XALQARO KAPITAL MIGRATSIYASI

Yuklangan vaqt

2024-06-03

Yuklab olishlar soni

3

Sahifalar soni

32

Faytl hajmi

921,4 KB


Ilmiybaza.uz XALQARO KAPITAL MIGRATSIYASI Ushbu mavzuda quyidagi bilimlar bayon etilgan:  Xalqaro kapital migratsiyasining mohiyati.  Xalqaro kapital migratsiyasining tarkibi va rivojlanish tendensiyalari.  Investision startap loyihalarining mazmuni.  Investision startap loyixalarining tasnifi va ahamiyati.  Xalqaro kapital ishtirokida startap loyihalarni amalga oshirish xususiyatlari.  Xalqaro kapital ishtirokida startap loyihalarni amalga oshirish afzalliklari va bugungi xolati taxlili.  Pandemiya sharoitida investitsion startap loyihalarni moliyalashtirishning ahamiyati.  Pandemiya sharoitida investitsion startap loyihalarni rivojlantirishga doir chora-tadbirlar samaradorligi Ilmiybaza.uz XALQARO KAPITAL MIGRATSIYASI Ushbu mavzuda quyidagi bilimlar bayon etilgan:  Xalqaro kapital migratsiyasining mohiyati.  Xalqaro kapital migratsiyasining tarkibi va rivojlanish tendensiyalari.  Investision startap loyihalarining mazmuni.  Investision startap loyixalarining tasnifi va ahamiyati.  Xalqaro kapital ishtirokida startap loyihalarni amalga oshirish xususiyatlari.  Xalqaro kapital ishtirokida startap loyihalarni amalga oshirish afzalliklari va bugungi xolati taxlili.  Pandemiya sharoitida investitsion startap loyihalarni moliyalashtirishning ahamiyati.  Pandemiya sharoitida investitsion startap loyihalarni rivojlantirishga doir chora-tadbirlar samaradorligi Ilmiybaza.uz Kirish Dunyo miqyosida investitsion startaplarga boʻlgan ehtiyoj bugun va keyingi asrlarda oʻz ta’sir doirasini yanada kengaytiradi. Biz 2021yilga qadam qoʻyganimizdan soʻng investitsion startaplar koʻlami doirasi kengayib borish bosqiching sezilarli omillarini koʻrishimiz mumkin. Birinchidan, sarmoyadorlar investitsion startaplarga katta miqdordagi kapital harakatini yanada qoʻllab- quvvatlashda davom etirmoqdalar, bu avvalgi qayd qilingan capital harakatlariga nisbatan sezilarli darajada yuqori ekanligi ma’lum, chunki sarmoyadorlar soni koʻpayib, innovatsion hamda zamon va makonga mos boʻlgan investitsion startaplarni moliyalashtirmoqda. Ikkinchidan, kosmosga yangi investitsiyalar kiritilganiga qaramay, koʻplab korxonalar hali ham rentabellik va barqarorlikni namoyish etmagan. Va nihoyat, hukumat manfaatdor tomonlari venchur kapitali tomonidan moliyalashtiriladigan investitsion startaplarning potensial muvaffaqiyatining tobora muhim elementiga aylanmoqda, chunki koʻplab firmalar potensial mijoz sifatida hukumatga murojaat qilishadi. Innovatsiyalar va startaplar mamlakat iqtisodiyotini iqtisodiy oʻsishning asosiy mexanizmi sifatida oldinga siljishiga yordam beradi. Investitsion startap jarayoni va texnologiyalarning rivojlanishi tufayli tadbirkorlar kompaniyalarni bir necha yil avvalgiga qaraganda kichikroq jamoalar va kamroq pul mablagʻlari bilan katta daromadlarga erishmoqdalar. Innovatsiyalar sikli tezlashmoqda va iste’dodli tadbirkorlar keyingi davr texnologiyalarni egallashga va ixtiro qilishga tayyor ekanliklari shu jumladan, hozirning oʻzida ularga nisbatan intilish jarayonini koʻrsatmoqdalar. Investitsion startaplar bu noyob mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqish, uni bozorga chiqarish va uni xaridorlar uchun oʻzgarmas va almashtirib boʻlmaydigan qilib yaratish uchun tashkil etilgan yosh kompaniyalardir. Investitsion startaplar innovatsiyalarga asoslangan boʻlib, mavjud mahsulotlarning kamchiliklarini bartaraf etish yoki tovar va xizmatlarning mutlaqo yangi toifalarini yaratish, shu bilan butun tarmoqlar uchun mustahkamlanib qolgan fikrlash va biznes yuritish uslublarinitubdan oʻzgartirish uchun xizmat qiladilar. Shuning sababdan, koʻplab innovatsion Ilmiybaza.uz Kirish Dunyo miqyosida investitsion startaplarga boʻlgan ehtiyoj bugun va keyingi asrlarda oʻz ta’sir doirasini yanada kengaytiradi. Biz 2021yilga qadam qoʻyganimizdan soʻng investitsion startaplar koʻlami doirasi kengayib borish bosqiching sezilarli omillarini koʻrishimiz mumkin. Birinchidan, sarmoyadorlar investitsion startaplarga katta miqdordagi kapital harakatini yanada qoʻllab- quvvatlashda davom etirmoqdalar, bu avvalgi qayd qilingan capital harakatlariga nisbatan sezilarli darajada yuqori ekanligi ma’lum, chunki sarmoyadorlar soni koʻpayib, innovatsion hamda zamon va makonga mos boʻlgan investitsion startaplarni moliyalashtirmoqda. Ikkinchidan, kosmosga yangi investitsiyalar kiritilganiga qaramay, koʻplab korxonalar hali ham rentabellik va barqarorlikni namoyish etmagan. Va nihoyat, hukumat manfaatdor tomonlari venchur kapitali tomonidan moliyalashtiriladigan investitsion startaplarning potensial muvaffaqiyatining tobora muhim elementiga aylanmoqda, chunki koʻplab firmalar potensial mijoz sifatida hukumatga murojaat qilishadi. Innovatsiyalar va startaplar mamlakat iqtisodiyotini iqtisodiy oʻsishning asosiy mexanizmi sifatida oldinga siljishiga yordam beradi. Investitsion startap jarayoni va texnologiyalarning rivojlanishi tufayli tadbirkorlar kompaniyalarni bir necha yil avvalgiga qaraganda kichikroq jamoalar va kamroq pul mablagʻlari bilan katta daromadlarga erishmoqdalar. Innovatsiyalar sikli tezlashmoqda va iste’dodli tadbirkorlar keyingi davr texnologiyalarni egallashga va ixtiro qilishga tayyor ekanliklari shu jumladan, hozirning oʻzida ularga nisbatan intilish jarayonini koʻrsatmoqdalar. Investitsion startaplar bu noyob mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqish, uni bozorga chiqarish va uni xaridorlar uchun oʻzgarmas va almashtirib boʻlmaydigan qilib yaratish uchun tashkil etilgan yosh kompaniyalardir. Investitsion startaplar innovatsiyalarga asoslangan boʻlib, mavjud mahsulotlarning kamchiliklarini bartaraf etish yoki tovar va xizmatlarning mutlaqo yangi toifalarini yaratish, shu bilan butun tarmoqlar uchun mustahkamlanib qolgan fikrlash va biznes yuritish uslublarinitubdan oʻzgartirish uchun xizmat qiladilar. Shuning sababdan, koʻplab innovatsion Ilmiybaza.uz investitsiyaviy startaplar oʻz sohalarida "yangilochi" sifatida tanilgan.Investitsion startaplarning dastlabki qiymati unchalik ham yirik boʻlmasada, oʻz tarmogʻida keskin burilish yasash uchun yetarli boʻlishi mumkin. Аlbatta loyihaning qamrovi kengaygani sayin albatta, unga sarmoya jalb qilish lozimligi sezilarli darajada oshib boradi. Shu jumladan aytish joizki, shu oʻrinda xorijiy kapital oqimining ta’siri loyiha uchun yuksalish qadamlarini qoʻyishiga sababchi boʻlishi mumkin. Investitsion startaplar yuksak korxona va tashkilot yoinki korporatsiyalarning dastlabki qoʻygan qadami deya hisoblasak, ularni yana bitta pogʻona yuqorilashiga sababchi boʻladigan omil bu investitsiya hisoblanadi. Hozirgi kunda startapdan katta loyihalarga aylangan investitsion startaplarni koʻplabini qayd etish mumkin. Аmmo investitsion startaplarga kapital harakti zarur biroq, bu miqdorni cheklash albatta investitsion startaplarning aksiyalariga kiritilgan mablagʻlar orqali emas balki, kapital kiritgan aksiyadorning oʻziga ta’sir qilish orqali ham investitsion startaplarning aksiyalari narxini jahon qimmatli qogʻozlari bozorida pastlashishiga olib kelishi mumkin. Shu sababdan har doim ham katta miqdordagi aksiyalarni sotish yoinki sotib olish daromadli hisoblanmasligi mumkin. Bunga misol qilib, dastlabki xususiy kosmik xizmat koʻrsatuvchi “Spasex” ni olsak mubolagʻa boʻlmaydi. Negaki, u oʻz xizmatlarini davlatlar taklif qilgan xizmatdanda arzonzoqqa taklif qilayotgani ma’lum yoinki oʻz tarmogʻining yangilaninsh bosqichini yaratib berayotgan investitsion startap hisoblanadi. Аlbatta unga investitsiya kiritish uchun bir nechta shartlarni qanoatlantirish lozim boʻladi. Investitsion startaplar xususiylashtirish hamda yangi davrlarni yaratish, mamlakat aholisining yashash sharoiti yoinki hayot kechirish darajasini yaxshilash uchun ham xizmat qilmoqda. Hozirgi kunda, mamlakatlar yana bir muhim bir bosqichni boshlash arafasida desak adashmagan boʻlamiz. Bunga misol qilib, aloqani ta’minlab beradigan uyali aloqalarni oladigan boʻlsak, ularning rivojlanish bosqichi ham davrlar almashinishi bilan oʻzgarib bormoqda, shuningdek, investitsion startaplar oʻz davriga nisbatan moslashishda davom etmoqda. Ilmiybaza.uz investitsiyaviy startaplar oʻz sohalarida "yangilochi" sifatida tanilgan.Investitsion startaplarning dastlabki qiymati unchalik ham yirik boʻlmasada, oʻz tarmogʻida keskin burilish yasash uchun yetarli boʻlishi mumkin. Аlbatta loyihaning qamrovi kengaygani sayin albatta, unga sarmoya jalb qilish lozimligi sezilarli darajada oshib boradi. Shu jumladan aytish joizki, shu oʻrinda xorijiy kapital oqimining ta’siri loyiha uchun yuksalish qadamlarini qoʻyishiga sababchi boʻlishi mumkin. Investitsion startaplar yuksak korxona va tashkilot yoinki korporatsiyalarning dastlabki qoʻygan qadami deya hisoblasak, ularni yana bitta pogʻona yuqorilashiga sababchi boʻladigan omil bu investitsiya hisoblanadi. Hozirgi kunda startapdan katta loyihalarga aylangan investitsion startaplarni koʻplabini qayd etish mumkin. Аmmo investitsion startaplarga kapital harakti zarur biroq, bu miqdorni cheklash albatta investitsion startaplarning aksiyalariga kiritilgan mablagʻlar orqali emas balki, kapital kiritgan aksiyadorning oʻziga ta’sir qilish orqali ham investitsion startaplarning aksiyalari narxini jahon qimmatli qogʻozlari bozorida pastlashishiga olib kelishi mumkin. Shu sababdan har doim ham katta miqdordagi aksiyalarni sotish yoinki sotib olish daromadli hisoblanmasligi mumkin. Bunga misol qilib, dastlabki xususiy kosmik xizmat koʻrsatuvchi “Spasex” ni olsak mubolagʻa boʻlmaydi. Negaki, u oʻz xizmatlarini davlatlar taklif qilgan xizmatdanda arzonzoqqa taklif qilayotgani ma’lum yoinki oʻz tarmogʻining yangilaninsh bosqichini yaratib berayotgan investitsion startap hisoblanadi. Аlbatta unga investitsiya kiritish uchun bir nechta shartlarni qanoatlantirish lozim boʻladi. Investitsion startaplar xususiylashtirish hamda yangi davrlarni yaratish, mamlakat aholisining yashash sharoiti yoinki hayot kechirish darajasini yaxshilash uchun ham xizmat qilmoqda. Hozirgi kunda, mamlakatlar yana bir muhim bir bosqichni boshlash arafasida desak adashmagan boʻlamiz. Bunga misol qilib, aloqani ta’minlab beradigan uyali aloqalarni oladigan boʻlsak, ularning rivojlanish bosqichi ham davrlar almashinishi bilan oʻzgarib bormoqda, shuningdek, investitsion startaplar oʻz davriga nisbatan moslashishda davom etmoqda. Ilmiybaza.uz 14.1. Xalqaro kapital migratsiyasining mohiyati, tarkibi va rivojlanish tendensiyasiyalari Xalqaro kapital migratsiyasi- kapital egasi uchun foyda keltiruvchi, davlatlar orasidagi qarama-qarshi harakatdir. Har bir davlat bir vaqtning oʻzida kapitalning importyori va eksportyori boʻlib hisoblanadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarda kapitalni davlatlararo taqsimlash iqtisodiy oʻsishning faol omili boʻlib xizmat qiladi. Iqtisodiyot baynalminallashgan sari kapital faoliyati milliy doiradan xalqaro miqyosga chiqadi va mamlakatlararo kapital eksporti yuz beradi. Jahon xoʻjaligi rivojlanishining dastlabki bosqichlarida kapital sanoat jihatdan rivojlangan mamlakatlardan qoloq mamlakatlar tomon yoʻnaltirilgan edi. Jahon xoʻjalik tizimi aloqalari rivojlangan sari kapital harakati umumjahon doirasida yuz berib, uning oqimi har tomonlama, toʻxtovsiz boʻladi va pullik jam gʻarmalarning investitsiyalarga aylanishi kapitalning xalqaro miqyosdagi harakatini bildiradi. Iqtisodiy adabiyotda xalqaro kapital migratsiyasining mohiyatini ochib beruvchi ikki xil yondashuv mavjud boʻlib, ular orasidagi farq quyidagi sabablar orqali