1
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSTITETI
Iqtisodiyot fakulteti
“MINTAQAVIY IQTISODIYOT VA MENEJMENT” kafedrasi
5231600 – “Inson resurslarini boshqarish” yo’nalishi
“XORIJIY INVESTITSIYALARNI JALB QILISH”
mavzuidagi
KURS ISHI
Bajardi:
Ilmiy rahbar:
TOSHKENT – 2021
2
Mundarija
Kirish ..................................................................................................................... 3
I - Bob Xorijiy ivestitsiyaning metodologik asoslari ........................................ 5
1.1
Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati ................................................ 5
1.2
Investitsion jarayonning subyektlari va obyektlari ..................................... 10
1.3
O‘zbekiston iqtisodiyotida xorijiy investitsiyalarning rivojlanishi ..............19
II- Bob Xorijiy investitsiya va uning korxona faoliyati va samaradorligiga
ta’siri ....................................................................................................................... 26
2.1 Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni tashkil etishni va
ularning faoliyatini samaradorliga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida…26
2.2 Xorijiy investitsiyalar va loyihalarni amalga oshirish monitoring
boshqarmasi ............................................................................................................. 33
Xulosa .................................................................................................................... 40
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ..................................................................... 42
Ilova ....................................................................................................................... 44
3
Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy
islohotlar natijasida ma'muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan ijtimoiy
yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga o'tish sohasida qator ijobiy natijalarga erishildi.
Ayni paytda, jahon amaliyotida xorijiy investitsiyalarni jalb etish va ularni
iqtisodiyotning istiqbolli va yuqori texnologiyalarga asoslangan tarmoqlariga
joylashtirish mexanizmlarini maqbullashtirish, investitsiya loyihalarini umummilliy
va mintaqaviy darajada venchurli moliyalashtirish amaliyotini rivojlantirish,
investitsiya muhiti jozibadorligini oshirish va investitsiya jalb qilish faoliyatini
vositalarining
o’zaro
muvofiqligini
taʼminlash
muhim
ahamiyat
kasb
etmoqda.Investitsiya loyihalarini samarali jalb qilish bo’yicha O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev “Biz iqtisodiyotimizga sarmoya
kiritishga intiladigan xorijiy investorlar uchun hududlar va tarmoqlar boʻyicha
investi tsiya loyihalarini puxta shakllantira olsak, bu masalada ijobiy natijaga
erishish mumkin , - deya ta’kidlab o’tdilar1 Darhaqiqat, Prezident to’g’ridan- to’g’ri
xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi loyihalarni so’zsiz amalga oshirish, chet ellik
investorlarga har tomonlama yordam berish hukumatning eng muhim vazifasi
bo’lishi kerakligini taʼkidladi.
Kurs ishi mavzusi kimlar tomonidan o’rganilgan. O'zbekiston Respublikasining
investitsiya siyosati va uning asosiy yo'nalishlari, xorijiy investitsiyalarning
iqtisodiyotning tarkibiy jihatdan qayta qurishdagi roli, respudblikamizda qulay
investitsiya muhitini barpo etishning ilmiy va amaliy jihatdanlari respublikamiz
iqtisodchi-olimlari – Orifxonov Sh., Sirajiddinov N., Tursunov B.M., Hikmatov. O.,
Bedrintsev A.K., Yo'ldoshev Sh., Isajonov A., Rasulev A.F., Yusupov A., Trushin
E.F. va boshqalar tomonidan tadqiq qilingan.
1 Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining
garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali
marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabr/Sh.M.Mirziyoev. – Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 48 b.
4
Kurs ishi obyekti. Xorijiy Investitsiyalarni jalb qilish.
Kurs ishi predmenti. O’zbekiston iqsodiyotini rivojlantirish daromad yoki ijtimoiy
samara
keltiradiganva
tadbirkorlikdavlat
tamonidan
ta’qiqlanmagan
faoliyatlargajalb qilinadigan barcha turdagi mulkiy va intelllektual boyliklar
tadqiqot predmenti deb belgilab olindi.
Kurs ishi maqsadi.Ishlab chiqarishni moderniyatsiyalash ijobiy t’asir ko’rsatish
bilan birga mamlakatimiz eksport salohiyatini rivojlantirish va shu asosda jahon
xo'jalik tizimiga muvaffaqiyatli integratsiyalashuvni ta'minlashga olib keladi.
Kurs ishi vazifalari.
Iqsodiyotni erkinlashtirish sharoitda qo’shma korxonlar tizimini yaratish ;
Xorijiy investitsiyalarning rivojlanish bosqichlarini tahlil qilish;
Mazkur sohada ilmiy amaliy taklif tavsiyalarni ishlab chiqish;
O’zbekistonda xorijiy investitsiylar samaradorligini oshirish;
Kurs ishinig nazariy va uslubiy asoslari. Tadqiqot natijasida to’plangan
materiallar, adabiyotlar va davriy matbuot materillaridagi ilmiy muomalaga
kiritilgan yangi ma’lumotlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni rivojlanishi,
O’zbekistonning erkin iqsodiy zonalarini yanada rivojlantish qo’shma korxonlarni
tashkil qilishga xizmat qilishi ko’zda tutilgan.
Kurs ishining qo’llanilgan tadqiqot usullari. Kurs ishida asosan xorijiy
investitsiylarni turizm yengil sanoat qurilish qishloq xo’jaligiga yo’naltirigan usullar
o’rganib chiqilgan.
Kurs ishining tarkibi . Kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.
5
I - Bob Xorijiy ivestitsiyaning metodologik asoslari
1.1 Investitsiya tushunchasi va uning mohiyati.
Investitsiya (lot. investio — oʻrash) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz
mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoqlarga, ijtimoiyiqtisodiy dasturlarga,
innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzok, muddatli kapital kiritish (qoʻyish).
Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, Investitsiya kelajakda
naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir. Investitsiya kapitalni muayyan muddatga
bogʻlashni yoki band qilishni bildiradi. Bundan asosiy maqsad kapital qiymatini
saklab qolish yoki boʻlmasa kapital qiymatini vaqtda oʻstirib borishdir. Iqtisodiy
mazmuni jihatdan Investitsiya turli faoliyatlarga safarbar etilgan moddiy, nomoddiy
boyliklar va ularga boʻlgan huquqlarni aks ettiradi. Investitsiya sifatida pul,
qimmatli qogʻozlar (aksiya, obligatsiya, sertifikat, veksel), yer, bino, inshoot kabi
boyliklar, intellektual mulk boʻlgan ilmiy kashfiyotlar, ixtirolar va b. ishlatiladi.
Investitsiya loyihalariga mablagʻ qoʻyuvchilar — investorlar davlat, kompaniya,
korxona, chet ellik fuqarolar, aholi va b. boʻlishi mumkin.
Xorijiy investitsiyalar — chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad
olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining,
tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy,
intellektual boyliklaridir.
Investitsion risklar 1
1.1 1-rasm
1 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
6
Bu borada xorijiy investitsiyalar risklar doirasi bilan chet el kreditlari risklari
kengligi farqlanadi.
O'zbekiston qonunchiligi :
„Chet el investitsiyalari toʻgʻrisida―gi Qonunga koʻra Oʻzbekiston
Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar boʻlishi mumkin.
chet el davlatlari, chet el davlatlarining maʼmuriy yoki hududiy organlari.
davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan yoki
xalqaro ommaviy huquq subʼektlari boʻlgan xalqaro tashkilotlar.
chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat
koʻrsatib kelayotgan yuridik shaxslar boshqa har qanday shirkatlarlar, tashkilotlar
yoki uyushmalar.
chet el davlati fuqarolari boʻlmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi boʻlmagan
shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigan Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari.
Xorijiy investitsiyalarning shakllari. Bugungi kunda xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishning bir qancha shakllari mavjud:
- ulush qoʻshib qatnashishi orqali qoʻshma korxonalarni tashkil etish;
- 100 % mol-mulk xorijiy investorga tegishli boʻlgan xorijiy korxonalarni tashkil
etish;
- yirik xorijiy kompaniya va firmalarning korxonalari va filiallarini tashkil etish;
- konsessiya va lizing shartnomalari tuzish;
-tenderlar eʼlon qilish;
- erkin iqtisodiy hududlar tashkil etish;
- moliyaviy aktivlarni sotish va sotib olish;
7
Investitsiya tushunchasining mohiyatini yoritganda uning jamg'arish,qo'yish va
daromad olishdan iborat dinamik jarayonini olibqarash lozim.Investitsiyaning
bunday doiraviy harakatiga investitsion faoliyat orqali amalga oshiriladi.
Ko'plab mamlakatlar xorijiy qo'yilmalarni jalb etish maqsadida imtiyozli sharoitlarni
yaratadi ,xususan kapitallarn isaqlash va zararlarni qoplashni kafolatlaydi,imtiyozli
soliq
olishni
kiritad
iva
foydani
xorijga
erkin
o'tkazishga
ruxsatberadi,olingandaromadlar va boshqalarni qayta investitsiyalashga sharoitlar
yaratadi. Investitsiyaning milliy daromaddagi hissasi investitsiya me'yori
deb ataladi. Bu quyidagi formula asosida hisoblanadi:
YaIM = YaIS *100 / YAMD
1.1 1 – formula
YaTM—yalpi investitsiya me'yori;
YalS—yalpi investitsiya summasi;
YaMD—yalpi milliy daromad.
