YALPI TALAB-YALPI TAKLIF MODELI Reja: 1. Yalpi talab - yalpi taklif modeliga umumiy tavsif 2. Yalpi talabning baho va bahodan boshqa omillari. 3. Yalpi taklif grafigi va omillari. 4. AD-AS modelida makroiqtisodiy muvozanat Har qanday bozorda vaziyat talab va taklif oʻrtasidagi nisbatga bogʻliq boʻlib, ular hajmlarining oʻzgarishi baholarning oʻzgarishini keltirib chiqaradi. Baholarning oʻzgarishi esa talab va taklif hajmlariga ta’sir koʻrsatadi. Bunday oʻzaro bogʻliqlik umumlashtirilgan holda koʻrib chiqiladigan milliy bozorga ham taalluqlidir. Alohida tovarlar va xizmatlar bozoridagi bunday bogʻliqlik talab va taklif modeli yordamida tadqiq qilinishini yaxshi bilamiz. Ammo makrokoʻlamda milliy ishlab chiqarish hajmining oʻzgarishi bilan birga baholar umumiy darajasining oʻzgarishi oʻrtasida bogʻliqlikni tadqiq qilish, nima uchun milliy ishlab chiqarish hajmi ayrim davrlarda barqaror oʻsishi, ba’zi davrlarda esa pasayib ketishni izohlab berish uchun bu modellardan foydalanib boʻlmaydi. Bu vazifani bajarish uchun yalpi talab - yalpi taklif (AD-AS aggregate demand- aggregate supply) modelidan foydalanamiz. Bu modelda yalpi taklif, baholarning umumiy darajasi kabi agregat koʻrsatkichlaridan foydalaniladi. Makroiqtisodiyotda AD-AS modeli ishlab chiqarish hajmlari va baholar darajalarining tebranishlarini hamda ular oʻzgarishining oqibatlarini oʻrganish uchun bazaviy model boʻlib hisoblanadi. AD-AS modeli yordamida davlat iqtisodiy siyosatining turli variantlari tasvirlab berilishi mumkin. Yalpi talab – uy xoʻjaliklari, korxonalar, hukumat va chet ellik xaridorlarning baholarning ma’lum darajasida iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmiga boʻlgan talabidir. Yoki boshqacha qilib aytganda yalpi talab iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan yakuniy tovarlar va xizmatlarni sotib olishga qilingan umumiy xarajatlar yigʻindisidir. Formula koʻrinishida yalpi talabni quyidagicha tasvirlash mumkin: AD = S + I + G + Xn. Baholar darajasi va talab qilingan milliy mahsulot hajmi oʻrtasidagi bogʻliqlikni ifoda etuvchi chiziq yalpi talab egri chizigʻi deb ataladi. Buni chizma koʻrinishida tasvirlash mumkin (1-chizma). 1-chizmadan koʻrinib turibdiki, yalpi talab egri chizigʻi doimo pastga yoki oʻngga suriladi. P Bahodan boshqa omillar ta’siri AD1 AD Baho omillarining ta’siri Y 22.1-chizma. Yalpi talab egri chizigʻi Bunday surilishning sababi har xil. Ma’lumki, alohida olingan tovarlar bozorida talab egri chizigʻining surilishiga asosan daromad samarasi va oʻrinbosar tovarlar sabab boʻladi. Ayrim tovarlarning bahosi pasayganda, iste’molchilarning pul daromadlari koʻproq mahsulot sotib olish imkonini beradi (daromad samarasi). Shuningdek, baho pasayganda iste’molchi ushbu tovarni koʻproq boshqa sotib oladi, chunki u boshqa tovarlarga nisbatan arzonroq boʻladi (oʻrnini bosadigan tovarlar). Milliy bozorda AD-egri chizigʻining trayektoriyasini, ya’ni uning quyiga