ochib beriladi: • bozor va uni tashkil etuvchi hoʻjalik aloqalarining rivojlanishi; • ushbu aloqalarning mahalliy iqtisodiyotning rivojlanishi va takomillashuvi bilan bogʻliq rolining oʻzgarishi. Birinchi yondashuv tarafdorlari uchun xalqaro kapital migratsiyasi — bu ishlab chiqarish omillaridan birining harakatidir. Bunda alohida tovar va xizmatlar boshqa mamlakatlardagi ishlab chiqarishning iqtisodiy afzalligi tufayli oʻsha mamlakatlar tomon oqib oʻtadi. Bozorning alohida mamlakatlar milliy xususiyatlarini hisobga oluvchi universal qimmati bu yondashuv tarafdorlarining diqqat markazida turadi. Ikkinchi yondashuv tarafdorlarining fikricha, xalqaro kapita1 migratsiyasi ortiqcha ishlab chiqarish, moliya resurslarining foyda olish maqsadida xorijga uzluksiz joylashtirilishidan iborat. Bu yerda bozor subekt sifatida emas, balki milliy, hududiy va xalqaro miqyosda muayyan maqsadga erishish Ilmiybaza.uz 14.1. Xalqaro kapital migratsiyasining mohiyati, tarkibi va rivojlanish tendensiyasiyalari Xalqaro kapital migratsiyasi- kapital egasi uchun foyda keltiruvchi, davlatlar orasidagi qarama-qarshi harakatdir. Har bir davlat bir vaqtning oʻzida kapitalning importyori va eksportyori boʻlib hisoblanadi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarda kapitalni davlatlararo taqsimlash iqtisodiy oʻsishning faol omili boʻlib xizmat qiladi. Iqtisodiyot baynalminallashgan sari kapital faoliyati milliy doiradan xalqaro miqyosga chiqadi va mamlakatlararo kapital eksporti yuz beradi. Jahon xoʻjaligi rivojlanishining dastlabki bosqichlarida kapital sanoat jihatdan rivojlangan mamlakatlardan qoloq mamlakatlar tomon yoʻnaltirilgan edi. Jahon xoʻjalik tizimi aloqalari rivojlangan sari kapital harakati umumjahon doirasida yuz berib, uning oqimi har tomonlama, toʻxtovsiz boʻladi va pullik jam gʻarmalarning investitsiyalarga aylanishi kapitalning xalqaro miqyosdagi harakatini bildiradi. Iqtisodiy adabiyotda xalqaro kapital migratsiyasining mohiyatini ochib beruvchi ikki xil yondashuv mavjud boʻlib, ular orasidagi farq quyidagi sabablar orqali ochib beriladi: • bozor va uni tashkil etuvchi hoʻjalik aloqalarining rivojlanishi; • ushbu aloqalarning mahalliy iqtisodiyotning rivojlanishi va takomillashuvi bilan bogʻliq rolining oʻzgarishi. Birinchi yondashuv tarafdorlari uchun xalqaro kapital migratsiyasi — bu ishlab chiqarish omillaridan birining harakatidir. Bunda alohida tovar va xizmatlar boshqa mamlakatlardagi ishlab chiqarishning iqtisodiy afzalligi tufayli oʻsha mamlakatlar tomon oqib oʻtadi. Bozorning alohida mamlakatlar milliy xususiyatlarini hisobga oluvchi universal qimmati bu yondashuv tarafdorlarining diqqat markazida turadi. Ikkinchi yondashuv tarafdorlarining fikricha, xalqaro kapita1 migratsiyasi ortiqcha ishlab chiqarish, moliya resurslarining foyda olish maqsadida xorijga uzluksiz joylashtirilishidan iborat. Bu yerda bozor subekt sifatida emas, balki milliy, hududiy va xalqaro miqyosda muayyan maqsadga erishish Ilmiybaza.uz vositasi, obekti sifatida namoyon boʻladi. XXI asr boshida iqtisodiyotning globallashuvi omillaridan biri kapitalning mamlakatlar oʻrtasida harakatlanishining barqaror sur’atlarda oʻsishi hisoblanadi. Tovar ishlab chiqarishning muhim omillaridan hisoblangan kapitalning xalqaro harakati milliy iqtisodiyot chegaralaridan chiqib, boshqa mamlakatlarga koʻchadi. Xalqaro kapital migratsiyasi jahon xoʻjaligini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega, chunki u mamlakatlarning tashqi iqtisodiy va siyosiy aloqalarining mustahkamlanishiga olib keladi, ularning tashqi savdo aylanmalarini oshiradi, iqtisodiy rivojlanishni jadallashtiradi, ishlab chiqarish hajmlarini koʻpaytiradi, ishlab chiqarilayotgan tovarlarning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini, importyor mamlakatlar texnik salohiyatini oʻstiradi va mamlakatdagi bandlikni oshiradi. Mamlakatning xalqaro kapital migratsiyasidagi ishtirok etish darajasi qator koʻrsatkichlarda ifodalanadi. Birinchi guruh koʻrsatkichlariga quyidagi mutlaq koʻrsatkichlar kiradi: kapital eksporti va importining hajmi, kapital eksporti-importi qoldigʻi, mamlakatdagi xorijiy kapitalli korxonalar soni, ulardagi bandlar soni va h. k. Kapital eksporti-importi qoldigʻidan kelib chiqib, jahon mamlakatlari kapital eksport qiladigan (Yaponiya, Shveysariya), kapital import qiladigan (АQSH, Buyuk Britaniya) hamda eksport va import hajmi taxminan bir xil boʻlgan mamlakatlarga (Germaniya, Fransiya) ajratiladi. Boshqa guruh koʻrsatkichlar nisbiy koʻrsatkichlar boʻlib, ular xalqaro kapitallar migratsiyasining markazlari va mamlakatning kapital importieksportiga bogʻliqligini aks ettiradi: 1) kapital importi koeffitsiyenti — xorijiy kapitalning mamlakat YaiM dagi ulushini koʻrsatadi: K=( XK/YAIM)*100 bu yerda: Kimp — kapital importi koeffitsiyenti; XK — xorijiy kapital hajmi; YaiM—yalpi ichki mahsulot. Yevropa mamlakatlarida ushbu koeffitsiyentning eng yuqori darajasi Belgiya va Lyuksemburgda kuzatiladi. 2)kapital eksporti koyeffitsiyenti — eksport qilinadigan kapitalning YalM dagi ulushini aks ettiradi: K = (ХK/YAIM)*100 bu yerda: K(eksp) — kapital Ilmiybaza.uz vositasi, obekti sifatida namoyon boʻladi. XXI asr boshida iqtisodiyotning globallashuvi omillaridan biri kapitalning mamlakatlar oʻrtasida harakatlanishining barqaror sur’atlarda oʻsishi hisoblanadi. Tovar ishlab chiqarishning muhim omillaridan hisoblangan kapitalning xalqaro harakati milliy iqtisodiyot chegaralaridan chiqib, boshqa mamlakatlarga koʻchadi. Xalqaro kapital migratsiyasi jahon xoʻjaligini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega, chunki u mamlakatlarning tashqi iqtisodiy va siyosiy aloqalarining mustahkamlanishiga olib keladi, ularning tashqi savdo aylanmalarini oshiradi, iqtisodiy rivojlanishni jadallashtiradi, ishlab chiqarish hajmlarini koʻpaytiradi, ishlab chiqarilayotgan tovarlarning jahon bozoridagi raqobatbardoshligini, importyor mamlakatlar texnik salohiyatini oʻstiradi va mamlakatdagi bandlikni oshiradi. Mamlakatning xalqaro kapital migratsiyasidagi ishtirok etish darajasi qator koʻrsatkichlarda ifodalanadi. Birinchi guruh koʻrsatkichlariga quyidagi mutlaq koʻrsatkichlar kiradi: kapital eksporti va importining hajmi, kapital eksporti-importi qoldigʻi, mamlakatdagi xorijiy kapitalli korxonalar soni, ulardagi bandlar soni va h. k. Kapital eksporti-importi qoldigʻidan kelib chiqib, jahon mamlakatlari kapital eksport qiladigan (Yaponiya, Shveysariya), kapital import qiladigan (АQSH, Buyuk Britaniya) hamda eksport va import hajmi taxminan bir xil boʻlgan mamlakatlarga (Germaniya, Fransiya) ajratiladi. Boshqa guruh koʻrsatkichlar nisbiy koʻrsatkichlar boʻlib, ular xalqaro kapitallar migratsiyasining markazlari va mamlakatning kapital importieksportiga bogʻliqligini aks ettiradi: 1) kapital importi koeffitsiyenti — xorijiy kapitalning mamlakat YaiM dagi ulushini koʻrsatadi: K=( XK/YAIM)*100 bu yerda: Kimp — kapital importi koeffitsiyenti; XK — xorijiy kapital hajmi; YaiM—yalpi ichki mahsulot. Yevropa mamlakatlarida ushbu koeffitsiyentning eng yuqori darajasi Belgiya va Lyuksemburgda kuzatiladi. 2)kapital eksporti koyeffitsiyenti — eksport qilinadigan kapitalning YalM dagi ulushini aks ettiradi: K = (ХK/YAIM)*100 bu yerda: K(eksp) — kapital Ilmiybaza.uz eksporti koeffitsiyenti; XK — xorijiy kapital hajmi; YaiM—yalpi ichki mahsulot. Yevropa mamlakatlarida ushbu koʻrsatkichning maksimal miqdori Niderlandiyada qayd etilgan. 3)xorijiy kapitalning mamlakat kapital qoʻyilmalariga boʻlgan ichki ehtiyojidagi ulushini aks ettiruvchi kapital: K=(ХK/Т(K))*100 bu yerda: K(eh )— ehtiyoj koeffitsiyenti; XK — xorijiy kapital; D/(K) — mamlakatda kapitalga boʻlgan talab. АQSH da barcha kapitalga boʻlgan ichki ehtiyojlarning 33 foizi xorijiy kapital hisobiga qondiriladi; boshqa nisbiy koʻrsatkichlar: xorijiy yoki aralash kompaniyalarning milliy ishlab chiqarishdagi ulushi, kapital eksporti/importining oldingi davrga nisbatan oʻsish sur’atlari, mamlakat aholisi jon boshiga toʻgʻri keladigan xorijiy investitsiyalar summasi. Xalqaro kapital migratsiyasining shakllari va ularning guruhlanishi Xalqaro kapital migratsiyasining turli shakllari mavjud bolib, amaliyotda ular qator mezonlar boʻyicha tasniflanadi. Xalqaro amaliyotda davlat kapitali koʻproq ssuda shaklida, xususiy va uzoq muddatli kapital esa — tadbirkorlik shaklida namoyon boʻladi. Kelib chiqish manbalariga koʻra xalqaro kapital — bu davlat mablagʻlari yoki xususiy kapital koʻrinishida boʻladi. Davlat kapitali banklar ichida rasmiy kapital deb ham ataladi.U davlat budjetidan xorijga chiqariladigan yoki u yerdan yo bevosita hukumatlar qarori bilan, yoki hukumatlararo tashkilotlar qarori bilan qabul qilinadigan mablagʻlardir. Xalqaro kapital migratsiya shakllari: • Mansabiga koʻra: а)Rasmiy(davlat) б)Xususiy(nodavlat) • Foydalanish tartibiga koʻra: а)Ssuda б)Tadbirkorlik • Foydalanish muddatiga koʻra: а)Uzoq Ilmiybaza.uz eksporti koeffitsiyenti; XK — xorijiy kapital hajmi; YaiM—yalpi ichki mahsulot. Yevropa mamlakatlarida ushbu koʻrsatkichning maksimal miqdori Niderlandiyada qayd etilgan. 3)xorijiy kapitalning mamlakat kapital qoʻyilmalariga boʻlgan ichki ehtiyojidagi ulushini aks ettiruvchi kapital: K=(ХK/Т(K))*100 bu yerda: K(eh )— ehtiyoj koeffitsiyenti; XK — xorijiy kapital; D/(K) — mamlakatda kapitalga boʻlgan talab. АQSH da barcha kapitalga boʻlgan ichki ehtiyojlarning 33 foizi xorijiy kapital hisobiga qondiriladi; boshqa nisbiy koʻrsatkichlar: xorijiy yoki aralash kompaniyalarning milliy ishlab chiqarishdagi ulushi, kapital eksporti/importining oldingi davrga nisbatan oʻsish sur’atlari, mamlakat aholisi jon boshiga toʻgʻri keladigan xorijiy investitsiyalar summasi. Xalqaro kapital migratsiyasining shakllari va ularning guruhlanishi Xalqaro kapital migratsiyasining turli shakllari mavjud bolib, amaliyotda ular qator mezonlar boʻyicha tasniflanadi. Xalqaro amaliyotda davlat kapitali koʻproq ssuda shaklida, xususiy va uzoq muddatli kapital esa — tadbirkorlik shaklida namoyon boʻladi. Kelib chiqish manbalariga koʻra xalqaro kapital — bu davlat mablagʻlari yoki xususiy kapital koʻrinishida boʻladi. Davlat kapitali banklar ichida rasmiy kapital deb ham ataladi.U davlat budjetidan xorijga chiqariladigan yoki u yerdan yo bevosita hukumatlar qarori bilan, yoki hukumatlararo tashkilotlar qarori bilan qabul qilinadigan mablagʻlardir. Xalqaro kapital migratsiya shakllari: • Mansabiga koʻra: а)Rasmiy(davlat) б)Xususiy(nodavlat) • Foydalanish tartibiga koʻra: а)Ssuda б)Tadbirkorlik • Foydalanish muddatiga koʻra: а)Uzoq Ilmiybaza.uz б)Oʻrta c)Qisqa • Maqsadiga koʻra: а)Toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar б)Portfel investitsiyalar c)Boshqa investitsiyalar Shakllariga koʻra — bu davlat qarzlari, ssudalar, grantlar (sovgʻalar), yordam koʻrinishida boʻlib, ularning xalqaro harakati hukumatlararo kelishuvlar bilan belgilanadi. Xalqaro tashkilotlarning kreditlari va boshqa mablagiari ham shular qatoriga kiradi. Biroq har qanday hollarda ham bu soliq toʻlovchilarning oluvchiga turli yoilar bilan yetib boradigan pullari hisoblanadi. Xususiy kapital — bu xususiy shaxslar tomonidan xorijga joylashtiriladigan yoki xorijdan qabul qilinadigan nodavlat manbalar mablagʻlaridan iborat. Ular tarkibiga investitsiyalar, savdo kreditlari, banklararo kreditlash kiradi. Ular davlat budjeti bilan bevosita bogʻliq boʻlmaydi, biroq hukumat ularning koʻchib yurishini kuzatib turadi va oʻz vakolatlari doirasida ularni nazorat qilib, boshqarishi mumkin. Xalqaro kapital migratsiyasining shakllari tadbirkorlik va ssuda kapitali koʻrinishida boʻladi. Kapitalning tadbirkorlik shaklidagi