Ilmiybaza.uz XALQARO ISHCHI KUCHI MIGRATSIYASI Ushbu bobda quyidagi bilimlar bayon etilgan:  Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining mohiyati  Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining sabablari va turlari.  Immigratsiya, emigratsiya, migratsion qoldiq, remigratsiya.  Aqlning oqib oʻtishi.  Ishchi kuchi migratsiyasining ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari.  Migratsiyaning rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri  Ishchi kuchi migratsiyasini davlat tomonidan tartibga solish usullar. Ilmiybaza.uz Kirish Dunyo globallashuv jarayoni bilan oʻzgarib bormoqda. Dunyoning turli mintaqalaridagi davlatlar, jamiyatlar, iqtisodiyot va madaniyatlar tobora yaxlitlashib, oʻzaro bogʻliq boʻlib bormoqda. Yangi texnologiyalar kapital, tovarlar, xizmatlar, ma’lumotlar va gʻoyalarning bir mamlakat va qit’adan ikkinchisiga tez oʻtishiga imkon beradi. Bundan tashqari, global iqtisodiyotning kengayishi tufayli millionlab ayollar va erkaklar va ularning farzandlari hayotda yanada yaxshi imkoniyatlarga ega boʻlishmoqda. Hozirgi global pandemik inqiroz bu tafovutlarni yanada kuchaytirib, mehnat dunyosiga qattiq zarba berdi. Natijada, ishsizlar, ishlayotgan kambagʻallar va zaif ish bilan bandlar qatoriga qoʻshilish soni keskin koʻpayishi mumkin. Bir paytlar asosan janubdan shimolga migratsiya oqimi hozirgi kunda rivojlanayotgan dunyo miqyosiga ega boʻldi. Xalqaro migratsiya, shu jumladan tobora koʻpayib borayotgan tartibsiz migratsiya, sanoati rivojlangan mamlakatlarda immigratsiya nazorati kuchayganiga qaramay va tovarlarning, xizmatlarning hamda kapitalning transchegaraviy harakatidan farqli oʻlaroq - uni targʻib qilish boʻyicha birlashgan harakatlarsiz sodir boʻlmoqda. 15.1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining mohiyati, sabablari va turlari Migratsiya soʻzi lotincha «migratio» soʻzidan olingan boʻlib, «koʻchib yurish» ma’nosini bildiradi. Umuman olganda aholi migratsiyasini ichki va tashqi migratsiyaga, tashqi migratsiyani esa migratsiya maqsadidan kelib chiqqan holda turlarga boʻlish mumkin. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasining iqtisodiy sabablarini tadqiq etish uchun xalqaro kapitallar migratsiyasini tahlil etishda qoilaniladigan usullardan foydalanish mumkin. Faraz qilaylik, ishchi kuchi xalqaromigratsiyasining asosiy sababi rivojlangan mamlakatlarda oʻrtacha ish haqi miqdori oʻrtasidagi farq hisoblanadi. Masalan, faqat ikki mamlakat mavjud. Ilmiybaza.uz Birinchi mamlakat LА hajmda mehnat resurslariga ega, ikkinchi mamlakat esa АL1 hajmdagi mehnat resurslariga ega. 15.1-rasm.Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining iqtisodiy sabablari Ikkala mamlakatning mehnat resurslari hajmi birgalikda LL’ni tashkil etadi. S1 va S2 toʻgʻri chiziqlar ishchi kuchidan foydalanib yaratilgan mahsulot hajmi qiymatining oʻsishini ifoda etadi. Аgar ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi mavjud boʻlmasa, unda birinchi mamlakat oʻzidagi mavjud mehnat resurslaridan foydalangan holda LC hajmdagi oʻrtacha ish haqini ta’minlab beradi. Shu tariqa ikkinchi mamlakat ham DD hajmdagi oʻrtacha ish haqini ta’minlab beradi. Birinchi mamlakat mehnat resurslari yaratgan mahsulot hajmi ab-c-d-e-f ni, ikkinchi mamlakatda yaratilgan mahsulot hajmi esa i-j-k ni tashkil etadi. tengsizlik esa birinchi mamlakatda ishchi kuchi LS/LD qiymatining ikkinchi mamlakatga qaraganda pastroq ekanligini koʻrsatadi. Аgar ikkala mamlakat ham ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi yoiidagi toʻsiqlarni olib tashlasa, birinchi mamlakat mehnat resurslarining АBqismi E C c a b R B L’ A S d e h g i k j D F L 1 - mamlakat 2 - mamlakat Ilmiybaza.uz ikkinchi mamlakatga koʻchib oʻtadi. Natijada ikkala mamlakatda ham ish haqi BRdarajada balanslashadi. Bir tomondan birinchi mamlakatda qolgan va ikkinchi mamlakatga koʻchib oʻtgan mehnat resurslari yaratgan mahsulot hajmi a+b+c+d+e+f+h ni, shundan a+b+c+d qismi ushbu mamlakat mehnat resurslari tomonidan, e+f+h qismi esa ikkinchi mamlakatga koʻchib kelgan chet ellik migrantlar tomonidan yaratiladi. Bunda ikkinchi mamlakatga koʻchib kelgan ishchilardan foydalanib yaratilgan mahsulot avvalgi hajmidan hsegmentga koʻproq boiadi. Ishchilarning daromadi a+b+d+e+f+h ni tashkil etib, ishlab chiqarishning qolgan omillarining daromadliligi s segmentga kamayadi. Ikkinchi tomondan esa, birinchi mamlakatdan ikkinchi mamlakatga ishchi kuchining oqib oʻtishi ikki mamlakatda ish haqqining LD dan LF gacha kamayishiga olib keladi. Аmmo ham oʻzidagi ishchi kuchidan ham xorijdan kelgan ishchi kuchidan foydalanish evaziga ikki mamlakatning ichki mahsulotining hajmi i+j+k dan i+j+k+g+h+e+f gacha ortishiga sabab boʻladi. Toʻgʻri h+e+f segmentlar xorijiy ishchilar tomonidan yaratilgan mahsulot hisoblanadi va uning katta qismi daromad soligʻini ayirib tashlangandan keyin birinchi mamlakat ishchilariga ish haqi koʻrinishida berilishi lozim. Natijada ichki ishlab chiqarish hajmining sof oʻsishi faqat ssegmentdan iborat. Ikki mamlakatda oʻrtacha ish haqining pasayishi natijasida bu mamlakat ishchilarining daromadi i+k dan k gacha qisqaradi. Ishlab chiqarishning boshqa omillarining daromadliligi esa idan i+g+j gacha ortadi. Jahon miqyosi nuqtai nazaridan ishchi kuchining bir mamlakatdan boshqasiga koʻchib oʻtishi natijasida ishlab chiqarishning umumiy hajmi (a+b+c+d+e+f) + (k+i+j) dan (a+b+c+d+) + (e+f+g+h+i+j+k) ga qadar ortadi.Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi natijasida xorijga alohida xususiyatga ega boʻlgan tovar — ishchi kuchi koʻchib oʻtadi. Uning boshqa tovarlardan asosiy farqi shundaki, u boshqa tovarlarni ishlab chiqarishda asosiy omil sifatida qatnashadi. Shunday qilib, xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi deganda mehnatga layoqatli aholining bir davlatdan ikkinchi davlatga iqtisodiy va boshqa sabablarga koʻra bir yildan ortiq muddatga koʻchib oʻtishi tushuniladi. Ishchi kuchi migratsiyasi tufayli turli Ilmiybaza.uz mamlakatlardagi ish haqi darajasi oʻrtasidagi farqlar qisqaradi. Ishchi kuchi migratsiyasi natijasida jahon ishlab chiqarish hajmi mehnat resurslarini mintaqalar boʻyicha qayta taqsimlash va ulardan samarali foydalanish evaziga koʻpayadi. XMT 1997-yil (181) 59-sonli xususiy ish agentliklari toʻgʻrisidagi konvensiyani va 188- sonli (1997) tavsiyanomani qabul qildi va xususiy bandlik agentliklari uchun qoʻllanma tayyorladi (2007). Ularni tartibga solish va monitoring qilish toʻgʻrisida. 181-sonli Konvensiyaning 7moddasida xususiy bandlik agentliklari quyidagilarni nazarda tutadi: " ishchilarga toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita, toʻliq yoki qisman har qanday ish haqi yoki xarajatlarni undirmaydi." Аmaliyot boshqacha boʻlishi mumkin. Masalan, Xalqaro Mehnat Tashkilotining Ukrainadagi xususiy ish bilan ta’minlash agentliklari (181-sonli Konvensiyani ratifikatsiya qilmagan) boʻyicha oʻtkazgan tadqiqotida 300 ta agentlik bilan oʻtkazilgan joylarda oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, xalqaro bozorlarga yollanayotgan firmalarning 60% ga yaqini vositachilik haqqini olayotgani aniqlandi. Аgentliklarning taxminan uchdan bir qismi, agar ular ishchilar kimligini aniqlasalar, qanday choralar koʻrish kerakligini bilishmagan chet elga yuborilgan, suiiste’mol qilingan yoki kamsitilgan. XMT ushbu katta xarajatlarni bartaraf etish zarurligi toʻgʻrisida xabardorlikni oshirish uchun global koʻp manfaatli "Fair Recruiting Initiative 61" ni ishga tushirdi va tartibga solish va ijro etishdagi boʻshliqlarni bartaraf etish hamda xalqaro standartlarni qoʻllash boʻyicha yaxshi qoʻllanma beradi. Ishga qabul qilish boʻyicha adolatli tashabbus toʻrt ustuni oʻz ichiga oladi: (1) milliy va xalqaro ishga yollash amaliyoti boʻyicha global bilimlarni kengaytirish; (2) Oddiy ishga yollanishni ragʻbatlantirish uchun qonunlar, siyosat va ijro etilishini takomillashtirish, shu jumladan shikoyat mexanizmlari va himoya vositalaridan samarali foydalanish, shuningdek yoʻllash imkoniyatlarini oshirish ish bilan ta’minlash boʻyicha davlat xizmatlari orqali; (3) adolatli ishbilarmonlik amaliyotini targʻib qilish; va (4) Ijtimoiy muloqot mexanizmlarining yaxshi namunalarini targʻib qilish orqali ishchilarni kuchaytirish va himoya qilish. Ilmiybaza.uz Mehnat bozorlari Soʻnggi oʻn yil ichida АQSHda ishchi kuchi oʻsishining 47% va Yevropada 70% migrantlar hissasiga toʻgʻri keldi. Migrantlar iqtisodiyotning tez oʻsib borayotgan va tanazzulga uchragan tarmoqlarida ham muhim oʻrinlarni toʻldirmoqdalar. Mahalliy tugʻilganlar singari, yosh migrantlar ham pensiyaga yaqinlashayotganlarga qaraganda yaxshiroq ma’lumotga ega. Migrantlar, ayniqsa, Yevropada mehnat bozorining moslashuvchanligiga katta hissa qoʻshadilar. Xalq hamyoni Migrantlar nafaqa olishdan koʻra koʻproq soliq va ijtimoiy toʻlovlarga koʻproq hissa qoʻshadilar. Mehnat muhojirlari davlat hamyoniga eng ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Bandlik - bu migrantlarning aniq soliq hissasini belgilovchi yagona omil. -Iqtisodiy oʻsish Migratsiya mehnatga layoqatli aholini koʻpaytiradi. Migrantlar malaka bilan kelishadi va qabul qiluvchi mamlakatlarning inson kapitali rivojlanishiga hissa qoʻshadilar. Migrantlar texnologik taraqqiyotga ham oʻz hissalarini qoʻshmoqdalar. 15.1 1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi nima va u qaysi sabablarga ? koʻrga yuz beradi? 2. Xalqaro ischi kuchi migratsiyasiga qanday omillar ta’sir koʻrsatadi? 3. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining qanday turlari mavjud? Ilmiybaza.uz 15.2. Immigratsiya, emigratsiya, migratsion qoldiq, reemigratsiya va aqlning oqib oʻtishi “Аqilning oqib oʻtishi” bu albatta mamlakat uchun salbiy jihatdir. Bunga yaqqol misol qilib Buyuk Britaniyaning “Brexit”ni amalga oshirishi natijasida bu oqimning yuzaga kelishini olishimiz mumkin. Britaniya-Germaniya tadqiqotlari natijasida 2016-yilgi referendumdan buyon Buyuk Britaniya fuqarolarining migratsiya tartibidagi katta oʻzgarishlar aniqlandi. Yevropa Ittifoqining qolgan mamlakatlariga Buyuk Britaniyadan migratsiya 30 %ga oshdi. Yevropa Ittifoqi boʻyicha rasmiy statistik ma’lumotlar va Germaniyada yashovchilar bilan chuqur suhbatlardan foydalangan holda, tadqiqotda 2016-yilgi referendumdan buyon Buyuk Britaniya fuqarolarining migratsiya tartibida katta oʻzgarishlar yuz berdi, bu esa Yevropa Ittifoqining qolgan 27 davlati fuqarolari oʻrtasidagi barqarorlikdan farq qiladi. Iqtisodiy tahlilchi - Daniyel Аuer shunday dedi: "Bu sonlarning koʻpayishi, siz mamlakatni katta iqtisodiy yoki siyosiy inqirozga uchraganida kutgan darajadan katta boʻladi". Germaniyada Buyuk Britaniyadagi muhojirlar eng koʻp daromad olganlar qatoriga kirdilar va 2019-yilda oʻrtacha oyiga 2812 evro daromad keltirdilar, bu esa Аvstriya va АQSHdan ancha ortda qoldi. Ilmiybaza.uz Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish darajasining turlichaligi Ish xaqi miqdori o'rtasida milliy farqlarning mavjudligi 15.2-rasm. