafas bola tug’ilgan kundan tabiiy holda hayotining oxirigacha amal qila boshlaydi va aniq bir ritmdan ma’lum bir vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Ashula aytishdagi nafas esa qo’shiq xarakteriga qarab, tez, qisqa vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Nafas olish va uni chiqarish qo’shiq jumlasining cho’zimiga, sur’atiga va harakterining ifodalanishiga qarab cho’ziladi. Sun’iy nafasdan aktyorlar, suhandonlar va qo’shiqchilar foydalanadilar. SHuningdek, sun’iy ya’ni ehtiyojga qarab olinadigan nafas, ashulachilik nafasi deyiladi. Ashulachilik nafasining quyidagi turlari mavjud: ko’krak nafasi; diaffragma nafasi; qorin nafasi. Kichik bolalarning ko’krak nafasi hali tor, qisqa ekanligi sababli, ular nafasni ko’krak bilan oladilar, shu bois ashula aytganlarida yelkalarini ko’tarib, shoshilib va qo’shiq jumlasini, so’zini bo’lib nafas olishlari tabiiydir. SHuning uchun bolalarning yelkalarni ko’tarmasdan, osoyishta, vazmin nafas olishi va uni qo’shiq jumlasining oxiriga qadar bir maromda yetkazish, ayniqsa so’zni bo’lib nafas olmaslikni o’rgatib borishi lozim. Nafas olish malakasini ustida ishlash jarayonida bolalar diqqatini 2 1. Darsda qo’shiq kuylash holati 2. Ashulachilik nafasi 3. Ovoz hosil qilish 4. Sozlanish 5. Ansamblь 6. Talaffuz. 1. Qo’shiq kuylash holati, deganda darsda o’quvchilarning o’tirishi va turish holati nazarda tutiladi. O’tirib yoki turib kuylaganda bosh, qo’l va oyoqlarni qanday tutish lozimligi haqida o’quvchilarga tushuntirish va doimo nazorat qilib, eslatib turishdan iboratdir. Mazkur malakaning qoidalari gavdani qiyshaytirmasdan to’g’ri turish, o’tirib kuylaganda parta suyanchig’iga suyanmasdan, yelkalarni yengil kerib, iyakni ortiqcha ko’tarmasdan, bo’yin va boshni to’g’ri ushlash, qo’llarni erkin pastga tushirish va kaftlarni tizzalar ustiga yengil qo’yib engashmasdan o’tirish va oyoqlarni yelka kengligida erkin kuylash kabi holatlardan iboratdir. 2. Ashulachilik nafasi. Ma’lumki kuylashdagi nafas bilan fiziologik nafas o’rtasida ma’lum darajada farq bor. Fiziologik nafas bola tug’ilgan kundan tabiiy holda hayotining oxirigacha amal qila boshlaydi va aniq bir ritmdan ma’lum bir vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Ashula aytishdagi nafas esa qo’shiq xarakteriga qarab, tez, qisqa vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Nafas olish va uni chiqarish qo’shiq jumlasining cho’zimiga, sur’atiga va harakterining ifodalanishiga qarab cho’ziladi. Sun’iy nafasdan aktyorlar, suhandonlar va qo’shiqchilar foydalanadilar. SHuningdek, sun’iy ya’ni ehtiyojga qarab olinadigan nafas, ashulachilik nafasi deyiladi. Ashulachilik nafasining quyidagi turlari mavjud: ko’krak nafasi; diaffragma nafasi; qorin nafasi. Kichik bolalarning ko’krak nafasi hali tor, qisqa ekanligi sababli, ular nafasni ko’krak bilan oladilar, shu bois ashula aytganlarida yelkalarini ko’tarib, shoshilib va qo’shiq jumlasini, so’zini bo’lib nafas olishlari tabiiydir. SHuning uchun bolalarning yelkalarni ko’tarmasdan, osoyishta, vazmin nafas olishi va uni qo’shiq jumlasining oxiriga qadar bir maromda yetkazish, ayniqsa so’zni bo’lib nafas olmaslikni o’rgatib borishi lozim. Nafas olish malakasini ustida ishlash jarayonida bolalar diqqatini