migratsiyasi uchun quyidagi uchta majburiy belgilar xos boʻladi: • xorijda ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish yoki unda ishtirok etish; • xorijiy kapital qoʻyilmalarining uzoq muddatliligi; • xorijiy korxonaga yoki uning bir qismiga mulkchilik huquqiga ega boʻlish. Yuqorida qayd etib oʻtilgan xususiyatlar va ishtirok etish maqsadlarining qanchalik amalga oshishiga bogʻliq holda tadbirkorlik kapitalini chetga chiqarishning ikki turi ajratiladi: toʻgʻridan toʻgʻri va portfel investitsiyalar (PI). TTXI — bu xorijiy kapitalning uzoq muddatli kiritilishi boʻlib, investor tashkil qilayotgan firma aksiyalari yoki aksioner kapitaliga toʻla ega boʻlish yoki kamida 10 % xoʻjalik faoliyatining ta’sirchan nazorat qilinishini ta’minlaydi. XVJ, IRHT Ilmiybaza.uz б)Oʻrta c)Qisqa • Maqsadiga koʻra: а)Toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalar б)Portfel investitsiyalar c)Boshqa investitsiyalar Shakllariga koʻra — bu davlat qarzlari, ssudalar, grantlar (sovgʻalar), yordam koʻrinishida boʻlib, ularning xalqaro harakati hukumatlararo kelishuvlar bilan belgilanadi. Xalqaro tashkilotlarning kreditlari va boshqa mablagiari ham shular qatoriga kiradi. Biroq har qanday hollarda ham bu soliq toʻlovchilarning oluvchiga turli yoilar bilan yetib boradigan pullari hisoblanadi. Xususiy kapital — bu xususiy shaxslar tomonidan xorijga joylashtiriladigan yoki xorijdan qabul qilinadigan nodavlat manbalar mablagʻlaridan iborat. Ular tarkibiga investitsiyalar, savdo kreditlari, banklararo kreditlash kiradi. Ular davlat budjeti bilan bevosita bogʻliq boʻlmaydi, biroq hukumat ularning koʻchib yurishini kuzatib turadi va oʻz vakolatlari doirasida ularni nazorat qilib, boshqarishi mumkin. Xalqaro kapital migratsiyasining shakllari tadbirkorlik va ssuda kapitali koʻrinishida boʻladi. Kapitalning tadbirkorlik shaklidagi migratsiyasi uchun quyidagi uchta majburiy belgilar xos boʻladi: • xorijda ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish yoki unda ishtirok etish; • xorijiy kapital qoʻyilmalarining uzoq muddatliligi; • xorijiy korxonaga yoki uning bir qismiga mulkchilik huquqiga ega boʻlish. Yuqorida qayd etib oʻtilgan xususiyatlar va ishtirok etish maqsadlarining qanchalik amalga oshishiga bogʻliq holda tadbirkorlik kapitalini chetga chiqarishning ikki turi ajratiladi: toʻgʻridan toʻgʻri va portfel investitsiyalar (PI). TTXI — bu xorijiy kapitalning uzoq muddatli kiritilishi boʻlib, investor tashkil qilayotgan firma aksiyalari yoki aksioner kapitaliga toʻla ega boʻlish yoki kamida 10 % xoʻjalik faoliyatining ta’sirchan nazorat qilinishini ta’minlaydi. XVJ, IRHT Ilmiybaza.uz (Iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik tashkiloti) hamda BMT milliy schyotlari tizimidagi ta’riflarga muvofiq, TTXI tarkibiga quyidagilar kiritiladi: • komponiyalarning oʻz kapitalini xorijga chiqarishi; • toʻgʻri investor horijiy korxonadan olgan foydasini uning foydasiga qayta moliyalashtirilishi; • kapitalning bosh firma va uning xorijiy korxonalari oʻrtasida ichki korporativ oʻtkazmalari. Iqtisodiy adabiyotda toʻgʻri investitsiyalarning tor va keng ma’nodagi ta’riflari ajratiladi. TTXI ning tor ma’nodagi ta’rifi IHTT tomonidan berilgan boʻlib, bu yoʻnalishning bazaviy metodologiyasi kapital harakatini erkinlashtirish Kodeksida bayon etilgan: mustahkam iqtisodiy munosabatlarni oʻrnatish hamda korxona ustidan nazorat huquqini qoʻlga kiritish maqsadida kapital va resurslarning transchegaraviy harakati qamrab olinadi. Bunday yondashuv asosida investor sifatida mazkur mamlakatning norezidentlari va xorijlik rezidentlar maydonga chiqishlari mumkin. Har ikkala toifalar uchun toʻgʻridan toʻgʻri xorijiy investitsiyalar shakillanishining quyidagi yoʻnalishlari mavjud: •100 % li xorijiy mulkchilikka asoslangan korxona, shu’ba kompaniyasi yoki boʻlinmasini tashkil etish yoki kengaytirish; •mavjud korxonani toʻliq mulkchilikka sotib olish;•yangi yoki harakatdagi korxonada ishtirok etish;•5 yil va undan koʻp muddatga qarz berish. TTXI ning keng ta’rifi Jahon banki tomonidan berilgan va «MIGА»ni (Koʻp tomonlama investitsion sugʻurtalash agentligi) ta’sis etish haqidagi kelishuvda ilk bor tilga olingan; u shuningdek, ikki taraflama kafolatli kelishuvlar uchun ham xosdir. Bunday yondashuvda toʻgʻri xorijiy investitsiyalarga kapital (yoki resurslar) ning harakatlanishi shakllarigina emas, balki aktivlarning (ассеss) boshqa turlari ham kiritiladi: har xil turdagi mulk va mulkiy huquqlar, aksiyador boʻlmagan turdagi investitsiyalar (boshqaruv kelishuvlari, franchayzing, litsyenzion bitimlar, mahsulot taqsimoti va h.k.lar) ham kiradi. Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalash shakllari va usullariga tegishli turlicha talqinlarning berilishi jiddiy muammolarni keltirib chiqardi (masalan, NАFTА va АSEАN ta’riftari shular jumlasidandir) va amaliy Ilmiybaza.uz (Iqtisodiy rivojlanish va hamkorlik tashkiloti) hamda BMT milliy schyotlari tizimidagi ta’riflarga muvofiq, TTXI tarkibiga quyidagilar kiritiladi: • komponiyalarning oʻz kapitalini xorijga chiqarishi; • toʻgʻri investor horijiy korxonadan olgan foydasini uning foydasiga qayta moliyalashtirilishi; • kapitalning bosh firma va uning xorijiy korxonalari oʻrtasida ichki korporativ oʻtkazmalari. Iqtisodiy adabiyotda toʻgʻri investitsiyalarning tor va keng ma’nodagi ta’riflari ajratiladi. TTXI ning tor ma’nodagi ta’rifi IHTT tomonidan berilgan boʻlib, bu yoʻnalishning bazaviy metodologiyasi kapital harakatini erkinlashtirish Kodeksida bayon etilgan: mustahkam iqtisodiy munosabatlarni oʻrnatish hamda korxona ustidan nazorat huquqini qoʻlga kiritish maqsadida kapital va resurslarning transchegaraviy harakati qamrab olinadi. Bunday yondashuv asosida investor sifatida mazkur mamlakatning norezidentlari va xorijlik rezidentlar maydonga chiqishlari mumkin. Har ikkala toifalar uchun toʻgʻridan toʻgʻri xorijiy investitsiyalar shakillanishining quyidagi yoʻnalishlari mavjud: •100 % li xorijiy mulkchilikka asoslangan korxona, shu’ba kompaniyasi yoki boʻlinmasini tashkil etish yoki kengaytirish; •mavjud korxonani toʻliq mulkchilikka sotib olish;•yangi yoki harakatdagi korxonada ishtirok etish;•5 yil va undan koʻp muddatga qarz berish. TTXI ning keng ta’rifi Jahon banki tomonidan berilgan va «MIGА»ni (Koʻp tomonlama investitsion sugʻurtalash agentligi) ta’sis etish haqidagi kelishuvda ilk bor tilga olingan; u shuningdek, ikki taraflama kafolatli kelishuvlar uchun ham xosdir. Bunday yondashuvda toʻgʻri xorijiy investitsiyalarga kapital (yoki resurslar) ning harakatlanishi shakllarigina emas, balki aktivlarning (ассеss) boshqa turlari ham kiritiladi: har xil turdagi mulk va mulkiy huquqlar, aksiyador boʻlmagan turdagi investitsiyalar (boshqaruv kelishuvlari, franchayzing, litsyenzion bitimlar, mahsulot taqsimoti va h.k.lar) ham kiradi. Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalash shakllari va usullariga tegishli turlicha talqinlarning berilishi jiddiy muammolarni keltirib chiqardi (masalan, NАFTА va АSEАN ta’riftari shular jumlasidandir) va amaliy Ilmiybaza.uz muammolarni hal qilishda qator variantlar — opsiyalarning vujudga kelishiga sabab boʻldi. Bu — xalqaro investitsiyalash masalalari boʻyicha muzokaralardagi, iqtisodiy diplomatiyadagi munozarali muammolardan biridir. Portfel investitsiyalar — bu kapitalni xorijiy korxonalar qimmatli qogʻozlariga (korxona ustav kapitalining 10 %dan kam qismini) kiritish shaklida olib chiqib ketish boʻlib, investorlarga ular faoliyatini bevosita nazorat qilish imkonini bermaydi. Ushbu turdagi tadbirkorlik kapitalini olib chiqib ketishning oʻziga xos belgilari quyidagi jadvalda yaqqol namoyish etilgan. Toʻgʻridan toʻgʻri va portfel investitsiyalar oʻrtasidagi oʻzaro farqlar Belgilar Toʻgʻridan – Toʻgʻri Portfel investitsiyalar xorijiy investitsiyalar Olib chiqishning asosiy Xorijiy firmani nazorat Yuqori foyda olish maqsadi. qilish. Maqsadga erishish Xorijda ishlab chiqarish- Xorijiy qimmatli yoʻllari. ni tashkil qilish va qogʻozlarni sotib olish yuritish Maqsadga erishish а) xorijiy firmaga toʻliq Xorijiy firma aksiyadorusullari. egalik qilish lik kapitalning kamida b) aksiyalar nazorat pa- 25% izini sotib olish ketini sotib olish (XVF (AQSH,Yaponiya va ustaviga koʻra kompani- Germaniya-10%) ya aksiyadorlik kapital- ning 25% idan kam boʻlmasligi kerak) Daromad shakllari. Tadbirkorlik Dividendlar foizlar foydasi,dividendlar Jahon iqtisodiyotining barqaror rivojlanishi jarayonida portfelli investitsiyalar ulushining ortishi tabiiy holdir. Bu ikkita holat bilan izohlanadi: 14.1 - jadval . Ilmiybaza.uz muammolarni hal qilishda qator variantlar — opsiyalarning vujudga kelishiga sabab boʻldi. Bu — xalqaro investitsiyalash masalalari boʻyicha muzokaralardagi, iqtisodiy diplomatiyadagi munozarali muammolardan biridir. Portfel investitsiyalar — bu kapitalni xorijiy korxonalar qimmatli qogʻozlariga (korxona ustav kapitalining 10 %dan kam qismini) kiritish shaklida olib chiqib ketish boʻlib, investorlarga ular faoliyatini bevosita nazorat qilish imkonini bermaydi. Ushbu turdagi tadbirkorlik kapitalini olib chiqib ketishning oʻziga xos belgilari quyidagi jadvalda yaqqol namoyish etilgan. Toʻgʻridan toʻgʻri va portfel investitsiyalar oʻrtasidagi oʻzaro farqlar Belgilar Toʻgʻridan – Toʻgʻri Portfel investitsiyalar xorijiy investitsiyalar Olib chiqishning asosiy Xorijiy firmani nazorat Yuqori foyda olish maqsadi. qilish. Maqsadga erishish Xorijda ishlab chiqarish- Xorijiy qimmatli yoʻllari. ni tashkil qilish va qogʻozlarni sotib olish yuritish Maqsadga erishish а) xorijiy firmaga toʻliq Xorijiy firma aksiyadorusullari. egalik qilish lik kapitalning kamida b) aksiyalar nazorat pa- 25% izini sotib olish ketini sotib olish (XVF (AQSH,Yaponiya va ustaviga koʻra kompani- Germaniya-10%) ya aksiyadorlik kapital- ning 25% idan kam boʻlmasligi kerak) Daromad shakllari. Tadbirkorlik Dividendlar foizlar foydasi,dividendlar Jahon iqtisodiyotining barqaror rivojlanishi jarayonida portfelli investitsiyalar ulushining ortishi tabiiy holdir. Bu ikkita holat bilan izohlanadi: 14.1 - jadval . Ilmiybaza.uz • jahonda moliya bozorlarining jadal rivojlanishi • portfel investitsiyalarning yuqori likvidliligi bilan bogʻliq afzalliklar. Portfel investitsiyalar ancha yuqori likvidlilikka ega boʻlib, harakatchan hisoblanadi. Ularni riskli zonadan boylik orttirish yengilroq boʻlgan muhitga koʻchirish qiyin emas. Portfel investitsiyalar ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish va professional bilimlarni oshirish uchun katta mehnat talab etmaydi. Kapitalni olib chiqishning tadbirkorlik shakli ishlab chiqarish jarayonlariga bevosita aloqadorligi tufayli koʻpincha «ikkinchi iqtisodiyot» deb ataladi. Boshqa shakl — ssuda kapitalining harakati milliy ishlab chiqarish jarayonlariga bevosita aloqaga ega boʻlmasdan qabul qiluvchi mamlakatdagi takror ishlab chiqarish jarayoniga bilvosita tarzda ta’sir qilishi mumkin. Kapitalning ssuda shaklidagi migratsiyasi deganda kapitalning barcha xalqaro harakatlanishi tushunilib, quyidagi turdagi toʻgʻridan toʻgʻri xorijiy investitsiyalar bundan mustasno: • davlat va xususiy zayomlar; • boshqa mamlakatlarning obligatsiyalari, xorijiy kompaniyaning veksellari va trattini sotib olish; • qarzlar boʻyicha toiovlar; • banklararo depozitlar; • rivojlanishga rasmiy yordam. Xalqaro valyuta fondi yana bir guruh — «boshqa investitsiyalar» guruhini ajratadi. Bu guruh investitsiyalar, asosan, xalqaro zayomlar va bank depozitlaridan tashkil topadi. Ular ba’zida portfel, ba’zida toʻgʻridan toʻgʻri investitsiyalar tarkibida boʻlishi mumkin. Xalqaro kapital migratsiyasini tartibga