Xorijiy investitsiyalarni moliyalashtirish usullari.2
1.1 2-rasm
2 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
8
Real investitsiya asosiy fondlar va aylanma mablagʻlarga investorlar tomonidan
qoʻyiladigan barcha turdagi boyliklar. Moliya investitsiyalar — qimmatli qogʻozlar
(aksiya, obligatsiya) sotib olishga va bank depozitlariga uzoq muddatga jalb qilingan
qiyilmatlar. Intellektual investitsiyalar- mutaxassislarni tayyorlash, tajriba, ilmiy
tekshirish, litzensiya va nou-xou berish, avtorlik huquqi va boshqalar.
Investitsiyalar kim tomonidan kiritilishiga qarab 2 turga boʻlinadi:
Ichki investitsiyalar.
Tashqi investitsiyalar.
Ichki investitsiyalar — mamlakat hududida ichki investorlar tomonidan amalga
oshiriladigan investitsiyalar hisoblanadi. Tashqi investitsiyalar — foyda olish
maqsadida chet el investorlari tomonidan boshqa davlat iqtisodiyotiga qo'yiladigan
investitsiyalardir.
Investitsiyalash nuqtai nazaridan investitsiya loyihalarini tanlab olish va amalga
oshirish uslubiyoti va uslubiyotini ishlab chiqish masalalari g’oyat
kerak. Jahon amaliyotida faqat hayotiy muhim loyihalarni amalga oshirish
zarurligini ko’rsatadigan va keng tarqalgan investitsiya loyihalari siklik
kontseptsiyasi
mavjud.
Investitsiya loyihalari tsikli kontseptsiyasi loyihalarni tasniflashni, ularni
boshqarish zarurligini nazarda tutadi. Loyihalarni boshqarish uslubiyotining
«loyiha tsikli kontseptsiyasi» va «loyiha tahlili» ko’rinishlarida keng tarqalgan.
Ushbu kontseptsiyalar investitsiyalarning mazmun va mohiyatidan kelib
chiqqan holda pul oqimlarini vaqtli qiymati kontseptsiyasi tashkil bo’ladi.
Loyihalarning ko’lami, strukturasi, resurslari, qiymati va boshqalarga qarab
ularni boshqarishning maxsus usullariga ehtiyoj ortib boradi. Boshqarish aslida
qo’yilgan maqsadlarga erishish vazifasini, loyihani amalga oshirish
9
muammolarini bartaraf qilish, huquqlar va mas`uliyatlarni jamlash vazifalarini
ko’zlaydi. iqtisodiyotlarning globallashuvi va integratsiyalashuvi, loyihalarni
amalga oshirishda chet ellik sheriklar, turli sub`ektlar, moliya institutlarining
ishtirok etishi, ular harakatlarini va faoliyatlarini muvofiqlashtirishni talab etadi.
Faoliyatning
muvofiqlashtirilmasligi
loyihani
amalga
oshirishda
muvaffaqiyatsizliklarga, kapitalni yo’qotish riskining ku-chayishiga olib kelishi
mumkin. Investitsiyalar xususida qarorlar qabul qilishda, investitsiya loyihalarini
baholash, tanlash va amalga oshirishning ilmiy asoslangan uslubiyoti va uslubidan
foydalanish
masalasi
muhim
hisoblanadi.
iqtisodning
globallashuvi
va
integratsiyasining kuchayishi, investitsiya jarayoniga chet ellik sheriklar, ko’p
ukladli iqtisodiyot sohiblari va xalqaro moliya institutlarining jalb qilinishi, ular
faoliyatini uyg’unlashtirishning kuchaytirilishini talab qiladi.
Investitsion loyiha turli investitsiya faoliyatlarini rejalashtirish, tahlil etish,
baholash va ulardan foydalanish uslubini qo’llashga imkon beradi. Rejalashtirish,
hujjatlashtirish, tahlil va baholash uslubiyoti esa investitsiya imkoniyatlarini
taqqoslashga imkon beradi. Investitsiya loyihasi o’zining sifat- tavsiflariga ega.
Ulardan quyidagilarni qo’rsatish mumkin:
-
o’zining
maxsus
maqsadlariga
egaligi;
- maxsus faoliyat uchun boy bo’lmagan resurslarni taqsimlashni talab etishi;
-
hozirgi xarajatlar evaziga daromadlarning kelajakda kutilishi;
-
pirovard natijada investitsiyalarni yaratishning nazarda tutilishi;
- o’zining yagonaligi, noyobligi tufayli muayyan miqdordagi resurslarni talab
qilishi;
- chet ellik agentlarning, investorlar mablag’larining, kreditlarining jalb etilishi
-
xarajatlarni
oqilona
ishlatishini
talab
etishi;
-
aniq va noaniq risklar bilan to’qnashishi bilan farqlanib turadi. Yuqorida
ko’rsatib o’tilgan va boshqa tavsiflardan kelib chiqqan holda
10
investitsiya loyihasiga muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida
turdagi samaralar keltirishi zarur bo’lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo’li bilan
resurslarni investitsiyalash bo’yicha takliflar to’plami tarzida ta`rif berish mumkin.
Bu chizmada investitsiyalarning turlari 3
1.1 3 -chizma
Investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida investitsiya faoliyati
ishtirokchilari o`rtasida vujudga keladiganiqtisodiy munosabatlardir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida shar bir investitsiya turining o`ziga xos o`rni bo`ladi.
Moliyaviy investitsiyalar tarkibiga mashalliy va xorijiy mamlakatlarning pul
birliklari, banklardagi omonatlar, depozit sertifikatlar, aktsiyalar, obligatsiyalar,
veksel‘‘lar va boshqa qimmatli qog`ozlar shamda tenglashtirilgan boyliklar kiradi.
Moddiy investitsiyalar tarkibiga asosiy fondlar, ya`ni binolar, asbob-uskunalar,
inshootlar, kommunikatsiyalar va boshqa turdagi asosiy ishlab chiqarish
fondlarining aktiv va passiv qismlari kiradi.
Aqliy (intellektual) investitsiyalar miqdori juda rangbarangdir, ya`ni ular mulkiy
shuquqlar shaklidagi investitsiyalar aqliy meshnatga oid shakldagi investitsiyalar va
tabiiy resurslardan foydalanish shaklidagi investitsiyalardan iborat.Mulkiy huquqlar
guruhiga kiradigan investitsiyalarning xillari bozor munosabatlarining
3Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
11
nechog`lik rivojlanganligiga, milliy bozorlarning o`ziga xos tomonlariga qarab har
xil bo`ladi. Aqliy mehnatga oid haq-huquqlar shaklidagi investitsiyalar tarkibiga
mualliflik huquqlari, ―nou-xau‖, kashfiyotlar, tovar belgilariga beriladigan
litsenziyalar va boshqa xil egalik huquqlari kiradi.
Moliyaviy investitsiyalarning muddatli ko’rinishi4.
1.1 4-chizma
Investitsiya faoliyatida investorlar har bir mamlakatdagi investitsiya muhiti bilan
bogʻliq boʻlgan koʻpdan-koʻp xatarlarga duch keladilar. Shu sababli Investitsiyani,
ayniqsa, chet el Investitsiyalarini su-gʻurta qilish muhim ahamiyatga ega.
Oʻzbekistonda xorijiy Investitsiyalarnilarni sugʻurtalash sohasida 1994 y.da tashkil
etilgan "Oʻzbekinvest" eksport-import milliy sugʻurta kompaniyasi faoliyat olib
boradi
4 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
12
1.2 Investitsion jarayonning subyektlari va obyektlari.
Investitsiya jarayonining subyektlarini quyidagicha turkumlash
Maqsadga muvofiq:
1 )buyurtmachilar;
2)investorlar ;
3 )investitsiya faoliyati obyektlaridan foydalanuvchilar;
4)pudratchilar;
5 )ishbajaruvchilar;
6)tijorat,qo'shma,xususiy va xorijiy banklar;
7 )sug'urta kompaniyalari;
8 )investitsion fondlar ;
9)ta'minotchilar.
Investorlar—investitsiy ajarayoniningasosi ysubyektlaribo'lib,
o'z mablag'lari,qarz va jalb qilingan mablag'larning investitsiyalar
shaklid akiritishni va ulardan foyda olish maqsadid afoydalanishni
amalga oshiradi. Investitsion jarayonning subyektlari sifatida tadbirkorlar,
tashkilot(korxona)lar va ularning birlashmalari,muayyan obyektga mablaglar
kiritishdan foyda(yoki boshqa foydali samara)olishni rejalashtirgan davlat organlari
va investitsion fondler qatnashishi mumkin.