egilganligini, avvalo pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi yordamida izohlash mumkin: M x V = Yx P Bu yerda: M – muomaladagi pul miqdori; V – pulning aylanish tezligi; R – iqtisodiyotdagi baholar darajasi (baholar indeksi); Y – talab qilinayotgan real ishlab chiqarish hajmi. Bu tenglamadan: P = M V / Y va Y= M V / P tenglamalarni keltirib chiqaramiz. Bu tenglamalardan koʻrinadiki, baholar darajasi qancha oshsa, real YaIM hajmiga talab shuncha past boʻladi, ya’ni pul massasi (M) va uning aylanish tezligi (V) oʻzgarmas boʻlsa baholar darajasi va yalpi talab oʻrtasida teskari bogʻliqlik mavjud boʻladi. 22.2. Yalpi talabning baho va bahodan boshqa omillari. Baholar darajasi va yalpi talab oʻrtasidagi teskari bogʻliqlik, quyidagi baho omillari bilan izohlanadi: 1. Foiz stavkasi samarasi; 2. Boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi; 3. Import xaridlar samarasi. Foiz stavkasi samarasi shuni bildiradiki, yalpi talabning egri chiziq boʻyicha surilishi narxlar darajasi oʻzgarishining foiz stavkasiga boʻlgan ta’siriga bogʻliq. Demak, tovarlarning baho darajalari oshsa, iste’molchilarga xarid qilish uchun katta miqdorda naqd pul kerak boʻladi. Ishbilarmonlar uchun ham ish haqi va boshqa xarajatlarni toʻlashga katta miqdorda pul zarur boʻladi. Qisqacha aytganda, tovarlar bahosi darajalarining yuqoriligi pulga boʻlgan talabni oshiradi. Pul taklifi hajmi oʻzgarmagan holatda talabning oshishi foiz stavkasini koʻrsatilishiga olib keladi. Foiz stavkalari yuqori boʻlgan sharoitda ishbilarmonlarning investitsiya tovarlariga boʻlgan talabi pasayadi. Investitsiya xarajatlari yalpi talabning bir qismi boʻlganligi tufayli bu yalpi talab hajmining pasayishiga olib keladi, yaʼni: P↑ → MD↑ (MS const) → R↑ → I↓ → AD↓ Boylik samarasi yoki real kassa qoldiqlari samarasi shuni bildiradiki, narxlar darajasining oshishi, jamgʻarilgan moliyaviy aktivlari (omonatlar, obligatsiyalar) real xarid qobiliyatini pasaytirib yuboradi. Bunday sharoitda aholi moliyaviy aktivlarning real qiymatini tiklash uchun joriy daromadidan iste’mol xarajatlar miqdorini qisqartiradi. Masalan, muayyan shaxs aktivida 10 mln. soʻm boʻlsa, undan hech ikkilanmasdan birorta avtomashina sotib olishi, agarda inflyatsiya ta’sirida mashina narxi 12 mln. soʻmga koʻtarilsa, u mashina sotib ololmasligi mumkin va yana 2 mln. soʻm toʻplash uchun joriy davrda olgan ixtiyoridagi daromadidan koʻproq qismini jamgʻaradi. Iste’mol xarajati yalpi talabning bir qismi boʻlganligi tufayli uning kamayishi ADning pasayishiga olib keladi. Moliyaviy P↑ → aktivlarning↓ →  S↓ ( S↑  → AD↓ real qiymati Import xaridlar samarasi shuni bildiradiki, biror mamlakatda tovar va xizmatlarning ichki narxlari tashqi narxlarga nisbatan oshib borsa, shu mamlakatda ishlab chiqarilayotgan tovar va xizmatlarga talab kamayadi va oʻz navbatida shu mamlakatda import mahsulotlarga boʻlgan talab oshadi. Va, aksincha, ichki narxlarning pasayishi importning