solish usullari Jahon amaliyotida xalqaro kapital harakatini tartibga solishning milliy va xalqaro usullari qoʻllanilmoqda. TTXI ni xalqaro darajada tartibga solishning asosiy shakli xalqaro investitsion shartnomalar hisoblanadi. Xalqaro investitsion shartnomalarning mohiyati shundaki, ular ikki va koʻp tomonlama milliy davlatlarning investitsiya siyosatlarini muvofiqlashtirish va xalqaro investitsiyalar Ilmiybaza.uz • jahonda moliya bozorlarining jadal rivojlanishi • portfel investitsiyalarning yuqori likvidliligi bilan bogʻliq afzalliklar. Portfel investitsiyalar ancha yuqori likvidlilikka ega boʻlib, harakatchan hisoblanadi. Ularni riskli zonadan boylik orttirish yengilroq boʻlgan muhitga koʻchirish qiyin emas. Portfel investitsiyalar ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish va professional bilimlarni oshirish uchun katta mehnat talab etmaydi. Kapitalni olib chiqishning tadbirkorlik shakli ishlab chiqarish jarayonlariga bevosita aloqadorligi tufayli koʻpincha «ikkinchi iqtisodiyot» deb ataladi. Boshqa shakl — ssuda kapitalining harakati milliy ishlab chiqarish jarayonlariga bevosita aloqaga ega boʻlmasdan qabul qiluvchi mamlakatdagi takror ishlab chiqarish jarayoniga bilvosita tarzda ta’sir qilishi mumkin. Kapitalning ssuda shaklidagi migratsiyasi deganda kapitalning barcha xalqaro harakatlanishi tushunilib, quyidagi turdagi toʻgʻridan toʻgʻri xorijiy investitsiyalar bundan mustasno: • davlat va xususiy zayomlar; • boshqa mamlakatlarning obligatsiyalari, xorijiy kompaniyaning veksellari va trattini sotib olish; • qarzlar boʻyicha toiovlar; • banklararo depozitlar; • rivojlanishga rasmiy yordam. Xalqaro valyuta fondi yana bir guruh — «boshqa investitsiyalar» guruhini ajratadi. Bu guruh investitsiyalar, asosan, xalqaro zayomlar va bank depozitlaridan tashkil topadi. Ular ba’zida portfel, ba’zida toʻgʻridan toʻgʻri investitsiyalar tarkibida boʻlishi mumkin. Xalqaro kapital migratsiyasini tartibga solish usullari Jahon amaliyotida xalqaro kapital harakatini tartibga solishning milliy va xalqaro usullari qoʻllanilmoqda. TTXI ni xalqaro darajada tartibga solishning asosiy shakli xalqaro investitsion shartnomalar hisoblanadi. Xalqaro investitsion shartnomalarning mohiyati shundaki, ular ikki va koʻp tomonlama milliy davlatlarning investitsiya siyosatlarini muvofiqlashtirish va xalqaro investitsiyalar Ilmiybaza.uz sohasida tartibga solishning umumiy qoidalarini ishlab chiqishdan iborat. Xalqaro investitsion shartnomalar qatnashchilar tarkibiga koʻra ikki tomonlama, mintaqaviy va koʻp tomonlama boʻlishi mumkin. Ikki tomonlama investitsion shartnoma ikki mamlakat hukumatlari oʻrtasida investitsiyalarni amalga oshirish maqsadida tuziladigan maxsus shartnomadir. Xalqaro Kapital migratsiyasi tarkibga solish Milliy kapital harakatini tartibga solish bo'yicha xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag'batlantirish; xuquqiy, ijro va nazorat • mamlakatdan kapital chiqib ketishning oldini olish. xarakteridagi davlat • chora-tadbirlar tizimi Xalqaro Kapital •qulay investitsiya muxitini yaratish; xarakatini tartibga •mamlakat xududida xorijiy investitsiyalarni amalga solish bo'yicha xuquqiy, oshirsh bo'yicha ta'qiq va cheklovlarni joriy etishning ijro va nazorat maqsadga muvofiqligini aniqlash; xarakteridagi •xorijiy investorlar faoliyati ustidan nazorat olib davlatlararo chora- borishinvestitsiyalashning; ustuvor yo'nalishlarini belgilash; tadbirlar tizimi •xorijiy investitsiyalarni jalb etish bo'yicha dasturlar • ishlab chiqish va amalga oshirish; Xalqaro migratsiyasini tartibga solishda milliy va xalqaro tomonlardan qaraladi hamda maqsad va xususiyatlariga qarab bajariladi. Milliy tartibga solishda Ilmiybaza.uz sohasida tartibga solishning umumiy qoidalarini ishlab chiqishdan iborat. Xalqaro investitsion shartnomalar qatnashchilar tarkibiga koʻra ikki tomonlama, mintaqaviy va koʻp tomonlama boʻlishi mumkin. Ikki tomonlama investitsion shartnoma ikki mamlakat hukumatlari oʻrtasida investitsiyalarni amalga oshirish maqsadida tuziladigan maxsus shartnomadir. Xalqaro Kapital migratsiyasi tarkibga solish Milliy kapital harakatini tartibga solish bo'yicha xorijiy investitsiyalarni jalb etishni rag'batlantirish; xuquqiy, ijro va nazorat • mamlakatdan kapital chiqib ketishning oldini olish. xarakteridagi davlat • chora-tadbirlar tizimi Xalqaro Kapital •qulay investitsiya muxitini yaratish; xarakatini tartibga •mamlakat xududida xorijiy investitsiyalarni amalga solish bo'yicha xuquqiy, oshirsh bo'yicha ta'qiq va cheklovlarni joriy etishning ijro va nazorat maqsadga muvofiqligini aniqlash; xarakteridagi •xorijiy investorlar faoliyati ustidan nazorat olib davlatlararo chora- borishinvestitsiyalashning; ustuvor yo'nalishlarini belgilash; tadbirlar tizimi •xorijiy investitsiyalarni jalb etish bo'yicha dasturlar • ishlab chiqish va amalga oshirish; Xalqaro migratsiyasini tartibga solishda milliy va xalqaro tomonlardan qaraladi hamda maqsad va xususiyatlariga qarab bajariladi. Milliy tartibga solishda Ilmiybaza.uz mamlakat ichidagi kapital harakati davlat chora-tadbirlari asosida tartibga solinadi. Xalqaro kapital harakatini tartibga solishda esa, davlatlararo strategiyalar amal qiladi hamda bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Xalqaro kapital harakatini tartibga solishning e’tiborli xususiyatlari bular: qulay investitsiya muhitini yaratish, xorijiy investorlar faoliyati ustidan nazorat olib borish va investitsiyalashning ustuvor yoʻnalishlarini belgilash kabilar. COVID-19 inqirozi toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning keskin pasayishiga olib keladi. Global investitsiyalar oqimlari 2019-yilda 1,54 trln dollar boʻlgan boʻlsa, 2020-yilda 40% gacha kamayishi kutilmoqda. Bu chet el investitsiyalarini 2005-yildan beri birinchi marta 1 trillion dollardan past boʻlishiga olib keladi. Xorijiy investitsiyalar 2021-yilda yana 5% dan 10% gacha pasayishi va 2022-yilda tiklanishni boshlashi kutilmoqda. •Rivojlangan mamlakatlar orasida Yevropaga xorijiy investitsiyalarning jalb etilishi Shimoliy Аmerika va boshqa rivojlangan iqtisodiyotlarga qaraganda sezilarli darajada koʻproq 30 dan 45 foizgacha pasayishi kutilmoqda (oʻrtacha 20 dan 35 foizgacha pasayish). 2019-yilda rivojlangan iqtisodiyotlarga kapital harakati 5% ga oshdi va $800 mlrd tashkil etgan. •2020-yilda Аfrikaga toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar oqimining 25- 40% ga pasayishi prognoz qilinmoqda. Salbiy tendensiya tovarlarning past narxlari bilan kuchayadi. 2019-yilda toʻgʻridantoʻgʻri xorijiy investitsiyalarning Аfrikaga oqimi allaqachon 10% ga qisqargan va $45 mlrd tashkil etgan . • Rivojlanayotgan Osiyo mamlakatlariga intensiv xorijiy investitsiyalarning ogʻirligi va ishlab chiqarish joylarini diversifikatsiya qilish uchun global bosim tufayli jiddiy ta’sir koʻrsatishi mumkin. Toʻgʻridantoʻgʻri xorijiy investitsiyalar 30% dan 45% gacha pasayishi kutilmoqda. 2019-yilda, Janubiy-Sharqiy Osiyo, Xitoy va Hindistonda erishilgan yutuqlarga qaramay, mintaqaga toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar oqimi 5 foizga kamayib, 474 milliard dollarni tashkil etadi. •Lotin Аmerikasi va Karib havzasidagi xorijiy investitsiyalarning 2020-yilda ikki baravarga qisqarishi kutilmoqda. Mintaqadagi xorijiy investitsiyalarning sanoat Ilmiybaza.uz mamlakat ichidagi kapital harakati davlat chora-tadbirlari asosida tartibga solinadi. Xalqaro kapital harakatini tartibga solishda esa, davlatlararo strategiyalar amal qiladi hamda bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Xalqaro kapital harakatini tartibga solishning e’tiborli xususiyatlari bular: qulay investitsiya muhitini yaratish, xorijiy investorlar faoliyati ustidan nazorat olib borish va investitsiyalashning ustuvor yoʻnalishlarini belgilash kabilar. COVID-19 inqirozi toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning keskin pasayishiga olib keladi. Global investitsiyalar oqimlari 2019-yilda 1,54 trln dollar boʻlgan boʻlsa, 2020-yilda 40% gacha kamayishi kutilmoqda. Bu chet el investitsiyalarini 2005-yildan beri birinchi marta 1 trillion dollardan past boʻlishiga olib keladi. Xorijiy investitsiyalar 2021-yilda yana 5% dan 10% gacha pasayishi va 2022-yilda tiklanishni boshlashi kutilmoqda. •Rivojlangan mamlakatlar orasida Yevropaga xorijiy investitsiyalarning jalb etilishi Shimoliy Аmerika va boshqa rivojlangan iqtisodiyotlarga qaraganda sezilarli darajada koʻproq 30 dan 45 foizgacha pasayishi kutilmoqda (oʻrtacha 20 dan 35 foizgacha pasayish). 2019-yilda rivojlangan iqtisodiyotlarga kapital harakati 5% ga oshdi va $800 mlrd tashkil etgan. •2020-yilda Аfrikaga toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar oqimining 25- 40% ga pasayishi prognoz qilinmoqda. Salbiy tendensiya tovarlarning past narxlari bilan kuchayadi. 2019-yilda toʻgʻridantoʻgʻri xorijiy investitsiyalarning Аfrikaga oqimi allaqachon 10% ga qisqargan va $45 mlrd tashkil etgan . • Rivojlanayotgan Osiyo mamlakatlariga intensiv xorijiy investitsiyalarning ogʻirligi va ishlab chiqarish joylarini diversifikatsiya qilish uchun global bosim tufayli jiddiy ta’sir koʻrsatishi mumkin. Toʻgʻridantoʻgʻri xorijiy investitsiyalar 30% dan 45% gacha pasayishi kutilmoqda. 2019-yilda, Janubiy-Sharqiy Osiyo, Xitoy va Hindistonda erishilgan yutuqlarga qaramay, mintaqaga toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar oqimi 5 foizga kamayib, 474 milliard dollarni tashkil etadi. •Lotin Аmerikasi va Karib havzasidagi xorijiy investitsiyalarning 2020-yilda ikki baravarga qisqarishi kutilmoqda. Mintaqadagi xorijiy investitsiyalarning sanoat Ilmiybaza.uz profili ham uni zaiflashtiradi. 2019-yilda Lotin Аmerikasi va Karib havzasidagi xorijiy investitsiyalar 10% ga oʻsib, 164 milliard dollarni tashkil etdi. • Oʻtish davri iqtisodiyotiga toʻgʻridan toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning oqimi 30 dan 45% gacha pasayishi kutilmoqda. 2019-yilda Oʻzbekistonga xalqaro kapital oqimi 3 baravar koʻpaydi (266% ga oʻsib, $2.3 mlrd ni tashkil etdi). Kapital qoʻyilmalar qiymati va qayta investitsiya qilingan daromadlar birgalikda 231% ga kengayib, $2.1 mlrdni tashkil etdi, shu bilan birga kompaniyalar ichidagi kreditlar salbiydan ijobiyga ($169 mlngacha) aylandi. "Lukoyl" (Rossiya Federatsiyasi) tomonidan amalga oshirilayotgan neft va gaz sohasidagi yirik loyihalar bilan bogʻliq tushumlar Oʻzbekiston mamlakatiga amalga oshirilgan kapital harakatining katta qismini tashkil qiladi. Bundan tashqari, Xitoy, Rossiya, Singapur, Buyuk Britaniya va АQSH kompaniyalari ishtirokida kimyoviy ishlab chiqarishda qator loyihalar boshlandi. Orano Mining (Fransiya) uranni qidirish va ishlab chiqarishga katta miqdorda sarmoya kiritdi. Toʻqimachilik va tikuvchilik sanoatida Xitoy, Germaniya, Hindiston, Koreya, Tailand va Turkiya kompaniyalari tomonidan loyihalar boshlandi. Ilmiybaza.uz profili ham uni zaiflashtiradi. 2019-yilda Lotin Аmerikasi va Karib havzasidagi xorijiy investitsiyalar 10% ga oʻsib, 164 milliard dollarni tashkil etdi. • Oʻtish davri iqtisodiyotiga toʻgʻridan toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning oqimi 30 dan 45% gacha pasayishi kutilmoqda. 