XALQARO TRANSPORT KORIDORLARI INFRATUZILMASI Transport koridorlarini rivojlantirish bo’yicha xalkaro dasturlar. O‘zbekiston Respublikasida avtomobil yo’llarning rivojlanishi. O‘zbekistonga xalqaro tashishlarni amalga oshirish uchun transport kommunikatsiyalari juda kerak. Bizlarga Xind va Tinch okeanlariga va O‘rta va Qora dengizlarga transport koridorlari kerak, chunki dengiz va daryo tashishlari temir yul va avtomobil tashishlarining tariflaridan 30% dan 60% ni tashkil etadi. O‘zbekiston Respublikasi xalqaro tashish uchun transport koridorlarini rivojlanishi va kengayishi bo‘yicha qanday yo‘llar orqali harakat qilmokda degan savolga quyidagicha javob berish mumkin: 1. Ikki tomonlama va ko‘p tomonlama bitimlar orqali. 2. BMT va O‘zbekiston Respublikasi "Buyuk ipak yuli” loyihasi orqali. "Buyuk ipak yo‘li" shartli ravishda hozirgi paytdagi Turkiya Eron, Turkmaniston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Qozog‘iston davlatlarining hududlaridan o‘tgan. 3. TASIS (TA318) dasturi orqali. Bunda TKASEKA loyihasi mavjud, ya’ni: Yevropa - Kavkaz - Osiyo transport koridori. Bu dastur 1993 yildan boshlab amalda. - Bugungi kunda qator tashkilotlar Yevropa standartlarini joriy etish bo‘yicha yordam ko‘ursatmokdalar, boj protseduralarini va tashishlarni tashkil etish tarmog‘ini garmonizatsiya kilish bo‘yicha ishlarni olib bormoqdalar. Yevropaliklar aytadilar va targ‘ibot kilmokdalarki, ya’ni Yevropadan Markaziy Osiyo va Xitoyga eng yakin yo‘l - bu Gruziyani Batumi bandargoxidan va keyin Ozarbayjon, Baku - Turkmanboshi paroni, Turkmaniston, O‘zbekiston, Qirgiziston, Qozog‘iston orqali Xitoyga. Ular bizlar tranzit tashishlar tarmog‘idagi o‘zlarining texnologiyalarin konvensiyalarini tavsiya etmoqdalar. 1999 yilga qadar O‘zbekistondan dengiz va okeanlarning bandargohlarigacha quyidagi transport koridorlaridan foydalanilgan va bugungi kunda ham ulardan foydalanib kelmokda: 1. Toshkent - Qizil - O‘rda - Aralsk - Aktyubinsk - Boltiq dengizi bandargoxlari. 2. Toshkent - Shimkent - Balxash - Ostana - Petuxovo - Chelyabinsk - Moskva. Toshkent - Turkmanboshi bandargoxi - Baku - Poti (Gruziya) bandargoxi. 3. Toshkent - Chorjou - Texron - Mersin (Turkiya) bandargoxi. 4. Toshkent - Kungirot - Beyneu - Astraxan - Rossiya - Ukraina - Yevropa. Bugungi kunda rivojlanayotgan 1- koridor bo’yicha "UzDEUav- to" avtomobillarini yigish uchun barcha uzel va detallar Janubiy Koreyadan Asaka shaxriga tashilmokda (etkazilmokda). Shunisi axamiyatga egaki, ular Pussan (Janubiy Koreya) bandargoxidan Lyaongan (Xitoy) bandargoxiga xam dengiz orqali yetkaziladi. Xozirgi paytda 2 ta koridor bo’yicha O‘zbekistonning 40 foizdan ortik paxta tolasi Bandar - Abbos (Eron) bandargoxiga, keyin Yevropa va Osiyo mamlakatlariga yetkaziladi. 1. Toshkent - Chordjuy - Nukus - Gurev - Astraxan - Qora dengiz bandargoxlari. 2. Toshkent - Shimkent - Almata - Semipalatinsk - uzok sha bandargoxlari. 1990 yildan boshlab dengiz bandargoxlariga 5 ta transpo koridorlari faol rivojlanayapti va ulardan foydalanilmokda: 1. Toshkent - Almati - Drujba - Urumchi - Lyaongan (Xite bandargoxi - Pussan (Janubiy Koreya) bandargoxi. 2. Toshkent - Buxoro - Charjau - Bandar - Abbos (Eron) bg dargoxi. Afsuski, tranzit uchun yukori boj tulovlari bulganligi tufayli 3-koridor bo’yicha avtomobil tashishlar amalda kullanilmayapti. 4- koridor bo’yicha Mersin (Turkiya) bandargoxiga avtomobil tashishlar uning masofasi 4553 kilometrga teng bulishiga kara- masdan nixoyatda faol bulmokda. 5- koridor bo’yicha tashishlar fakat tiklanish darajasida. Bugungi kunda kelajakdagi transport koridorlari deb kuyidagilar belgilandi: 1. Toshkent - Aktau bandargoxi - Baku - Poti (Gruziya) bandargoxi. 2. Toshkent - Aktau bandargoxi - Volga - Volga Don kanali - Kora dengiz. 3. Toshkent - Turkmanboshi bandargoxi - Astraxan - Rossiya - Yevropa. 4. Toshkent - Kungirot - Astraxan - Novorossiysk bandargoxi. 5. Toshkent - Termiz - Krbul - Karachi (Pokiston) bandargoxi. 6. Toshkent - Andijon - Ush - Saritosh - Irkeshtam - Kashgar (Xitoy) 7. Toshkent - Termiz - Mazari Sharif - Shebergan - Meymene - XiR°t - Mashxad - Bandar Abbos bandargoxi ( yoki Texron - Ankara) 8. Toshkent - Termiz - Mozari Sharif - Shebergen - Meymenya Xirot - Dilorom - Zaxadan (Eron) - Chavaxor bandargoxi. Bizlar uchun eng yakin orada amalga oshadigan bulib – janubiy bandargoxgacha eng kiska masofa