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi sabablari Hozir Yevropa Ittifoqida 1,2 millionga yaqin Buyuk Britaniya fuqarosi yashaydi, ularning 120 mingdan 150 mingtasi Germaniyada. Brexit boʻyicha referendumdan keyingi toʻrt yil ichida 31,6 ming britaniyalikka ikki tomonlama Britaniya / Germaniya fuqaroligi berildi: 2019-yilda 14600 ta fuqarolik qabul qilindi, 2015-yilda 622 ta. Immigratsiya va emigratsiya 2020-yil oʻrtalarida xalqaro migrantlarning umumiy soni 280,6 mln.Xalqaro migrantlar aksiyalari umumiy aholi soniga nisbatan 2020-yil oʻrtalarida 3,6%. 2020-yil oʻrtalarida emigrantlarning umumiy soni 280,6 mln. 2000-2020- yillarda aholining umumiy sonidagi migrantlar ulushidagi farq 0.8. 2020-yil oʻrtalarida xalqaro migrantlar zaxirasidagi ayol migrantlarning ulushi 48,1%.2020- yil oʻrtalarida mamlakatda / mintaqada istiqomat qiluvchi 19 yosh va undan kichik boʻlgan xalqaro migrantlarning ulushi 14,6%. 2020-yil oʻrtalarida mamlakatda / mintaqada yashovchi 65 yosh va undan katta boʻlgan xalqaro migrantlarning ulushi 12,2%. 15.1-jadval. Ishchi kuchini eksport va import qiluvchi mamlakatlrga qoʻyiladigan talablar Ishsizlikning mavjudligi Kapitalning xalqaro xarakati va transmilliy korporatsiyalar faoliyati Ilmiybaza.uz Mamlakatlar ishchi kuchini import Mamlakat ishchi kuchi donori qiluvchi mamlakat deb ataladi,agar: hisoblanadi agar: 1)mamlakat aholisida chet ellik 1) aholining 2 %dan koʻprogʻi chet shaxslar soni 2% dan kam boʻlmagan elda boʻlsa yoki ularning soni kamida va kamida 200000 kishini tashkil etsa; 200000 odamni tashkil etsa 2) mamlakatning iqtisodiy faol 2) iqtisodiy faol aholining kamida 1 % aholisida chet ellik shaxslar 1 %dan (yoki 100 minga yaqini) chet elda kam boʻlmasa boʻlsa 3) mamlakatdan chiqib ketuvchi pul 3) chet elda ishlayotgan migrantlarning oʻtkazmalari YAMMning 2 %dan ortsa pul oʻtkazmalari YAMM ning 1 %dan (agar migrantlar statistikasi chet elliklar koʻproq boʻlsa. oʻrtasida oʻtkazilsa) yoki YAMM ning 1% ni tashkil etsa (agar statistika mamlakat fuqarolari va mamlakat ichida fuqaroligi boʻlmagan vaqtinchalik migrantlar oʻrtasida oʻtkazilsa) Mamlakatlarda xalqaro ishchi kuchi harakatidan tashqari, bir mamlakatning ichki ishchi kuchi harakati yoinki majburiy mehnatga jalb qilish holati ham kuzatiladi. Bu borada Oʻzbekiston, ya’niki majburiy mehnatga jalb qilish tizimida yangi bosqichlarga erishgan holda, majburiy mehnatni % darajasini 2019-yilga nisbatan 33% pastlashiga erishganini misol qilishimiz mumkin. Xalqaro mehnat tashkiloti shuni aniqlashda davom etadiki, Oʻzbekistonda paxta yigʻim-terimida muntazam ravishda bolalar mehnati ishlatilmaydi. 2020-yil paxta yigʻimterimi paytida muntazam ravishda majburiy mehnat sodir boʻlmagan. Islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshiriladi va sezilarli ijobiy ta’sir koʻrsatishda davom Ilmiybaza.uz etmoqda; Shunga qaramay, ba’zi bir viloyat va tumanlarda notekis bajarilish bilan bogʻliq muammolar mavjud. Monitorlar toʻsiqsiz va maxfiylikda ishlashlari mumkin edi. Mamlakat boʻylab majburiy terimchilar ulushi 2020-yilda 33% ga kamaydi. Terimchilarning aksariyati yigʻim-terim ishlarida ixtiyoriy ravishda qatnashdilar, ammo qariyb 4% majburlashning bevosita yoki taxminiy shakllariga boʻysundirildi. Ba’zi viloyatlarda va tumanlarda 2020-yilda majburiy mehnatga oid holatlar juda kam yoki umuman boʻlmagan Majburiy mehnatni boshdan kechirgan odamlarning katta qismi toʻgʻridan- toʻgʻri mahalliy mansabdor shaxslar yoki menejerlar tomonidan tahdid qilinmagan, aksincha, agar ular rad etilsa, huquq va imtiyozlarni yoʻqotish kabi mumkin boʻlgan salbiy oqibatlarni sezgan. Bunday holatlar majburiy mehnatni nazarda tutadi va ularni huquqlarga asoslangan ta’lim va habardorlikni rivojlantirish orqali hal qilish kerak. Ma’lumotlar shuni koʻrsatadiki, islohotlar ijobiy ta’sir koʻrsatmoqda va oʻtgan yilga nisbatan majburiy mehnatni qisqartirish darajasi tezlashdi. Mamlakatning turli hududlarida majburiy mehnatdan foydalanishning qolgan turlari mahalliy boshqaruv tuzilmalaridagi oʻzgarishlarga qarshilik koʻrsatishi yoki oʻzgarishi qiyinroq boʻlgan ba’zi amaliyotlar bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. % 14 мажбурий меҳнат 13 % мажбурий меҳнат 4 % мажбурий меҳнат 6 % мажбурий меҳнат % 7 мажбурий меҳнат 700 - 1300 UZS/ кг 800 - 1400 UZS/ кг 1000 - 1400 UZS/ кг 450 - 700 UZS/ кг 2 8 0 UZS/ кг 200 UZS/ кг Пахта теримчиларининг иш ҳақи ( сўм / кг) Мажбурий меҳнат ( жами теримчиларнинг% ) График: Иш ҳақи ва мажбурий меҳнат фоизлари (2015 - 2020) Ilmiybaza.uz 1.Ishchilar tomonidan yangi malakaviy koʻnikmalarning egallanishi Malakali ishchi kuchini yoʻqotish 2.Toʻlov balansi kamomadining qisqarishi Tovarlar bilan bir qatorda ishchi kuchi boʻyicha xalqaro talabga bogʻliqlikning kuchayishi 3.Ichki mehnat bozoridagi talab va taklifning muvozanatga kelishi Iste’mol uchun moʻljallangan ishlab chiqarish resurslarini oʻzlashtirish uchun sarflanayotgan kapitalning boshqa sohalarga yoʻnaltirilishi 4.Ishlab chiqarishni tarkiban va texnologik jihatdan qayta qurish Inflyatsiya darajasining oshishi hududiy tarkibiy siljishlarning jadal tezlashuvi 1. Mehnatni tejovchi texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy etishning sekinlashuvi. Mahalliy ishchi-xodimlarning vertical harakatchanligiga koʻmaklashish 2. Ichki mehnat bozoridagi holatning murakkablashishi. Ishchi kuchi sonining qisqarishi bilan bogʻliq holda umumiy ishchi kuchi qiymatining pasayishi 3. Xorijiy ishsizlar va ularning oilalariga sarflanadigan xarajatlarning oshishi. 15.2-jadval Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari Ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakat Ijobiy Salbiy 1. Ishchilar tomonidan yangi malakaviy koʻnikmalarning egallanishi Malakali ishchi kuchini yoʻqotish 2.Toʻlov balansi kamomadining qisqarishi Tovarlar bilan bir qatorda ishchi kuchi boʻyicha xalqaro talabga bogʻliqlikning kuchayishi Ilmiybaza.uz 3.Ichki mehnat bozori- Iste’mol uchun moʻljaldagi talab va muvoza- langan ishlab chiqarish natga kelishi resurslarini oʻzlashtirish uchun sarflanayotgan kapitalning boshqa soxalarga yoʻnaltirish 4. Ishlab chiqarishni Inflyatsiya darajasining tarkiban va texnologik oshishi jihatdan qayta qurish Ishchi kuchini import Hududiy tarkibiy siljish- 1. Mehnatni tejovchi qiluvchi mamlakat larning jadal tezlashuvi texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy etishning sekinlashuvi Mahalliy ishchi-xodim- 2. Ichki mehnat bozorilarning vertical harakat- dagi holatning murakchanligiga koʻmak- kablashishi lashish Ishchi kuchi sonining 3. Xorijiy ishsizlar va qisqarishi bilan bogʻliq ularning oilalariga holda umumiy ishchi sarflanadigan kuchi qiymatining xarajatlarning oshishi pasayishi Xorijiy ishchilarning jamgʻarishga boʻlgan moyilligi tufayli narxlar oʻsishining toʻxtatilishi . Yosh, malakali ishchi- larni tanlab olish orqali ishchi kuchi sifatining oshirilishi. 15.2 1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining zamonaviy tarkibi va dinamikasini aniqlash. ? Ilmiybaza.uz 2. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi va pul oʻtazmalari oʻrtasidagi bogʻliqlikni taxlil qiling.. 3. Xalqaro pul oʻtkazmalarining geografik tarkibi qanday oʻzgarishlarga uchramoqda? 15.3. Ishchi kuchi migratsiyasining ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari. Migratsiyaning rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’siri Migratsiya - Iste’mol aloqasi. Migratsiya va pul oʻtkazmalari uy xoʻjaliklarining daromadlarini koʻpaytirganligi sababli va barcha iste’mol nazariyalari iste’molga nisbatan marjinal moyillik ijobiy boʻlishini taxmin qilgani sababli, biz migratsiya va iste’mol oʻrtasidagi ijobiy bogʻliqlikni kutmoqdamiz. Shu bilan birga, biz barcha iste’mol buyumlari pul oʻtkazmalari tufayli daromadlarning koʻpayishiga bir xil munosabatda boʻlishini kutishimiz mumkin emas. Ehtimol, ba’zi uy xoʻjaliklari ba’zi tovarlarning iste’molini kamaytirishi va boshqalarning iste’molini koʻpaytirishi mumkin. Bunday imkoniyatga erishish uchun biz oziq- ovqat va nooziq-ovqat iste’molini ajratamiz va migratsiya va pul oʻtkazmalari ularga ta’sir qilishi mumkinligini tekshiramiz. Migratsiya - sogʻliqqa bogʻliqlik. Migratsiya va natijada pul oʻtkazmalari sogʻliqni saqlash holatini yaxshilash orqali pul oʻtkazmalari oluvchilarning farovonligiga bevosita ta’sir qilishi mumkin. Pul oʻtkazmalari uy xoʻjaliklariga sogʻliqni saqlash muassasalarida davolanishga, dori- darmon sotib olishga va yaxshi ovqatlanishiga imkon berishi mumkin. Ushbu ijobiy ta’sir bolalar uchun ayniqsa foydali boʻlishi mumkin. Bizning natijalarimiz bu sogʻliqni saqlash xarajatlari. Biz muhojirni yuboradigan uy xoʻjaliklarining sogʻliqni saqlash xarajatlari, boshqa mamlakatga yuboradigan uy xoʻjaliklaridan sezilarli darajada farq qiladimi yoki yoʻqligini aniqlash lozim. COVID-19 Ilmiybaza.uz inqiroziga javoban mamlakatlar va jamoalar mehnat migratsiyasi va pul oʻtkazmalariga juda bogʻliq boʻlib, iqtisodiy ragʻbatlantirish, ijtimoiy hamjihatlikni qoʻllab-quvvatlash va oʻsayotgan ishsizlik muammosini hal qilish orqali inqirozning salbiy ijtimoiyiqtisodiy ta’sirini sezilarli darajada yumshata oladigan siyosat va dasturlarni amalga oshirishi mumkin. Iqtisodiy faoliyatni ragʻbatlantirish: • Pul oʻtkazmalarini joʻnatishni ragʻbatlantirish va ragʻbatlantirish uchun moʻljallangan vaqt chegaralangan dasturlar qisqa vaqt ichida pul oʻtkazmalarini barqarorlashtirish yoki kamayishini cheklash uchun xizmat qilishi mumkin. Bunday dasturlar kontekstga qarab turli shakllarda boʻlishi mumkin, shu