XO‘JALIK OPERATSIYALARIDA IKKIYOQLAMA YOZUV.

Yuklangan vaqt

2025-09-09

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

18

Faytl hajmi

97,0 KB


 
 
 
 
XO‘JALIK OPERATSIYALARIDA IKKIYOQLAMA YOZUV. 
 
 
Reja: 
4.1. Buxgalteriya hisobi schyotlari, ularning tuzilishi va turkumlanishi  
4.2. Ikkiyoqlama yozuv. Ikkiyoqlama yozuvning nazorat qilish xususiyatlari 
4.3. Sintetik va analitik (tahliliy) hisob 
4.4.  Joriy buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish. 
4.5. Buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi 
 
Tayanch so‘z va iboralar: aktiv schyotlar, analitik hisob, analitik hisob schyotlari, 
aylanma vedomostlar, buxgalteriya hisobi schyotlari, balansdan tashqari schyotlar, debet, 
balansli schyotlar, ikkiyoqlama yozuv, kredit, kalkulyatsion schyotlar, kontraktiv schyotlar, 
kontrpassiv schyotlar, passiv schyotlar, saldo, sintetik hisob, sintetik hisob schyotlari, 
taqqoslovchi schyotlar, schyotlarning aylanmalari, schyotning shifri, taqsimlovchi schyotlar, 
xronologik yozuv, tartibga soluvchi schyotlar 
 
4.1. Buxgalteriya hisobi schyotlari, ularning tuzilishi va turkumlanishi 
Korxonalarda ko‘p miqdorda xo‘jalik operatsiyalari sodir bo‘lib, xo‘jalik mablag‘lari 
doimo harakatda bo‘ladi. Korxonaga rahbarlik qilish uchun xo‘jalik mablag‘larining harakati 
to‘g‘risida umumlashgan ma’lumotlarni olish talab qilinadi. Bunday ma’lumotlarni balans 
yordamida olish mumkin emas. Shuning uchun bu maqsadda buxgalteriya hisobining 
schyotlari qo‘llaniladi. 
Buxgalteriya hisobi schyotlari– mol-mulkni uning tarkibi, joylashtirilishi va 
shakllantirish manbalari hamda operatsiyalar bo‘yicha joriy aks ettirish, guruhlash hamda 
nazorat qilish usulidir. 
Schyotlarning har birida hisobga olinayotgan xo‘jalik mablag‘lari yoki ularning 
manbalarining boshlang‘ich holati hisobga olinadi, keyingi bo‘ladigan joriy o‘zgarishlar o‘z 
Logotip
XO‘JALIK OPERATSIYALARIDA IKKIYOQLAMA YOZUV. Reja: 4.1. Buxgalteriya hisobi schyotlari, ularning tuzilishi va turkumlanishi 4.2. Ikkiyoqlama yozuv. Ikkiyoqlama yozuvning nazorat qilish xususiyatlari 4.3. Sintetik va analitik (tahliliy) hisob 4.4. Joriy buxgalteriya hisobi ma’lumotlarini umumlashtirish. 4.5. Buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi Tayanch so‘z va iboralar: aktiv schyotlar, analitik hisob, analitik hisob schyotlari, aylanma vedomostlar, buxgalteriya hisobi schyotlari, balansdan tashqari schyotlar, debet, balansli schyotlar, ikkiyoqlama yozuv, kredit, kalkulyatsion schyotlar, kontraktiv schyotlar, kontrpassiv schyotlar, passiv schyotlar, saldo, sintetik hisob, sintetik hisob schyotlari, taqqoslovchi schyotlar, schyotlarning aylanmalari, schyotning shifri, taqsimlovchi schyotlar, xronologik yozuv, tartibga soluvchi schyotlar 4.1. Buxgalteriya hisobi schyotlari, ularning tuzilishi va turkumlanishi Korxonalarda ko‘p miqdorda xo‘jalik operatsiyalari sodir bo‘lib, xo‘jalik mablag‘lari doimo harakatda bo‘ladi. Korxonaga rahbarlik qilish uchun xo‘jalik mablag‘larining harakati to‘g‘risida umumlashgan ma’lumotlarni olish talab qilinadi. Bunday ma’lumotlarni balans yordamida olish mumkin emas. Shuning uchun bu maqsadda buxgalteriya hisobining schyotlari qo‘llaniladi. Buxgalteriya hisobi schyotlari– mol-mulkni uning tarkibi, joylashtirilishi va shakllantirish manbalari hamda operatsiyalar bo‘yicha joriy aks ettirish, guruhlash hamda nazorat qilish usulidir. Schyotlarning har birida hisobga olinayotgan xo‘jalik mablag‘lari yoki ularning manbalarining boshlang‘ich holati hisobga olinadi, keyingi bo‘ladigan joriy o‘zgarishlar o‘z
vaqtida aks ettirib boriladi. Natijada schyotlardan ayrim turdagi aktivlar yoki passivlar 
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni istalgan paytda olish mumkin bo‘ladi. 
Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha schyotlar ikki ustundan iborat bo‘lgan jadval shaklida 
bo‘ladi. Schyotning nomi jadvalning yuqori qismida yoziladi. Ushbu jadvalning chap qismi 
“Debet” (D-t), o‘ng qismi “Kredit” (K-T) deb ataladi. “Debet” va “Kredit” so‘zlari 
buxgalteriya hisobiga uning rivojlanish davri boshlanishida kiritilgan bo‘lib, bu so‘zlar XII 
asrlarda sotuvchi va bankir o‘rtasidagi hisob-kitob hamda kredit munosabatlarini aks ettirgan. 
“Debet” so‘zi lotincha bo‘lib “u qarzdor”, “Credit” so‘zi esa “ishondi” degan ma’noni 
bildiradi.  
Debet      “Schyot nomi yoki raqami”      Kredit 
 
 
 