Quyidagilar investorlar bo'lishi mumkin:
—O'zbekiston Respublikasi hukumati davlat mulkini boshqarish yoki mulk
huquqlari bilan ta'minlangan organla rshaklida;
13
—mahalliy o'zini-o'zi boshqarish organlari qonunchilik tartibida belgilangan
organlar va xizmatlar shaklida ;
—mahalliy korxonalar,shuningdek,nizomida zarur huquqlar bilan ta'minlangan
tadbirkorlik birlashmalari,tashkilotlar va boshqa yuridik shaxslar ;
—xorijiy mamlakatlar bilan tashkil qilingan qo'shma korxonalar, tashkilotlar va
boshqa yuridik shaxslar ;
—milliy va xorijiy kredit tashkilotlari;
—xorijiy yuridik shaxslar ;
—xorijiy davlatlar ularning hukumatlari tomonidan vakil qilingan organlar shaklida;
—xalqaro tashkilotlar .
Jamg'arilgan resurslar investitsion obyektlariga qarab real,moliyaviy va intellektual
investitsiyalarga bo'linadi.
Bozoriqtisodiyoti sharoitida investitsion obyektlari. 5
1.2 1-chizma.
Biz intellectual investitsiyani alohida turgani ajratishkerak, degan iqtisodchilar
fikriga qo'shilamiz.Chunki,ilmiy texnika taraqqiyoti juda tez rivojianayotgan hozirgi
davrda intellektual potensia lishlab chiqarishning eng faol bo'g'ini bo'lib
4Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
14
qolmoqda.Shuning uchun hamrivojlangan davlatlarda kadrlar tayyorlash ilmiy
tekshirish va ta'lim sohasiga qilinadigan xarajatlar yil sayin oshib bormoqda.
Intellektual investitsiya kadrlar tayyorlash ,ilmiytekshirish ,ta'lim va boshqa
ko'rinishdagi intellectual salohiyatlarga investorlar qo'yadigan barcha turdagi
boyliklardir.Ishlab chiqarishning fan va texnikani ta'siri kuchayib borishi bilan
intellectual investitsiyalarning
Ahamiyati yanada oshib boradi. Asosiy fondler va aylanma mablag'larga investorlar
qo'yadigan barcha turdagi boyliklar real investitsiyalar deb tushiniladi .Hozirgi
davrdaR espublikamiz xalq xo'jaligi tarmoqlarini tarkibiy qayta qurish uchun
texnika-texnologiya va katta hajmdagi qurilish ishlarini amalga Oshirishning
zarurligi mulkiy investitsiyalarga ehtiyojni yanada oshiradi. Bu ehtiyojni
qondirishning asosiy yo'llaridan biri korxonalarda investitsion jarayonni
rag'batlantirish hisoblanadi. Moliyaviy investitsiyalar deb esa aksiya,obligatsiya va
boshqa turdagi qimmatliqog'ozlar,muddatlidepozitlarga qo'yilgan investitsiyalarga
aytiladi.Respublikamizda moliyaviy bozor endi shakllanayotganligi sababli
moliyaviy investitsiyalar qo'yish hali ancha rivojlantirilishi lozim.Mulkningdavlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonining rivojlanishi bilan qimmatli
qog'ozlar taraqqiy etib,moliyaviy investitsiyalar qo'yish jarayoni faollashadi.
Buholatlarning keng tarzda rivojlanishi va jadallashuvi natijasida iqtisodiyotimizda
umumiy investitsion jarayon faolligi oshadi.
Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad
olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa
davlat iqtisodiyotining,
tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy,
intellektual boyliklaridir. Xorijiy investitsiyalari ichki investitsiyalardan farqli holda
tashqi moliyalashtirish manbaiga kiradi. Xorijiy investitsiyalarning ichki
investitsiyalardan farqi shundaki, ularda investor boshqa mamlakat fuqarosi buladi.
Iqtisodiy mazmuniga ko`ra xorijiy investitsiyalar ssuda kapitali (ya`ni qarz va
kredit), xamda bevosita va portfel‘
15
investitsiyalarga bulinadi. Investitsiyalar nimaga yunaltirilganligi ular kaysi xorijiy
investitsiya turiga kirishini belgilaydi.
Xorijiy investitsiyalar qo`shma korxonalarda o`z xissasi bilan katnashib, xorijiy
investorlarga to`liq tegishli bo`lgan korxonalarni yaratish, xususiylashtirishda
katnashish, xorijiy sheriklar bilan bank tuzish, qimmatbaxo qog`ozlarni sotib olishi,
yer va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish xuquqiga ega bo’lishi, erkin iqtisodiy
hududlarda faoliyat olib borishlari
mumkin.
Xorijiy investitsiyalarga asosan 2 gurux omillar ta`sir ko`rsatadi:
1) iqtisodiy omillar:
-ishlab chiqarishning rivojlanishi va iqtisodiy o’sish sur`atlarining bir maromda
ushlab turilishi;
-jahon va alohida mamlakatlar iqtisodiyotida chuqur tarkibiy siljishlarning amalga
oshirilishi (ayniksa, fan-texnika tarakkiyoti yutuqlari va jahon xizmatlar bozori
taraqqiyoti ta`siri ostida olib borilishi);
-ishlab
chiqarishni
xalqaro
ixtisoslashuvi
va
kooperatsiyalashuvining
chukurlashuvi;
-jahon iqtisodiyotini transmilliylashtirilishini o`sib borishi
(AQSh Transmilliy korporatsiya (TMK)lari xorijiy filiallarining mahsulot ishlab
chiqarish xajmi AQSH tovar eksportidan 4 marotaba ortiqdir);
-ishlab
chiqarishning
baynalminallashuvi
va
integratsiya jarayonlarining
chuqurlashib borishi;
-xalqaro iqtisodiy munosabatlar (XIM)ning faol rivojlanishi va boshqalar.
2) siyosiy omillar:
16
-kapital eksporti (importi)ni erkinlashtirish (Erkin iqtisodiy hududlar (EIX), offshor
hududlari va boshqa.);
-rivojlanayotgan mamlakatlarda industirlashtirish siyosatini olib borish;
-iqtisodiy isloxotlarni olib borish (davlat korxonalarini xususiylashtirish, xususiy
sektorni va kichik biznesni qo`llabquvvatlash);
-bandlik darajasini ushlab turish siyosatini olib borish va boshqalar.
Investitsiya faoliyatining rivoji uchun mazkur omillar talilil qilinishi lozim
bo'ladi.Bu tahlil mablag'lari yo'nalishining eng maqbulu sulini tanlash va kelajakda
har bir hududga mos keladigan investitsiya siyosatini belgilash imkoniyatini beradi.
Shuni ta'kidlashl ozimki, investitsion siyosatda faqatgina bozor mexanizmiga
tayanib ish yuritish mumkin emas.Chunki,u iqtisodiyotning tarmoqlariga turlicha
ta'sir ko'rsatadi.
Mamlakatimiz sanoatini yuksaltirish bo‘yicha belgilangan ustuvor vazifalar amalga
oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan chambarchas bog‘liqdir. O‘zbekistonda
sarmoyadorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyoz va preferensiyalar tizimi
yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorij sarmoyasining yildan-yilga
ortayotgani buning yaqqol dalilidir.
Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalarini o‘zida mujassam etgan
O‘zbekiston
Respublikasi
investitsiya
qonunchiligi
MDH
mamlakatlari
qonunchiligi tizimida eng ilg‘orlardan hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to‘g‘risida”, “Investitsiya
faoliyati to‘g‘risida”, “Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni
himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi qonunlari va boshqa qator me’yoriy-huquqiy
hujjatlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilish sohasini huquqiy tartibga solish asosi
bo‘lib xizmat qilmoqda.
17
Tadbirkorlik va boshqa turdagi faoliyatga yo'naltirilayotgan
investitsiya shakllarini guruhlash.6
1.2 2-chizma.
Investitsiyalarni amalga oshirishning asosiy bosqichlari quyidagilardir:
birinchidan ,resurslarn ikapitalqo'yilmalarga aylantirish,ya'ni resurslarni investitsion
faoliyat natijasi hisoblangan obyektlarga o'tkazish;
ikkinchidan ,capital qo'yilmalar uchun sarflangan mablag'lar pirovard natijada
investitsiyalar miqdorini oshirish va yangi iste'mol qiymatini yaratish;
6 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
18
uchinchidan,
ijtimoiy samara yaratish,ya'ni investitsiya faoliyatining pirovard
maqsadini amalga oshirish kiradi.