kamayishiga va eksportning oshishiga yoki YaIMga talab oshishiga olib keladi. Bu esa sof eksport hajmi orqali yalpi talab hajmiga ta’sir koʻrsatadi. P↑→ X↓ ( M↑ →Xn↓ →AD↓ Yuqorida koʻrib oʻtilgan omillar yalpi talabning baho omillari deb ataladi. Bundan tashqari yalpi talabning bahoga bogʻliq boʻlmagan omillari ham mavjud. Bu omillardagi oʻzgarishlar yalpi talabning miqdorida oʻz aksini topadi va uning egri chizigʻini chapga yoki oʻngga siljitadi. Yalpi talabning bahoga bogʻliq boʻlmagan omillariga quyidagilarni kiritamiz:  Iste’mol xarajatlaridagi oʻzgarishlar: a) iste’molchilarning real moddiy aktivlari miqdorining oʻzgarishi; b) iste’molchilar kutishi; d) iste’molchilarning qarzlari miqdorining oʻzgarishi; e) iste’molchilar daromadlaridan olinadigan soliqlar miqdorining oʻzgarishi.  Investitsiya xarajatlaridagi oʻzgarishlar: a) foiz stavkasidagi oʻzgarishlar; b) investitsiyalardan kutilayotgan foyda normasining oʻzgarishi; d) korxonalardan olinadigan soliqlar miqdorining oʻzgarishi; e) yangi texnologiyalarning ishlab chiqarishga jalb qilinishi; f)zaxiradagi quvvatlar oʻzgarishi. Davlat xarajatlarining oʻzgarishi. Masalan, harbiy xarajatlar va yangi kasalxona va boshqa muassasalar qurishga qaror qilinganda:  Sof eksport hajmidagi oʻzgarishlar: a) boshqa mamlakatlar milliy daromadlarining oʻzgarishi; b) valyuta kurslaridagi oʻzgarishlar. Pulning miqdoriy nazariyasi tenglamasi yuqoridagilardan tashqari yalpi talabning narxlarga bogʻliq boʻlmagan yana ikki omilini beradi. Bular: pul taklifi (M) va pulning aylanish tezligi (V) dir. Yalpi talabning bahoga bogʻliq boʻlmagan omillari ta’sirida AD egri chizigʻi oʻngga yoki chapga siljiydi. Natijada ma’lum baho darajasiga mos keluvchi talab qilinayotgan yalpi ichki mahsulot hajmi oʻzgaradi. Pul taklifining, pulning aylanish tezligining oshishi, boshqa davlatlar milliy daromadining oshishi, milliy valyuta kursining ma’lum miqdorda pasayishi (bular eksportning ortishi, importning pasayishiga olib kelishi tufayli) oqibatida sof eksportning pasayishi va yalpi xarajatlar turli komponentlarining oshishi AD egri chizigʻining oʻngga siljishiga olib keladi. Bunga aksincha boʻlgan holatlarda AD egri chizigʻi chapga siljiydi. 22.3. Yalpi taklif grafigi va omillari. omillari tushunchasi koʻpincha yalpi ichki mahsulot sinonimi sifatida qoʻllaniladi. Baholarning yuqori darajasi ishlab chiqaruvchilarga qoʻshimcha mahsulot ishlab chiqarishga ragʻbat yaratadi va aksincha past baholar mahsulot ishlab chiqarish hajmini qisqarishiga olib keladi. Shuning uchun ham milliy ishlab chiqarish hajmi bilan baholar darajasi oʻrtasida toʻgʻri aloqa mavjud. Demak, mahsulot ishlab chiqarish hajmi baholar oʻsib borishi bilan oʻsib, pasayishi bilan tushib boradi. Yalpi taklif (AS) egri chizigʻi alohida tovar taklifi egri chizigʻidan farq qilib uch qismdan, gorizontal yoki keyns kesmasi, koʻtarilib boruvchi yoki oraliq kesma hamda vertikal yoki klassik kesmadan