 
7-rasm. Schyotning tashqi ko‘rinishi 
Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda oxiridagi holati 
aks ettiriladi. Schyotlarga hisobot davrining boshiga ma’lumotlari buxgalteriya balansining 
aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi. Ushbu ma’lumotlar qoldiq yoki saldo deb 
ataladi. Ayrim hollarda ba’zi bir schyotlarda saldo bo‘lmasligi ham mumkin. Debet va 
kreditda aktiv yoki passsivlarning tarkibidagi o‘zgarishlar aks ettiriladi. Hisobot davri ichida 
schyotning debet qismida yozilgan summalar debet oborot, kredit qismiga yozilgan 
summalarni kredit oborot deb ataladi. 
Buxgalteriya hisobi schyotlarini turkumlashdan asosiy maqsad amalga oshirilgan 
xo‘jalik muomalalarini umumlashtirish, olinadigan ma’lumotlarni soddalashtirishdan 
iboratdir. Shu bilan birga mablag‘lar harakati yuzasidan nazorat ishlarini to‘g‘ri tashkil 
qilishni ta’minlashdir. 
8-jadval 
Buxgalteriya hisobi schyotlarining turkumlanishi 
№ 
Schyotlar turkumlanishi 
xususiyatlari 
Xususiyatlardan kelib chiqqan holda schyotlar 
tarkibi 
1. 
Schyotlarning tuzilishiga ko‘ra 
Doimiy schyotlar 
Aktiv (A) 
Passiv (P) 
Vaqtinchalik 
Tranzit schyotlar (T) 
Logotip
vaqtida aks ettirib boriladi. Natijada schyotlardan ayrim turdagi aktivlar yoki passivlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni istalgan paytda olish mumkin bo‘ladi. Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha schyotlar ikki ustundan iborat bo‘lgan jadval shaklida bo‘ladi. Schyotning nomi jadvalning yuqori qismida yoziladi. Ushbu jadvalning chap qismi “Debet” (D-t), o‘ng qismi “Kredit” (K-T) deb ataladi. “Debet” va “Kredit” so‘zlari buxgalteriya hisobiga uning rivojlanish davri boshlanishida kiritilgan bo‘lib, bu so‘zlar XII asrlarda sotuvchi va bankir o‘rtasidagi hisob-kitob hamda kredit munosabatlarini aks ettirgan. “Debet” so‘zi lotincha bo‘lib “u qarzdor”, “Credit” so‘zi esa “ishondi” degan ma’noni bildiradi. Debet “Schyot nomi yoki raqami” Kredit 7-rasm. Schyotning tashqi ko‘rinishi Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda oxiridagi holati aks ettiriladi. Schyotlarga hisobot davrining boshiga ma’lumotlari buxgalteriya balansining aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi. Ushbu ma’lumotlar qoldiq yoki saldo deb ataladi. Ayrim hollarda ba’zi bir schyotlarda saldo bo‘lmasligi ham mumkin. Debet va kreditda aktiv yoki passsivlarning tarkibidagi o‘zgarishlar aks ettiriladi. Hisobot davri ichida schyotning debet qismida yozilgan summalar debet oborot, kredit qismiga yozilgan summalarni kredit oborot deb ataladi. Buxgalteriya hisobi schyotlarini turkumlashdan asosiy maqsad amalga oshirilgan xo‘jalik muomalalarini umumlashtirish, olinadigan ma’lumotlarni soddalashtirishdan iboratdir. Shu bilan birga mablag‘lar harakati yuzasidan nazorat ishlarini to‘g‘ri tashkil qilishni ta’minlashdir. 8-jadval Buxgalteriya hisobi schyotlarining turkumlanishi № Schyotlar turkumlanishi xususiyatlari Xususiyatlardan kelib chiqqan holda schyotlar tarkibi 1. Schyotlarning tuzilishiga ko‘ra Doimiy schyotlar Aktiv (A) Passiv (P) Vaqtinchalik Tranzit schyotlar (T)
schyotlar 
Balansdan tashqari schyotlar (BT) 
2. 
Ko‘rsatkichlarni aks 
ettirilishiga ko‘ra 
Sintetik schyotlar 
Analitik schyotlar 
3. Balansda aks ettirilishiga ko‘ra 
Balans schyotlari 
Balansdan tashqari schyotlar (BT) 
4. 
Tayinlanish– mo‘ljaliga ko‘ra 
Asosiy schyotlar 
Aktiv schyot (A) 
Passiv schyot (P) 
Tartibga soluvchi 
schyotlar 
Kontr-aktiv (KA) 
Kontr-passiv (KP) 
To‘ldiruvchi schyotlar 
Taqsimlovchi 
schyotlar 
Yig‘ib taqsimlovchi 
Hisobot davrlari bo‘yicha 
taqsimlovchi 
Kalkulyatsiya schyotlari 
Taqqoslovchi schyotlar 
Doimiy schyotlar - bu hisobot davri oxiriga saldoga ega bo‘lib, buxgalteriya balansida 
aks ettiriladigan aktivlar, majburiyatlar, sarmoyalar schyotlaridir.  
Aktiv schyot (A) - bu aktivlarni aks ettirishga mo‘ljallangan schyot bo‘lib, unda 
iqtisodiy resurslarning qoldig‘i va ko‘payishi schyotning debetida, kamayish esa kredit 
bo‘yicha aks ettiriladi. 
Passiv schyot (P) - bu majburiyat va sarmoyani aks ettirishga mo‘ljallangan schyot 
bo‘lib, unda majburiyat va sarmoyaning qoldig‘i va ko‘payish schyotining krediti bo‘yicha, 
kamayish esa debet bo‘yicha aks ettiriladi. 
Kontr-aktiv schyot (KA) - bu u bilan bog‘lik bo‘lgan aktiv schyotning saldosidan 
chegiriladigan moliyaviy hisobotda aktivning sof qiymatini aks ettiruvchi schyotdir. 
Kontr-passiv schyot (KP) - bu u bilan bog‘lik bo‘lgan passiv schyotning saldosidan 
chegiraladigan moliyaviy hisobotda majburiyat yoki sarmoyaning sof qiymatini aks ettiruvchi 
schyotdir. 
Tranzit schyotlar (T) - bu hisobot davrida foydalaniladigan, lekin yopiladigan 
Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda aks ettiriladigan hisobot davri oxiriga qoldiqqa ega 
Logotip
schyotlar Balansdan tashqari schyotlar (BT) 2. Ko‘rsatkichlarni aks ettirilishiga ko‘ra Sintetik schyotlar Analitik schyotlar 3. Balansda aks ettirilishiga ko‘ra Balans schyotlari Balansdan tashqari schyotlar (BT) 4. Tayinlanish– mo‘ljaliga ko‘ra Asosiy schyotlar Aktiv schyot (A) Passiv schyot (P) Tartibga soluvchi schyotlar Kontr-aktiv (KA) Kontr-passiv (KP) To‘ldiruvchi schyotlar Taqsimlovchi schyotlar Yig‘ib taqsimlovchi Hisobot davrlari bo‘yicha taqsimlovchi Kalkulyatsiya schyotlari Taqqoslovchi schyotlar Doimiy schyotlar - bu hisobot davri oxiriga saldoga ega bo‘lib, buxgalteriya balansida aks ettiriladigan aktivlar, majburiyatlar, sarmoyalar schyotlaridir. Aktiv schyot (A) - bu aktivlarni aks ettirishga mo‘ljallangan schyot bo‘lib, unda iqtisodiy resurslarning qoldig‘i va ko‘payishi schyotning debetida, kamayish esa kredit bo‘yicha aks ettiriladi. Passiv schyot (P) - bu majburiyat va sarmoyani aks ettirishga mo‘ljallangan schyot bo‘lib, unda majburiyat va sarmoyaning qoldig‘i va ko‘payish schyotining krediti bo‘yicha, kamayish esa debet bo‘yicha aks ettiriladi. Kontr-aktiv schyot (KA) - bu u bilan bog‘lik bo‘lgan aktiv schyotning saldosidan chegiriladigan moliyaviy hisobotda aktivning sof qiymatini aks ettiruvchi schyotdir. Kontr-passiv schyot (KP) - bu u bilan bog‘lik bo‘lgan passiv schyotning saldosidan chegiraladigan moliyaviy hisobotda majburiyat yoki sarmoyaning sof qiymatini aks ettiruvchi schyotdir. Tranzit schyotlar (T) - bu hisobot davrida foydalaniladigan, lekin yopiladigan Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda aks ettiriladigan hisobot davri oxiriga qoldiqqa ega