Bozor iqsodiyoti sharoitida investitsiya tizimi7 1.2 3 - chizma
7 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
19
1.3 O‘zbekiston iqtisodiyotida xorijiy investitsiyalarning rivojlanishi.
Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun
qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy
mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy
rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Shu o‘rinda ―Chet
ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari
to‘g‘risida‖gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq va respublikaga
to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yanada qulay shart-
sharoitlarni ta‘minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning
amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya
muhitini yanada yaxshilash maqsadida 2003 yil 2-mayda 205-son to‘g‘ridan to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilishni kuchaytirishga doir qo‘shimcha
choratadbirlar to‘g‘risida‖ gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
alohida qarori qabul qilinganligini aytib o‘tish joizdir.О‘zbekiston iqtisodiyoti
bugun jahon iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi. Mamlakatimiz eksport
salohiyati yildan-yilga oshmoqda, tashqi bozorlarga xomashyo emas, yuqori
qo‘shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar yetkazib berilmoqda. O‘zbekiston
sanoatini rivojlantirish bo‘yicha belgilangan ustuvor yo‘nalishlar amalga
oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan bevosita bog‘liqdir. O‘zbekistonda
investorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyozlar va preferensiyalar tizimi
yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorijiy investitsiyalar oqimining
yildan-yilga ko'payib borayotgani ham shundan dalolat beradi. Mamlakatimizning
investitsion jozibadorligi keng ko‘lamli sotish bozorlarining mavjudligi,
Yevroosiyoning investitsion hamda savdo-iqtisodiy hamkorlik istiqbollarini
belgilab beruvchi multimodal kommunikatsiya tizimiga integratsiyalashgan
transport infratuzilmasining rivojlangani bilan ham bog‘liq. O‘zbekistonga
investitsiya kiritayotgan xorijiy kompaniyalar beshta yirik va jadal rivojlanib
borayotgan bozor- 300 milliondan ortiq kishi savdo-sotiq qiladigan
20
bozorlarga ega MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy hamda
Janubi-sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniga ega bo‘lmoqda.
Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalari, jumladan, xorijiy investorlar
huquqlarini kafolatlash, investorlarga muayyan referensiyalar taqdim etish
to‘g‘risidagi qoidalar va boshqalarni o‘zida mujassam etgan. O‘zbekiston
Respublikasining investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchilik tizimida
yetakchi o‘rinlardan birini egallaydi xorijiy investitsiyalar jalb etilishini
rag‘batlantirish, shuningdek, xorijiy investorlar bilan ishlashdagi turli byurokratik
g‘ovlar va to‘siqlarni bartaraf etish, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar
faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan noqonuniy aralashuvlarga yo‘l
qo‘ymaslik maqsadida 2012-yilning 10-aprelida birinchi Prezidentimiz Islom
Karimovning
―To‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy
investitsiyalar
jalb
etilishini
rag‘batlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida‖gi farmoni qabul
qilindi.Mamlakatimizda
samarali
qonunchilik
bazasi
yaratilgani
tufayli
iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida xorijiy investitsiyalar ishtirokida 4,2 mingdan
ziyod korxona tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda,
2016 yil tog’-kon sanoatining ulushi jami xorijiy investitsiyalarning iqtisodiy
faoliyat turlari bo’yicha 31,1 foizini tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2017 yilda
56,8 foizini tashkil etdi. Ammo ishlab chiqarish sanoati esa kapayish tendensiyasiga
ega bo’lib, 2016 yilda 27,4 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2017 yilda
14,8 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari qishloq xo’jaligini rivojlantirishga
qaratilgan hukumatning sa’y-harakatlariga qaramasdan qishloq xo’jaligiga
yo’naltirilgan xorijiy investitsiyalar hajmi tarmoq ehtiyojiga nisbatan past darajada
saqlanib turibdi.
2017 yilda asosiy kapitalga xorijiy investitsiya va kreditlarni xorijiy investorlar
bo’yicha tarkibi Rossiya Federatsiyasi yetakchilik qilmoqda. Bu mamlakat
investitsiyalari ishtirokida tabiiy gaz qazib chiqarishda – 9016,3 mlrd. so’m, axborot
va aloqa – 467,4 mlrd. so’m, boshqa nometall mineral mahsulotlar ishlab
chiqarishda – 10,5 mlrd. so’m, metallurgiya sanoatida – 10,4 mlrd. so’m va boshqa
21
ko’plab faoliyat turlari bo’yicha investitsiyalar o’zlashtirildi. Xitoy Xalq
Respublikasi investitsiyalari ishtirokida rezina va plastmassa mahsulotlari ishlab
chiqarishda – 458,8 mlrd. so’m, tabiiy gaz chiqarish – 451,5 mlrd. so’m, aloqa –
544,0 mlrd. so’m, boshqa nometall mineral mahsulotlar ishlab chiqarish – 149,7
mlrd. so’m va boshqa o’nlab faoliyat turlari bo’yicha o’zlashtirildi. Yaponiya davlati
investitsiyalari hisobidan o’zlashtirilgan investitsiyalar loyihalari quyidagilardan
iborat: quruqlikdagi va quvur transportida – 445,3 mlrd. so’m, elektr, gaz, va bug’
bilan ta’minlash, havoni konditsiyalashda – 387,9 mlrd. so’m, kimyo mahsulotlari
ishlab chiqarishda – 209,5 mlrd. so’m hamda aloqa faoliyat turida – 90,0 mlrd. so’m.
Investitsiyalarning 2018 – 2019 yillar yanvar –mart oraliqdagi ummumiy
xajmga nisbatan foiz xisobida.8
1.3 1- jadval
Jadvalda ko’rinadiki 2018 yil turar joy qurilish 33.6%qaytaishlash sanoatiga
26.5%,elektr gaz bilan ta’minlash 3.4 %chakan savdoga 5.6% qishloq xo’jaligi
11.3,tashish va saqlash5.3% tog’ kon sanoati 5.3% qurilish 1.7% texnik faoliyat
0.3%,xizmatlar ko’rsatish 0.2%, sog’liqni saqlash 1.5% boshqa faoliyat turlari 5.3%
8Manba : O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
22
-ni tashkil qilgan bo’sa 2019 – yilga kelib bu ko’rsatkich turar joy qurlishiga 13.4%
qayta ishlash sanoatiga 36.6% elektr gaz bilan ta’minlash 3.3 %chakana
savdoga2.9% qishloq xo’jaligi 15.5%,tashish va saqlash 4.9% tog’ kon sanoati 0.3%
qurilish 1.6% texnik faoliyat 0.4%,xizmatlar ko’rsatish 0.5%, sog’liqni saqlash 4.2%
boshqa faoliyat turlari 16.4% tashkil qilib kelmoqda.
Uzoq yillar mobaynida Markaziy Osiyo mamlakatlari bo’yicha olingan natijalarga
qaraganda, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarning iqtisodiy o’sishga hissa
qo’shishi va bu mezbon mamlakatning avtoritar rejim sifatida tavsiflangan
O’zbekistonga qaramasdan, demokratik rejimga ega bo’lishi muhimdir. Markaziy
Osiyoning ko’pgina mamlakatlari qishloq xo’jaligi va ishlab chiqarish sohasida
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirishdi, O’zbekiston esa tog’-kon,
qishloq xo’jaligi, energetika, xizmat ko’rsatish, to’qimachilik va sayyohlik
sohalarida ko’plab to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni o’zlashtirdi. Shunga
qaramay, har ikki holatda ham tabiiy resurslar ko’pligi sababli mamlakatlar
to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishdi. Nihoyat, Markaziy Osiyo
mamlakatlari uchun qonun ustuvorligini ta’minlash muhimdir, biroq O’zbekistonga
nisbatan amalga oshirilgan huquqiy islohotlar ko’proq xorijiy investitsiyalarni jalb
qilish uchun yetarli emas edi, biroq O’zbekiston hukumati mintaqaning boshqa
mamlakatlariga nisbatan muvaffaqiyatli atrof-muhit siyosatini qo’lladi.
2018 yilga kelib ham mamlakatimizda investitsiyaga doir qator ijtimoiyiqtisodiy
islohotlar amalga oshirildi. 2018 yil 21 iyunda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev raisligida tarmoqlar va hududlarda investitsiya loyihalarini
amalga oshirish holati, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish va
o’zlashtirish natijalari tahliliga bag’ishlangan videoselektor yig’ilishi bo’lib o’tdi.
Mamlakatimizda investitsiya muhiti yaxshilangani natijasida iqtisodiyot tarmoqlari
va hududlarga to’g’ridan-to’g’ri sarmoyalar faol kirib kelmoqda. Xususan, 2018-
yilning besh oyida 776 ta yangi qo’shma va xorijiy korxona ro’yxatdan o’tkazildi.
Bu o’tgan yilning mos davriga nisbatan 496 taga ko’pdir. Yig’ilishda Prezidentimiz
investitsiyalarni, eng avvalo, to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish va
23
samarali o’zlashtirishni ta’minlash – barcha darajadagi rahbarlarning eng muhim
vazifasi ekanini alohida ta’kidladi. Xorijiy davlatlarga tashriflar va muzokaralar
natijasida qiymati 17 milliard dollar bo’lgan 182 ta istiqbolli loyihani amalga
oshirish to’g’risida birlamchi kelishuvga erishilgan. Ushbu investitsiyalarni
o’zlashtirish biznes-reja va texnikiqtisodiy asoslarni tayyorlash bilan bog’liq. Shu
bois bu boradagi ishlarni jadallashtirish, xorijiy investitsiyalarni istiqbolli
loyihalarga yo’naltirish va yuqori samaradorlikka erishish bo’yicha ko’rsatmalar
berildi. Keng imkoniyatlari bo’lishiga qaramay, Buxoro viloyatida xorijiy
investitsiyalar ishtirokida 10 ta loyiha, Navoiyda 9 ta, Qashqadaryoda atigi 1 ta
loyiha amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, Qashqadaryoda 13 tumanda, Farg’onada 11,
Surxondaryoda 10, Toshkent, Buxoro, Jizzax viloyatlarida 8 tadan, Xorazm, Navoiy
viloyatlarida 7 tadan, Qoraqalpog’iston va Samarqandda 6 tadan, Andijon va
Sirdaryoda 5 tadan, Namangan viloyatida 4 ta tumanda xorijiy investitsiya
ishtirokida birorta ham loyiha rejalashtirilmagani tanqid ostiga olindi.