iborat (10-chizma). Bunday holat yalpi taklifni tahlil qilishga klassik va keynschilarga xos yondashuv bilan izohlanadi. Iqtisodiy adabiyotlarda koʻpincha oraliq kesma ham keyns kesmasiga kiritib yuboriladi. Koʻtarilib boruvchi yoki oraliq kesma R Baholar darajasiz Vertekal yoki klassik kesma AS Y 22.2-chizma. Yalpi taklif egri chizigʻi. Yalpi taklifning keyns kesmasida milliy ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi uning potensial hajmidan, ya’ni toʻliq bandlik sharoitida erishishi mumkin boʻlgan hajmidan kamdir. Demak bu kesma iqtisodiyotning pasayish bosqichida boʻlgan va katta miqdordagi resurslardan foydalanilmagan sharoitni koʻrsatadi. Foydalanilmayotgan ushbu resurslarni esa baholar darajasiga ta’sir koʻrsatmagan holda ishga tushirish mumkin. Bu kesmada milliy ishlab chiqarish hajmi oshishi baholar darajasi oʻzgarmay qolgan sharoitda roʻy beradi. Yalpi taklif egri chizigʻining Keyns kesmasida iqtisodiyotni nisbatan qisqa muddatda amal qilishini xarakterlaydi. Bu kesmada yalpi taklifni tahlil qilish quyidagi shartlarga tayanadi:  iqtisodiyot ishlab chiqarish omillari toʻliq band boʻlmagan sharoitda amal qiladi;  baholar, nominal ish haqi qayd etilgan, bozor tebranishlaridan juda kam ta’sirlanadi;  real miqdorlar (ishlab chiqarish, bandlilik, real ish) haqi harakatchan va bozor tebranishlaridan tez ta’sirlanadi. Vertikal yoki klassik kesmada iqtisodiyot toʻliq bandlik sharoitiga yoki ishsizlikning tabiiy darajasi sharoitiga erishgan vaziyatni koʻramiz. Iqtisodiyot egri chiziqning bu kesmasida oʻzining ishlab chiqarish potensiali darajasida boʻladi. Bu shuni bildiradiki, baholarning har qanday oshishi ishlab chiqarish hajmining oshishiga olib kelmaydi. Chunki, iqtisodiyot toʻliq quvvatda faoliyat Koʻtarilib boruvchi yoki oraliq kesma koʻrsatayapti. Toʻliq bandlik sharoitida ayrim firmalar boshqa firmalarga nisbatan resurslarga yuqoriroq baholarni taklif etish orqali ishlab chiqarish hajmini oshirishga harakat qiladi. Ammo, bunday holatda ayrim firmalarning resurslar va ishlab chiqarish hajmini oshirishi, boshqalar uchun yoʻqotishga olib keladi. Natijada bu mahsulotlar bahosi oshishi mumkin, lekin ishlab chiqarishning real hajmi oʻzgarmay qoladi. Klassik nazariyada yalpi taklifni tahlil qilish quyidagi shartlarga tayanadi: - ishlab chiqarish hajmi faqatgina ishlab chiqarish omillari hajmiga va texnologiyalarga bogʻliq va baholar darajasiga bogʻliq emas; - ishlab chiqarish omillari va texnologiyalarda oʻzgarish sekinlik bilan roʻy beradi; - iqtisodiyot toʻliq bandlik sharoitida amal qiladi, ya’ni ishlab chiqarish hajmi potensial darajaga teng; - baholar va nominal ish haqi oʻzgaruvchan, ularning oʻzgarishi bozorlarda muvozanatni ta’minlab turadi. Oraliq kesma – ishlab chiqarish real hajmining oʻsishi narxlar darajasining oʻsishiga mos ravishda oʻsib boradi. Nima uchun? Chunki, iqtisodiyotning pasayish holatidan toʻliq bandlikka oʻtishi notekis va turli