Yadro kimyosi va uning tibbiyotdagi ahamiyati
Darsning maqsadi: Talabalarga yadro kimyosi va uning tibbiyotdagi
ahamiyati, zamonaviy tashxislar asab sistemasi, miya, onkologiya, yurak qon-tomir
sistemasi kasalliklarini aniqlash va ularni kechish jarayonini kuzatishga
mo’ljallangan yadro tibbiyoti haqida ma’lumot berish.
Zamonaviy tashxis qoʻyish moslamalarining jadallik bilan rivojlanishi asab
sistemasi, miya, onkologiya, yurak qon-tomir sistemasi kasalliklarini aniqlash va
ularni kechish jarayonini kuzatib borishga keng imkoniyatlarni yaratib bermoqda.
Ba’zi yurak kasalliklarining tashqi belgilari yaqqol koʻrinavermaydi. Ularni yaqin
oʻtmishda yurak urish tezligi, ritmi va boshqa aniq boʻlmagan belgilar,
elektrkardiogramma, rentgenogrammaga tushirilgan yurak konfguratsiyasi bo’yicha
aniqlashar edi. Ayniqsa yurakning tugʻma porokini aniqlashda koʻr-koʻrona ishlanib
va faqat ochiq yoʻl bilan bajarilgan operatsiyalar oxirgi natijalarni berar edi.
Yadro tibbiyotining rivojlanishi bilan tashhis qoʻyish zamonaviy tus olib, yurak
kasalliklarini aniqlash va davolash yoʻllari bu kasalliklarni aniq tashxisi
qoʻyilishiga, davolashda jarrohlik operatsiyalarga ehtiyojni minimal darajaga
tushirishga imkoniyat yaratib berdi. Bu yoʻnalishda pozitronemission tomografya
ayniqsa aniq ma’lumotlarni beradi. Pozitronemission tomografya (PET) – yadro
tibbiyotining bir usuli boʻlib, kuzatuvdan oldin organizmga, oʻzidan pozitron
(musbat zaryadlangan zarrachalar) ajratuvchi maxsus tayyorlangan radioaktiv
moddalar kiritiladi.
Ular, odatda, oʻz ichida kam yashovchi radionuklidlarni tutadi va ichki a’zolar
hujayralari ularni yutub olib, keyin esa oʻzidan nur chiqarib turadi. Pozitron
emission tomograf esa bu nurni yozib oladi. Shu yoʻl bilan istalgan a’zo va uning
funksiyasini oʻrganish mumkin. Avvalambor radioizotopni shunday tanlash kerakki,
unung aksariyat qismi shu a’zoda toʻplanishi zarur. Patologik oʻchogʻ haqida aniq
anatomik ma’lumot olish maqsadida pozitronemission tomografyani kompyuter
tomograf
(KT)
bilan birgalikda
ishlatish qoʻsh
natija
beradi
–
KT
yordamida tekshirilayotgan a’zoning tuzilishi olinsa, PET ni ishlatib a’zoning
funksiyasi oʻrganiladi. Natijada koʻrilayotgan a’zoning tuzilishidagi oʻzgarishlar
bilan birgalikda toʻqimalarda kechayotgan metabolik jarayonlar biokimyoviy
darajada oʻrganiladi.
1934 yilda sun’iy radioaktiv izotoplar olinishidan boshlab radiatsion tibbiyot
sohasi vujudga kela boshladi. 1937 yilda Berkli shahridagi Kaliforniya universiteti
olimlari radioaktiv izotopni leykemiya kasalligini davolash uchun ishlatdilar.
Radioaktivlikni tibbiyotda ishlatishdagi asosiy yutuqlar 1946 yilda radioaktiv
izotopni qalqonsimon bez faoliyati tashxisini oʻtkazishda, qalqonsimon bez raki va
giperteriozni davolashda erishilgan edi. Hozirgi vaqtda radioaktiv moddalar jigar,
taloq, qalqonsimon bez, buyrak, bosh miya tasvirlarini olish, shuningdek yurak
kasalliklarini aniqlash uchun ishlatilmoqda.
Bugungi kunda yadro tibbiyoti sohasidagi muolajalar organizmning har bir
a’zosining tuzilishi va faoliyati haqida ma’lumot bera oladi va kasalliklarning
boshlangʻich davrida tashxis qilish va davolash imkoniyatini beradi.
Kasalliklarga tashxis qoʻyish va davolashda kasallangan a’zolarni tasvirga
tushirish usullaridan foydalanuvchi mutaxassislar texnologradiologlardir. Ular
qoʻshimcha mutaxassislikni oʻqib oʻzlashtirib, bemorlarni koʻrikdan oʻtkazish
uchun kompyuter tomografya (KT), magnitrezonansli tomografya (MRT),
multispiralli kompyuter tomografya (MSKT), pozitronemission tomografya
(PET) va boshqa usullarni qo‘llashadi. Texnologradiologlarning vazifasi bu
tekshiruvlarini oʻtkazishdan avval bemorni tayyorlash, bu usullarning foydali va
zararli taraflari bilan tanishtirish va skaner apparatida oʻzini qanday tutish
kerakligini tushuntirishdan iborat.