O’zbekiston Respublikasi investitsiya siyosati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
uchun yanada qulay shart-sharoitlarni ta’minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli
huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmini barpo etish, mana shu asosda
mamlakatdagi investitsiya muhitini yanada yaxshilashda MDH mamlakatlari orasida
yetakchi hisoblanadi
24
Asosiy kapitalga bo’lgan investisiyalar o’sish su’ratlari .9 1.3 1- rasm
Rasmda 2017,2018,2019 yilar tasvirlangan bo’lin unda investitisiyalr kirimi
oshib boryotganini ko’rishimiz mumkin 2017 yilda 107.1% 2018yilda 118.1%
2019yilda 133.9% ni tashkil qilayotganini ko’rishimiz mumkin.
Sohaning muhim me’yoriy hujjatlari: Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga
chet el investitsiyalarini jalb etish uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni
huquqiy himoya qilishning amaliy mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni
yanada yaxshilash iqtisodiy rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri
hisoblanadi.
Xorijiy investorlаr vа xorijiy investitsiyalаr ishtirokidаgi korxonаlаr tomonidаn o`z
ishlаb chiqаrish ehtiyojlаri uchun olib kelinаyotgаn mol-mulkni аniqlаsh tаrtibi
to`g`risidа markazlashgan va markazlashmaga investitsiyalar kiritilgan
9 Manba : O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
25
Markazlashgan va arkazlashmagan investitsiyalar ko’lami 2018 – 2019 yil
yanvar mart oylarida foiz ko’rinishida .10
1.3 2 - rasm
Rasmda 2018 yil markazlashmagan investitsiylar 97.6% markazlashgan 13.2%
tashkil qilgan.2019ga kelib bu ko’rsatkich markazlashmagan 86.8% foizga tushib
markazlashgan 13.2 % ga ko’tarilganini koo’rishimiz mumkin
Bugungi kunda salohiyatli xorijiy investorlar investitsiya kiritishning quyidagi turli
shakllarini
-
100
%
xorijiy
kapital
asosida
korxona
tashkil
etish;
- Xususiylashtirilayotgan korxonalar aksiya paketlarini bir qismi yoki yarmini sotib
olish.
- Hamkorlik qo’shma korxona tashkil etish ;
Xorijiy investitsiya asosida tashkil etiladigan korxonalarga quyidagi shartlar
qo‘yiladi:
- Ustav fondida eng kamida 150 ming AQSh dollariga teng mablag‘ning bo‘lishi;
10 Manba: O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
26
- Korxona tashkilotchilaridan biri xorijiy yuridik shaxs bo‘lishi lozim;
- Korxona ustav fondidagi mablag‘ning eng kamida 30 %i xorijiy investitsiya ulushi
bo‘lishi lozim.
II- Bob Xorijiy investitsiya va uning korxona faoliyati va samaradorligiga
ta’siri
2.1
Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni tashkil etishni va
ularning faoliyatini samaradorliga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 30-
martdagi 252-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining ayrim qarorlariga
o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish, shuningdek, ba’zi qarorlarini o‘z kuchini
yo‘qotgan deb hisoblash to‘g‘risida (O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
“Prokuratura organlarining qabul qilinayotgan normativ-huquqiy hujjatlar ijrosini
ta’minlashdagi faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar
to‘g‘risida”
2018-yil
15-fevraldagi
PQ-5343-son
Farmoni)”gi qaroriga asosan tuzilgan.
Investitsiya kiritish uchun kerak bo’lgan qadamlar.11
2.1 1- rasm
11 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami
27
“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari
to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq va respublikaga to‘g‘ridan
to‘g‘rixorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun yanada qulay shart- sharoitlarni
ta’minlash, xorijiy investitsiyalarni ishonchli huquqiy himoya qilishning amaliy
mexanizmini barpo etish, mana shu asosda mamlakatdagi investitsiya muhitini
yanada yaxshilash maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga xorijiy investorlarning va xorijiy
investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning huquqiy himoya qilinishini ta’minlash
vazifasi yuklansin.
Belgilab qo‘yilsinki, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining xorijiy
investorlarning va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning huquqlarini
himoya qilishni ta’minlashga doir qarorlari vazirliklar, idoralar, xo‘jalik
birlashmalari, viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklari uchun majburiy
hisoblanadi.
(1-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 13-sentabrdagi
268-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2012-y., 37-son, 429-modda)
2. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tuzilmasida Tadbirkorlik subyektlari
va xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilish boshqarmasi, Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar adliya boshqarmalarida
esa – tegishli bo‘limlar tashkil etilsin.
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Adliya
vazirligining Tadbirkorlik subyektlari va xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya
qilish boshqarmasi va tegishli bo‘limlarning joriy ta’minotini moliyalashtirishni
nazarda tutsin.
(2-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 26-apreldagi
122-sonli qarori tahririda — O‘R QHT, 2016-y., 17-son, 176-modda)
3. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi:
28
ikki hafta muddatda Xorijiy investitsiyalar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi
korxonalarni huquqiy himoya qilish boshqarmasining tuzilmasini va Boshqarma
to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlasin;
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona
qo‘mitasi hamda boshqa manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda xorijiy
investorlar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarga nisbatan amaldagi
imtiyozlar va kafolatlar ro‘yxatini, ularni qo‘llash bo‘yicha sharhlar bilan birgalikda,
ikki oy muddatda tayyorlasin;
Xorijiy sarmoyalar bo‘yicha agentlik bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasidagi
xorijiy investorlar faoliyatini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarning
tizimlashtirilgan to‘plamini Internet tarmog‘iga joylashtirish uchun xorijiy tillarda
uch oy muddatda tayyorlasin.
4. Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar va xorijiy investitsiyalar
departamenti xorijiy investorlar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni
huquqiy himoya qilish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi
mintaqaviy bo‘limlarining moddiy-texnika bazasini qo‘llab-quvvatlash uchun
grantlar jalb etilishiga ko‘maklashsin.
5. Adliya vazirligi hamda Vazirlar Mahkamasining Tashqi iqtisodiy aloqalar va
xorijiy investitsiyalar departamenti xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar
faoliyatining doimiy monitoringini olib borsinlar hamda xorijiy investorlardan
tushayotgan murojaatlar va takliflarni batafsil o‘rganib chiqsinlar va to‘g‘ridan
to‘g‘rixorijiy investitsiyalarni jalb etish va xorijiy investorlarning huquqlari himoya
qilinishini ta’minlash bo‘yicha ishlarni tashkil etishni yanada yaxshilash yuzasidan
aniq takliflar bilan birgalikda tahliliy materiallarni Vazirlar Mahkamasiga yilning
har choragida taqdim etsinlar.
6. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi bir oy muddatda manfaatdor vazirliklar
va idoralar bilan birgalikda qonun hujjatlariga mazkur qarordan kelib chiquvchi
o‘zgartirishlar kiritlib tasdiqlansin.
Hozirda
O’zbekitonga
erkin
iqsodiy
zonalariga
kiritilyotgan
xorijiy
investitsiyalarning hududiy bo’limlar bo’yicha ko’rsatkichlari
29
O’zbekiston hududlaridai investitsiya kirtilib rivojlanyotgan viloyatlar
kesimida taqsimot .12
2.1 2- rasm
Rasmda O’zbekiston viloyatlarining xorijiy investitsiya ishtirokida rivojlanish
su’ratlarini ko’rishimiz mumkin bunda Xorazm,Navoiy ,Buxoro Jizzax Toshkent
Farg’ona viloyatlaridda yuqori texnologik mahsulotlarni ishlab chiqarisg asoslangan
invvestitsiyalr yo’naltirilgan bundan tashqari Qoraqalpog’iston Samaqrqand
Sirdaryo , Surxandaryo Namangan viloyatlariga farmasevtika mahsulotlarni ishlab
chiqarish orxonasi yo’lga qo’yilib bu O’zbekitoning texnoparklar sonini 9taga erkin
iqsodiy zonalarini 14taga kichik sanoat zonalarini 65taga yetirib Respublika
rivojlanishiga sabab bo’lgan.
Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb etish uchun
qulay shart-sharoitlar yaratish, ularni huquqiy himoya qilishning amaliy
mexanizmiarini joriy etish va investitsion muhitni yanada yaxshilash iqtisodiy
rivojlanish sohasidagi eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
12 Manba : O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitas
30
О’zbekiston iqtisodiyoti bugun jahon iqtisodiyotining ajralmas qismiga aylandi.
Mamlakatimiz eksport salohiyati yildan-yilga oshmoqda, tashqi bozorlarga
xomashyo emas, yuqori qo’shimcha qiymatga ega tayyor mahsulotlar yetkazib
berilmoqda. O’zbekiston sanoatini rivojlantirish bo’yicha belgilangan ustuvor
yo’nalishlar amalga oshirilayotgan investitsiya siyosati bilan bevosita bog’liqdir.