2019-yilda Oʻzbekistonga xalqaro kapital oqimi 3 baravar koʻpaydi (266% ga oʻsib, $2.3 mlrd ni tashkil etdi). Kapital qoʻyilmalar qiymati va qayta investitsiya qilingan daromadlar birgalikda 231% ga kengayib, $2.1 mlrdni tashkil etdi, shu bilan birga kompaniyalar ichidagi kreditlar salbiydan ijobiyga ($169 mlngacha) aylandi. "Lukoyl" (Rossiya Federatsiyasi) tomonidan amalga oshirilayotgan neft va gaz sohasidagi yirik loyihalar bilan bogʻliq tushumlar Oʻzbekiston mamlakatiga amalga oshirilgan kapital harakatining katta qismini tashkil qiladi. Bundan tashqari, Xitoy, Rossiya, Singapur, Buyuk Britaniya va АQSH kompaniyalari ishtirokida kimyoviy ishlab chiqarishda qator loyihalar boshlandi. Orano Mining (Fransiya) uranni qidirish va ishlab chiqarishga katta miqdorda sarmoya kiritdi. Toʻqimachilik va tikuvchilik sanoatida Xitoy, Germaniya, Hindiston, Koreya, Tailand va Turkiya kompaniyalari tomonidan loyihalar boshlandi. Ilmiybaza.uz 14.1-rasm. Dengizga chiqish imkoni boʻlmagan mamlakatlar (Landlocked countries). Yaqin kelajakda Hukumat sanoatlashtirish ishlarini 21 ta yangi tashkil etilgan erkin iqtisodiy zonalarga (“WIR19”ga koʻra) yoʻnaltirishni rejalashtirmoqda. Hozirgi sharoitda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish istiqbollari mamlakatning koʻproq xilma-xil oqimlarni jalb qilish imkoniyatlariga bogʻliq boʻladi, chunki energetika sanoatiga investitsiyalar susayishi mumkin. 14.1 1.Xalqaro kapital migratsiyasining sabablari nimalardan 16.2. Investitsion startap loyihalarining mazmuni, tasnifi va ahamiyati Bilamizki, “Facebook”, “Google” va Amazon kompaniyalarining startaplardan boshlagan va dunyoning eng yirik kompaniyalariga aylanib ulgurgan, bu jarayonda oʻzlarining asoschilari va dastlabki sarmoyadorlarini milliarderlarga aylantirgan ekanligidan xabardormiz. Soʻzma-soʻz aytganda, startap - bu har qanday yangi boshlangʻich biznes, ammo boshlangʻich madaniyati haqida gap ketganda, odatda ularni boshqa kichik korxonalardan ajratib turadigan ikkita asosiy ? iborat? 2. Xalqaro k apital migratsiyasi qanday k oʻ rsatkichlar bilan tavsiflanadi? 3. Xalqaro k apital migratsiyasining qanday shakllari mavjud? Ilmiybaza.uz 14.1-rasm. Dengizga chiqish imkoni boʻlmagan mamlakatlar (Landlocked countries). Yaqin kelajakda Hukumat sanoatlashtirish ishlarini 21 ta yangi tashkil etilgan erkin iqtisodiy zonalarga (“WIR19”ga koʻra) yoʻnaltirishni rejalashtirmoqda. Hozirgi sharoitda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish istiqbollari mamlakatning koʻproq xilma-xil oqimlarni jalb qilish imkoniyatlariga bogʻliq boʻladi, chunki energetika sanoatiga investitsiyalar susayishi mumkin. 14.1 1.Xalqaro kapital migratsiyasining sabablari nimalardan 16.2. Investitsion startap loyihalarining mazmuni, tasnifi va ahamiyati Bilamizki, “Facebook”, “Google” va Amazon kompaniyalarining startaplardan boshlagan va dunyoning eng yirik kompaniyalariga aylanib ulgurgan, bu jarayonda oʻzlarining asoschilari va dastlabki sarmoyadorlarini milliarderlarga aylantirgan ekanligidan xabardormiz. Soʻzma-soʻz aytganda, startap - bu har qanday yangi boshlangʻich biznes, ammo boshlangʻich madaniyati haqida gap ketganda, odatda ularni boshqa kichik korxonalardan ajratib turadigan ikkita asosiy ? iborat? 2. Xalqaro k apital migratsiyasi qanday k oʻ rsatkichlar bilan tavsiflanadi? 3. Xalqaro k apital migratsiyasining qanday shakllari mavjud? Ilmiybaza.uz prinsip mavjud: Startaplar juda tez miqyosga moʻljallangan. Startapning maqsadi juda tez oʻsib boradi - odatda minimal miqdordagi kapital bilan. Startapning maqsadi sanoatning yetakchisiga aylanish va oʻz sektorini monopoliyalashtirish uchun tez oʻsishdir. Buning ikkita ta’siri bor: 1-investitsion startaplar qisqa muddatli rentabellik haqida juda kam va uzoq muddatli oʻsish haqida koʻproq oʻylashadi. Shu sababli investitsion startaplarning aksariyati dastlabki bir necha yil ichida zarar koʻradi va pul oqimining aksariyat qismini foydalanuvchi sonini koʻpaytirishga sarflaydi. 2-– investitsion startaplarning aksariyati Internet va deyarli har doim texnologiyaga asoslangan. Boshlangʻich korxonalarga minimal miqdordagi kapital bilan juda tez miqyosda hisoblanadi. Investitsion startup boʻyicha qoʻllanma: Investitsion startupning sarmoyaga mos kelishini baholash uchun 10 qadam: Investitsiya toʻgʻrisida qaror qabul qilishdan oldin, biz ushbu imkoniyatning strategik jihatdan (bozorga majburiy va raqobatbardosh bozorga chiqish yoʻli bilan tasdiqlangan taklif bilan) hamda moliyaviy jihatdan mantiqiy ekanligiga ishonch hosil qilishimiz kerak. Quyida investitsion startapga sarmoya kiritayotganingizga ishonch hosil qilish uchun 10 bosqichli jarayondan iborat. Startapni baholash uchun 10 bosqichli qoʻllanma: 1. Muloxazalarn i boshlash . 2 Maqsadlar va strategiya . 3 " The pitch " .Axborot 4 almashish 5 . Venchurning yetukligini baholash . 6 . Ta'sir va faoliyat ko'rsatkichlari 7. Venchurni tasdiqlash 8 . Venchurni baholash . 9 Investitsiya mezonlari . 10. Yakuniy qaror Ilmiybaza.uz prinsip mavjud: Startaplar juda tez miqyosga moʻljallangan. Startapning maqsadi juda tez oʻsib boradi - odatda minimal miqdordagi kapital bilan. Startapning maqsadi sanoatning yetakchisiga aylanish va oʻz sektorini monopoliyalashtirish uchun tez oʻsishdir. Buning ikkita ta’siri bor: 1-investitsion startaplar qisqa muddatli rentabellik haqida juda kam va uzoq muddatli oʻsish haqida koʻproq oʻylashadi. Shu sababli investitsion startaplarning aksariyati dastlabki bir necha yil ichida zarar koʻradi va pul oqimining aksariyat qismini foydalanuvchi sonini koʻpaytirishga sarflaydi. 2-– investitsion startaplarning aksariyati Internet va deyarli har doim texnologiyaga asoslangan. Boshlangʻich korxonalarga minimal miqdordagi kapital bilan juda tez miqyosda hisoblanadi. Investitsion startup boʻyicha qoʻllanma: Investitsion startupning sarmoyaga mos kelishini baholash uchun 10 qadam: Investitsiya toʻgʻrisida qaror qabul qilishdan oldin, biz ushbu imkoniyatning strategik jihatdan (bozorga majburiy va raqobatbardosh bozorga chiqish yoʻli bilan tasdiqlangan taklif bilan) hamda moliyaviy jihatdan mantiqiy ekanligiga ishonch hosil qilishimiz kerak. Quyida investitsion startapga sarmoya kiritayotganingizga ishonch hosil qilish uchun 10 bosqichli jarayondan iborat. Startapni baholash uchun 10 bosqichli qoʻllanma: 1. Muloxazalarn i boshlash . 2 Maqsadlar va strategiya . 3 " The pitch " .Axborot 4 almashish 5 . Venchurning yetukligini baholash . 6 . Ta'sir va faoliyat ko'rsatkichlari 7. Venchurni tasdiqlash 8 . Venchurni baholash . 9 Investitsiya mezonlari . 10. Yakuniy qaror Ilmiybaza.uz 1.Mulohazalarni boshlash Bu jarayonda siz investitsion startap uchun investor topishingiz uchun asosiy qadam desam mubolagʻa boʻlmaydi. Sababi, startapning salohiyati haqida va unga nima sababdan sarmoya kiritilishi kerakligini tushuntirib berasiz. Muhim jihati shuki, investor oʻz sarmoyasini qayerga va nima uchun kiritayotganini bilishi bu albatta oʻziga va startapga nisbatan ishonch va e’tiborni oshiradi. 2. Maqsadlar va strategiya. Investitsion startapga sarmoya kiritishga boʻlgan qiziqishning maqsadini kkoʻrsatish lozim. Bu jarayonda shuni yodda tutish kerakki, investitsion startap uchun dastlabki qadamlar qoʻyilgani va shu bilan bir qatorda birinchi sarmoya hamda bilim tikilganligi ma’lumdir. Yirik tashkilotlarning kuchli tomonlari Bozorga kirish Bozor bilimlari Ishchi kuchi O'lchov iqtisodiyoti Resurslar va kuch Kapital Hayotiylik Yirik tashkilotlarning kuchsizligi Ijodkorlarning yetishmasligi Jarayonlarni standartlashtirish yuklangan motivatsiya Sekin o'sish Xavfdan qochish Yetuk bozorlarda ishlash Startaplarning zaif tomonlari Yangi bozorlarga kirishga qiyinchiliklar Bozor uchun yangi Cheklangan ish kuchi Resurslar va sheriklarning etishmasligi Ko'lamni oshirish uchun qo'shimcha manbalarga extiyoj Startaplarning kuchli tomonlari Ijodkorlik va tangi g'oyalar Vaziyat va noodatiyga qarshi chiqish Ko'p qirrali muxit Yuqori motivatsiya jamoalar, potensial tez o'sish Tavakkal qilishga tayyorlik Ilmiybaza.uz 1.Mulohazalarni boshlash Bu jarayonda siz investitsion startap uchun investor topishingiz uchun asosiy qadam desam mubolagʻa boʻlmaydi. Sababi, startapning salohiyati haqida va unga nima sababdan sarmoya kiritilishi kerakligini tushuntirib berasiz. Muhim jihati shuki, investor oʻz sarmoyasini qayerga va nima uchun kiritayotganini bilishi bu albatta oʻziga va startapga nisbatan ishonch va e’tiborni oshiradi. 2. Maqsadlar va strategiya. Investitsion startapga sarmoya kiritishga boʻlgan qiziqishning maqsadini kkoʻrsatish lozim. Bu jarayonda shuni yodda tutish kerakki, investitsion startap uchun dastlabki qadamlar qoʻyilgani va shu bilan bir qatorda birinchi sarmoya hamda bilim tikilganligi ma’lumdir. Yirik tashkilotlarning kuchli tomonlari Bozorga kirish Bozor bilimlari Ishchi kuchi O'lchov iqtisodiyoti Resurslar va kuch Kapital Hayotiylik Yirik tashkilotlarning kuchsizligi Ijodkorlarning yetishmasligi Jarayonlarni standartlashtirish yuklangan motivatsiya Sekin o'sish Xavfdan qochish Yetuk bozorlarda ishlash Startaplarning zaif tomonlari Yangi bozorlarga kirishga qiyinchiliklar Bozor uchun yangi Cheklangan ish kuchi Resurslar va sheriklarning etishmasligi Ko'lamni oshirish uchun qo'shimcha manbalarga extiyoj Startaplarning kuchli tomonlari Ijodkorlik va tangi g'oyalar Vaziyat va noodatiyga qarshi chiqish Ko'p qirrali muxit Yuqori motivatsiya jamoalar, potensial tez o'sish Tavakkal qilishga tayyorlik Ilmiybaza.uz Pul yetishmasligi Ishonchsizlik Investitsion startaplarning kuchli tomonlari yirik tashkilotlarning zaif tomonlarini va aksincha, odatdagidek kurashadi. Shu bosqichda, keyingi jarayonlarni davom ettirish uchun investorlarning mulohazalarini bilish keyingi bosqichlar uchun yanada chuqurroq yoinki aksincha shu joyda toʻxtash uchun asosiy qadam hisoblanadi. Potensial hamkorlikning maqsadlari va natijalari Madaniyatni tashabbuskor aql va epchillik bilan yoqish. Yangi texnologiyalar va biznes modellarni o'rganish orqali strategik tushunchaga ega bo'lish Ichki innovatsiyalarni boshqarish uchun tashqi innovatsiyalardan foydalanish. Tadbirkorlik qobiliyati ,tarmog'i va energiyasidan foydalanish Raqobatbardosh bo'lib qoladigan yangi mijolarni jalb qilish Marketing jamoatchilik bilan aloqalar, korporativ imidjni oshirish. Yangi imkoniyatlar kanallar,rivojlanayotga n texnologiyalar orqali Yangi imkoniyatlar kanallar, rivojlanayotgan Ilmiybaza.uz Pul yetishmasligi Ishonchsizlik Investitsion startaplarning kuchli tomonlari yirik tashkilotlarning zaif tomonlarini va aksincha, odatdagidek kurashadi. Shu bosqichda, keyingi jarayonlarni davom ettirish uchun investorlarning mulohazalarini bilish keyingi bosqichlar uchun yanada chuqurroq yoinki aksincha shu joyda toʻxtash uchun asosiy qadam hisoblanadi. Potensial hamkorlikning maqsadlari va natijalari Madaniyatni tashabbuskor aql va epchillik bilan yoqish. Yangi texnologiyalar va biznes modellarni o'rganish orqali strategik tushunchaga ega bo'lish Ichki innovatsiyalarni boshqarish uchun tashqi innovatsiyalardan foydalanish. Tadbirkorlik qobiliyati ,tarmog'i va energiyasidan foydalanish Raqobatbardosh bo'lib qoladigan yangi mijolarni jalb qilish Marketing jamoatchilik bilan aloqalar, korporativ imidjni oshirish. Yangi imkoniyatlar kanallar,rivojlanayotga n texnologiyalar orqali Yangi imkoniyatlar kanallar, rivojlanayotgan Ilmiybaza.uz kelajakdagi bozolarni kengaytirish. texnologiyalar orqali kelajakdagi bozolarni kengaytirish. Bu yerda strategik pozitsiyadan molivayaviy daromadlarning kelishigacha jarayon aks etgan. Yuqorida strategik pozitsiya shu oʻrinda, quyida moliyaviy daromadlarning kelishidir. Venchur investitsiyalarni tez moliyaviy daromad. Iqtsodiy usulda qobiliyatlarni yaratish. Bozorga muqobil yo'llarni o'rganish 3. “The pitch” “Pitch–bu investitsion startapning sarmoyalash imkoniyatlarini baholash uchun rasmiy munosabatlarni boshlash uchun juda muhim boshqichdir.Bunda: Pitch expectations” 4.Axborot almashish. Endilikda startap yuqori bosqichga yetib keldi va loyihaning