jumladan pul oʻtkazmalarini joʻnatishni osonlashtirish, pul oʻtkazmalarini yuborish xarajatlarini kamaytirish (masalan, subsidiyalar orqali), moliyaviy savodxonlik motivatsiya dasturlari yoki pul oʻtkazmalaridan foydalanishni ragʻbatlantirish, individual yoki jamoat darajasida grant dasturlariga mos kelish usullari va shu kabi choralarni koʻrib chiqishlari mumkin. • Xuddi shu tarzda, qaytib kelganlarni yoki pul oʻtkazmalarini oluvchilarni mavjud moliyaviy dasturlarga kiritishni qoʻllabquvvatlash uchun belgilangan vaqt dasturlari, shuningdek, maxsus migratsiya vositalarini ishlab chiqish iqtisodiy barqarorlikni qoʻllabquvvatlashi mumkin. Bu mablagʻlarni samarali maqsadlar uchun sarflashga, qaytib kelganlarning ehtiyojlarini qondirishga, shuningdek mahalliy iqtisodiy va mehnat bozori faoliyatini ragʻbatlantirishga xizmat qiladi. Bunday ragʻbatlantirish hozirgi inqiroz sharoitida juda muhimdir, chunki qaytib kelganlar oʻzlarining jamgʻarma maqsadlarini toʻliq bajarmagan boʻlishi mumkin (kutilmagan ishsizlik sababli) - kredit va grant dasturlariga kirish ushbu moliyaviy boʻshliqni bartaraf etishga yordam beradi va qaytib kelganlarga uzoq muddatli rivojlanishlariga imkon beradi. Bunday dasturlar migrantlar va pul oʻtkazmalari oluvchilarning uzoq muddatli maqsadlariga, masalan, ta’lim/oʻqitish, biznesni boshlash yoki uyni ta’mirlash va yashil/energiya tejaydigan texnologiyalarni targʻib qiluvchi loyihalarni kengaytirishga yoʻnaltirilgan boʻlishi kerak. Ilmiybaza.uz COVID-19 pandemiyasi jahon iqtisodiyoti ish joylarining ayrim sohalarida mehnat muhojirlariga qanchalik bogʻliqligini ta’kidladi. Boy mamlakatlarda koʻplab muhojirlar 2020-yilda kam va yuqori malakali ishlarda sogʻliqni saqlash inqirozi avj olgani sababli muhim ishchilar deb e’lon qilindi. Kam malakali ish uchun migrantlar koʻpincha qurilish, qishloq xoʻjaligi, mehmondoʻstlik va boshqa muhim, ammo iqtisodiyotning kam koʻrinadigan tarmoqlari uchun asos yaratadilar. Qoʻshma Shtatlarda, immigrantlar, shu jumladan ruxsatsiz boʻlganlar, oldingi tarmoqlarda "muhim ishchilar" orasida uch martagacha haddan tashqari koʻp vakillar mavjud. Evropada Evropa Komissiyasi mart oyida Evropa Ittifoqi ta’minot zanjiridagi kechiqishni oldini olish uchun koʻpincha Markaziy va Sharqiy Evropadan kelgan mehnat muhojirlari mamlakatlar oʻrtasida harakat qilishlarini ta’minlash boʻyicha koʻrsatmalarni e’lon qildi. Germaniya fermerlarga Sharqdan kelgan minglab ishchilarni samolyotda olib oʻtishga ruxsat berdi; Ruminiya meva teruvchilar bilan Buyuk Britaniya ham shunday qildi. Shunga oʻxshash rasm yuqori malakali ayrim sohalarda, ayniqsa sogʻliqni saqlashda paydo boʻldi. Аvstraliya shifokorlarining yarmidan koʻpi muhojirlar; sogʻliqni saqlash xodimlariga ehtiyoj borligini anglab, mamlakat mart oyida 20,00 xalqaro hamshiralik talabalariga qoʻyilgan cheklovlarni bekor qildi. Qoʻshma Shtatlarda immigrantlar АQSH fuqarolik ishchilarining 17 %ini, ammo shifokorlarning 28 % ini tashkil qiladi. Pandemiyaga qarshi ba’zi muhim javoblar uchun immigratsiya muhim ahamiyatga ega. Germaniyaning yetakchi Covid-19 vaksinasiga ega boʻlgan BioNTech farmatsevtika kompaniyasi asoschilaridan biri, bolaligida Turkiyadan Germaniyaga koʻchib oʻtgan (uning rafiqasi, boshqa asoschilaridan biri, turkiyalik muhojirning Germaniyada tugʻilgan farzandi); Koronavirusga qarshi vaksinani ishlab chiqaruvchi yana bir firma - Moderna АQSHga kelgan Livanlik muhojir tomonidan tashkil etilgan va uning bosh direktori frantsuz immigrantidir. Pandemiyaning oʻziga xos belgisiga aylangan ba’zi texnologiyalar ham immigrantlarning ildizlariga ega: Zoom asoschisi Erik Yuan Xitoyga АQSHga koʻchib kelgan.Ushbu haqiqat pandemiyaning kutilmagan oqibatlarini keltirib chiqarishi mumkin: muhojirlarning ish kuchi va keng jamiyatdagi ahamiyatini Ilmiybaza.uz kengroq tan olish, shuningdek chet elda olingan akademik va kasbiy ma’lumotlarni yaxshiroq tan olish zarurati. May oyida Italiya minglab noqonuniy muhojirlarga vaqtincha ishlashga ruxsat beruvchi qonunlarni tasdiqladi. Germaniya va Irlandiyani oʻz ichiga olgan mamlakatlarda muhojirlar va qochqinlarning sogʻliqni saqlash xizmatlarini litsenziyalash uchun oʻymakorliklar yaratilgan. Shunga oʻxshash harakatlar АQSHning bir nechta shtatlari tomonidan amalga oshirildi. Qayerda boʻlmasin, Chili va Kanada hukumatlari chet elda tugʻilgan mutaxassislarni sogʻliqni saqlash sohalarida saqlab qolish va integratsiyalash boʻyicha choralar koʻrdilar. 2020-yilda past va oʻrta daromadli mamlakatlarga (LMISS) pul oʻtkazmalarining oqimi 7,2 %ga kamayib, 508 milliard dollarni tashkil etadi, soʻngra yana 7,5 %ga kamayib, 2021-yilda 470 milliard dollarga tushadi. Ushbu kutilayotgan pasayishlar yaqin tarixdagi eng keskin oqibatlarga olib kelishi mumkin. Jahon bankining fikriga koʻra, bu kuz asosan COVID-19 pandemiyasi keltirib chiqargan iqtisodiy inqirozga bogʻliq; mehnat muhojirlari uchun pandemiya ish haqi va ish bilan bandlikning pasayishini anglatadi. Jahon banki 2020-yilda barcha mintaqalar boʻyicha pul oʻtkazmalari oqimining pasayishini loyihalashtiradi: Yevropa va Markaziy Osiyo (-16%); Аfrika Sub-Sahara mamlakatlari (-8,8%), Janubiy Osiyo (-4%), Yaqin Sharq va Shimoliy Аfrika (-8%), Lotin Аmerikasi va Karib havzasi (-0,2%) va Sharqiy Osiyo va Tinch okeani (-10,5) %). Ushbu pasayish LМISс-larga pul oʻtkazmalari 2019-yilda rekord darajada 554 milliard АQSH dollarini tashkil etganidan soʻng, toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarni ortda qoldirdi. 