Xioniylar

Yuklangan vaqt

2024-03-02

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

13

Faytl hajmi

689,5 KB


Mavzu:Xioniylar Mavzu:Xioniylar IV asrda turkiy qabilalardan xioniylar dastlab Zarafshon vohasini egallashgan, janub tomonga yurib,Kushon podisholigi hududida hukumronlik qilishgan. Ular markazi Toxariston bo’lgan Shimoliy Hindiston, Afg’oniston, Xurosonning bir qismini o’z ichiga olgan katta davlat tuzishgan. IV asrda turkiy qabilalardan xioniylar dastlab Zarafshon vohasini egallashgan, janub tomonga yurib,Kushon podisholigi hududida hukumronlik qilishgan. Ular markazi Toxariston bo’lgan Shimoliy Hindiston, Afg’oniston, Xurosonning bir qismini o’z ichiga olgan katta davlat tuzishgan. Tarixda xioniylar nomi bilan mashxur bo’lgan qabilalarni asl vatanini ayrim tadqiqotchilar Orol dengizi bo’yida deb hisoblaydilar. G’arb tarixchilari esa xioniylarni xunnlarga qarindosh hisoblab ularni “Oq xunnlar” deb ataydilar .Ular bu hududlarda 120 yildan ortiq hukmronlik qilishgan. Tarixda xioniylar nomi bilan mashxur bo’lgan qabilalarni asl vatanini ayrim tadqiqotchilar Orol dengizi bo’yida deb hisoblaydilar. G’arb tarixchilari esa xioniylarni xunnlarga qarindosh hisoblab ularni “Oq xunnlar” deb ataydilar .Ular bu hududlarda 120 yildan ortiq hukmronlik qilishgan. Xioniylar — (oʻrta forscha: Xiyōn yoki Hiyōn; avestocha: Xiiaona; soʻgʻdcha xwn; pahlaviy Xyon) — Movarounnahr va Baqtriyadagi koʻchmanchi xalq. Baʼzi tadqiqotchilar fikriga ko'ra, dastlab Oltoy togʻlari atrofida yashashgan va 4-asrning 1- yarmida janubi-gʻarbga siljib, Amudaryo va Sirdaryo oraligʻiga kirib kelishgan. 353-yil Gurumbat boshchiligida Zarafshon vohasini egallab, janubga harakat qilishgan va ancha zaiflashib, sosoniylar Eroniga qaram boʻlib qolgan Kushon podsholigi oʻrnini egallaganlar hamda markazi Toxariston boʻlganShimoliy Hindiston, Afgʻoniston, Xurosonning bir qismini ham oʻz ichiga olgan Xioniylar davlatini (4—5-asrlar) barpo qilishgan. Xioniylar — (oʻrta forscha: Xiyōn yoki Hiyōn; avestocha: Xiiaona; soʻgʻdcha xwn; pahlaviy Xyon) — Movarounnahr va Baqtriyadagi koʻchmanchi xalq. Baʼzi tadqiqotchilar fikriga ko'ra, dastlab Oltoy togʻlari atrofida yashashgan va 4-asrning 1- yarmida janubi-gʻarbga siljib, Amudaryo va Sirdaryo oraligʻiga kirib kelishgan. 353-yil Gurumbat boshchiligida Zarafshon vohasini egallab, janubga harakat qilishgan va ancha zaiflashib, sosoniylar Eroniga qaram boʻlib qolgan Kushon podsholigi oʻrnini egallaganlar hamda markazi Toxariston boʻlganShimoliy Hindiston, Afgʻoniston, Xurosonning bir qismini ham oʻz ichiga olgan Xioniylar davlatini (4—5-asrlar) barpo qilishgan. Boshqa bir guruh tadqiqotchilar esa Xioniylarning dastlab Orol dengizi shimolida yashaganligi va yirik massaget qabilalar ittifoqiga mansub boʻlib, xunnlar bilan aralashganligini taʼkidlaydilar (L.N. Gumilev, S.P. Tolstov, K.V. Trever). Ularning fikricha, yunon va lotin tilidagi asarlarda Xioniylar “Oq xunnlar" deb atalgan. 