bo‘lmaydigan daromadlar va xarajatlarning vaqtinchalik schyotlaridir. 
Balans schyotlari deb, balansda qatnashadigan schyotlarga aytilib, ular bo‘yicha ikki 
yoqlama yozuv amalga oshiriladi. 
Balansdan tashqari schyotlar (BT) - bu korxonaga qarashli bo‘lmagan, lekin 
vaqtinchalik tasarrufida bo‘lgan, aktivlarning mavjudligi va harakati, shartli huquqlar va 
majburiyatlar haqidagi axborotni umumlashtirishga mo‘ljallangan schyotlardir. Bu schyotlar 
boshqa schyotlar bilan o‘zaro bog‘lanmaydi va korxonaning hisobotida aks ettirilmaydi. 
Sintetik schyotlar xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalari haqida umumiy va qiymat 
ko‘rinishidagi ma’lumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga mo‘ljallangan. 
 Analitik schyotlar ma’lumotlari xo‘jalik mablag‘lari va ularni manbalarini nafaqat 
qiymat, balki natura hamda mehnat o‘lchovi birliklarida yuritishga mo‘ljallangandir.  Analitik 
schyotlar bo‘yicha buxgalteriya provodkalari amalga oshirilmaydi. 
Korxona ba’zi xo‘jalik mablag‘lari hisobini yuritishda bir necha bahodan foydalanish 
zaruriyati tug‘iladi. Shunday mablag‘lar va ular tashkil topish manbalari hisobini yurituvchi 
schyotlar tartibga soluvchi schyotlar deb ataladi. 
To‘ldiruvchi schyotlar tegishli mablag‘ va ular tashkil topish manbalari hisobini 
yuritishga mo‘ljallangan schyot ma’lumotlarini to‘ldirish uchun mo‘ljallangan. 
Taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar korxonaning ba’zi bir xarajatlarini hisobga olish 
va ularni kalkulyatsiya obyektlari yoki hisobot davrlari o‘rtasida to‘g‘ri taqsimlash maqsadida 
qo‘llaniladi  
Yig‘ib taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar ma’lum xo‘jalik jarayonidagi xarajatlarni 
bir oy davomida hisobga olish, bu xarajatlarni iqtsiodiy mazmuniga qarab, guruxlashtirish va 
ularni kalkulyatsiya obyektlari o‘rtasida oldindan qabul qilingan biror bazisga nisbatan 
mutanosib ravishda taqsimlash uchun xizmat qiladi. 
Kalkulyatsiya schyotlari korxona faoliyatida mahsulotlar, sotilgan tovarlar, bajarilgan 
ish va ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xarajatlar hisobini yuritishga 
mo‘ljallangan. 
Taqqoslovchi schyotlar ayni bir muomalalar yoki korxonaning butun bir moliyaviy-
xo‘jalik faoliyatining natijasini aniqlash uchun ishlatiladi. 
Xo‘jalik mablag‘lari turi va joylanishini ko‘rsatuvchi aktiv schyotlarning xususiyati 
shundaki, mablag‘larning ko‘payishi debet, mablag‘larning kamayishi esa schyotning kredit 
tomonida aks ettiriladi.  
Logotip
bo‘lmaydigan daromadlar va xarajatlarning vaqtinchalik schyotlaridir. Balans schyotlari deb, balansda qatnashadigan schyotlarga aytilib, ular bo‘yicha ikki yoqlama yozuv amalga oshiriladi. Balansdan tashqari schyotlar (BT) - bu korxonaga qarashli bo‘lmagan, lekin vaqtinchalik tasarrufida bo‘lgan, aktivlarning mavjudligi va harakati, shartli huquqlar va majburiyatlar haqidagi axborotni umumlashtirishga mo‘ljallangan schyotlardir. Bu schyotlar boshqa schyotlar bilan o‘zaro bog‘lanmaydi va korxonaning hisobotida aks ettirilmaydi. Sintetik schyotlar xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalari haqida umumiy va qiymat ko‘rinishidagi ma’lumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga mo‘ljallangan. Analitik schyotlar ma’lumotlari xo‘jalik mablag‘lari va ularni manbalarini nafaqat qiymat, balki natura hamda mehnat o‘lchovi birliklarida yuritishga mo‘ljallangandir. Analitik schyotlar bo‘yicha buxgalteriya provodkalari amalga oshirilmaydi. Korxona ba’zi xo‘jalik mablag‘lari hisobini yuritishda bir necha bahodan foydalanish zaruriyati tug‘iladi. Shunday mablag‘lar va ular tashkil topish manbalari hisobini yurituvchi schyotlar tartibga soluvchi schyotlar deb ataladi. To‘ldiruvchi schyotlar tegishli mablag‘ va ular tashkil topish manbalari hisobini yuritishga mo‘ljallangan schyot ma’lumotlarini to‘ldirish uchun mo‘ljallangan. Taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar korxonaning ba’zi bir xarajatlarini hisobga olish va ularni kalkulyatsiya obyektlari yoki hisobot davrlari o‘rtasida to‘g‘ri taqsimlash maqsadida qo‘llaniladi Yig‘ib taqsimlovchi schyotlar. Bu schyotlar ma’lum xo‘jalik jarayonidagi xarajatlarni bir oy davomida hisobga olish, bu xarajatlarni iqtsiodiy mazmuniga qarab, guruxlashtirish va ularni kalkulyatsiya obyektlari o‘rtasida oldindan qabul qilingan biror bazisga nisbatan mutanosib ravishda taqsimlash uchun xizmat qiladi. Kalkulyatsiya schyotlari korxona faoliyatida mahsulotlar, sotilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xarajatlar hisobini yuritishga mo‘ljallangan. Taqqoslovchi schyotlar ayni bir muomalalar yoki korxonaning butun bir moliyaviy- xo‘jalik faoliyatining natijasini aniqlash uchun ishlatiladi. Xo‘jalik mablag‘lari turi va joylanishini ko‘rsatuvchi aktiv schyotlarning xususiyati shundaki, mablag‘larning ko‘payishi debet, mablag‘larning kamayishi esa schyotning kredit tomonida aks ettiriladi.
Aktiv schyot xususiyatini quyidagi chizmada yaqqol ko‘rishimiz mumkin: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-rasm. Aktiv schyot tuzilishi 
Schyotdagi oxirgi qoldiq yoki saldo quyidagi formula orqali topiladi: 
So = Sb + Do – Ko  
Xo‘jalik mablag‘larining manbalarini aks ettiruvchi passiv schyotlarning ko‘payishi 
kreditda, kamayishi esa debet tomonida ko‘rsatiladi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9-rasm. Passiv schyot tuzilishi 
Oxirgi qoldiq quyidagicha topiladi: So= Sb+ Ko – Do 
 