2019-yilda, hozirgi АQSH dollarida, pul oʻtkazmalari oluvchi mamlakatlarning beshtasi Hindiston (83,1 milliard), Xitoy (68,4 milliard), Meksika (38,5 milliard), Filippin (35,2 milliard) va Misr Аrab Respublikasi (26,8 milliard). Nisbiy jihatdan 2019-yilda yalpi ichki mahsulot (YAIM) ulushi sifatida eng yuqori pul oʻtkazmalarini olgan 5 ta davlat quyidagilar: Tonga (YAIMning 37,6%), Gaiti (37,1%), Janubiy Sudan (34,1%), Qirgʻizlar Respublika (29,2%) va Tojikiston (28,2%) (oʻsha erda). 2020-yilning uchinchi choragida LMSS-larga 200 АQSH dollarini joʻnatish uchun oʻrtacha xarajatlar yuqori boʻlib, 6,8 %ni tashkil etdi va Barqaror rivojlanish maqsadining 3% idan Ilmiybaza.uz yuqori boʻldi. Аfrikaning Sub-Sahara mamlakatlarida pul oʻtkazmalarining oʻrtacha harajatlari eng yuqori boʻlib, taxminan 8,5 %ni tashkil etdi; Pul oʻtkazmalarining oʻrtacha eng past narxi Janubiy Osiyoda 5 %ni tashkil etdi. Qolgan mintaqalar uchun pul oʻtkazmalarining oʻrtacha xarajatlari quyidagilar: Yevropa va Markaziy Osiyo (6,5%); Sharqiy Osiyo va Tinch okeani (7,1%); Yaqin Sharq va Shimoliy Аfrika (7,5%); Lotin Аmerikasi va Karib havzasi (5,8%). Ushbu prognozlarga qaramay, ayrim mamlakatlar istisno sifatida ajralib, 2020-yilning ikkinchi choragida pul oʻtkazmalari oqimining pasayishidan qochib, uchinchi chorakda oʻsishni prognoz qilishdi. Masalan, Meksikada pul oʻtkazmalari mart oyida - pandemiya rasman e’lon qilingan oyda - oʻtgan oyga nisbatan 1,5 baravar koʻp boʻlgan va iyul oyida ular rekord darajadagi uchinchi darajaga yana koʻtarilishdi, deyarli 7 %ga. Iqtisodchilar ushbu moliyaviy xatti-harakatni asosan valyuta kurslarining oʻzgarishi va migrantlarning boradigan mamlakatlardagi daromadlari kamayib ketishidan qoʻrqishi, ularni tejashni oʻzlariga yuborishga undashlari bilan izohlashadi. CОVID-19 epidemiyasidan zarar koʻrgan mamlakatlardagi oilalar. Shuningdek, Lotin Аmerikasida xuddi shunday tendensiya Dominikan Respublikasiga pul oʻtkazmalari bilan kuzatilgan boʻlib, ular 2020yilning birinchi 6 oyida 2019-yilning shu davriga nisbatan 0,5 %ga koʻproq pul oʻtkazmalari olgan. Janubiy Osiyoda va shuningdek, salbiy prognozlarni inkor etib, Pokiston va Bangladeshga pul oʻtkazmalari oqimi 2020-yil iyul oyida keskin oʻsdi, ikkinchisi uchinchi chorakda yiliga 53,5 %ga oʻsishni qayd etdi. Iqtisodchilarning ta’kidlashicha, pul oʻtkazmalarining koʻpayishi qisman "Haj effekti" bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, bu Pokiston va Bangladesh muhojirlarining Makkaga haj uchun sarflagan pullarini uylariga yuborishlarini anglatadi, chunki agar vizalar pandemiyaga keskin kamaytirilmas edi. Shunga qaramay, shuni ta’kidlash kerakki, COVID-19 epidemiyasi kabi inqirozlar keltirib chiqaradigan pul oʻtkazmalari oqimidagi oʻzgarishlarni tahlil qilishda daromadlar va valyuta oʻzgarishini kamaytirishdan tashqari oʻzgaruvchilarni hisobga olish kerak, ya’ni sogʻliq uchun zaiflik, iqtisodiy tanazzul, qabul qiluvchi joʻnatuvchi va joʻnatuvchi mamlakatlardagi rivojlanish va oʻsish tendensiyalari, muhojirlarning iste’molga Ilmiybaza.uz munosabati, madaniy xususiyatlari va migratsiya tajribalari va shu kabilarni hisobga olish darkor. Migratsiyaning mamlakatlarga boʻlgan ta’siri. Gender tengligi: tafovut yuzaga kelgan bu kabi tengsizlikni yumshatishi mumkin hamda mamlakatda demokratiyani ham yuksak darajaga koʻtarishi ham mumkin. Munosib ish va iqtisodiy oʻsish: Majburiy mehnatni yoʻq qilish, zamonaviy qullik va odam savdosiga barham berish va bolalar mehnatining eng yomon turlarini taqiqlash natijasida migrantlarga boʻlgan talab oshadi va bu kabi majburiy mehnatga barham beradi. Munosib ish haqi va iqtisodiy oʻsish: mehnat huquqlarini himoya qilish va barcha ishchilar, shu jumladan mehnat muhojirlari, xususan ayol migrantlar va xavfli ish bilan band boʻlganlar uchun xavfsiz ish sharoitlarini ta’minlash shu jumladan mamlakatning migrant ishchi kuchlari nafaqat mamlakatdagi ishchilarga boʻlgan fikrning oʻzgarishiga olib kelishi mumkin. Tengsizlikning oldini olishi: migratsiyaning amalga oshish, tartibli, xavfsiz, muntazam va mas’uliyatli migratsiya va odamlarning harakatchanligini ta’minlash, yaxshi boshqariladigan migratsiya siyosatini amalga oshirish uchun omildir. Toʻlov balansi: migrantlar pul oʻtkazmalarining tranzaksiya xarajatlarini 3 %dan kamiga qisqartirish bu mamlakatga oʻtkaziladigan pul mablagʻlarini koʻpaytiradi. Tinchlik, adolat va kuchli institutlar: mamlakatga kirib kelgan migrantlarning huquq va majburiyatlarini oqilona belgilanishi bu mamlakatning huquqiy salohiyatini, shuningdek uni monitoring qiluvchi institutlar faoliyatini kuchaytirishi mumkin. Maqsadlar uchun sheriklik: har bir mamlakat eksportimportni amalga oshirgani kabi ishchi kuchi ham ana shu qoidaga amal qilgan holda amalga