O’zbekistonda investorlar uchun qulay investitsiya muhiti, imtiyozlar va
preferensiyalar tizimi yaratilgan. Iqtisodiyotimizga jalb etilayotgan xorijiy
investitsiyalar oqimining yildan-yilga ko'payib borayotgani ham shundan dalolat
beradi.
Mamlakatimizning investitsion jozibadorligi keng ko’lamli sotish bozorlarining
mavjudligi, Yevroosiyoning investitsion hamda savdo-iqtisodiy hamkorlik
istiqbollarini
belgilab
beruvchi
multimodal
kommunikatsiya
tizimiga
integratsiyalashgan transport infratuzilmasining rivojlangani bilan ham bog’liq.
O’zbekistonga investitsiya kiritayotgan xorijiy kompaniyalar beshta yirik va jadal
rivojlanib borayotgan bozor- 300 milliondan ortiq kishi savdo-sotiq qiladigan
bozorlarga ega MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy hamda
Janubi-sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq davlatlariga chiqish imkoniga ega bo’lmoqda.
Xalqaro investitsiya huquqining asosiy qoidalari, jumladan, xorijiy investorlar
huquqlarini kafolatlash, investorlarga muayyan preferensiyalar taqdim etish
to’g’risidagi qoidalar va boshqalarni o’zida mujassam etgan. O’zbekiston
Respublikasining investitsiya qonunchiligi MDH mamlakatlari qonunchilik tizimida
yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. “Xorijiy investitsiyalar to’g’risida”gi,
“Investitsiya faoliyati to’g’risida”gi, “Chet ellik investorlar huquqlarining
kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi qonunlar, shuningdek,
davlatimiz rahbarining va hukumatimiz qarorlari shaklida qabul qilinayotgan qator
31
2019 – 2020 yilarda xoirjiy mamlakatlarda kirib kelgan investitsiyalar .13
2.1 3- rasm
Me’yoriy-huquqiy hujjatlar O’zbekiston Respublikasida xorijiy investitsiyalarni jalb
qilishni huquqiy jihatdan tartibga solishda mustahkam asos bolib xizmat qilmoqda.
Jumladan, yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni rivojlantirishga to’g’ridan-
to’g’ri qo‘yilmalar kiritayotgan xorijiy investorlar uchun maksimal darajada qulay
investitsiya muhitini yaratish. ishlab chiqarishlarni modernizatsiya qilish, texnik va
texnologik yangilash bo’yicha loyihalarni amalga oshirish uchun xorijiy
investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirish, shuningdek, xorijiy investitsiyalar
ishtirokidagi korxonalar faoliyatiga davlat va nazorat idoralari tomonidan
noqonuniy aralashuvlarga yo’l qo’ymaslik maqsadida 2012-yilning 10-aprelida
Prezidentimiz Islom Karimovning “To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar jalb
etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi farmoni
qabul qilindi.Mamlakatimizda samarali qonunchilik bazasi yaratilgani tufayli
iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarida xorijiy investitsiyalar ishtirokida 4 mingdan
ziyod korxona tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda.
13 Manba : O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
32
2018-yilda Investitsiya dasturi doirasida moliyalashning barcha manbalari hisobidan
umumiy qiymati qariyb 2 milliard 700 million dollardan iborat bo‘lgan 150 ta ishlab
chiqarish yo‘nalishidagi loyihani amalga oshirish ishlari nihoyasiga yetkazildi. Bular
qatorida Toshkent issiqlik elektr markazida kogeneratsion gaz turbinali
texnologiyani joriy etish; Janubiy O‘rtabuloq – Muborak gazni qayta ishlash zavodi
gaz quvurini va kompressor stansiyasini barpo etish orqali Somontepa va Janubiy
O‘rtabuloq konlarini to‘liq jihozlash; «Angren» konini modernizatsiya qilish orqali
Yangi Angren issiqlik elektr stansiyasining 1-5-energiya bloklarini yil davomida
ko‘mir bilan ishlashga o‘tkazish; «Angren» maxsus industrial zonasi hududida
«Ohangaron» podstansiyasini rekonstruksiya qilish, «Bekobod sement» ochiq
aksiyadorlik jamiyatida yangi liniya qurish hisobidan faoliyat ko‘rsatayotgan sement
ishlab chiqarish jarayonini modernizatsiya qilish, “Quyuv-mexanika zavodi” sho‘ba
korxonasida metall quyishni rekonstruksiya qilish va boshqa yirik loyihalar borligini
alohida qayd etish lozim. Shu bilan birga, Toshkent va Namangan viloyatlarida
zamonaviy to‘qimachilik komplekslari, Jizzax va Xorazm viloyatlarida yigiruv va
to‘quv, Samarqand viloyatida sport poyabzallari ishlab chiqarish korxonalari tashkil
etildi. Oziq-ovqat sanoati bo‘yicha 21 ta korxonada ishlab chiqarish modernizatsiya
qilindi va texnik qayta jihozlandi.
Ma’lumki, biz mamlakatimizdagi ishlab chiqarish korxonalarini modernizatsiya
qilish va yangilash, zamonaviy innovatsiyalarga asoslangan va yuksak samarali
texnologiyalarni joriy etish bo‘yicha o‘z oldimizga katta maqsadlar qo‘yganmiz.
Ularni amalga oshirishda kerakli imtiyozlarga ega bo‘lgan maxsus industrial
zonalarni tashkil etish yo‘lida oxirgi yillarda biz ko‘pgina tajribalarga ega
bo‘lmoqdamiz. Buning amaliy tasdig‘ini «Navoiy» va «Angren» maxsus industrial
zonalari faoliyati misolida ko‘rish mumkin.
Navoiy» erkin industrial-iqtisodiy zonasi tashkil etilganidan buyon uning hududida
umumiy qiymati 100 million dollardan ziyod bo‘lgan 19 ta investitsiya loyihasi
33
bo‘yicha ishlab chiqarish korxonalari ishga tushirildi. Jumladan, yuksak
texnologiyalar asosida modem va televizorlar uchun pristavkalar, elektr energiyani
elektron hisoblagichlar, yuqori kuchlanishga chidamli kabellar, issiqlik va suv isitish
qozonlari, mobil va statsionar telefon apparatlari, tayyor dori vositalari va boshqa
turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi.
«Angren» maxsus industrial zonasi hududida qisqa muddatda umumiy qiymati
qariyb 44 million dollar bo‘lgan 5 ta loyiha asosida energiyani tejaydigan diodli
yorug‘lik lampalar, turli kattalikdagi mis quvurlar, ko‘mir briketlari kabi yuksak
texnologiyalar asosidagi mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Shuningdek,
shakar ishlab chiqarish bo‘yicha yangi zavod va boshqa korxonalar tashkil etildi.
2.2 Investitsion loyihalar samaradorligini baholashning usullari.
O‘zbekiston Respublikasining 2019-yilgi Investitsiya dasturida nazarda tutilgan
investitsiya loyihalarini o‘z vaqtida va sifatli amalga oshirish mamlakatni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirishning, yangi ishlab chiqarish quvvatlari va ish joylarini
yaratish, infratuzilmani takomillashtirish hamda hududlarni obodonlashtirish va
xalq farovonligi darajasini oshirishning g‘oyat muhim omili hisoblanadi.
Shu bilan birga, mazkur sohadagi ishlarning holatini tahlil qilish investitsiya
loyihalarini o‘z vaqtida va to‘la-to‘kis amalga oshirishga, investitsiyalarni jalb etish
va o‘zlashtirishga to‘sqinlik qilayotgan ayrim tizimli kamchiliklar mavjudligini
ko‘rsatdi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasining Investitsiya dasturini shakllantirishning
amaldagi tizimi istiqbolli investitsiya loyihalarini bosqichma-bosqich tayyorlashni,
loyiha hujjatlari o‘z vaqtida ishlab chiqilishini ta’minlamayapti, bu esa
moliyalashtirishning ochilishi, mablag‘lar o‘zlashtirilishi, oqibatda esa quvvatlar
ishga tushirilishi kechiktirilishiga olib kelmoqda. Investitsiya dasturlarini ishlab
chiqish
va
monitoring
qilish
jarayoniga
ilg‘or
axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari tatbiq etilmagan.Investitsiya dasturlarini shakllantirishning sifat
jihatidan yangi tizimini joriy etish, O‘zbekiston Respublikasining 2019-yilgi
34
Investitsiya dasturi so‘zsiz, o‘z vaqtida va sifatli bajarilishini, investitsiya
loyihalarini monitoring qilishning samarali mexanizmlari joriy etilishini, iqtisodiyot
tarmoqlari va ijtimoiy sohaga investitsiyalarni jalb etishni ta’minlash, barcha
darajadagi davlat organlari, tashkilotlar rahbarlari va hokimlarning ushbu sohadagi
shaxsiy javobgarligini kuchaytirish maqsadida:
1. Belgilansinki, 2020-yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasining Investitsiya
dasturi tarmoqlar va hududlarni rivojlantirishning tasdiqlangan konsepsiyalari va
dasturlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hamda Vazirlar Mahkamasining
qarorlari asosida uning asosiy ko‘rsatkichlarini har yili aniqlashtirib va yangilab
borgan holda uch yillik davrga shakllantiriladi.