maqsadlari aniqladi va ma’lum bir startap bilan investitsiyalarni tezkor baholash jarayonida Qancah muddatga; qancha vaqt? Aksariyat moliyalashtirish maydonchalari,taxminan 15 - 30 daqiqani tashkil etadi va bundan ko'p bo'lmasligi kerak Kim qatnashadi? Asoschilar jamoasi va asosiy innavatsion drayverlar "Pitch"dan oldidan Barcha asosiy ishtirokchilarga taxminlar va pitching va baxolash nuqtalari to'g'risida xabar bering Ilmiybaza.uz kelajakdagi bozolarni kengaytirish. texnologiyalar orqali kelajakdagi bozolarni kengaytirish. Bu yerda strategik pozitsiyadan molivayaviy daromadlarning kelishigacha jarayon aks etgan. Yuqorida strategik pozitsiya shu oʻrinda, quyida moliyaviy daromadlarning kelishidir. Venchur investitsiyalarni tez moliyaviy daromad. Iqtsodiy usulda qobiliyatlarni yaratish. Bozorga muqobil yo'llarni o'rganish 3. “The pitch” “Pitch–bu investitsion startapning sarmoyalash imkoniyatlarini baholash uchun rasmiy munosabatlarni boshlash uchun juda muhim boshqichdir.Bunda: Pitch expectations” 4.Axborot almashish. Endilikda startap yuqori bosqichga yetib keldi va loyihaning maqsadlari aniqladi va ma’lum bir startap bilan investitsiyalarni tezkor baholash jarayonida Qancah muddatga; qancha vaqt? Aksariyat moliyalashtirish maydonchalari,taxminan 15 - 30 daqiqani tashkil etadi va bundan ko'p bo'lmasligi kerak Kim qatnashadi? Asoschilar jamoasi va asosiy innavatsion drayverlar "Pitch"dan oldidan Barcha asosiy ishtirokchilarga taxminlar va pitching va baxolash nuqtalari to'g'risida xabar bering Ilmiybaza.uz ishtirok etishga qaror qildinadi. Keyingisi nima? Аxborot almashinuvi. Hamkorlikni toʻgʻri poydevorda boshlash uchun oldindan kerakli boʻlgan ma’lumotlarning, chunki bu ma’lumotni olish koʻpincha biroz vaqt talab qilishi mumkin. • “Ptich” hujjati • Biznes modeli • Jamoa tarjimai hollari va tashkiliy jadval • Mulohazalar ni tasdiqlovchi hujjat (mijozlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlar, savdo ma’lumotnomalari, “Letter of Intent” va boshqalar) • Аmaldagi investitsiyalar va kapital tarkibi • Moliyaviy ma’lumotlar (masalan, oyiga zarar koʻrish darajasi € (ehtimol)) • Barcha mahsulotlar va xizmatlarning tavsifi • Yetkazib beruvchi yoki muhim hamkorlik toʻgʻrisidagi ma’lumotlar • Huquqiy ma’lumotlar 5. Venchur kapitalining yetukligini baholash. Ushbu jarayonni tasdiqlash bosqichida katta vaqt va kuch sarflashdan oldin, boshlangʻich tashkilotning yetukligini baholash orqali investitsiyalarni tezkor baholash uchun qancha kuch sarflanishini belgilash kerak, bu oʻz navbatida siz qancha mablagʻ sarflashingiz kerakligiga ta’sir qiladi. Investitsion startapni tasdiqlash bosqichi. Turli xil yetuklik darajasidagi korxonalar boshqa tasdiqlash yoʻlini talab qiladi. Startuplar tabiiy ravishda xavfli boʻlib, natijada bozorga mos keladigan va oʻsishga intilayotgan desak mubolagʻa boʻlmaydi. 14.2-jadval. Investitsion startapning yetuklik darajasi Ilmiybaza.uz ishtirok etishga qaror qildinadi. Keyingisi nima? Аxborot almashinuvi. Hamkorlikni toʻgʻri poydevorda boshlash uchun oldindan kerakli boʻlgan ma’lumotlarning, chunki bu ma’lumotni olish koʻpincha biroz vaqt talab qilishi mumkin. • “Ptich” hujjati • Biznes modeli • Jamoa tarjimai hollari va tashkiliy jadval • Mulohazalar ni tasdiqlovchi hujjat (mijozlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlar, savdo ma’lumotnomalari, “Letter of Intent” va boshqalar) • Аmaldagi investitsiyalar va kapital tarkibi • Moliyaviy ma’lumotlar (masalan, oyiga zarar koʻrish darajasi € (ehtimol)) • Barcha mahsulotlar va xizmatlarning tavsifi • Yetkazib beruvchi yoki muhim hamkorlik toʻgʻrisidagi ma’lumotlar • Huquqiy ma’lumotlar 5. Venchur kapitalining yetukligini baholash. Ushbu jarayonni tasdiqlash bosqichida katta vaqt va kuch sarflashdan oldin, boshlangʻich tashkilotning yetukligini baholash orqali investitsiyalarni tezkor baholash uchun qancha kuch sarflanishini belgilash kerak, bu oʻz navbatida siz qancha mablagʻ sarflashingiz kerakligiga ta’sir qiladi. Investitsion startapni tasdiqlash bosqichi. Turli xil yetuklik darajasidagi korxonalar boshqa tasdiqlash yoʻlini talab qiladi. Startuplar tabiiy ravishda xavfli boʻlib, natijada bozorga mos keladigan va oʻsishga intilayotgan desak mubolagʻa boʻlmaydi. 14.2-jadval. Investitsion startapning yetuklik darajasi Ilmiybaza.uz 6. Ta’sir va faoliyat koʻrsatkichlari Investitsion startapni birinchi yoʻnalishi oʻrganish boʻlishi kerak. Faqat bir muncha vaqt oʻtgach, u daromad olishi kerak. Agar siz diqqatingizni oʻrganishga qaratsangiz, nimani koʻrish kerakligi haqida oʻylashdan boshlaysiz. Ilmiybaza.uz 6. Ta’sir va faoliyat koʻrsatkichlari Investitsion startapni birinchi yoʻnalishi oʻrganish boʻlishi kerak. Faqat bir muncha vaqt oʻtgach, u daromad olishi kerak. Agar siz diqqatingizni oʻrganishga qaratsangiz, nimani koʻrish kerakligi haqida oʻylashdan boshlaysiz. Ilmiybaza.uz Gʻalaba qozonishning yagona usuli- bu boshqalardan koʻra tezroq oʻrganishda.(Erik Ris) Dastlabki startaplar Biz istaydigan bitta Rivojlangan faqat faoliyat ko'rsatkich: Vanity investitsion startap ko'rsatkichlariga e'tibor metriss. Har kimning kompaniyalaridan qaratishlari kerak: orqasida yashirishni startap nima xokkeystik egri.Agar yaxshi koradigan ularning haqiqiy ta'siri haqida qilayotganini buni dastlabki bosqichda o'lchash.Usuliga ko'rsangiz unga qarshi malmot yo'naltirilgan yumshoq chiqing.Ular faqat sizni kutadi.Startap o'z ko'rsatkichlar. hayratda qoldirish uchun vazifasini qanday raqamlarni tuzishga bajarishini ko'rib e'tibor qaratmasliklari kerak.Tasir chiqing:Natijalarni ko'rsatkichlari aniq metrikalarni so'rang. 7. Investitsion startapni tasdiqlash. Investitsiya kiritish toʻgʻrisida qaror qabul qilishdan oldin korxonani 5 jihati tasdiqlanishi kerak. Korxonani tasdiqlash uchun 5ta investitsiya mezonlari Qarorning Biznes modelini tasdiqlash Strategik moslik Jamoa haqiqiyligi Muammo xajmi, Korxona taklifini Biznes modeli Korxona tashkilot aqli,tarkibi va Jamoaning vaqti va farqlash imkoniyati kuchlimi?yetarlicha hayotiy va keng bo'ladimi?ko'lamli mos keladimi?strategiyasiga o'zini oqlash qobiliyati. Ilmiybaza.uz Gʻalaba qozonishning yagona usuli- bu boshqalardan koʻra tezroq oʻrganishda.(Erik Ris) Dastlabki startaplar Biz istaydigan bitta Rivojlangan faqat faoliyat ko'rsatkich: Vanity investitsion startap ko'rsatkichlariga e'tibor metriss. Har kimning kompaniyalaridan qaratishlari kerak: orqasida yashirishni startap nima xokkeystik egri.Agar yaxshi koradigan ularning haqiqiy ta'siri haqida qilayotganini buni dastlabki bosqichda o'lchash.Usuliga ko'rsangiz unga qarshi malmot yo'naltirilgan yumshoq chiqing.Ular faqat sizni kutadi.Startap o'z ko'rsatkichlar. hayratda qoldirish uchun vazifasini qanday raqamlarni tuzishga bajarishini ko'rib e'tibor qaratmasliklari kerak.Tasir chiqing:Natijalarni ko'rsatkichlari aniq metrikalarni so'rang. 7. Investitsion startapni tasdiqlash. Investitsiya kiritish toʻgʻrisida qaror qabul qilishdan oldin korxonani 5 jihati tasdiqlanishi kerak. Korxonani tasdiqlash uchun 5ta investitsiya mezonlari Qarorning Biznes modelini tasdiqlash Strategik moslik Jamoa haqiqiyligi Muammo xajmi, Korxona taklifini Biznes modeli Korxona tashkilot aqli,tarkibi va Jamoaning vaqti va farqlash imkoniyati kuchlimi?yetarlicha hayotiy va keng bo'ladimi?ko'lamli mos keladimi?strategiyasiga o'zini oqlash qobiliyati. Ilmiybaza.uz Ushbu bosqichda oʻtkazadigan vaqtingiz tavakkalchilikning yetukligiga bogʻliq. Odatda, boshlangʻich bosqichni boshlash uchun siz tanlangan muammoni hal qilishga arziydimi yoki yoʻqligini tasdiqlash uchun juda koʻp vaqt va mablagʻ sarflaysiz. Muammo maydoni tahlil qilingandan soʻng, sizning harakatlaringiz maqsad qilingan yechimlar muammoni samarali va miqyosli tarzda hal qiladimi yoki yoʻqligini aniqlashga yoʻnaltirilgan boʻlishi mumkin. 8. Venchur kapitalini baholash. Baholash boʻyicha suhbatlashish vaqti kelganida, narsalar doʻstona munosabatda boʻlmasligi mumkin. Muammo shundaki: yetuk kompaniyalarni baholash bozor kapitallashuvi va sotish multiplikatsiyasidan foydalangan holda juda sodda boʻlsa, investitsion startaplarni baholash koʻpincha noaniq boʻlib, nafaqat pulni, balki sarflangan energiyani ham oʻz ichiga oladi. 9. Investitsiya mezonlari. 5 ta asosiy jihatni tasdiqlaganingizdan soʻng, ushbu tekshiruv roʻyxatidan kimni, qanday va qanday savollarni hal qilganingizni yoki yoʻqligingizni aniqlash uchun foydalanishingiz mumkin. 14.3-jadval. Yakuniy nazorat roʻyxati Kim Qanaqasiga Nima Tegishli tajriba va ijro Aniq maqsadli mijoz Eng yaxshi mijozlar etish qobiliyatiga ega roʻyhati vakolatli guruh Strategik munosabatlar roʻyhati Ishonchli asoschi/ Maxsulot tasdiqlangan Bozor segmenti boʻyicha rahbat maqsadli mijoz uchun raqobatdosh landshaftni muammoni xal qiladi tahlil qilish Investitsiya jamoasi Bozor talabi aniqlangan Kapital va taqsimot bilan samimiy va halol va tasdiqlangan samaradorligi munosabat Asosiy xavflar aniqlanadi Ilmiybaza.uz Ushbu bosqichda oʻtkazadigan vaqtingiz tavakkalchilikning yetukligiga bogʻliq. Odatda, boshlangʻich bosqichni boshlash uchun siz tanlangan muammoni hal qilishga arziydimi yoki yoʻqligini tasdiqlash uchun juda koʻp vaqt va mablagʻ sarflaysiz. Muammo maydoni tahlil qilingandan soʻng, sizning harakatlaringiz maqsad qilingan yechimlar muammoni samarali va miqyosli tarzda hal qiladimi yoki yoʻqligini aniqlashga yoʻnaltirilgan boʻlishi mumkin. 8. Venchur kapitalini baholash. Baholash boʻyicha suhbatlashish vaqti kelganida, narsalar doʻstona munosabatda boʻlmasligi mumkin. Muammo shundaki: yetuk kompaniyalarni baholash bozor kapitallashuvi va sotish multiplikatsiyasidan foydalangan holda juda sodda boʻlsa, investitsion startaplarni baholash koʻpincha noaniq boʻlib, nafaqat pulni, balki sarflangan energiyani ham oʻz ichiga oladi. 9. Investitsiya mezonlari. 5 ta asosiy jihatni tasdiqlaganingizdan soʻng, ushbu tekshiruv roʻyxatidan kimni, qanday va qanday savollarni hal qilganingizni yoki yoʻqligingizni aniqlash uchun foydalanishingiz mumkin. 14.3-jadval. Yakuniy nazorat roʻyxati Kim Qanaqasiga Nima Tegishli tajriba va ijro Aniq maqsadli mijoz Eng yaxshi mijozlar etish qobiliyatiga ega roʻyhati vakolatli guruh Strategik munosabatlar roʻyhati Ishonchli asoschi/ Maxsulot tasdiqlangan Bozor segmenti boʻyicha rahbat maqsadli mijoz uchun raqobatdosh landshaftni muammoni xal qiladi tahlil qilish Investitsiya jamoasi Bozor talabi aniqlangan Kapital va taqsimot bilan samimiy va halol va tasdiqlangan samaradorligi munosabat Asosiy xavflar aniqlanadi Ilmiybaza.uz Sarmoyaga tayyorlik Aniqlangan va tasdiq- Patentlar, mualliflik darajasi langan biznes modeli huquqlari, litsenziyalar yoki savdo belgilar roʻyhati Potensial bozor ulushi Investitsiya qilingan ka- aniqlandi pitalning sogʻlom qayti- Vaqtni rejalashtirish shini namoyish etish 10. Yakuniy qaror. 5 asosiy jihatlarni tasdiqlaganingizdan soʻng, siz ushbu tekshiruv roʻyxatidan kimni, qanday va qanday savollarni hal qilganingizni yoki yoʻqligingizni aniqlash uchun foydalanishingiz mumkin. Ushbu startapga sarmoya kiritish: davom etish yoki toʻxtash. Bu eng soʻngi bosqich boʻlib, investitsion startap uchun soʻngi qarorni qabul qiladi hamda loyihani davom ettirish yoinki toʻxtash kerakligi haqidagi xulosani taqdim etadi. Ilmiybaza.uz Sarmoyaga tayyorlik Aniqlangan va tasdiq- Patentlar, mualliflik darajasi langan biznes modeli huquqlari, litsenziyalar yoki savdo belgilar roʻyhati Potensial bozor ulushi Investitsiya qilingan ka- aniqlandi pitalning sogʻlom qayti- Vaqtni rejalashtirish shini namoyish etish 10. Yakuniy qaror. 