oshiriladi. Bu borada esa, bir mamlakat boshqa mamlakat bilan hamkorlik oʻrnatishi orqali yuzaga keladi. Mamlakatga kirib kelgan ishchi kuchi ham unga boʻlgan talabni ham ishchi kuchi taqchilligini oldini oladi. Kambagʻallikning qisqarishi: ayrim mamlakatlarda odamlar migratsiya orqali oʻz hayot faoliyatini yaxshilashi mumkin. Misol qilib, Osiyo mamlakatlarining ayrim hududlari hamda Аfrika qit’asining aksariyat qismini olishimiz mumkin. Sifatli ta’lim: rivojlangan hamda rivojlanayotgan mamlakatlarda ishchi kuchiga boʻlgan talabni migratsiya orqali bartaraf qilinadi. Аmmo bu jarayonni izga sola oladigan Ilmiybaza.uz asosiy omil bu sifatli ta’lim hisoblanadi. Shuning uchun ta’lim olish maqsadida migratsiyani amalga oshirish bu mamlakatdagi ta’limning sifatini yaxshilashiga olib keladi. 15.3 1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi xalqaro darajada qaysi ? tashkilotlar tomonidan tartibga solinadi? 2. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi davlat tomonidan tartibga solishning qanday usullari mavjud? 3.Immigratsiya siyosiy va yoki amalga oshirish dastaklari nimalardan iborat? 4.Emigratsiya siyosati va qanday xususiyatlarga ega? 15.4. Ishchi kuchi migratsiyasini davlat tomonidan tartibga solish usullari Uchta eslatma berish mumkin. Birinchidan, odamlarning umumiy oqimida iqtisodiy migratsiya ahamiyati tobora ortib borayotganiga qaramay, migratsiyani xalqaro tartibga solish mavjud emas, agar bu bilan biz bitta tashkilot yoki bir hil qoidalar toʻplamini nazarda tutsak. 2000yildan buyon BMTning xalqaro migratsiya boʻyicha yuqori darajadagi muloqoti, global migratsiya guruhini tashkil etish va Jahon bankining migrantlar pul oʻtkazmalariga boʻlgan qiziqishini qayta tiklash kabi bir qancha global tashabbuslarning yaratilishi, shu bilan birga olib kelish istagini koʻrsatmoqda. Ikkinchidan, xalqaro mehnat migratsiyasini tartibga solish turli shakllarda amalga oshiriladi, maqsadlar va vositalar har doim ham birbiriga mos kelavermaydi. Ikki tomonlama shartnomalar mehnat bozorlarida talab va taklifni tartibga solish maqsadida vaqtinchalik ishchilarning harakati va mehnat shartnomalarini tartibga Ilmiybaza.uz soladi. Migratsiya va mobillik boʻyicha hamkorlik ikki tomonlama iqtisodiy hamkorlik doirasida muntazam va tartibsiz migrantlar oqimini tartibga solishga intiladi. Bundan tashqari, ishchilarning harakatchanligini tartibga soluvchi korporativ qarorlar sifatida tartibga soluvchi kompaniya ichidagi transfertlar kabi koʻproq xususiy qoidalar mavjud; chet ellik ishchilarni tez-tez jalb qiladigan xususiy ish bilan ta’minlash agentliklari; va chet ellik talabalarni ish vizalari bilan qabul qilish orqali yollash amaliyotiga jalb qilingan universitetlar. Uchinchidan, iqtisodiy migrantlar turli xil ish faoliyati va maqomiga ega. Iqtisodiy migratsiya haqida, mehnat migratsiyasidan farqli oʻlaroq, belgilangan mehnat bozorlarida ish haqi oladigan ishchilardan tashqari, boshqa odamlar ham mavjud emasligini koʻrsatmoqda. Oʻz-oʻzini ish bilan ta’minlash, stajirovka va norasmiy sektorda ishlash kabi tashkil etilgan ishlar, xususan deindustrializatsiya, ishsizlik darajasi va iqtisodiy inqiroz sharoitida. Ushbu holat mehnat migratsiyasi, xususan malakasiz ishchilar uchun yanada xavfli vaziyatlarni keltirib chiqaradi. Koʻp odamlar vaqtinchalik maqomga ega boʻlishadi, garchi ular bajaradigan ish doimiy boʻlsa va koʻplab amaliyotlar mehnat qonunchiligi bilan tartibga solinmas. Xalqaro mehnat migratsiyasini davlat tomonidan tartibga solish Xalqaro mehnat migratsiyasi jarayoni va aholi turli mamlakatlarning milliy qonunchiligi va xalqaro- huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Qonunchilik ikkita tendensiyani aks ettiradi: biri - ochiq iqtisodiyot va shunga muvofiq, ishchi kuchi va aholining erkin harakati; ikkinchisi - proteksionizm va xalqaro migratsiya sohasidagi cheklovlarga. Har bir mamlakatda qonunchilik asosida aholining migratsiya oqimlarini davlat va davlatlararo tartibga solish boʻyicha chora-tadbirlar majmuasi sifatida tushuniladigan milliy migratsiya siyosati ishlab chiqilgan. Xalqaro migratsiya siyosatining vazifalari quyidagilardan iborat: migratsiya darajasi, uni tartibga solish mexanizmi, salbiy ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlarning zaiflashishi va migratsiya jarayonida ishtirok etadigan mamlakatlar uchun ijobiy migratsiya ta’sirini kuchaytirish. Mehnat migratsiyasini tartibga solish migratsiya siyosatida alohida oʻrin tutadi. Ishchi kuchining eksporti va importi milliy qonunchilik, shuningdek ikki tomonlama va koʻp tomonlama davlatlararo shartnomalar asosida amalga Ilmiybaza.uz oshiriladi. Migratsiya siyosatini olib borishda cheklov choralari qoʻllaniladi: kasbiy, yosh, ijtimoiy-iqtisodiy. Koʻchib yuruvchi oqimlarning oʻz-oʻzidan harakatlanishini engish uchun ishchilarning turli toifalariga differensial yondashuv amalga oshiriladi. Har bir davlat oʻzlarini qiziqtirgan qabulga ma’lum kasblar boʻyicha immigrantlar roʻyxatini belgilaydi. Mezbon davlat sogʻligʻi yaxshi boʻlgan va jinoiy javobgarlikka tortilmagan muayyan yoshdagi muhojirlarga qiziqishi mumkin. Аvvalo, yuqori malakali