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, kontr-aktiv schyotlar xususiyati xuddi passiv schyotlar, 
kontr-passiv schyotlar xususiyati esa aktiv schyotlar xususiyati kabidir. 
Debet 
  
Aktiv Schyot 
  
Kredit 
Boshlang‘ich saldo (Sb) 
  
 
 
 
Mablag‘larning 
ko‘payishi 
Mablag‘larning 
kamayishi 
 
 
 
 
(Do) Debet oborot 
 
 (Ko) Kredit oborot 
Oxirgi saldo (So) 
 
  
 
 
Debet 
  
Passiv schyot 
  
Kredit 
 
  Boshlang‘ich saldo (Sb) 
 
Mablag‘larning 
kamayishi 
Mablag‘larning 
ko‘payishi 
 
 
(Do) Debet oborot 
 
 (Ko) Kredit oborot 
 
 
  Oxirgi saldo (So) 
Logotip
Aktiv schyot xususiyatini quyidagi chizmada yaqqol ko‘rishimiz mumkin: 8-rasm. Aktiv schyot tuzilishi Schyotdagi oxirgi qoldiq yoki saldo quyidagi formula orqali topiladi: So = Sb + Do – Ko Xo‘jalik mablag‘larining manbalarini aks ettiruvchi passiv schyotlarning ko‘payishi kreditda, kamayishi esa debet tomonida ko‘rsatiladi: 9-rasm. Passiv schyot tuzilishi Oxirgi qoldiq quyidagicha topiladi: So= Sb+ Ko – Do Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, kontr-aktiv schyotlar xususiyati xuddi passiv schyotlar, kontr-passiv schyotlar xususiyati esa aktiv schyotlar xususiyati kabidir. Debet Aktiv Schyot Kredit Boshlang‘ich saldo (Sb) Mablag‘larning ko‘payishi Mablag‘larning kamayishi (Do) Debet oborot (Ko) Kredit oborot Oxirgi saldo (So) Debet Passiv schyot Kredit Boshlang‘ich saldo (Sb) Mablag‘larning kamayishi Mablag‘larning ko‘payishi (Do) Debet oborot (Ko) Kredit oborot Oxirgi saldo (So)
Tranzit schyotlar xususiyatiga keladigan bo‘lsak, ular daromadlarni hisobga olish uchun 
mo‘ljallangan bo‘lsa–xuddi passiv schyot kabi talqin etiladi. Agarda xarajatlarni hisobga 
oluvchi tranzit schyotlar bo‘lsa aktiv schyotlar kabi ishlatiladi.  
Tranzit schyotlar tarkibida bo‘lgan ikkita taqqoslovchi schyotlar xususiyati umuman 
boshqacha, ularni quyidagi chizmada ko‘rishimiz mumkin: 
Debet 
  
        9200   
Kredit 
Aktivlarning chiqib 
ketishidan xarajatlar 
 
 
 
 
Aktivlarning chiqib 
ketishidan daromadlar 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Debet 
  
 
 
9900 
  
Kredit 
Xarajatlarning yakuniy 
moliyaviy natijaga 
hisobdan chiqarilishi yoki  
xarajatlarni hisobga oluvchi 
tranzit schyotlarning 
yopilishi 
Daromadlarning  yakuniy 
moliyaviy natijaga 
hisobdan chiqarilishi yoki 
daromadlarni hisobga 
oluvchi tranzit 
schyotlarning yopilishi  
 
10-rasm. Taqqoslovchi schyotlar xususiyati 
 
Har bir xo‘jalik operatsiyasi mablag‘ning tuzilishida yoki manbaning tuzilishida yoki 
Logotip
Tranzit schyotlar xususiyatiga keladigan bo‘lsak, ular daromadlarni hisobga olish uchun mo‘ljallangan bo‘lsa–xuddi passiv schyot kabi talqin etiladi. Agarda xarajatlarni hisobga oluvchi tranzit schyotlar bo‘lsa aktiv schyotlar kabi ishlatiladi. Tranzit schyotlar tarkibida bo‘lgan ikkita taqqoslovchi schyotlar xususiyati umuman boshqacha, ularni quyidagi chizmada ko‘rishimiz mumkin: Debet 9200 Kredit Aktivlarning chiqib ketishidan xarajatlar Aktivlarning chiqib ketishidan daromadlar Debet 9900 Kredit Xarajatlarning yakuniy moliyaviy natijaga hisobdan chiqarilishi yoki xarajatlarni hisobga oluvchi tranzit schyotlarning yopilishi Daromadlarning yakuniy moliyaviy natijaga hisobdan chiqarilishi yoki daromadlarni hisobga oluvchi tranzit schyotlarning yopilishi 10-rasm. Taqqoslovchi schyotlar xususiyati Har bir xo‘jalik operatsiyasi mablag‘ning tuzilishida yoki manbaning tuzilishida yoki
bir vaqtda ham mablag‘da ham manbada bir xil summaga o‘zgarishga olib keladi. Bunday 
o‘zgarishlarni qayd qilish uchun buxgalteriya hisobida ikkiyoqlama yozuv usuli qo‘llaniladi. 
 