2. 2020 — 2022-yillarda O‘zbekiston Respublikasi Investitsiya dasturi loyihasini
(keyingi o‘rinlarda — Dastur) shakllantirish sxemasga muvofiq tasdiqlansin.
Asosiy vositalarga bo’lgan yillik statistikalar .14 2.3 1 - jadval
14 Manba : O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
35
Jadvalda ko’rishimiz mumkinki viloyatlar o’rtasida 2012 – 2019 yillar orasida
investitsiyalarning qancha mlrd do’mda oshib boryotgan statistikasini tasdiqlab
beardi.
a) O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi Dasturni, shu
jumladan xalqaro moliya institutlari va xorijiy hukumat moliya tashkilotlari (keyingi
o‘rinlarda — XMI/XHMT), O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot
jamg‘armasi,
to‘g‘ridan
to‘g‘ri
xorijiy
investitsiyalar
va
boshqa
markazlashtirilmagan manbalar mablag‘lari hisobidan moliyalashtiriladigan
investitsiya loyihalarining manzilli ro‘yxatini shakllantirish, shuningdek Dasturning
amalga oshirilishini umumiy monitoring va nazorat qilish bo‘yicha vakolatli organ
hisoblanadi;
b) O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi:
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishgan holda budjet tizimining
budjetlari hisobiga moliyalashtiriladigan investitsiya loyihalarining manzilli
ro‘yxatini shakllantirish, shuningdek unga aniqliklar va yangiliklar kiritish, ularning
amalga oshirilishini monitoring va nazorat qilish yuzasidan vakolatli organ
hisoblanadi;
2019-yil 25-iyunga qadar Dastur loyihasini jamlash uchun ushbu kichik bandning
ikkinchi xatboshida nazarda tutilgan loyihalarning manzilli ro‘yxatini belgilangan
tartibda loyihalarning tashabbuskorlari bilan kelishilgan, taklif etilayotgan
loyihalarni joylashtirish, ularning quvvatlari va manbalari uyg‘unlashtirilishini
ta’minlashni hisobga olgan holda O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi
savdo vazirligiga taqdim etadi;
v) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi investitsiya loyihalarini amalga
oshirish uchun ajratiladigan prognoz limitlari o‘z vaqtida taqdim etilishini,
shuningdek
loyihalar
markazlashtirilgan
manbalar
hisobidan
to‘liq
moliyalashtirilishini ta’minlaydi;
g) Tashqi ishlar vazirligi O‘zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik
vakolatxonalari bilan birgalikda Dastur loyihasiga kiritiladigan investitsiya
36
loyihalarini amalga oshirish uchun salohiyatli xorijiy investorlarni jalb etishda
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligiga, tarmoqlar va
hududlarga ko‘maklashadi;
d) loyiha tashabbuskorlari — davlat organlari va tashkilotlari, mahalliy ijro
hokimiyati organlari (keyingi o‘rinlarda — loyiha tashabbuskorlari) o‘zlariga
tegishli qismlarda, investitsiya loyihalarining manzilli ro‘yxatini o‘z vaqtida ishlab
chiqish, ularni Dastur loyihasiga kiritish uchun taqdim etish, tarmoq jadvallari va
loyiha hujjatlarini sifatli tayyorlash, shuningdek qurilish-montaj, ishga tushirish-
sozlash, mablag‘larni to‘liq hajmda o‘zlashtirish va ishlab chiqaruvchi quvvatlarni
ishga tushirish borasidagi barcha tadbirlarning so‘zsiz va sifatli bajarilishini
ta’minlaydilar.
Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar
Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari Vazirlar Mahkamasi
tomonidan shakllantiriladigan ro‘yxat bo‘yicha, 2019-yil 1-iyunga qadar to‘g‘ridan
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hisobiga aniq investitsiya loyihalarini O‘zbekiston
Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligiga taqdim etilishini ta’minlasin;
e) “O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi huzuridagi Loyihalar va
import kontraktlarini kompleks ekspertiza qilish markazi” DUK loyihaoldi
hujjatlari, shuningdek texnik topshiriqlar va tender hujjatlarining kompleks
ekspertizasi belgilangan tartibda o‘z vaqtida va sifatli o‘tkazilishini ta’minlaydi;
j) O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining investitsiyalar va tashqi iqtisodiy
aloqalar masalalari bo‘yicha o‘rinbosari hamda O‘zbekiston Respublikasi
Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi oyiga kamida bir marotaba xorijiy
investorlar bilan uchrashuv o‘tkazadilar, aniq investitsiya takliflari (loyihalari)ni
taqdim etadilar (prezentatsiya qiladilar) hamda ularning amalda ro‘yobga
chiqarilishini ta’minlaydilar.
37
2019 yil yanvar - mart oylaridagi investitsiya kirtilgan ko’rssatkichlar.15
2.3 1 -rasm
Rasmda ko’rinadikieng yuqori ko’rsatkichni oziq ovqat mahsulotlari ko’rinib
turibdi 44.2% kimyo mahsulotlariga 14.3 % elektro energiya va neft mahsulotlariga
10.9%qora rangli metallurgiyaga 9.7% mashinasozlik uskunalari 7.9% xizmatlarga
7.2% va boshqalarga 5.8% fozini ko’rsatmoqda.
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi (A.N. Aripov, E.M. G‘aniyev) va
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining iqtisodiyot sohalarini rivojlantirish,
investitsiya va tashqi savdo siyosatini amalga oshirish masalalari bo‘yicha
maslahatchisi bo‘linmalari (G.K. Saidova) zimmasiga Dastur loyihasini
shakllantirish bilan bog‘liq ishlarni umumiy tarzda muvofiqlashtirishni amalga
oshirish vazifasi yuklansin.
4. Ma’lumot uchun qabul qilinsinki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
Loyiha boshqaruvi milliy agentligi (keyingi o‘rinlarda — Agentlik) tomonidan
“Investitsiya loyihalarini amalga oshirishni nazorat va monitoring qilish”
avtomatlashtirilgan axborot tizimi (keyingi o‘rinlarda — Axborot tizimi) ishlab
chiqilgan bo‘lib, u investitsiya loyihalarini amalga oshirishga jalb qilingan barcha
ishtirokchilarni ulagan holda Loyiha boshqaruvi yagona milliy axborot tizimining
bir qismi hisoblanadi va quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:
loyihalarni hisobga olish, ularning amalga oshirilishini nazorat va monitoring qilish
jarayonlarini avtomatlashtirish;
15 Manba : O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
38
loyihalarning muddatlari, budjeti, maqsadlari va ko‘rsatkichlari ustidan nazoratni
amalga oshirish;
investitsiyalar, shu jumladan to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning jalb etilgan
va o‘zlashtirilgan hajmlari bo‘yicha ishonchli ma’lumotlarni shakllantirish;
loyihalarni amalga oshirishda quvvatlarni o‘z vaqtida ishga tushirish bo‘yicha xavf-
xatarlarni aniqlash;
investitsiyadan keyingi davrda, loyiha hujjatlarida nazarda tutilgan maqsadli
ko‘rsatkichlarga erishishni kuzatib borish.
5. O‘zbekiston Respublikasi Axborotlashtirish va telekommunikatsiyalar sohasida
nazorat bo‘yicha davlat inspeksiyasi bir hafta muddatda Axborot tizimining
belgilangan tartibda “Texnik ko‘maklashish markazi” DUKda ekspertizadan
o‘tkazilishini ta’minlasin.
Investitsiya faoliyatini tartib solish qonuniyatlari.16 2.3 1- chizma
Boshqarmaning asosiy vazifalari qo'yidagilardan iborat: O'zbekiston Respublikasi
Davlat investitsiya dasturining aniq manzilli ro'yxatida ko'zda tutilgan xorijiy
investitsiya va kreditlar ishtirokidagi yirik va strategik muhim investitsiya
16 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami.
39
loyihalarini amalga oshirish bo'yicha Davlat monitoringini olib borish.Iqtisodiyot
tarmoqlarini modernizatsiyalash va rivojlantirishga yo'nalitirilgan Davlat dasturlari
doirasida xorijiy investitsiya va kreditlar ishtirokida amalga oshirilayotgan hamda
moliyalashtirish manbalari va tasdiqlangan loyiha xujjatlari mavjud bo'lgan
investitsiya loyihalari monitoringini olib borish.O'zbekiston Respublikasi Xukumati
nomidan TIAISV va xorijiy investorlar o'rtasida imzolangan investitsiya bitimlari
asosida amalga oshirilayotgan loyihalar doirasida xorijiy hamkorlar tomonidan
qabul
qilgan
majburiyatlarini
bajarilishi
yuzasidan
monitoring
olib
borish.Investitsiya dasturining Aniq manzilli ro'yxati loyihasini, hamda iqtisodiyot
tarmoqlarini
modernizatsiyalash
va
rivojlantirishga
yo'nalitirilgan
Davlat
dasturlarini shakllantirish.Investitsiya dasturining Aniq manzilli ro'yxati doirasida
amalga oshirilayotgan yirik loyihalarning mamlakatlar, tarmoqlar, respublika
hududlari, mahsulot turlari va boshqa kesimlarda, hamda investitsiya va
moliyalashtirish
beshinchidan, tabiiy resurslarni qayta ishlovchi korxonalarni barpo etishga
ko’maklashadi, davlat byudjetiga soliq tushumining kelib tushishi ko’payadi.