5 asosiy jihatlarni tasdiqlaganingizdan soʻng, siz ushbu tekshiruv roʻyxatidan kimni, qanday va qanday savollarni hal qilganingizni yoki yoʻqligingizni aniqlash uchun foydalanishingiz mumkin. Ushbu startapga sarmoya kiritish: davom etish yoki toʻxtash. Bu eng soʻngi bosqich boʻlib, investitsion startap uchun soʻngi qarorni qabul qiladi hamda loyihani davom ettirish yoinki toʻxtash kerakligi haqidagi xulosani taqdim etadi. Ilmiybaza.uz 14.2 1 Toʻgʻridan toʻgʻri va portfel investitsiyalarning faqri nimadan iborat? ? 2.Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning keskin oʻsishining sabablarini koʻrsating. 3.Xalqaro kapital migratsiyasini tartibga solish zaruriyati nimalardan iborat? 14.3. Xalqaro kapital ishtirokida startap loyihalarni amalga oshirish xususiyatlari, afzalliklari va bugungi holati tahlili Global beshta startaplar ekotizimning beshta qismi bir xil boʻlib qolmoqda, garchi ular ichida oʻsish kuzatilgan boʻlsa ham. Silikon vodiysi oʻzining 1- pozitsiyasini saqlab qoldi. NyuYork 2-oʻrinda qolmoqda, garchi endi Londonliklar yuqoriga koʻtarilib, ular bilan raqobatda boʻlsalar ham. Pekinliklar 4-da, Bostonislar 5-da. Global startap ekotizimlari beshtaligi orasida faqat London 2015-yilgi reytingda kuchli beshlikka kirmagan edi. Tel Аviv - Quddus va LosАnjeles ta’qib qilmoqda, ikkalasi ham 6-oʻrinda hisoblanadi. 2020yilgi reytingda koʻplab ilmiy- tadqiqot va energetik quvvatlarning oʻsishi kuzatildi: ushbu ekotizimlar asosan tadqiqot va patent ishlab chiqarishda oʻzlarining kuchli tomonlariga asoslanib oʻsmoqda. Tokio (15) va Seul (20) bunga yaqqol misol boʻla oladi, chunki har ikkala ekotizim "Bilim faktori" da maksimal koʻrsatkichni qoʻlga kiritadi - bu ilmiy- tadqiqot ishlari oʻlchovidir. Qoʻshma Shtatlar startaplar soni boʻyicha yetakchi davlatdir (63,703), dunyoda startaplarning 7,1% Fintech (Moliyaviy texnologiyalar) sohasida ishlaydi. Dunyodagi eng yuqori bahoga ega boʻlgan xususiy startap - bu Xitoydan Bytedance ($75 mlrd). Investitsion startaplarning 69% dan ortigʻi uy Ilmiybaza.uz 14.2 1 Toʻgʻridan toʻgʻri va portfel investitsiyalarning faqri nimadan iborat? ? 2.Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalarning keskin oʻsishining sabablarini koʻrsating. 3.Xalqaro kapital migratsiyasini tartibga solish zaruriyati nimalardan iborat? 14.3. Xalqaro kapital ishtirokida startap loyihalarni amalga oshirish xususiyatlari, afzalliklari va bugungi holati tahlili Global beshta startaplar ekotizimning beshta qismi bir xil boʻlib qolmoqda, garchi ular ichida oʻsish kuzatilgan boʻlsa ham. Silikon vodiysi oʻzining 1- pozitsiyasini saqlab qoldi. NyuYork 2-oʻrinda qolmoqda, garchi endi Londonliklar yuqoriga koʻtarilib, ular bilan raqobatda boʻlsalar ham. Pekinliklar 4-da, Bostonislar 5-da. Global startap ekotizimlari beshtaligi orasida faqat London 2015-yilgi reytingda kuchli beshlikka kirmagan edi. Tel Аviv - Quddus va LosАnjeles ta’qib qilmoqda, ikkalasi ham 6-oʻrinda hisoblanadi. 2020yilgi reytingda koʻplab ilmiy- tadqiqot va energetik quvvatlarning oʻsishi kuzatildi: ushbu ekotizimlar asosan tadqiqot va patent ishlab chiqarishda oʻzlarining kuchli tomonlariga asoslanib oʻsmoqda. Tokio (15) va Seul (20) bunga yaqqol misol boʻla oladi, chunki har ikkala ekotizim "Bilim faktori" da maksimal koʻrsatkichni qoʻlga kiritadi - bu ilmiy- tadqiqot ishlari oʻlchovidir. Qoʻshma Shtatlar startaplar soni boʻyicha yetakchi davlatdir (63,703), dunyoda startaplarning 7,1% Fintech (Moliyaviy texnologiyalar) sohasida ishlaydi. Dunyodagi eng yuqori bahoga ega boʻlgan xususiy startap - bu Xitoydan Bytedance ($75 mlrd). Investitsion startaplarning 69% dan ortigʻi uy Ilmiybaza.uz sharoitida biznes sifatida boshlandi. Faqatgina 40% startaplar daromad olishga qodir. Raqobat (19%) - bu biznesni boshlashda eng katta muammo sanaladi. Ishga tushirish bosqichida startaplarning 58% i ixtiyorida $25000 dan kam mablagʻ mavjud boʻladi. Tadbirkorlarning 60% i sun’iy intellekt hozirgi paytda eng istiqbolli innovatsion texnologiya ekaniga qoʻshilishadi. Moliyaviy texnologiyalar (Fintech) moliyaviy xizmatlarni yetkazib berish va ulardan foydalanishni takomillashtirish va avtomatlashtirishga qaratilgan yangi texnologiyalarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Startaplarning global sanoatdagi ulushi aynan texnologik jihatdan eng katta ulush bu moliyaviy texnologiyalarga ya’niki -7% ni tashkil qiladi. Ilmiybaza.uz sharoitida biznes sifatida boshlandi. Faqatgina 40% startaplar daromad olishga qodir. Raqobat (19%) - bu biznesni boshlashda eng katta muammo sanaladi. Ishga tushirish bosqichida startaplarning 58% i ixtiyorida $25000 dan kam mablagʻ mavjud boʻladi. Tadbirkorlarning 60% i sun’iy intellekt hozirgi paytda eng istiqbolli innovatsion texnologiya ekaniga qoʻshilishadi. Moliyaviy texnologiyalar (Fintech) moliyaviy xizmatlarni yetkazib berish va ulardan foydalanishni takomillashtirish va avtomatlashtirishga qaratilgan yangi texnologiyalarni tavsiflash uchun ishlatiladi. Startaplarning global sanoatdagi ulushi aynan texnologik jihatdan eng katta ulush bu moliyaviy texnologiyalarga ya’niki -7% ni tashkil qiladi. Ilmiybaza.uz Qoʻshma Shtatlar startaplar soni boʻyicha (63 703) yetakchi davlatdir. Roʻyxatning ikkinchi pogʻonasi Hindiston boʻlib, atigi 8301 startap bilan, uchinchi oʻrinni esa Buyuk Britaniya egallab turibdi, 5377 startap bilan. АQSHda dunyoning qolgan 9 mamlakatidan koʻra uch baravar koʻproq startap mavjud. Dunyo miqyosida elektron tijorat savdosi qiymati $3,5 Ilmiybaza.uz Qoʻshma Shtatlar startaplar soni boʻyicha (63 703) yetakchi davlatdir. Roʻyxatning ikkinchi pogʻonasi Hindiston boʻlib, atigi 8301 startap bilan, uchinchi oʻrinni esa Buyuk Britaniya egallab turibdi, 5377 startap bilan. АQSHda dunyoning qolgan 9 mamlakatidan koʻra uch baravar koʻproq startap mavjud. Dunyo miqyosida elektron tijorat savdosi qiymati $3,5 Ilmiybaza.uz trlnni tashkil etadi va kelajakda oʻsish sur’atlari yuqorilashi kutilmoqda. Shuning uchun elektron tijorat yangi startaplar uchun eng ommalashgan sohalardan biridir. Keyingi yoʻnalish "Fintech" - moliyaviy texnologiyalar. Onlayn moliyaviy xizmatlar PSD2 (The second Payment Servise Dristivе) joriy etilgandan buyon jadal rivojlanmoqda. Yangi startaplarning yana bir asosiy yoʻnalishi - bu kiberxavfsizlik. Ushbu kompaniyalar kelajakda onlayn xavfsizlik qanchalik muhimligini tushunib borishmoqda. Foodtech mahsulotni xaridorlarga yetkazib berish uchun oziq-ovqat va texnologiyalarni, xususan. Dunyoda eng yuqori bahoga ega boʻlgan xususiy startap Xitoydan kelgan Bytedance (Toutiao), uning qiymati $75 mlrdni tashkil etadi. Dunyodagi ikkinchi eng qimmat startap - bu Didi Chuxing, Xitoydan $56 mlrdlik transport kompaniyasi. АQSHdan kelgan Stripe kompaniyasi $36 mlrd bilan uchinchi oʻrinni egallab turibdi va SpaceX $33,3 mlrd bilan 4-oʻrinni egallab turibdi. Bytedance Didi Chuxing Stripe SpaceX Airbnb Kuaishou 75 56 36 33 , 3 18 18 14.4 - rasm.Global miqyosda eng yuqori baholangan xususiy startaplar. Баҳоланиши (миллиард $) Ilmiybaza.uz trlnni tashkil etadi va kelajakda oʻsish sur’atlari yuqorilashi kutilmoqda. Shuning uchun elektron tijorat yangi startaplar uchun eng ommalashgan sohalardan biridir. Keyingi yoʻnalish "Fintech" - moliyaviy texnologiyalar. Onlayn moliyaviy xizmatlar PSD2 (The second Payment Servise Dristivе) joriy etilgandan buyon jadal rivojlanmoqda. Yangi startaplarning yana bir asosiy yoʻnalishi - bu kiberxavfsizlik. Ushbu kompaniyalar kelajakda onlayn xavfsizlik qanchalik muhimligini tushunib borishmoqda. Foodtech mahsulotni xaridorlarga yetkazib berish uchun oziq-ovqat va texnologiyalarni, xususan. Dunyoda eng yuqori bahoga ega boʻlgan xususiy startap Xitoydan kelgan Bytedance (Toutiao), uning qiymati $75 mlrdni tashkil etadi. Dunyodagi ikkinchi eng qimmat startap - bu Didi Chuxing, Xitoydan $56 mlrdlik transport kompaniyasi. АQSHdan kelgan Stripe kompaniyasi $36 mlrd bilan uchinchi oʻrinni egallab turibdi va SpaceX $33,3 mlrd bilan 4-oʻrinni egallab turibdi. Bytedance Didi Chuxing Stripe SpaceX Airbnb Kuaishou 75 56 36 33 , 3 18 18 14.4 - rasm.Global miqyosda eng yuqori baholangan xususiy startaplar. Баҳоланиши (миллиард $) Ilmiybaza.uz ? 14.3 1.Xalqaro kapital migratsiyasi harakatini tartibga soluvchi qanday moliyaviy tashkilotlarni bilasiz? 2.Xorijiy investitsiyalar harakatini tartibga soluvchi qanday mintaqaviy moliyaviy tashkilotlarni bilasiz? 3.Oʻzbekistonda xorijiy investitsiyalarni jalb etishning institutsional asoslari nimalardan iborat? 14.4. Pandemiya sharoitida investitsion startap loyihalarni moliyalashtirishning ahamiyati va uni rivojlantirishga doir choratadbirlar samaradorligi Global inqirozlar har doim yangi texnologiyalarni qabul qilish chizigʻini tezlashtiradi. COVID-19 Zoom, Slack va Shopify kabi nisbatan yosh investitsion startaplarni qabul qilishni jarayonini tezlashtirdi. Ularning uchalasi ham yaqinda ommaviy boʻlgan startaplar edi va endi ular COVID-19 yoshida kompaniyalarni aloqador va dolzarbligini ta’minlashda muhim rol oʻynaydi. Investitsion startaplar iqtisodiyoti qariyb $3 tln daromad keltirsa ham, koronavirus pandemiyasi unga jiddiy ta’sir koʻrsatmoqda . "Startup Genome" ning va "Global Startup Esosystem Report" ning soʻnggi ma’lumotlariga koʻra: COVID- 19 investitsion startaplar uchun "ommaviy sekinlashish hodisasi" ni isbotlashi mumkin deb ta’kidlangan. Pandemiya boshlanishidan oldin ham, investitsion startaplar daromad qiymatning bir necha foizga sustlashishi kabi asosiy muammolarga duch kelishdi. Pandemiyaning kutilmagan kelishi hozirgi vaqtda iste’molchilar talabi va investitsion startaplar uchun venchur kapitalining pasayishiga olib keldi, bu esa startaplarda band boʻlgan xodimlarning bir qismini ishdan boʻshatilishiga olib keldi. Ilmiybaza.uz ? 14.3 1.Xalqaro kapital migratsiyasi harakatini tartibga soluvchi qanday moliyaviy tashkilotlarni bilasiz? 2.Xorijiy investitsiyalar harakatini tartibga soluvchi qanday mintaqaviy moliyaviy tashkilotlarni bilasiz? 3.Oʻzbekistonda xorijiy investitsiyalarni jalb etishning institutsional asoslari nimalardan iborat? 14.4. Pandemiya sharoitida investitsion startap loyihalarni moliyalashtirishning ahamiyati va uni rivojlantirishga doir choratadbirlar samaradorligi Global inqirozlar har doim yangi texnologiyalarni qabul qilish chizigʻini tezlashtiradi. COVID-19 Zoom, Slack va Shopify kabi nisbatan yosh investitsion startaplarni qabul qilishni jarayonini tezlashtirdi. Ularning uchalasi ham yaqinda ommaviy boʻlgan startaplar edi va endi ular COVID-19 yoshida kompaniyalarni aloqador va dolzarbligini ta’minlashda muhim rol oʻynaydi. Investitsion startaplar iqtisodiyoti qariyb $3 tln daromad keltirsa ham, koronavirus pandemiyasi unga jiddiy ta’sir koʻrsatmoqda . "Startup Genome" ning va "Global Startup Esosystem Report" ning soʻnggi ma’lumotlariga koʻra: COVID- 19 investitsion startaplar uchun "ommaviy sekinlashish hodisasi" ni isbotlashi mumkin deb ta’kidlangan. Pandemiya boshlanishidan oldin ham, investitsion startaplar daromad qiymatning bir necha foizga sustlashishi kabi asosiy muammolarga duch kelishdi. Pandemiyaning kutilmagan kelishi hozirgi vaqtda iste’molchilar talabi va investitsion startaplar uchun venchur kapitalining pasayishiga olib keldi, bu esa startaplarda band boʻlgan xodimlarning bir qismini ishdan boʻshatilishiga olib keldi. Ilmiybaza.uz Venchur kapitali mablagʻlari 2020-yilning dastlabki uch oyida butun dunyo boʻylab 20% ga kamaydi, Xitoyda esa 50% ga tushib ketdi. “Global Startup Esosystem Report”da aytilishicha, pandemiya boshlangandan beri dunyodagi investitsion startaplarning 72% ining daromadlari pasaygan va pasayish oʻrtacha 32% ni tashkil etgan. Faqatgina 12% ida Sezilarli oʻsish kuzatilgan. 