4.2.  Ikkiyoqlama yozuv. Ikkiyoqlama yozuvning nazorat qilish xususiyatlari 
Ikkiyoqlama yozuv shunday yozuvki, uning natijasida har bir xo‘jalik operatsiyasining 
summasi schyotlarda ikki marotaba: bir schyot debetida va  ayni vaqtda o‘zaro bog‘liq bo‘lgan 
boshqa schyotning kreditida qayd qilinadi. Chunki xo‘jalik operatsiyalari yuzaga keltiradigan 
o‘zgarishlar ikkiyoqlama xususiyatga ega va hisobning ikki alohida schyotiga ta’sir etadi. 
1494 yilda italiyalik matematik Luka Pacholi ikki yoqlama yozuv usulini asoslab 
bergan. Uning «Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risidagi traktat»ida (lot. tractatus – muhokama) 
yozuvlarni bir vaqtning o‘zida «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarda aks ettirish va 
«bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarning summalarining yig‘indisi o‘zaro teng kelishi kerak 
deb aytgan.  
Ikkiyoklama yozuv vositasida schyotlar o‘rtasidagi paydo bo‘lgan  o‘zaro aloqa 
schyotlar korrespondentsiyasi deyiladi. Bu korrespondentsiyada qatnashuvchi schyotlar 
korrespondentsiyalanuvchi schyotlar deb ataladi. 
Schyotlar korrespondentsiyasini aks ettiruvchi qisqacha yozuv buxgalteriya 
provodka(o‘tkazma)si deyiladi. Buxgalteriya provodkalari oddiy va murakkab bo‘ladi.  
Oddiy buxgalteriya provodka(o‘tkazma)si  deb, ma’lum bir xo‘jalik operatsiyasining  
faqat bir schyotning debeti va boshqa bir schyotning kreditida aks ettirilishiga aytiladi. 
Murakkab buxgalteriya provodka(o‘tkazma)si ma’lum bir operatsiyaning summasi bir 
schyotning debeti, boshqa bir qancha schyotlarning kreditida yoki aksincha, bir schyotning 
krediti va bir nechta schyotlarning debetida aks ettirilishidir. 
Xo‘jalik operatsiyalarini schyotlarda ikkiyoqlama yozuv usuli bilan aks ettirish tartibini 
quyidagi misollarda ko‘rishimiz mumkin. 
1-misol. Bankdagi hisob-kitob schyotidan kassaga 1 500 000 so‘m naqd pul olib kelindi. 
Ushbu xo‘jalik operatsiyasi natijasida bankdagi hisob-kitob schyotida pul mablag‘i kamaydi, 
kassada esa shu summaga ko‘paydi. Bu schyotlarning ikkalasi ham aktiv schyotlardir. 
  Debet      5010 (A)       KreditDebet         5110 (A)        Kredit 
        (+) b.q.  1 500 000        (-)  
1 500 000 so‘mga       1 500 000 so‘mga 
kassada pul                                                                                     hisob-kitob 
Logotip
bir vaqtda ham mablag‘da ham manbada bir xil summaga o‘zgarishga olib keladi. Bunday o‘zgarishlarni qayd qilish uchun buxgalteriya hisobida ikkiyoqlama yozuv usuli qo‘llaniladi. 4.2. Ikkiyoqlama yozuv. Ikkiyoqlama yozuvning nazorat qilish xususiyatlari Ikkiyoqlama yozuv shunday yozuvki, uning natijasida har bir xo‘jalik operatsiyasining summasi schyotlarda ikki marotaba: bir schyot debetida va ayni vaqtda o‘zaro bog‘liq bo‘lgan boshqa schyotning kreditida qayd qilinadi. Chunki xo‘jalik operatsiyalari yuzaga keltiradigan o‘zgarishlar ikkiyoqlama xususiyatga ega va hisobning ikki alohida schyotiga ta’sir etadi. 1494 yilda italiyalik matematik Luka Pacholi ikki yoqlama yozuv usulini asoslab bergan. Uning «Schyotlar va yozuvlar to‘g‘risidagi traktat»ida (lot. tractatus – muhokama) yozuvlarni bir vaqtning o‘zida «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarda aks ettirish va «bermoq» va «ega bo‘lmoq» schyotlarning summalarining yig‘indisi o‘zaro teng kelishi kerak deb aytgan. Ikkiyoklama yozuv vositasida schyotlar o‘rtasidagi paydo bo‘lgan o‘zaro aloqa schyotlar korrespondentsiyasi deyiladi. Bu korrespondentsiyada qatnashuvchi schyotlar korrespondentsiyalanuvchi schyotlar deb ataladi. Schyotlar korrespondentsiyasini aks ettiruvchi qisqacha yozuv buxgalteriya provodka(o‘tkazma)si deyiladi. Buxgalteriya provodkalari oddiy va murakkab bo‘ladi. Oddiy buxgalteriya provodka(o‘tkazma)si deb, ma’lum bir xo‘jalik operatsiyasining faqat bir schyotning debeti va boshqa bir schyotning kreditida aks ettirilishiga aytiladi. Murakkab buxgalteriya provodka(o‘tkazma)si ma’lum bir operatsiyaning summasi bir schyotning debeti, boshqa bir qancha schyotlarning kreditida yoki aksincha, bir schyotning krediti va bir nechta schyotlarning debetida aks ettirilishidir. Xo‘jalik operatsiyalarini schyotlarda ikkiyoqlama yozuv usuli bilan aks ettirish tartibini quyidagi misollarda ko‘rishimiz mumkin. 1-misol. Bankdagi hisob-kitob schyotidan kassaga 1 500 000 so‘m naqd pul olib kelindi. Ushbu xo‘jalik operatsiyasi natijasida bankdagi hisob-kitob schyotida pul mablag‘i kamaydi, kassada esa shu summaga ko‘paydi. Bu schyotlarning ikkalasi ham aktiv schyotlardir. Debet 5010 (A) KreditDebet 5110 (A) Kredit (+) b.q. 1 500 000 (-) 1 500 000 so‘mga 1 500 000 so‘mga kassada pul hisob-kitob
mablag‘ining                              
 
 
 
 schyotidagi pul 
ko‘payishi                                                                                      mablag‘ining 
kamayishi 
2-misol. Kassadan xodimlarga 1 500 000 so‘m ish haqi berildi. Ushbu xo‘jalik 
operatsiyasi natijasida kassadagi pul mablag‘i kamaydi, xodimlar bilan ish haqi yuzasidan 
qarzlar ham kamaydi.  
 
Debet        5010 (A)         Kredit          Debet         6710 (P)            Kredit 
b.q.  1 500 000   
 
 
 
 
 
 
b.q.  1 500 000  
(-)(-) 
 1 500 000 so‘mga            1 500 000 so‘mga 
 kassadagi pul          xodimlar bilan 
mablag‘ining                             ish haqi yuzasidan          
                              kamayishi                                     qarzlarning 
  
 
 
 
    kamayishi 
 
3-misol. Ombordan asosiy ishlab chiqarishga 1 200 000 so‘mlik va umumishlab 
chiqarishga 150 000 so‘mlik yoqilg‘i-moylash materiallari berildi. Ushbu xo‘jalik operatsiyasi 
natijasida ombordagi yoqilg‘i-moylash materiallari kamayadi, asosiy ishlab chiqarish va 
umumishlab chiqarishlarda yoqilg‘i-moylash materiallari ko‘payadi.  
 
D-t     2010 (A)      K-t 
 D-t      2510 (A)     K-t 
 D-t    1030   (A)       K-t 
(+)1200000 
  (+)150000 
  b.q.1350
000 
(-)1350000 
so‘mgaxarajatlarko‘p
ayishi 
  so‘mgaxarajatlarko‘p
ayishi 
   