vaziyatlarda roʻy beradi. Masalan, ayrim tarmoqlarda resurslarning yetishmasligiga duch kelinsa, boshqa tarmoqlarda hozircha ortiqcha resurslar mavjud boʻladi. Shuningdek, ular ishlab chiqarishni kengaytirish uchun yangi asosiy vositalar sotib olish va malakasiz mutaxassislardan foydalanishiga toʻgʻri keladi. Bu esa mahsulotlar birligiga ketadigan xarajatlarning oshishiga va natijada baholar darajasining oʻsishiga olib keladi. Ishlab chiqarish hajmi koʻpayishi yoki kamayishi bahoga bogʻliq boʻlmagan omillar hisobiga ham roʻy berishi, bu omillar esa yalpi taklif egri chizigʻini oʻng yoki chap tomonga siljitishi mumkin. Bahoga bogʻliq boʻlmagan omillarning xususiyati shundaki, ular mahsulot birligiga ketgan xarajatlarga bevosita ta’sir qiladi va shu orqali jami taklif egri chizigʻining siljishiga sabab boʻladi. Bu omillarga texnologiyalardagi oʻzgarishlar, ishlab chiqarish omillari miqdorining oʻzgarishi, resurslar baholarining oʻzgarishi, firmalarni soliqqa tortishdagi oʻzgarishlar va boshqalar kiradi. 22.4. AD-AS modelida makroiqtisodiy muvozanat AD va AS egri chiziqlarining kesishish nuqtasi ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi va baholarning muvozanatli darajasini belgilaydi. Baholarning muvozanatli darajasi deganda baholarning shunday darajasi tushuniladiki, unda jami talab va taklif bir-biriga mos kelishi yoki teng boʻlishi kerak. Modelda makroiqtisodiy muvozanatga erishish mexanizmini dastlab oraliq kesmada koʻrib chiqamiz (22.3-chizma). Dastlab muvozanat e nuqtasida oʻrnatilgan. Baholarning muvozanatli darajasi va yalpi ishlab chiqarish hajmining muvozanatli hajmlari mos ravishda Pe va Ye lar bilan belgilangan. Nima uchun Pe narxlarning muvozanatli darajasini va Ye esa yalpi ishlab chiqarishning muvozanatli hajmini bildirishini koʻrsatishimiz uchun baholarning muvozanatli darajasi Pe emas, balki P1 deb hisoblaymiz. R AS Pe P1 e AD Y Y 1 Y e Y 2 22.3-chizma. Yalpi taklif egri chizigʻining oraliq kesmasidagi muvozanat Baholar darajasi P1 boʻlgan vaziyatda ishlab chiqaruvchilar yalpi ishlab chiqarish hajmini Y 1 miqdoridan oshirmaydi. Iste’molchilar baholar darajasi P1 boʻlganda mahsulotlarni Y 2 darajada sotib olishga tayyor turadi. AD>AS boʻlganligi tufayli iste’molchilar oʻrtasidagi raqobat baholar darajasini Pe gacha suradi. Baholar darajasining P1 dan Pe gacha koʻtarilishi ishlab chiqarish hajmini Y1 dan Ye gacha oshirishga va iste’molchilar talabini Y2 dan Ye gacha kamayishga olib keladi. Natijada AD va AS egri chiziqlari e nuqtada kesishadi. Demak, aynan Re baholarning muvozanatli darajasi va e muvozanat nuqtasidir. 