4-asrning 70-yillarida Xioniylar sosoniylar Eroniga qarshi hujum uyushtirib, muvaffaqiyatga erishganlar. Shuningdek, sosoniy podsholar Varaxran (418— 438), Yazdigard II (438—457) davrlarida ular Eronning eng yirik raqibiga aylanganlar. Xioniylar hukmronligi davom etayotgan bir paytda yangi bir sulola — kidariylar oʻrtaga chiqqan. Ular Oltoy togʻlari va Sharqiy Turkiston oraligʻidan janubi-gʻarbga siljib, 420-yilda Bolo (Balx) shahrini oʻziga qarorgoh qilishgan va Xioniylar davlati bilan qoʻshni boʻlib qolganlar.Vaqtlar o’tishi bilan Xioniylarni o’z ta’siriga olganlar. Boshqa bir guruh tadqiqotchilar esa Xioniylarning dastlab Orol dengizi shimolida yashaganligi va yirik massaget qabilalar ittifoqiga mansub boʻlib, xunnlar bilan aralashganligini taʼkidlaydilar (L.N. Gumilev, S.P. Tolstov, K.V. Trever). Ularning fikricha, yunon va lotin tilidagi asarlarda Xioniylar “Oq xunnlar" deb atalgan. 4-asrning 70-yillarida Xioniylar sosoniylar Eroniga qarshi hujum uyushtirib, muvaffaqiyatga erishganlar. Shuningdek, sosoniy podsholar Varaxran (418— 438), Yazdigard II (438—457) davrlarida ular Eronning eng yirik raqibiga aylanganlar. Xioniylar hukmronligi davom etayotgan bir paytda yangi bir sulola — kidariylar oʻrtaga chiqqan. Ular Oltoy togʻlari va Sharqiy Turkiston oraligʻidan janubi-gʻarbga siljib, 420-yilda Bolo (Balx) shahrini oʻziga qarorgoh qilishgan va Xioniylar davlati bilan qoʻshni boʻlib qolganlar.Vaqtlar o’tishi bilan Xioniylarni o’z ta’siriga olganlar. Ularni birinchi marta milodiy 356-357 yillarda Baqtriyada bo'lgan Rim tarixchisi Ammian Marsellin tasvirlagan; u xioniylarni kushonlar bilan birga yashaganini ta'riflagan. Ammian xioniylar avvallari Zarafshon vohasida yashab, Baqtriyaga kirgandan keyin kushonlarning vassaliga aylanib, ular madaniy taʼsirida boʻlib, baqtriya tilini oʻzlashtirganliklarini koʻrsatadi. Ular Sosoniylar imperiyasiga hujum qilishgan, lekin keyinchalik (Grumbates ismli boshliq boshchiligida) Sosoniylar qoʻshinida yollanma askar boʻlib xizmat qilgan. Ularni birinchi marta milodiy 356-357 yillarda Baqtriyada bo'lgan Rim tarixchisi Ammian Marsellin tasvirlagan; u xioniylarni kushonlar bilan birga yashaganini ta'riflagan. Ammian xioniylar avvallari Zarafshon vohasida yashab, Baqtriyaga kirgandan keyin kushonlarning vassaliga aylanib, ular madaniy taʼsirida boʻlib, baqtriya tilini