so‘mgayoqilg‘i-
moylashmateriallarika
mayishi 
 
Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda xo‘jalik operatsiyalari 
to‘g‘ri aks ettirilishi ustidan nazorat olib borishda foydalaniladi. Har bir operatsiya bir xil 
summaga bitta schyotning debeti va boshqa bir schyotning kreditga yoziladi. Natijada hamma 
schyotlarning debet tomonidagi oborotlar jami, hamma schyotlarning kredit tomonidagi 
oborotlar jamiga teng bo‘lishi kerak. Shunday tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga yo‘l 
Logotip
mablag‘ining schyotidagi pul ko‘payishi mablag‘ining kamayishi 2-misol. Kassadan xodimlarga 1 500 000 so‘m ish haqi berildi. Ushbu xo‘jalik operatsiyasi natijasida kassadagi pul mablag‘i kamaydi, xodimlar bilan ish haqi yuzasidan qarzlar ham kamaydi. Debet 5010 (A) Kredit Debet 6710 (P) Kredit b.q. 1 500 000 b.q. 1 500 000 (-)(-) 1 500 000 so‘mga 1 500 000 so‘mga kassadagi pul xodimlar bilan mablag‘ining ish haqi yuzasidan kamayishi qarzlarning kamayishi 3-misol. Ombordan asosiy ishlab chiqarishga 1 200 000 so‘mlik va umumishlab chiqarishga 150 000 so‘mlik yoqilg‘i-moylash materiallari berildi. Ushbu xo‘jalik operatsiyasi natijasida ombordagi yoqilg‘i-moylash materiallari kamayadi, asosiy ishlab chiqarish va umumishlab chiqarishlarda yoqilg‘i-moylash materiallari ko‘payadi. D-t 2010 (A) K-t D-t 2510 (A) K-t D-t 1030 (A) K-t (+)1200000 (+)150000 b.q.1350 000 (-)1350000 so‘mgaxarajatlarko‘p ayishi so‘mgaxarajatlarko‘p ayishi so‘mgayoqilg‘i- moylashmateriallarika mayishi Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda xo‘jalik operatsiyalari to‘g‘ri aks ettirilishi ustidan nazorat olib borishda foydalaniladi. Har bir operatsiya bir xil summaga bitta schyotning debeti va boshqa bir schyotning kreditga yoziladi. Natijada hamma schyotlarning debet tomonidagi oborotlar jami, hamma schyotlarning kredit tomonidagi oborotlar jamiga teng bo‘lishi kerak. Shunday tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga yo‘l
qo‘yilganligidan dalolat beradi. 
Har  bir operatsiyani amalga oshirishda hisob siyosatida ikki tomonda yozuv tizimidan 
foydalaniladi , bir tomoni debit boshqa tomoni kredit tomon hisoblanadi. Bu yozuv tizimi 
ikkiyoqlama yozuv tizimi deb nomlanadi. Ikkiyoqlama yozuv tizimi juftlik holda hisobotda 
avtomatik tarzda balans aks etishiga yordam beradi. Balansdagi qaydlar har bir debit yoki 
kredit ko‘rsatkichlarida katta yoki kichik qiymat  sababli noto‘g‘ri qayd etilishi mumkin.  
Ikkiyoqlama yozuv haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun hisobdagi debit va kredit 
qoidalarini bilishimiz kerak. Debit ma’nosi kirim qilish  yoki qabul qilingan qiymat, kredit 
ma’nosi chiqim yoki berilgan qiymat.  
Moliyaviy hisob uch turga boliinadi: personal hisob, real hisob va nominal hisob. 
Personal hisob o‘z ichiga boshqaruvchilar, iste’molchilar, ta’minotchilarga, xaridorlarga 
o‘xshagan tabiiy individlarn bilan bog‘liq operatsiyalarni oladi. Moddiy aktivlar real hisob 
tarkibiga, xarajatlar, daromad, foyda va zararlar nominal hisob tarkibiga kiradi. Biznesdagi 
qaydlar har bir hisobda quyidagicha soddalashtirilgan holda beriladi(jadval). Debit qabul 
qiluvchi va kredit   beruvchi personal hisobda , debit nima qbul qilingani va kredit nima chiqib 
ketgani real hisobda, debit barcha xarajatlar va zararlar, kredit barcha daromadlar va foyda  
nominal hisobda aks ettiriladi. 
Bu biznes operatsiyalarini ko‘rib chiqqandan so‘ng talabalar ikkiyoqlama yozuv 
tushunchasiga ega bo‘ladi, va biznes operatsiyalari qayd qilinganda debit va kredit qoidalarini 
o‘rganishadi. 
 
4.3. Sintetik va analitik (tahliliy) hisob 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar zimmasidagi mablag‘larning holati turli tuman bo‘lib, 
ularni to‘liqligini nazorat qilish buxgalteriya hisobi zimmasidadir. Mablag‘larni turlari 
bo‘yicha hisobga olishda buxgalteriya hisobi schyotlaridan foydalaniladi. Har bir schyot bir 
turli mablag‘lar harakatini hisobga olish uchun belgilangandir. 
Masalan: «Kassa» schyotida faqat kassadagi pul mablag‘larining kirim-chiqimi hisob-
kitob qilinadi va bu to‘g‘risida to‘liq ma’lumot olish imkonini beradi. 
Demak, schyotlar yordamida xo‘jalik yurituvchi subyektlar zimmasidagi mablag‘lar 
harakati turlari bo‘yicha nazorat qilinadi. Nazorat ishlarida mablag‘lar harakati o‘lchov 
birliklari bo‘yicha va pul ifodasida olib boriladi. 
Har bir xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘z mablag‘larini to‘liqligini, undan samarali 
Logotip
qo‘yilganligidan dalolat beradi. Har bir operatsiyani amalga oshirishda hisob siyosatida ikki tomonda yozuv tizimidan foydalaniladi , bir tomoni debit boshqa tomoni kredit tomon hisoblanadi. Bu yozuv tizimi ikkiyoqlama yozuv tizimi deb nomlanadi. Ikkiyoqlama yozuv tizimi juftlik holda hisobotda avtomatik tarzda balans aks etishiga yordam beradi. Balansdagi qaydlar har bir debit yoki kredit ko‘rsatkichlarida katta yoki kichik qiymat sababli noto‘g‘ri qayd etilishi mumkin. Ikkiyoqlama yozuv haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun hisobdagi debit va kredit qoidalarini bilishimiz kerak. Debit ma’nosi kirim qilish yoki qabul qilingan qiymat, kredit ma’nosi chiqim yoki berilgan qiymat. Moliyaviy hisob uch turga boliinadi: personal hisob, real hisob va nominal hisob. Personal hisob o‘z ichiga boshqaruvchilar, iste’molchilar, ta’minotchilarga, xaridorlarga o‘xshagan tabiiy individlarn bilan bog‘liq operatsiyalarni oladi. Moddiy aktivlar real hisob tarkibiga, xarajatlar, daromad, foyda va zararlar nominal hisob tarkibiga kiradi. Biznesdagi qaydlar har bir hisobda quyidagicha soddalashtirilgan holda beriladi(jadval). Debit qabul qiluvchi va kredit beruvchi personal hisobda , debit nima qbul qilingani va kredit nima chiqib ketgani real hisobda, debit barcha xarajatlar va zararlar, kredit barcha daromadlar va foyda nominal hisobda aks ettiriladi. Bu biznes operatsiyalarini ko‘rib chiqqandan so‘ng talabalar ikkiyoqlama yozuv tushunchasiga ega bo‘ladi, va biznes operatsiyalari qayd qilinganda debit va kredit qoidalarini o‘rganishadi. 4.3. Sintetik va analitik (tahliliy) hisob Xo‘jalik yurituvchi subyektlar zimmasidagi mablag‘larning holati turli tuman bo‘lib, ularni to‘liqligini nazorat qilish buxgalteriya hisobi zimmasidadir. Mablag‘larni turlari bo‘yicha hisobga olishda buxgalteriya hisobi schyotlaridan foydalaniladi. Har bir schyot bir turli mablag‘lar harakatini hisobga olish uchun belgilangandir. Masalan: «Kassa» schyotida faqat kassadagi pul mablag‘larining kirim-chiqimi hisob- kitob qilinadi va bu to‘g‘risida to‘liq ma’lumot olish imkonini beradi. Demak, schyotlar yordamida xo‘jalik yurituvchi subyektlar zimmasidagi mablag‘lar harakati turlari bo‘yicha nazorat qilinadi. Nazorat ishlarida mablag‘lar harakati o‘lchov birliklari bo‘yicha va pul ifodasida olib boriladi. Har bir xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘z mablag‘larini to‘liqligini, undan samarali
foydalanishni nazorat qilib borish maqsadida sintetik va analitik hisob schyotlaridan 
foydalanadi. Sintetik schyotlar deb, xo‘jalik mablag‘lari harakatini va ular tashkil topish 
manbalari holati haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirib, pul o‘lchov biriligida aks 
ettiriladigan schyotlar tizimiga aytiladi. Sintetik schyotlar orqali yuritiladigan hisob esa, 
sintetik hisob deb ataladi. 
Analitik (tahliliy) hisob schyotlari esa xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbalari 
haqidagi ma’lumotlarni alohida turlari bo‘yicha, aniq ko‘rsatkichlar orqali ifodalaydi. Ya’ni, 
sintetik schyotlardagi yozuvlarni turlari bo‘yicha tarkibiy qismlarga bo‘lib o‘rganuvchi 
schyotlar analitik schyotlar deb aytiladi.  
Analitik hisob schyotlari miqdori u qo‘llanayotgan korxona, tashkilot va muassasaning 
iqtisodiyotning qaysi tarmog‘ida ekanligi, ularning faoliyati katta yoki kichikligiga bog‘liq 
bo‘ladi. Quyidagi misollar orqali sintetik va analitik schyotlarni bir-biridan farqi va shu bilan 
birga ularni o‘zaro bog‘liqligini ko‘rib o‘tamiz. 
Misol uchun “Yoqilg‘ilar schyoti”ni olaylik: 
Boshlang‘ich qoldig‘i 5000000 so‘m, oy davomida kirimga qabul qilingan yoqilg‘ilar 
summasi 1456000 so‘m; 
Misolimizdan ko‘rinib turibdiki, kirimga qabul qilingan yoqilg‘ilar summasi pulda 
ifodalangan, lekin “Yoqilg‘ilar” schyotida uning miqdori, assortimenti, bir birlik mahsulot 
bahosi ko‘rsatilmadi. Chunki, yuqorida sintetik schyotlarda mablag‘lar harakati faqat pulda 
hisobga olinishini ta’kidlagan edik. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida mablag‘larning har bir turining harakati 
alohida o‘rganilishi lozim, chunki ularni harakatini to‘g‘ri tashkil qilish birinchidan, tegishli 
mablag‘ga bo‘lgan talabni aniqlash bo‘lsa, ikkinchidan ularning turlari bo‘yicha mulkning but 
saqlanishi ustidan nazorat qilish uchun etarli ma’lumot olishdir. 
Analitik hisob yordamida mol-mulk va ularning manbalari turlari bo‘yicha o‘rganish 
uchun asos yaratiladi. Analitik hisob mahsulot turlari bo‘yicha alohida-alohida yuritiladi va 
buning uchun maxsus analitik kartochkalardan foydalaniladi. Analitik kartochkaning 
tuzilishini yuqoridagi misol shartlaridan foydalanib quyidagicha ko‘rinishdagi jadvalni 
keltiramiz: 
 
