Xalqaro iqtisodiy integratsiya va xalqaro valyuta munosabatlari Xalqaro mehnat taqsimoti davlatlar o‘rtasida mehnatning ijtimoiy-hududiy taqsimotining darajasi hisoblanadi. U alohida bir davlatlar ishlab chiqarishlarining ixtisoslashuvigaasoslanadi. Xalqaro iqtisodiy integratsiya(x.i.t.)- bu milliy xo`jaliklar (davlatlar) o`rtasida ko`p tomonlama o`zaro barqaror aloqalarning rivojlanishi va mehnat taqsimoti negizida yuzaga kelgan mamlakatlarning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, va madaniy jihatdan birlashuvi. Makro miqyosdagi integratsionjarayonlar davlatlararo darajada integratsiya davlatlar iqtisodiy birlashmalarining shakllanishi hamda iqtisodiy siyosatlarning kelishuvi asosida amalga oshadi. Mikro miqyosdagi integratsionjarayonlar bir-biriga hududiy jihatdan yaqin joylashgan mamlakatlarning xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning kapitallarini o’zaro ta’sir doirasi orqali amalga oshiriladi. Ya’ni, ushbu davlatlar o’rtasida integratsion jarayonlar iqtisodiy bitimlartizimining shakllanishi, kichik shahobchalar, sho’’ba korxonalar tashkil etilishi orqali yuz beradi. Tashkil topgan korxona va firmalar o’rtasidagi o’zaro iqtisodiy aloqalarning tez rivojlanishi tovar almashuvini,xizmat sohalarini, kapital va ishchi kuchining mamlakatlararo erkin harakatini ta’minlashga, ijtimoiy – iqtisodiy va ilmiy-texnologik, tashqi iqtisodiy va mudofaa, moliyaviy va valyuta sohasida yagona siyosatni o’tkazish zaruriyati tug’iladi. Yagonavalyuta va moliyaviy fondlar, infratuzilmalar va umumiy davlatlararo boshqaruv organlariga ega bo’lgan iqtisodiy majmualar yaratiladi. Ishlab chiqarishni ko`paytirish bn bozorlarni kengaytirish, transaksion xarajatlarni kamytirish va bq. Qulay tashqi iqtisodiy va siyosiy muhitni yaratish; Savdo siyosatidagi vazifalarni hal qilish Iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta qurishga ko`maklashish; Mintaqaviy raqobat ustunligini shakllantirish; Hozirgi davrda ko`pgina integratsion birlashmalar o`z oldiga quyidagi maqsadlarni qo`yadilar … Integratsiya - jahon mamlakatlari o’rtasida yangi tovarlar oqimini shakllantirish orqali "resurslar cheklanganligi" muammosini bartaraf etish yo’li. … Bu orqali jahon mamlakatlarida nisbatan serxarajat tovarlar ishlab chiqarishga chek qo’yilib, texnologik ayirboshlashni kengaytirish imkoniyatini beradi, ya’ni, ITTKIga xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Integratsiya - bu ishlab chiqarishni barqaror o’sishi, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy barqarorlik kabi maqsadlarga yengilroq va tezroq erishish imkoniyatini beradi. Integratsiya - bu hududiy miqyosda sifat jihatdan yangi iqtisodiy muhitni yaratish yo’li orqali milliy xo’jalik komplekslarining o’zaro yaqinlashishi va bir- biriga kirib borishi jarayonidir. Xalqaro iqtisodiy integratsiya–bu turli mamlakatlar iqtisodiy aloqalarining barqarorlashib, chuqurlashib rivojlanishi, ular xo’jaliklarining chambarchas birlashish jarayonlaridir. Xalqaro mehnat taqsimoti tushunchasi Jahon xo‘jaligi tizimining moddiy asosi bo‘lib, xalqaro mehnat taqsimoti (XMT) hisoblanadi. Xalqaro mehnat taqsimoti - bu alohida mamlakatlarda u yoki bu tovarlarni ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishni nafaqat o‘z mamlakatida, balki boshqa mamlakatlarda ham amalga oshirishni ko‘zda tutadi. Ishlab chiqarish baynalminal (internatsional) tashkil qilishning ushbu shakli u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarishni qulay iqtisodiy ixtisoslashtirishda va o‘zaro almashinishda ayrim mamlakatlarga qo‘l keladi. Xalqaro mehnat taqsimoti mohiyati ishlab chiqarishning yagona ikki tarikibiy qismini ajratishda (uning xalqaro ixtisoslashuvi) va uning birlashuvi (ishlab chiqarishni xalqaro koooperatsiyalash)da namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, xalqaro ixtisoslashuv va ishlab chiqarishni kooperatsiyalash xalqaro