oʻzlashtirganliklarini koʻrsatadi. Ular Sosoniylar imperiyasiga hujum qilishgan, lekin keyinchalik (Grumbates ismli boshliq boshchiligida) Sosoniylar qoʻshinida yollanma askar boʻlib xizmat qilgan. Bingo mashq Gurumbad 120 YIL IV ASR Orol bo’yi Zarafshon vohasi Kushon podisholigi Toxariston Kidariylar va Eftarlar Oq xunnlar Bingo mashq Gurumbad 120 YIL IV ASR Orol bo’yi Zarafshon vohasi Kushon podisholigi Toxariston Kidariylar va Eftarlar Oq xunnlar  MUAMMOLI SAVOLLAR  1.MAVZUDA BERILGAN G’ARB TARIXCHILARI QAYSI XALQ VAKILLARI BO’LGAN?  2.NIMA UCHUN XIONIYLAR “OQ XUNNLAR” DEB ATALGAN?  3.XIONIYLARNI DASTLAB ZARAFSHON VOHASI,SO’NGRA KUSHONLAR EGALLAGAN HUDUDLARGA BORISHIGA QANDAY SABABLARNI KO’RSATASIZ.  4.XIONIYLARNI YURTIMIZGA KIRIB KELISHIGA SABAB BO’LGAN OMILLARNI KO’RSATING.  MUAMMOLI SAVOLLAR  1.MAVZUDA BERILGAN G’ARB TARIXCHILARI QAYSI XALQ VAKILLARI BO’LGAN?  2.NIMA UCHUN XIONIYLAR “OQ XUNNLAR” DEB ATALGAN?  3.XIONIYLARNI DASTLAB ZARAFSHON VOHASI,SO’NGRA KUSHONLAR EGALLAGAN HUDUDLARGA BORISHIGA QANDAY SABABLARNI KO’RSATASIZ.  4.XIONIYLARNI YURTIMIZGA KIRIB KELISHIGA SABAB BO’LGAN OMILLARNI KO’RSATING.  MUAMMOLI SAVOLLARGA JAVOBLAR. 1.VIZANTIYA VA ARMAN TARIXCHILARI NAZARDA TUTILADI. 2.TERISINING RANGINI OQLIGI,MADANIY O’LKALARDA ISTIQOMAT QILISHI BOSHQA XUNN QABILALARIDAN MADANIY JIHATDAN USTUNLIGI TUFAYLI 3.ZARAFSHON VOHASI AHOLISI O’TROQ HAYOT KECHIRADIGAN,HARBIY JIHATDAN ULARDAN KUCHSIZ,KUSHONLAR ESA XIONIYLAR BILAN QARINDOSHLIK ALOQALARIGA EGALIGI 4.O’TROQ HAYOTGA INTILISH TUFAYLI 1)DEHQONCHILIK-INTENSIV XO’JALIK TURI 2)CHORVACHILIK-EKSTENSIV XO’JALIK TURI IV-VI ASRLARDA XALQLARNING BUYUK KO’CHISHI TUFAYLI.BU KO’CHISHLARNI XUNN QABILALARI BOSHLAB BERGAN.  MUAMMOLI SAVOLLARGA JAVOBLAR. 1.VIZANTIYA VA ARMAN TARIXCHILARI NAZARDA TUTILADI. 2.TERISINING RANGINI OQLIGI,MADANIY O’LKALARDA ISTIQOMAT QILISHI BOSHQA XUNN QABILALARIDAN MADANIY JIHATDAN USTUNLIGI TUFAYLI 3.ZARAFSHON VOHASI AHOLISI O’TROQ HAYOT KECHIRADIGAN,HARBIY JIHATDAN ULARDAN KUCHSIZ,KUSHONLAR ESA XIONIYLAR BILAN QARINDOSHLIK ALOQALARIGA EGALIGI 4.O’TROQ HAYOTGA INTILISH TUFAYLI 1)DEHQONCHILIK-INTENSIV XO’JALIK TURI 2)CHORVACHILIK-EKSTENSIV XO’JALIK TURI IV-VI ASRLARDA XALQLARNING BUYUK KO’CHISHI TUFAYLI.BU KO’CHISHLARNI XUNN QABILALARI BOSHLAB BERGAN.  XULOSA QILIB AYTGANDA,XIONIYLAR YURTIMIZ ILK FEODAL DAVLATLARI TARIXIDA O’Z O’RNIGA EGA BO’LGAN XALQLARDAN BIRI HISOBLANADI VA AJDODLARIMIZNING ETNIK TARIXINI BOYITGAN.  XULOSA QILIB AYTGANDA,XIONIYLAR YURTIMIZ ILK FEODAL DAVLATLARI TARIXIDA O’Z O’RNIGA EGA BO’LGAN XALQLARDAN BIRI HISOBLANADI VA AJDODLARIMIZNING ETNIK TARIXINI BOYITGAN. E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!