9-jadval 
1030–“Yoqilg‘ilar” schyoti bo‘yicha  
Logotip
foydalanishni nazorat qilib borish maqsadida sintetik va analitik hisob schyotlaridan foydalanadi. Sintetik schyotlar deb, xo‘jalik mablag‘lari harakatini va ular tashkil topish manbalari holati haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirib, pul o‘lchov biriligida aks ettiriladigan schyotlar tizimiga aytiladi. Sintetik schyotlar orqali yuritiladigan hisob esa, sintetik hisob deb ataladi. Analitik (tahliliy) hisob schyotlari esa xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbalari haqidagi ma’lumotlarni alohida turlari bo‘yicha, aniq ko‘rsatkichlar orqali ifodalaydi. Ya’ni, sintetik schyotlardagi yozuvlarni turlari bo‘yicha tarkibiy qismlarga bo‘lib o‘rganuvchi schyotlar analitik schyotlar deb aytiladi. Analitik hisob schyotlari miqdori u qo‘llanayotgan korxona, tashkilot va muassasaning iqtisodiyotning qaysi tarmog‘ida ekanligi, ularning faoliyati katta yoki kichikligiga bog‘liq bo‘ladi. Quyidagi misollar orqali sintetik va analitik schyotlarni bir-biridan farqi va shu bilan birga ularni o‘zaro bog‘liqligini ko‘rib o‘tamiz. Misol uchun “Yoqilg‘ilar schyoti”ni olaylik: Boshlang‘ich qoldig‘i 5000000 so‘m, oy davomida kirimga qabul qilingan yoqilg‘ilar summasi 1456000 so‘m; Misolimizdan ko‘rinib turibdiki, kirimga qabul qilingan yoqilg‘ilar summasi pulda ifodalangan, lekin “Yoqilg‘ilar” schyotida uning miqdori, assortimenti, bir birlik mahsulot bahosi ko‘rsatilmadi. Chunki, yuqorida sintetik schyotlarda mablag‘lar harakati faqat pulda hisobga olinishini ta’kidlagan edik. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida mablag‘larning har bir turining harakati alohida o‘rganilishi lozim, chunki ularni harakatini to‘g‘ri tashkil qilish birinchidan, tegishli mablag‘ga bo‘lgan talabni aniqlash bo‘lsa, ikkinchidan ularning turlari bo‘yicha mulkning but saqlanishi ustidan nazorat qilish uchun etarli ma’lumot olishdir. Analitik hisob yordamida mol-mulk va ularning manbalari turlari bo‘yicha o‘rganish uchun asos yaratiladi. Analitik hisob mahsulot turlari bo‘yicha alohida-alohida yuritiladi va buning uchun maxsus analitik kartochkalardan foydalaniladi. Analitik kartochkaning tuzilishini yuqoridagi misol shartlaridan foydalanib quyidagicha ko‘rinishdagi jadvalni keltiramiz: 9-jadval 1030–“Yoqilg‘ilar” schyoti bo‘yicha
Analitik schyot kodi: 1031  
Mahsulot  nomi:  Benzin A-80  
Bahosi: 3000 so‘m 
O‘lchov birligi: litr  
 
№ 
 
Operatsiya mazmuni 
kirim 
chiqim 
qoldiq 
miqdori summasi miqdori summasi miqdori summasi 
 
Oy boshiga qoldiq 
– 
– 
– 
– 
1500 
4500000 
1. Asosiy ishlab chiqarishga  
berildi 
– 
– 
400 
1200000 
1100 
3300000 
2. Mol yetkazib beruvchilardan  
qabul qilindi 
500 
1500000 
– 
– 
1600 
4800000 
3. Yordamchi 
ishlabchiqa-
rishga berildi 
– 
– 
800 
2400000 
800 
2400000 
4. Ma’muriyatga berildi 
– 
– 
200 
600000 
600 
1800000 
Oborot 
500 
1500000 
1400 
4200000 
 
