XIRURGIK OPERATSIYA HAQIDA TA’LIMOT. REJA: 1. Operativ xirurgiya fani to‘g‘risida tushuncha, uni maqsad va vazifalari. Boshqa fanlar bilan aloqasi. 2. Topografik anatomiya va uni rivojlantirishda N.I. Pirogovning o‘rni. Veterinariyada operativ xirurgiyaning tarixi va asoschilari. 3. Xirurgik operatsiya haqida ta’limot. Xirurgik operatsiya tushunchasi va uning maqsadi. 4. Chorvachilik fermer xo‘jaliklari sharoitlarida operatsiyalarni o‘tkazish xususiyati. 5. Operatsiya o‘tkazish uchun ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalari. Operatsiyaning tasniflanishi. Operatsiyaning tarkibiy qismi. Tayanch iboralar: xirurgiya, operasiya, topografiya, qonli, qonsiz, fiksasiya. Xirurgiya so‘zi yunon tilidan olinib, ikkita so‘zdan tashkil topgan: cheir-qo‘l, Ergoh – xarakat; ya’ni qo‘l xarakati degan ma’noni bildiradi. Operativ xirurgiya - bu kasal hayvonlarni davolash va mahsuldorligini oshirish maqsadida xirurgik operasiyani o‘tkazish qoida va usullarini o‘rgatadigan fan. Bu fan q/h va umuman hayvonlarda operasiya o‘tkazish nazariy asoslarini va amaliy texnik usullarini o‘rgatadi. Malakali operasiya o‘tkazish uchun, o‘lgan hayvonlarning gavdasida, preparatlarda mashq qilish va o‘quv – tajriba hayvonlarda operasiyalar o‘tkazib, olingan bilimlarni mustaxkamlash mumkin. Opreasiyani yaxshi natija berishi ko‘pincha uni texnik jixatdan to‘g‘ri o‘tkazishga bog‘liq. Lekin operasiyani faqat maxalliy aralashishi deb bulmaydi, chunki bu jarayonda butun organizm qatnashadi. Bundan ko‘rinib turibdiki operativ xirurgiya fanini o‘rganish uchun, xozirgi paytgacha o‘tilgan barcha fanlardan olingan bilimlarga tayanadi va ular bilan uzviy bog‘langan, bularga: anatomiya, fiziologiya, patologik fiziologiya, farmakologiya, klinik diagnostika, mikrobiologiya, zoogigiyena va boshqalar kiradi. «Mohir xirurgni anatomiya shakllantirsa, uylaydigan klinisist xirurgni Pavlovni fiziologiyasi shakllantirish mumkin». A.A.Vishnevskiy. Operativ xirurgiya barcha xirurgik fanlar majmuasiga kiradi, bu umumiy xirurgiya, xususiy xirurgiya, ortopediya va oftalmologiya va ularni poydevorini hosil qiladi. Bundan tashqari umum biologik va klinik fanlar o‘rtasida vositachilik vazifasini bajaradi . Operativ xirurgiyaning asosiy maqsadi - bu operasiya o‘tqazish texnikasini o‘rgatish va shu bilan birgalikda kasal hayvonlarni davolash maqsadida yangi operasiyalar va operativ usullar ishlab chiqish. Bundan quyidagi vazifalar kelib chiqadi: 1.- Qisqa muddat ichida hayvonni pasaygan mahsuldorligini oshirish. 2.- Hayvonlarni ishchi qobiliyatini tiklash va yaxshilash. 3.- Hayvonlar sonini ko‘paytirishga ko‘maklashish. 4.- Go‘sht, sut va jun maxsulotlarini sifatini yaxshilash va sonini ko‘paytirish. Xirurgiya fani o‘ziga xos tarixga ega, ya’ni odamzod paydo bo‘lishi bilan bog‘liq desak ham bo‘ladi. Ma’lumotlarga ko‘ra odamlar neolit davrida hayvonlarni axtalashni bilgan. Odamzotning rivojlanishi natijasida barcha fanlar, shu jumladan xirurgiya ham rivojlangan, yunonliklar kasalliklar nomini berishgan bo‘lsa, rumliklar terminologiyasini ishlab chiqkan, 300-360 y Aspirt veterinariya medisinasini shakllanishiga katta xissa qo‘shgan. U Gippiatrika asarida xirurgiya to‘g‘risida ma’lumot bergan. 9-10 asarda xirurgiyani rivojlanishi O‘rta Osiyo olimlardan Abu Ali Ibn Sino katta xissa qo‘shgan. 1598 y Ruini otlar anatomiyasi kitobini yaratadi, bu bilan xirurgiyaga anatomik asos yaratadi. Rossiyada hayvonlarni davolash Petr I davriga to‘g‘ri keladi. U birinchi marta kanovallar maktabini tashkil qiladi, keyinchalik institutlar va akademiyalar tashkil etiladi 1808- Peterburg va Moskvada; 1840 – Varshavada; 1848 – Derpt; 1851- Xarkovda; 1973- Kozonda. Topografik anatomiya – hayvonni biror bir kismidagi to‘qima va organlarni bir-biriga nisbatan joylashishini, chegaralarini, ularni teridagi proyeksiyalarni, yoshiga qarab o‘zgaruvchanligini o‘rgatadigan fan. Topografik anatomiyani bilish xirurgga operasiya maydonida erkin va ishonchli harakt qilishga yordam beradi. Shuning uchun operativ xirurgiya topografik anatomiya bilan uzviy boglangan. Uning rivojlanishiga N.I.Pirogov (1810-1881) katta xissa qushgan. Topografik anatomiya asarida bu fan to‘g‘risida keng tushuncha bergan. Operasiya so‘zi lotin tilidan olinib opera - xarakat, ish, mehnat ma’nosini bildiradi. Xirurgik operasiya bu asosan davolash va diagnostik maqsadida hayvon to‘qima va organlariga mexanik ta’sir qilish ma’nosini bildiradi.