Investitsiya loyihasini samaradorlgini baholash usullari.17 2.3 2 – chizma
17 Manba : O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy hujjatlar to’plami.
40
Xulosa
Mustaqillik boshlarida boshlangan iqtisodiyotni, shu jumladan sanoat korxonalarini
texnik qayta qurollantirish, modernizatsiya qilish va uning investitsion faoliyatini
rivojlantirishga qaratilgan ishlar bugunga kunda o’z samarasini bermoqda. Buning
natijasida sanoat tarmog’i iqtisodiyotimizni yetakchi tarmog’iga aylandi.
O’zbekistonda amalga oshirilga iqtisodiy islohotlar natijasida qulay investitsiya
muhiti shakllantirildi, ya`ni qulay investitsiya muhitini shakllanishida iqtisodiy
rivojlanishning barqaror sur`atlariga erishilayotganligi va bozor institutlarining
mavjudligi hamda eng avvalo, mustahkam qonunchilik bazasi, rivojlangan bank-
kredit va investitsiyalashni davlat tomonidan qo’llab quvvatlash kabi chora-tadbirlar
tizimlari yaratilganligi sabab bo’lmoqda.
Turli iqtisodchi – olimlarning investitsiyalar va investitsiya faoliyati atamlariga
bergan ta’riflari hamda qarashlari tahlil qilindi.
Mamlakat iqtisodiy qudrati va xalq farovonligi bilan bog’liq tarmoqlarning eksport
salohiyatini oshirishda muhim o’rin egallaydi. Shu bois, 93 sanoat tarmog’iga
investitsiyalar jalb etishni kengaytirish, uni rivojlantirish strategik ahamiyatga ega
bo’lgan yo’nalishlar qatoriga kiradi. Sanoat tarmog’i korxonalarida ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlar hajmi ham yildan-yilga oshib bormoqda. Bunga sabab,
korxonalarning texnik bazasi yangilanayotganini, ishlab chiqarish quvvatlarini
oshayotganini ko’rsatish mumkin. O’zbekistonda sanoat korxonalari investitsiya
loyihalarini moliyalash uchun xorijiy investitsiyalarni jalb etishga muhim
qo’shimcha manba sifatida qaralishi lozim. Xorijiy investitsiyalar mahalliy
investitsiyalarni to’ldirishi mumkin, biroq, ularning o’rnini bosolmaydi. Shu
jihatlarni inobatga olganda, investitsiyalashning tashqi manbalarini kengaytirish
tarmoq korxonalarining investitsiya faoliyatini yuksaltirishda ustuvor vazifa
hisoblanadi.
41
Mahalliy investitsiyalarni jalb qilish orqali sanoat tarmog’i korxonalari investitsion
faoliyatini rivojlantirish yo’llari, muammolarini o’rganish yuzasidan quyidagilarni
ta`kidlash mumkin: sanoatdagi korxonalarida aksiya va obligatsiyalarni muomalaga
chiqarish orqali ularni investitsion faoliyatni moliyalashtirishda qo’shimcha
mablag’lar tarkibini kengaytirish lozim. Ma`lumki, investitsion faoliyatdagi kapital
qurilish va texnik qayta jihozlash tadbirlari uchun kreditlar kerak. Bu jarayonda
respublikada investitsion faoliyatni jadallashtirishda tijorat banklari alohida o’rin
tutadi. Shu nuqtai-nazardan, sanoat korxonalarini investitsiya faoliyatini
moliyalashtirish uchun tijorat banklari kreditlaridan ham foydalanish kerak. Sanoat
korxonalarini
investitsiya
faoliyatini
moliyalashtirishni
takomillashtirishda
investitsiya va investitsiya faoliyatini o’ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqish
zarur. Ichki va to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni sanoat korxonalariga jalb
etish va ularni investitsion faoliyatini moliyalashtirishni takomillashtirish orqali
kelgusida ushbu tarmoqni modernizatsiya qilish hamda rivojlantirish strategiyasini
asoslash va eksportga mahsulotlar ishlab chiqarish ko’lamini kengaytirishda
foydalanish mumkin. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni amalga oshirishda
asosiy kuch bu elektr-energiya hisoblandi. Ayrim chekka joylarda elektr-energiya
quvvati past bo’lib, bu masalaning yechimi sifatida qayta tiklanuvchi energiya
manbalarini ko’rsatish mumkin. Shuning uchun quyosh batareyalari yoki shamol
parraklaridan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Sanoat korxonalarini
barpo etish va ishlab chiqarishini tashkil etish uchun qishloq joylarda barcha shart-
sharoitlar (yer, suv va xom-ashyo) yetarli. Shuning uchun sanoat korxonalarini
qishloq joylarda barpo etish va u yerda qayta ishlab chiqarishni rivojlantirish zarur.
Buning uchun investitsiyalarni qishloq joylarga jalb etish maqsadga muvofiq
hisoblanadi
42
Foydalanilgan adabiyotlar
I. Investitsiyalarni jalb qilish to’g’risdagi Oliy Majlis qarorolari
1. Qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 9-dekabrda qabul qilingan
Senat tomonidan 2019-yil 14-dekabrda ma’qullangan.
1-bob. Umumiy qoidalar.1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi va qo‘llanilish
sohasi.
Ushbu Qonunning maqsadi chet ellik hamda mahalliy investorlar tomonidan amalga
oshiriladigan investitsiyalar va investitsiya faoliyati sohasidagi munosabatlarni
tartibga solishdan iborat.
2. 8-modda. Investitsiya faoliyatining obyektlari
Ijtimoiy soha, tadbirkorlik, ilmiy va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa
faoliyat turlarining obyektlari investitsiya faoliyati obyektlaridir.
Barpo etilishi va foydalanilishi qonun hujjatlarida belgilangan sanitariya-gigiyena,
radiatsiya, ekologiya, arxitektura-shaharsozlik talablariga va boshqa talablarga
javob bermaydigan, yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlarini, erkinliklarini
hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan obyektlarga
investitsiya qilish taqiqlanadi.
3. 9-modda. Investitsiya faoliyatining subyektlari
O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari, yakka tartibdagi tadbirkorlari va yuridik
shaxslari — rezidentlari, davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati
organlari, chet davlatlar, chet davlatlarning ma’muriy yoki hududiy organlari,
xalqaro tashkilotlar hamda chet ellik yuridik shaxslar va fuqarolar, shuningdek
fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar investitsiya faoliyatining subyektlaridir.
43
II. Investitsiyalar to’g’risida Vazirlar Mahkamisining qarorolari
1. 1-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 13-
sentabrdagi 268-sonli qarori tahririda-O‘R QHT, 2012-y., 37-son, 429-modda 27- b
2. 2-band O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil 26-apreldagi
4.122-sonli qarori tahririda - O‘R QHT, 2016-y., 17-son, 176-modda 27-b
III. Prezident farmonlari va qaororlari
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-son farmoni.
// “Xalq so’zi”, 8 fevral 2017 yil.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi
PF-4947-sonli Farmoni, O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to’plami, 2017
yil, 6-son, 70-modda.
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 10 yanvardagi “Iqtisodiy
rivojlanish
sohasida
davlat
siyosatini
amalga
oshirish
tizimini
tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5621-sonli Farmoni.
IV.
Prezident asarlari
1. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
qabul qilinganligining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza.
2016 yil 7 dekabr/Sh.M.Mirziyoev. – Toshkent: “O’zbekiston”, 2017. – 48 b.
2. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq
farovonligining garovi.O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyev asari.
3. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti
SH.Mirziyoyev asari.
44
V. Ilmiy adabiyotlar
1. Vahobov A.V., Xajibakiyev SH.X., Mo’minov N.G. Xorijiy investitsiyalar.
O’quv qo’llanma. – T.: Moliya, 2010. – 328 b
2. Qo’ziyeva N.R. Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxonalar faoliyatini
rag’batlantirishning moliya-kredit mexanizmini takomillashtirish yo’nalishlari.
Iqt. fan. dok. ilm. dar. olish uchun yoz. diss. avtoref. – T.: BMA, 2008,
3. Ergasheva SH., Uzoqov A. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish.
O’quv qo’llanma. – T.: Iqtisod-moliya, 2008. – 208 b. O’lmasov A.O’., Vahobov
A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: SHarq, 2006. – 480 b.
VI. Statistik manbalar
1. O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va normativ-huquqiy
hujjatlar to’plami
2. O`zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo`mitasi
VII. Internet saytlari
1. http://www.mfer.uz (O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar,
investitsiya va savdo vazirligi)
2. http://www.stat.uz (O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi)
3. http://www.lex.uz (O’zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligining qonun va
normativ-huquqiy hujjatlar to’plami)
4. https://uz.wikipedia.org/wiki/Xorijiy_investitsiya
45
Ilova
46