 
 
10-jadval 
1030–“Yoqilg‘ilar” schyoti bo‘yicha  
Analitik schyot kodi: 1032  
Mahsulot  nomi:  Dizel yonilg‘isi  
Bahosi: 2000 so‘m 
O‘lchov birligi: litr  
№ 
 
Operatsiya mazmuni 
kirim 
chiqim 
qoldiq 
miqdori summasi miqdori summasi miqdori summasi 
 
Oy boshiga qoldiq 
– 
– 
– 
– 
1000 
2000000 
1. Asosiy ishlab chiqarishga  
berildi 
– 
– 
250 
2500000 
750 
1500000 
2. Mol yetkazib beruvchilardan  
qabul qilindi 
900 
1800000 
– 
– 
1650 
3300000 
3. Yordamchi ishlab chiqa-rishga 
– 
– 
400 
800000 
1250 
2500000 
Logotip
Analitik schyot kodi: 1031 Mahsulot nomi: Benzin A-80 Bahosi: 3000 so‘m O‘lchov birligi: litr № Operatsiya mazmuni kirim chiqim qoldiq miqdori summasi miqdori summasi miqdori summasi Oy boshiga qoldiq – – – – 1500 4500000 1. Asosiy ishlab chiqarishga berildi – – 400 1200000 1100 3300000 2. Mol yetkazib beruvchilardan qabul qilindi 500 1500000 – – 1600 4800000 3. Yordamchi ishlabchiqa- rishga berildi – – 800 2400000 800 2400000 4. Ma’muriyatga berildi – – 200 600000 600 1800000 Oborot 500 1500000 1400 4200000 10-jadval 1030–“Yoqilg‘ilar” schyoti bo‘yicha Analitik schyot kodi: 1032 Mahsulot nomi: Dizel yonilg‘isi Bahosi: 2000 so‘m O‘lchov birligi: litr № Operatsiya mazmuni kirim chiqim qoldiq miqdori summasi miqdori summasi miqdori summasi Oy boshiga qoldiq – – – – 1000 2000000 1. Asosiy ishlab chiqarishga berildi – – 250 2500000 750 1500000 2. Mol yetkazib beruvchilardan qabul qilindi 900 1800000 – – 1650 3300000 3. Yordamchi ishlab chiqa-rishga – – 400 800000 1250 2500000
berildi 
4. Xizmat 
ko‘rsatuvchi 
bo‘-
limlarga berildi 
– 
– 
280 
560000 
970 
1940000 
Oborot 
900 
1800000 
930 
1860000 
 
 
11-jadval 
1030–“Yoqilg‘ilar” schyoti bo‘yicha 
Analitik schyot kodi: 1033  
Mahsulot  nomi:  Ko‘mir  
Bahosi: 120000 so‘m 
O‘lchov birligi: tonna  
№ 
 
Operatsiya mazmuni 
kirim 
chiqim 
qoldiq 
miqdori summasi miqdori summasi miqdori summasi 
 
Oy boshiga qoldiq  
– 
– 
– 
– 
40 
4800000 
1. Asosiy ishlab chiqarishga  
berildi 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
Oborot 
 
 
 
 
 
 
 
Keltirgan misollardan ko‘rinib turibdiki, tegishli analitik schyotlarning oboroti va oxirgi 
qoldiqlari tegishli sintetik schyot ma’lumotlariga barobardir. 
Sintetik va analitik (tahliliy) schyotning boshlang‘ich hamda oxirgi qoldiqlari o‘z tavsifi 
bo‘yicha analitik schyotlardagi tegishli qoldiqlarning umumiy summalariga teng bo‘lishi 
kerak. Bu qoida shundan kelib chiqqanki, analitik schyotlar sintetik schyotlar ma’lumotlarini 
faqat batafsil ko‘rsatib beradi va unda umumiy ko‘rinishda aks ettirilgan mablag‘larning 
tarkibiy qismlarini ko‘rsatadi. Bu qoidaga ko‘ra, masalan, sintetik schyotdagi debet qoldiq 
uning rivojiga yuritiladigan analitik schyotlardagi barcha debet qoldiqlarning umumiy 
summasiga teng bo‘lishi kerak. 
Sintetik schyotning debeti va krediti bo‘yicha aylanma summalari tahliliy schyotlari 
bo‘yicha aylanmalarning tegishli summalariga teng bo‘lishi kerak. Bir sintetik schyotning 
aylanma summasi bilan shu sintetik schyot bo‘yicha ochilgan tegishli analitik schyotlar 
aylanmalari summalarining tengligi shu bilan shartlanganki, analitik schyotlarga ham xuddi 
sintetik schyotlardagi kabi o‘sha muomalalarning o‘zi va o‘sha tomoniga yoziladi. Bunda bir 
Logotip
berildi 4. Xizmat ko‘rsatuvchi bo‘- limlarga berildi – – 280 560000 970 1940000 Oborot 900 1800000 930 1860000 11-jadval 1030–“Yoqilg‘ilar” schyoti bo‘yicha Analitik schyot kodi: 1033 Mahsulot nomi: Ko‘mir Bahosi: 120000 so‘m O‘lchov birligi: tonna № Operatsiya mazmuni kirim chiqim qoldiq miqdori summasi miqdori summasi miqdori summasi Oy boshiga qoldiq – – – – 40 4800000 1. Asosiy ishlab chiqarishga berildi – – – – – – Oborot Keltirgan misollardan ko‘rinib turibdiki, tegishli analitik schyotlarning oboroti va oxirgi qoldiqlari tegishli sintetik schyot ma’lumotlariga barobardir. Sintetik va analitik (tahliliy) schyotning boshlang‘ich hamda oxirgi qoldiqlari o‘z tavsifi bo‘yicha analitik schyotlardagi tegishli qoldiqlarning umumiy summalariga teng bo‘lishi kerak. Bu qoida shundan kelib chiqqanki, analitik schyotlar sintetik schyotlar ma’lumotlarini faqat batafsil ko‘rsatib beradi va unda umumiy ko‘rinishda aks ettirilgan mablag‘larning tarkibiy qismlarini ko‘rsatadi. Bu qoidaga ko‘ra, masalan, sintetik schyotdagi debet qoldiq uning rivojiga yuritiladigan analitik schyotlardagi barcha debet qoldiqlarning umumiy summasiga teng bo‘lishi kerak. Sintetik schyotning debeti va krediti bo‘yicha aylanma summalari tahliliy schyotlari bo‘yicha aylanmalarning tegishli summalariga teng bo‘lishi kerak. Bir sintetik schyotning aylanma summasi bilan shu sintetik schyot bo‘yicha ochilgan tegishli analitik schyotlar aylanmalari summalarining tengligi shu bilan shartlanganki, analitik schyotlarga ham xuddi sintetik schyotlardagi kabi o‘sha muomalalarning o‘zi va o‘sha tomoniga yoziladi. Bunda bir