14.5-rasm. Covid-19 ning investitsion startap tarmoqlariga ta'siri - 70 -59 -39 -43 - 30 -19 -22 -14 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 Саёҳа т ва туриз м Гўзалл ик ва мода Aвтомо би лсозлик Aгтеч ва неw фоодл ар Сунъи й интелле кт Ижтимо ий тармоқл ар ва хабар алмаши ш Ўйинл ар Блоcкча ин ва крипто Ilmiybaza.uz Venchur kapitali mablagʻlari 2020-yilning dastlabki uch oyida butun dunyo boʻylab 20% ga kamaydi, Xitoyda esa 50% ga tushib ketdi. “Global Startup Esosystem Report”da aytilishicha, pandemiya boshlangandan beri dunyodagi investitsion startaplarning 72% ining daromadlari pasaygan va pasayish oʻrtacha 32% ni tashkil etgan. Faqatgina 12% ida Sezilarli oʻsish kuzatilgan. 14.5-rasm. Covid-19 ning investitsion startap tarmoqlariga ta'siri - 70 -59 -39 -43 - 30 -19 -22 -14 -80 -70 -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 Саёҳа т ва туриз м Гўзалл ик ва мода Aвтомо би лсозлик Aгтеч ва неw фоодл ар Сунъи й интелле кт Ижтимо ий тармоқл ар ва хабар алмаши ш Ўйинл ар Блоcкча ин ва крипто Ilmiybaza.uz Пасайи ш даража си (%) -70 -59 -43 -39 -30 -22 -19 -14 Sayohat va turizm daromadining 70% ga pasayishiga olib keldi. Аvtomobilsozlik 43% pasayishga duch keldi va texnologiya sektori bu davrni yaxshi oʻtkazgan boʻlsa ham, u hali ham sezilarli moliyaviy ta’sirga duch keldi (hozirda aksiyalar bozoridagi GameStop tufayli). Ijtimoiy media va xabar almashish boʻyicha investitsion startaplar oʻz daromadlarini 22% ga kamaytirdi, Oʻyin 19 foizga kamaydi va Blockchiyn & Kripto 14 foizga qisqardi. Innovatsiya. Investitsion startaplar iqtisodiy oʻsish darajasiga hissa qoʻshishi mumkin, chunki u yangiliklar va ixtirolarni taklif qiladi. Yangi davrlardagi tashkil qilinmagan investitsion startaplar ijodkorlik va ijobiy raqobatni ragʻbatlantirish uchun zarur boʻlgan yangi gʻoyalarni taklif qilish bilan oʻz ta’sirini oʻtkazadilar. Yangi innovatsiyalar va gʻoyalar bilan ular jamiyatni yanada ijodiy va xodimlar ular bilan ishlashda koʻproq qiyinchiliklardan xoli boʻlishiga imkon boʻlishi mumkin. Bundan tashqari, startaplar oʻzlari faoliyat koʻrsatadigan sohalarni rivojlantirishga ham hissa qoʻshadilar. Bu shuni anglatadiki, agar ular qishloq joylarida qurishsa, bu hududni rivojlantirishi mumkin. Yangi ish joylari. Аytib oʻtganimizdek, investitsion startaplar yangi ish oʻrinlarining katta qismini yaratadilar, bu esa uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiy oʻsishga yordam beradi. Koʻplab investitsion startaplar yangi iste’dodlar Ilmiybaza.uz Пасайи ш даража си (%) -70 -59 -43 -39 -30 -22 -19 -14 Sayohat va turizm daromadining 70% ga pasayishiga olib keldi. Аvtomobilsozlik 43% pasayishga duch keldi va texnologiya sektori bu davrni yaxshi oʻtkazgan boʻlsa ham, u hali ham sezilarli moliyaviy ta’sirga duch keldi (hozirda aksiyalar bozoridagi GameStop tufayli). Ijtimoiy media va xabar almashish boʻyicha investitsion startaplar oʻz daromadlarini 22% ga kamaytirdi, Oʻyin 19 foizga kamaydi va Blockchiyn & Kripto 14 foizga qisqardi. Innovatsiya. Investitsion startaplar iqtisodiy oʻsish darajasiga hissa qoʻshishi mumkin, chunki u yangiliklar va ixtirolarni taklif qiladi. Yangi davrlardagi tashkil qilinmagan investitsion startaplar ijodkorlik va ijobiy raqobatni ragʻbatlantirish uchun zarur boʻlgan yangi gʻoyalarni taklif qilish bilan oʻz ta’sirini oʻtkazadilar. Yangi innovatsiyalar va gʻoyalar bilan ular jamiyatni yanada ijodiy va xodimlar ular bilan ishlashda koʻproq qiyinchiliklardan xoli boʻlishiga imkon boʻlishi mumkin. Bundan tashqari, startaplar oʻzlari faoliyat koʻrsatadigan sohalarni rivojlantirishga ham hissa qoʻshadilar. Bu shuni anglatadiki, agar ular qishloq joylarida qurishsa, bu hududni rivojlantirishi mumkin. Yangi ish joylari. Аytib oʻtganimizdek, investitsion startaplar yangi ish oʻrinlarining katta qismini yaratadilar, bu esa uzoq muddatli istiqbolda iqtisodiy oʻsishga yordam beradi. Koʻplab investitsion startaplar yangi iste’dodlar Ilmiybaza.uz havzalarini rivojlantirish uchun tajribali iste’dodlarga qaraganda yangi bitiruvchilarni yollashni afzal koʻrishadi. Shuning uchun, agar siz uzoq muddatli yangi ish joylarini ragʻbatlantirishni xohlasangiz, yangi startaplarga mablagʻ kiritishni oʻylab koʻrishingiz mumkin. Yangi raqobat dinamikasi. Investitsion startaplar texnologiya yoki ishga yollanish tendensiyalari kabi har qanday oʻzgarishlarga nisbatan anchamoslashuvchandir. Ular xodimlar ular bilan ishlashdan mamnun boʻlgan qulayroq ish joyini yaratadilar va shu bilan xodimlarni yaxshi ishlashga undaydi. Natijada, iqtisodiyot sogʻlom va raqobatdosh boʻlib qoladi. Jamiyatga ijobiy ta’sir oʻtkazish. Investitsion startap jamiyatda ijodkorlikni keltirib chiqarishi mumkinligi sababli, ular jamiyatdagi mavjud qadriyatni oʻzgartirishga va yangi fikrlash tarzini yaratishga hissa qoʻshishi mumkin. Shunga muvofiq ravishda odamlar oʻzlarining ishi va martaba oʻsishlari uchun yangi mas’uliyat yuklashlarini anglaydilar. Tadqiqot va rivojlantirish. Investitsion startaplar tadqiqot va ishlanmalarga yuqori darajada hissa qoʻshishi mumkin, chunki ular koʻpincha yuqori texnologiyalar va bilimga asoslangan xizmat bilan shugʻullanadilar. Investitsion startaplarda yangidan-yangi tadqiqotlarni amalga oshirish mumkin boʻladi. Natijada, startaplar talabalarni yoki tadqiqotchilarni startapda ishlash orqali oʻz gʻoyalarini amalga oshirishga undashi mumkin TUSHUNCHA VA IBORALAR Startap - har qanday yangi boshlangʻich biznes Venchur kapitali - ( inglizchada «venture» - xavfli, sarguzashtli) - yangi, oʻsayotgan yoki korxonalar va firmalar bozorida joy egallash uchun kurashayotgan (yangi boshlanadigan korxonalar) moliyalashtirishga moʻljallangan va shu sababli xavfning yuqori yoki nisbatan yuqori darajasi bilan bogʻliq boʻlgan investorlarning kapitali. Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar - oʻzga mamlakat residentlari tomonidan boshqa mamlakat real aktivlariga mablagʻ kiritish, uni tasarruf etish va ular ishlatilishi ustidan nazorat oʻrnatish. Kapital investitsiyalar - asosiy fondlarni Ilmiybaza.uz havzalarini rivojlantirish uchun tajribali iste’dodlarga qaraganda yangi bitiruvchilarni yollashni afzal koʻrishadi. Shuning uchun, agar siz uzoq muddatli yangi ish joylarini ragʻbatlantirishni xohlasangiz, yangi startaplarga mablagʻ kiritishni oʻylab koʻrishingiz mumkin. Yangi raqobat dinamikasi. Investitsion startaplar texnologiya yoki ishga yollanish tendensiyalari kabi har qanday oʻzgarishlarga nisbatan anchamoslashuvchandir. Ular xodimlar ular bilan ishlashdan mamnun boʻlgan qulayroq ish joyini yaratadilar va shu bilan xodimlarni yaxshi ishlashga undaydi. Natijada, iqtisodiyot sogʻlom va raqobatdosh boʻlib qoladi. Jamiyatga ijobiy ta’sir oʻtkazish. Investitsion startap jamiyatda ijodkorlikni keltirib chiqarishi mumkinligi sababli, ular jamiyatdagi mavjud qadriyatni oʻzgartirishga va yangi fikrlash tarzini yaratishga hissa qoʻshishi mumkin. Shunga muvofiq ravishda odamlar oʻzlarining ishi va martaba oʻsishlari uchun yangi mas’uliyat yuklashlarini anglaydilar. Tadqiqot va rivojlantirish. Investitsion startaplar tadqiqot va ishlanmalarga yuqori darajada hissa qoʻshishi mumkin, chunki ular koʻpincha yuqori texnologiyalar va bilimga asoslangan xizmat bilan shugʻullanadilar. Investitsion startaplarda yangidan-yangi tadqiqotlarni amalga oshirish mumkin boʻladi. Natijada, startaplar talabalarni yoki tadqiqotchilarni startapda ishlash orqali oʻz gʻoyalarini amalga oshirishga undashi mumkin TUSHUNCHA VA IBORALAR Startap - har qanday yangi boshlangʻich biznes Venchur kapitali - ( inglizchada «venture» - xavfli, sarguzashtli) - yangi, oʻsayotgan yoki korxonalar va firmalar bozorida joy egallash uchun kurashayotgan (yangi boshlanadigan korxonalar) moliyalashtirishga moʻljallangan va shu sababli xavfning yuqori yoki nisbatan yuqori darajasi bilan bogʻliq boʻlgan investorlarning kapitali. Toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar - oʻzga mamlakat residentlari tomonidan boshqa mamlakat real aktivlariga mablagʻ kiritish, uni tasarruf etish va ular ishlatilishi ustidan nazorat oʻrnatish. Kapital investitsiyalar - asosiy fondlarni Ilmiybaza.uz vujudga keltirish va takror ishlab chiqarish, shuningdek, moddiy ishlab chiqarishning boshqa shakllarini rivojlantirishga qoʻshiladigan investitsiyalar. Investitsiya - investor tomonidan biror-bir faoliyatni amalga oshirish uchun kapital mablagʻlar, sarmoyalarni joriy qilish va foyda olish maqsadida sarf qilish. Investitsion loyiha - ma’lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yoʻnaltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes-boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabi aspektlar asoslangan, turli moliyaviy manbalar mablagʻlari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks hujjatlar yigʻindisi hisoblanadi. Investor - qimmatbaho qogʻozlar, masalan, aksiyalarni sotib olish orqali ma’lum sohani moliyalashtirishga oʻz ulushini qoʻyuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs. Nazorat savollari. 1.Xalqaro kapital migratsiyasining sabablari nimalardan iborat? 2.Xalqaro kapital migratsiyasi qanday koʻrsatkichlar bilan tavsiflanadi? 3.Xalqaro kapital migratsiyasining qanday shakllari mavjud? 4.Toʻgʻridan-toʻgri va portfel investitsiyalarning farqi nimadan iborat? 5.Toʻgʻridan-goʻgri xorijiy investitsiyalarning keskin oʻsishiking sabablarini koʻrsating. 6.Xalqaro kapital migratsiyasini tartibga solish zaruriyati nimalardan iborat? 7.Xalqaro kapital migratsiyasi harakatini tartibga soluvchi qanday moliyaviy tashkil otlarni bilasiz? 8.Xorijiy investitsiyalar harakatini tartibga soluvchi qanday mintakaviy moliyaviy tashkil otlarni bilasiz? 9.Oʻzbekistonga xorijiy investitsiyalarni jalb etishning institutsional asoslari nimalardan iborat? 10.Oʻzbekiston iqtisodiyotiga jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalar qanday tarkibga ega? Ilmiybaza.uz vujudga keltirish va takror ishlab chiqarish, shuningdek, moddiy ishlab chiqarishning boshqa shakllarini rivojlantirishga qoʻshiladigan investitsiyalar. Investitsiya - investor tomonidan biror-bir faoliyatni amalga oshirish uchun kapital mablagʻlar, sarmoyalarni joriy qilish va foyda olish maqsadida sarf qilish. Investitsion loyiha - ma’lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yoʻnaltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes-boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabi aspektlar asoslangan, turli moliyaviy manbalar mablagʻlari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks hujjatlar yigʻindisi hisoblanadi. Investor - qimmatbaho qogʻozlar, masalan, aksiyalarni sotib olish orqali ma’lum sohani moliyalashtirishga oʻz ulushini qoʻyuvchi yuridik yoki jismoniy shaxs. Nazorat savollari. 1.Xalqaro kapital migratsiyasining sabablari nimalardan iborat? 2.Xalqaro kapital migratsiyasi qanday koʻrsatkichlar bilan tavsiflanadi? 3.Xalqaro kapital migratsiyasining qanday shakllari mavjud? 4.Toʻgʻridan-toʻgri va portfel investitsiyalarning farqi nimadan iborat? 5.Toʻgʻridan-goʻgri xorijiy investitsiyalarning keskin oʻsishiking sabablarini koʻrsating. 6.Xalqaro kapital migratsiyasini tartibga solish zaruriyati nimalardan iborat? 7.Xalqaro kapital migratsiyasi harakatini tartibga soluvchi qanday moliyaviy tashkil otlarni bilasiz? 8.Xorijiy investitsiyalar harakatini tartibga soluvchi qanday mintakaviy moliyaviy tashkil otlarni bilasiz? 9.Oʻzbekistonga xorijiy investitsiyalarni jalb etishning institutsional asoslari nimalardan iborat? 10.Oʻzbekiston iqtisodiyotiga jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalar qanday tarkibga ega?