mehnat taqsimoti shakllari paydo bo‘lishi sifatida maydonga chiqadi. Ishlab chiqarishni kooperatsiyalash xalqaro mehnat taqsimotining paydo bo‘lish bosh shakli hisoblanadi. O‘z navbatida kooperatsiyalash ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishga asoslanadi. Xalqaro mehnat taqsimoti shakllari va turlari Xalqaro ixtisoslashuv va xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyasi xalqaro mehnat taqsimotning mazmun mohiyatini, shakllarini amalga oshirishni belgilovchi mezonlardir. Ishlab chiqarishni xalqaro ixtisoslashtirish davlatlar o‘rtasida mehnat taqsimotining shakli bo‘lib, u bir turdagi tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlarni mamlakat ichki iste’molidan ortib ishlab chiqarishni markazlashgan asosda o‘sib borishi tushuniladi. Qaysikim, alohida davlatlar konkret tovarlar va xizmatlar (an’anaga ko‘ra, ishlab chiqarish quvvati, kadrlar malakasi, tabiiy resurslar, milliy daromad darajasi, ichki bozor hajmini kengaytirish, mavjud va yangi iqtisodiy aloqalar bilan) ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. Ishlab chiqarishni xalqaro ixtisoslashtirishning asosiy turlariga buyumlar (tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish), detallar (alohida qismlar va komponentlar ishlab chiqarish) va texnologik (ayrim texnologik jarayonlar va operatsiyalarni amalga oshirish) jarayonlari kiradi. Ishlab chiqarishning xalqaro ixtisoslashuvi ikki yo‘nalish bo‘yicha rivojlanib boradi: • ishlab chiqarishda (tarmoqlararo, ichki tarmoqlar ixtisoslashuvi) alohida korxonalarning ixtisoslashuvi; • xududiy (alohida mamlakatlar ixtisoslashuvi, guruh mamlakatlar, mehnat taqsimoti uchun ma’lum mahsulotlar va ularning qismlarini ishlab chiqaruvchi hududlari). Ishlab chiqarishning xalqaro kooperatsiyalashuvi uzoq oqilona ishlab chiqarish shakli bo‘lib, qaysikim u ixtisoslashgan korxonalar o‘rtasida o‘rnatiladi. Ular esa quyidagi hamkorlik sohalari bo‘yicha ajralib turadi: • Ishlab chiqarishda texnologik hamkorlik qilish (litsenziya berish va mulkdan foydalanish huquqi, loyiha konstruktorlik hujjatlarni, texnologik jarayonlarni, mahsulot sifati, amaldagi korxonalarni modernizatsiya qilish kabilarni kelishib olish va ishlab chiqish, ishlab chiqarishni boshqarish, takomillashtirish, standartlash, sertifikatlash hamda ishlab chiqarish dasturlarini taqsimlash). • Kooperatsiyalashgan mahsulotlami sotish bilan bog‘liq bo‘lgan savdo • iqtisodiy jarayonlari; • Sotishdan keyin texnikaviy xizmat ko‘rsatish. BMT Yevropa kommisiyasi konsepsiyasiga muvofiq sanoat hamkorligi ichida quyidagi shakllar (usullar) ajratiladi: • «Kompensatsiya bitimi»; • Qo‘shma dasturlarni amalga oshirish (ketma-ket va qo‘shma ishlab chiqarish); • Kelishilgan ixtisoslashuv; • Qo‘shma korxona; • Qo‘shma korxonalar shaklidagi kooperatsion hamkorlik; • Korporativ tuzilmalarning transmilliy kooperatsiyasi ishlab chiqarishning xalqaro ixtisoslashuvida ishtirok etishi quyidagi natijalardan iborat bo‘ladi: ■ ishlab chiqarishning xalqaro ixtisoslashuvi chuqurlashadi, oqilona texnika va texnologiyalarni qo‘llash asosida ishlab chiqarish rentabelligi o‘sadi; ■ muhim ilmiy - texnik vazifalarini hal etish imkoniyati tug‘iladi; ■ bir necha mamlakatlardagi sheriklar bilan yangi murakkab turdagi buyuumlar yaratish muddatlari qisqaradi; ■ marketing faoliyati yengillashadi; ■ eksport yo‘llaridagi savdo to‘siqlari aylanib o‘tiladi yoki tuzatiladi; ■ firmen rejalashtirish imkoniyati kengayadi. Jahon iqtisodiyoti taraqqiyotining hozirgi davr bosqichlari axborot texnologiyasiga ega bo‘lgan holda, ishlab chiqarishni yangi texnik baza iqtisodiy tizimiga o‘tkazish bilan harakterlanadi. Jahon iqtisodiyoti aloqalarining yetuklik darajasi tovar aynlanmasi (tovarooborot) va moddiy ishlab chiqarish sur’atlari o‘sishiga nisbatan belgilanadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasida ro‘y berayotgan o‘zgarishlarga tovar