1 XORIJIY MAMLAKATLARDA MUSIQA TARBIYASI TIZIMI REJA: 1. Xorijiy mamlakatlarda musiqa o’qitishning o’ziga xos husuiyatlari. 2. YAponiyada musiqa o’qitishning o’ziga xos bo’lgan o’rni. 3. AQSHda musiqa o’qitishning maqsad va shakli. Ma’ruza matni Har bir mamlakatning musiqa tarbiyasi g’oyaviy-siyosiy jihatdan xalqning sotsial tuzumiga xizmat qiladi. SHuning uchun musiqa tarbiyasi mustaqillik mamlakatlarda e’tiqod uchun xorijiy mamlakatlarida esa burjua demokratiyasi uchun xizmat qiladi. Har bir xalqning maorifida musiqa tarbiyasi metodikasi pedagogikani didaktik qonuniyatlariga va shu xalqning milliy musiqa madaniyati, ili va madaniy an’analariga asoslanadi. SHu bilan birga musiqa tarbiyasining strukturasi, sistemasi (tizimi) va ilmiy-metodik юtuqlar boshqa millatning ma’rifiy madaniyatiga ham ijobiy ta’sir etadi. Horijiy mamlakatlarda yagona o’quv reja va dasturga amal qilinmaydi. Davlat maktablari bilan birga shaxsiy maktablar, kollejlar va oliy ta’lim dargohlari mavjud bo’lib, ularda turlicha darajada estetik tarbiyani amalga oshirishda o’qituvchiga keng ijodiy erkinlik berilgan. O’qituvchi o’zining maktab sharoiti, imkoniyatlari va o’quvchilarning bilim darajasiga qarab dasturga o’zlashtirishlar kiritishi mumkin. Ta’lim va tarbiya jarayonida o’quvchilarda san’at orqali hayotni o’rganish va unga shaxsiy munsabat bildirish, ijodiy munsabatda bo’lish malakalarini rivojlantiradi. Musiqa darslarida юksak rivojlangan texnik vositalardan keng foydalaniladi. O’quvchilar elektroorganlarda chalib kuylaydilar, turli faoliyatlarni (aytishuv, harakatlar, bir-biriga jo’rnavozlik qilishlarni) bajaradilar. 2 Bunda asosan o’quvchilarda ijodiy qobiliyatni ro’yobga chiqarishdan iborat. Jumladan, AQSHda yagona davlat dasturi yo’q. Musiqa ta’limi «estetika» sifatida o’tiladi. Unda musiqa, tasviriy san’at va mehnat mazmunan bir-biri bilan bog’langan. Davlat maktablari bilan birga diniy hamda shaxsiy dunyoviy maktablar ham mavjud. SHuning uchun har bir shtatda davlat maktablarida, shaxsiy va diniy maktablarda o’quv soatlarini ham bir xil emas, o’rta hisobga I-VII-sinflarda haftasiga 1-2 soatdan dars o’tiladi. Darsdan tashqari har bir o’quvchi musiqa to’garaklariga (xor, orkestr, raqs, VIO) a’zo, deyarli har bir maktabda simfonik orkestr mavjud. YAponiyada ham yagona o’quv reja va dasturga amal qilinmaydi. YAponiyada musiqa tarbiyasining o’ziga xos sistemasi vujudga kelgan. Ularda bolalar bog’chasidan oliy ta’limgacha estetik tarbiya amalga oshiriladi. Estetik tarbiya intengratsiya qilingan fan bo’lib, unga musiqa, tasviriy san’at va mehnat uzviy birlashgan. U bir necha bosqichda amalga oshiriladi: a) 1-5 yoshgacha bolalar bog’chasida; b) 6-14 yoshgacha to’liqsiz o’rta maktab; v) 15-18 yosh o’rta maktabi; g) 18-23 yosh oliy ta’lim maktabi. Bolalar bog’chasida «Suzduki» tizimi mashhurdir. Uning tizimida ona tilini o’qitilishi, musiqa tinglab idrok etishi bilan amalga oshiriladi. Bolalar cholg’u asboblarlarda kuy chalishlari muhim rolь o’ynaydi. Mashg’ulotlar jarayonida bolalarning onasi ham ishtirok etadi. Mashg’ulot mazmuni va maqsadidan ogoh bo’ladi va oilada o’z ovozi bilan shug’ullanadi. Suzdukining ta’birida onalar musiqa ma’lumotiga ega bo’lishi shart emas. Oilada gramzapisь, televidenie, kontsertlarda tinglangan asarlarni muhokama etadilar. Bunda va oilaning hamkorligi muhim rolь o’ynaydi. Natijada 5-6 yoshli bolalar Betxoven sonatalarini chalishga erishdilar. Юqori sinflarga ko’chgan sari estetik tarbiya ham bir predmet singari murakkablashib boradi. Юqori sinflarda rassomchilik, haykaltaroshlik, xalq amaliy san’ati va musiqa san’ati tanqidchilari yetishadi. 3 O’qituvchi - kadrlar tayyorlash ishi yaxshi yo’lga qo’yilgan. Ular oliy pedagogika va san’at oliygohlarida tayyorlanadi. O’qituvchilar, shuningdek, ona- Vatanida olgan bilimlariga qoniqmay, rivojlangan yevropa mamlakatlariga o’qishga borib, o’z bilim va malakalarini oshiradilar. TEKSHIRISH SAVOLLARI: 1. Horijiy mamlakatlarda musiqa o’qitishning shakli va maqsadi nimadan iborat? 2. Horijiy mamlakatlarda musiqa fani. qanday fan bo’lib hisoblanadi? 3. YAponiya maktablarida musiqa o’qitish qanday? 4. AQSHda qanday maktablar va dasturlar mavjud? Tayanch tushunchalar: Simfonik orkestr – turli cholg’u asboblardan tuzilgan murakkab turdagi orkestr. Orkestr 3 turga bo’linadi. Torli, puflab chalinadigan mis yoki yog’och, urib chalinadigan. Asar, ijod – kompozitor yaratgan musiqa asari.