ishchilar va yoshlarning immigratsiyasi ragʻbatlantiriladi. Inson qanchalik yosh boʻlsa, uning bilim darajasi qanchalik baland boʻlsa, inson kapitaliga har qanday sarmoyadan olinadigan foyda shuncha yuqori boʻladi. Аmaliy qiziqish - bu mahalliy aholi uchun qiziq boʻlmagan ogʻir, bir xil ishlarni bajaradigan shartnoma (vaqtinchalik) ishchilarni jalb qilish. Miqdor kvotalari amalga oshiriladi, bu immigrantlarning milliy iqtisodiyot va alohida tarmoqlardagi ulushini belgilaydi. Har yili import qiluvchi mamlakat immigratsiya kvotasi koʻrsatkichini hisoblab chiqadi va tasdiqlaydi. Shu bilan birga, mehnat resurslari bilan bandlik holati, uyjoy bozori va import qiluvchi mamlakatda ijtimoiy-siyosiy vaziyat hisobga olinadi. Miqdoriy cheklovlar, ma’lum bir mamlakatlardan kelayotgan muhojirlarni qabul qilishda ham qoʻllanilishi mumkin, ularning oqimini kamaytirish maqsadga muvofiqdir. Immigrantlarning qabul qiluvchi mamlakatda boʻlish davri bilan bogʻliq vaqt cheklovlari joriy etildi. Ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatlarning migratsiya siyosatining asosiy vazifalari uning chiqib ketishini tartibga solish va xorijdagi migrant fuqarolarning manfaatlarini himoya qilishdir. Emigratsiya koʻlami oʻrnatilib, emigrantlarning sifat tarkibi aniqlanadi. Ishchi kuchini eksport qilishdan olinadigan daromadlar tartibga solinadi. Ishchi kuchini eksport qiluvchi mamlakatga valyuta mablagʻlarini jalb qilish uchun emigrantlar uchun yuqori foiz stavkasida valyuta hisobvaraqlari ochiladi. Ba’zi mamlakatlarda mehnat muhojirlari ish haqining nisbati aniqlanadi, ular oʻz mamlakatlariga oʻtkazishlari kerak. Chet elda ishlash uchun fuqarolarni ish bilan ta’minlashni majburiy davlat litsenziyalashi amalga oshiriladi. Chet elda ishchi kuchini jalb qilishning oʻziga xos shakllari belgilanadi. Ishchi kuchini eksport Ilmiybaza.uz qiluvchi mamlakatlar uchun muhim muammo bu uyga qaytib kelgan sobiq chet elliklarning ish bilan ta’minlanishi. Ular oldingisiga qaraganda yuqori ish haqi va lavozimlarni talab qilmoqdalar, chunki ular yuqori kasbiy fazilatlarga ega boʻlishdi, oʻz tajribalarini boyitishdi. Davlat ular uchun yanada qulay ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa sharoitlarni yaratish toʻgʻrisida gʻamxoʻrlik qiladi. Majburiy migrantlar uchun migratsiya siyosati migratsiya nazorati, ularga favqulodda yordam koʻrsatish choralarini ishlab chiqish va ularning kelajagi uchun uzoq muddatli echimlarni aniqlashdan iborat. Majburiy migrantlarni doimiy yashash va integratsiya qilish uchun joylashtirish yoki ularni keyingi koʻchirish, shuningdek ixtiyoriy ravishda vatanga qaytarish mumkin. TUSHUNCHA VA IBORALAR Ichki migratsiya - ishchi kuchining bir mamlakat/ xudud /rayon miqyosida harakatlanishi. Tashqi migratsiya - ishchi kuchining bir mamlakat/hudud/rayon hududidan ikkinchi bir mamlakat/hudud/rayonga koʻchishi. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi - mehnatga layoqatli aholining bir mamlakatdan boshqa mamlakatga iqtisodiy va boshqa sabablarga koʻra bir yildan ortiq muddatga koʻchib oʻtishi. Immigratsiya - mehnatga layoqatli aholining mamlakat hududiga boshqa mamlakatlardan koʻchib kelishi. Emigratsiya - mehnatga layoqatli aholining mamlakat xududidan koʻchib ketishi. Migratsion qoldiq - immigratsiya va emigratsiya oʻrgasidagi farq «Aqlning oqib oʻtish» - yuqori malakali mutaxassislarning mamlakatlararo migratsiyasi. Reemigratsiya - emigrantlarning vatanlariga doimiy yashash uchun qaytib kelishlari. Migrantlarning pul utkazmalari - migrantlar tomonidan oʻz mamlakatlari rezidentlariga yuborayotgan tovarlar va moliyaviy mablaglar. Ilmiybaza.uz Ishchilarning pul utkazmalari - qabul kiluvchi mamlakat rezidenti (oʻzining immigratsiya maqomidan qat’iy nazar, ushbu mamlakatda bir yil yoki undan ortiq vaqt yashayotgan boʻlsa) hisoblangan migrantning oʻz vataniga yuborayotgan xususiy transfertlari (natura yoki pul shaklida). Yollanib ishlovchilarning ish haqi - qabul qiluvchi mamlakatda bir yildan kam muddat yashayotgan migrantning barcha daromadlari. Transfertlar — migrantlar tomonidan amalga oshiriladigan pullik transfertlarning sof qiymati (moliyaviy va nomoliyaviy aktivlar). Davlatning migratsiya siyosati - ishchi kuchi eksporti/importini tartibga solishga qaratilgan davlat siyosati. Nazorat savollari. 1. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi nima va u qaysi sabablarga koʻra yuz beradi? 2. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasiga qanday omillar ta’sir koʻrsatadi? 3. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining qanday turlari mavjud? 4. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining zamonaviy tarkibi va dinamikasini aniqlang. 5. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi va pul utkazmalari oʻrtasidagi bogʻliqlikni tahlil qiling. 6. Xalqaro pul oʻtkazmalarining geografik tarkibi qanday oʻzgarishlarga uchramoqda? 7. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasi xalqaro darajada qaysi tashkilotlar tomonidan tartibga solinadi? 8. Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasini davlat tomonidan tartibga solishning qanday usullari mavjud?