3 ovozlarning kuychan, ravon, yoqimli jaranglashiga jalb etiladi. Buning uchun gulni hidlagandek osoyishta va shovqinsiz nafas olishga o’rgatiladi. Ana shu malakani amalga oshirishda darsliklarda, qo’llanmalarda tavsiya etilgan vokal-xor mashqlarini kuylash, bolalar xorlarida ijro etilgan qo’shiqlarni magnit tasmalari orqali tinglash kabi amaliy mashg’ulotlarda shakllantirib boriladi. Bolalar mashq va qo’shiqlarni kuylaganda o’qituvchining qo’l ishoralarga qarab nafas olishga va uni tejab, rasamati bilan jumla oxirigacha yetkazishga odatlanib borishadi. Ayniqsa, dirijyorlik holatlari «diqqat», «auf», «ijroni boshlash», «ijroni tugatish»larga rioya etib kuylashga o’rgatish nafasini rejaga solish uchun muhimdir. Bolalar nafasining hajmi imkoniyatlarini hisobga olgan holda mashq va qo’shiqlarda nafas olish joylari oldindan belgilab qo’yiladi va ularni o’rgatish jarayonida amalga oshiradi. Ovoz hosil qilish. Ovozni vujudga kelishi murakkab psixologik, fiziologik jarayondir. U ovoz apparati (kekirdak, hiqildoq) va uning ichidagi konussimon ikkita ovoz pardasining nafas (o’pka, traxeyalar, ko’krak qismi) va eshituv apparatlarining birgalikdagi amaliyotida hosil bo’ladi. Tomoqda hosil bo’lgan tovush kuchsiz va xishillab, sadolanib chiqadi, uning nutq apparati ayniqsa burun bo’shlig’i orqali tebranishi kuchayadi va o’ziga xos tembr va jarangdorlik xususiyatiga ega bo’ladi. To’rt organ – nafas, ovoz, nutq va eshituv apparatining o’zaro faoliyatidagi musiqiy oxangga qo’yiladigan ovoz-ashulachilik ovozi deb ataladi. 1-sinfda o’quvchilarning ovozni zo’riqtirmasdan kuylatish uchun ashula aytishi primar (solь1-lya1) bo’ladi, ishchi diapazoni (mi1-si1). Umumiy diapazon (re1-do2) bo’lib, bunga me’yorida amal qilish lozim. Bolalar bosh rezanatoriga asoslangan falьtsetga yaqin ovozda kuylaydilar. Bolalarni kuylatganda faqat юmshoq attaka bilan boshlash lozim, hech qachon qo’shiqni qattiq attaka bilan boshlamaslik kerak. Buni o’qituvchi nazorat qilib borishi shart. Sozlanish. 3 ovozlarning kuychan, ravon, yoqimli jaranglashiga jalb etiladi. Buning uchun gulni hidlagandek osoyishta va shovqinsiz nafas olishga o’rgatiladi. Ana shu malakani amalga oshirishda darsliklarda, qo’llanmalarda tavsiya etilgan vokal-xor mashqlarini kuylash, bolalar xorlarida ijro etilgan qo’shiqlarni magnit tasmalari orqali tinglash kabi amaliy mashg’ulotlarda shakllantirib boriladi. Bolalar mashq va qo’shiqlarni kuylaganda o’qituvchining qo’l ishoralarga qarab nafas olishga va uni tejab, rasamati bilan jumla oxirigacha yetkazishga odatlanib borishadi. Ayniqsa, dirijyorlik holatlari «diqqat», «auf», «ijroni boshlash», «ijroni tugatish»larga rioya etib kuylashga o’rgatish nafasini rejaga solish uchun muhimdir. Bolalar nafasining hajmi imkoniyatlarini hisobga olgan holda mashq va qo’shiqlarda nafas olish joylari oldindan belgilab qo’yiladi va ularni o’rgatish jarayonida amalga oshiradi. Ovoz hosil qilish. Ovozni vujudga kelishi murakkab psixologik, fiziologik jarayondir. U ovoz apparati (kekirdak, hiqildoq) va uning ichidagi konussimon ikkita ovoz pardasining nafas (o’pka, traxeyalar, ko’krak qismi) va eshituv apparatlarining birgalikdagi amaliyotida hosil bo’ladi. Tomoqda hosil bo’lgan tovush kuchsiz va xishillab, sadolanib chiqadi, uning nutq apparati ayniqsa burun bo’shlig’i orqali tebranishi kuchayadi va o’ziga xos tembr va jarangdorlik xususiyatiga ega bo’ladi. To’rt organ – nafas, ovoz, nutq va eshituv apparatining o’zaro faoliyatidagi musiqiy oxangga qo’yiladigan ovoz-ashulachilik ovozi deb ataladi. 1-sinfda o’quvchilarning ovozni zo’riqtirmasdan kuylatish uchun ashula aytishi primar (solь1-lya1) bo’ladi, ishchi diapazoni (mi1-si1). Umumiy diapazon (re1-do2) bo’lib, bunga me’yorida amal qilish lozim. Bolalar bosh rezanatoriga asoslangan falьtsetga yaqin ovozda kuylaydilar. Bolalarni kuylatganda faqat юmshoq attaka bilan boshlash lozim, hech qachon qo’shiqni qattiq attaka bilan boshlamaslik kerak. Buni o’qituvchi nazorat qilib borishi shart. Sozlanish.