22.4-chizmada yalpi talab egri chizigʻi yalpi taklif egri chizigʻi bilan keyns kesmasi kesishadigan vaziyat tasvirlangan. Bunday vaziyatda makroiqtisodiy muvozanat nuqtasi baholar darajasi bir xil turganda ham oʻzgaradi. Buni tushunish uchun avvalo yalpi ishlab chiqarishning muvozanatli hajmini Ye va muvozanatli baholar darajasini Pe bilan belgilaymiz. R AD Pe AS   0 Y2 Ye Y1 Y 22.4-chizma. Yalpi taklif egri chizigʻining keyns kesmasidagi muvozanati Muvozanatli ishlab chiqarish hajmi aynan Ye ekanligini isbotlash uchun bu hajmni Y1 deb hisoblaymiz. U holda AD<AS, oqibatida sotilmay qolgan tovarlar va xizmatlar hajmining ortishi ishlab chiqarishni Ye darajaga pasaytirilishiga olib keladi. Muvozanatli ishlab chiqarish hajmini Y2 deb hisoblasak, aksincha, AS<AD, oqibatda korxonalarda tovar zaxiralari kamayib ularni ishlab chiqarishni Ye darajaga oshirishga undaydi. Shunday qilib aynan yalpi taklif va yalpi talab egri chiziqlarining kesishish nuqtasigina AD-AS modelda muvozanat nuqtasi deyiladi. Yuqoridagilardan koʻrinib turibdiki, yalpi taklif egri chizigʻining keyns kesmasida yalpi talabning oʻzgarishi ishlab chiqarish hajmining oshishi yoki kamayishiga olib keladi, baholar darajasi esa oʻzgarmaydi. Yalpi talab egri chizigʻini AS egri chizigʻining vertikal kesmasida oʻzgarsa bu ishlab chiqarish hajmiga ta’sir koʻrsatmaydi va faqat baholar darajasi oʻzgaradi, xolos. Ya’ni, bu kesmada talabning oshishi talab inflyatsiyasini keltirib chiqaradi. Yalpi taklifning bu kesmasida talabning har qanday oʻzgarishi faqat baholar darajasi oʻzgarishga olib keladi. Ishlab chiqarish hajmi esa toʻliq bandlik sharoitida oʻzgarmay qoladi. R e2 AS2 AS1 AS3 e1 e3  Y3 Y1 Y2 Y 22.5-chizma. Yalpi taklif oʻzgarishining AD-AS modelidagi muvozanatga ta’siri. AD Р2 Р1 Р3 Oraliq va vertikal kesmalarda baholar oʻsib borishi bilan kuzatilgan yalpi talabning koʻpayishi talab inflyatsiyasi mavjudligini koʻrsatadi. Yalpi taklif oʻzgarishining baholarni va ishlab chiqarishni muvozanatli darajalariga ta’sirini 22.5-chizma misolida koʻrib chiqamiz. Bahodan boshqa omillar ta’sirida yalpi taklifning AS1dan AS2ga siljishi natijasida ishlab chiqarish hajmi Y1 dan Y2 gacha kamayadi, baholar darajasi esa R1 dan R2 gacha koʻtariladi, ya’ni stagflyatsiya roʻy beradi. Boshqa bir vaziyatda, masalan, narxlarga bogʻliq boʻlmagan omillardan birortasi oʻzgarib, yalpi taklifning oʻzgarishiga olib kelsin. Ya’ni, yerning bahosi pasaysa, korxonalardan olinadigan soliqlar kamaysa va natijasida mahsulot birligiga ketgan sarf-xarajatlar qisqarsa, unda yalpi taklif egri chizigʻi AS1dan AS3 holatga siljiydi. Bunda narxlar muvozanat darajasi P1 dan P3 ga qadar pasayadi va ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi Y1 dan Y3 qadar oshadi, ya’ni, iqtisodiy oʻsish holati roʻy beradi. Yalpi taklif va yalpi talab oʻrtasidagi muvozanatning buzilishi makroiqtisodiy beqarorlikni keltirib chiqaradi. Jumladan “jahon moliyaviy inqirozining yuzaga kelishida asosiy sabab – moliyaviy resurslar bilan real ishlab chiqarish hajmi oʻrtasidagi mutanosiblikning keskin buzilishi hisoblanishini ta’kidlash lozim. Pul muomalasi qonunlaridan ma’lumki, iqtisodiyot sogʻlom va barqaror amal qilishi uchun muomalaga chiqarilayotgan pul massasi bilan tovar va xizmatlar ishlab chiqarish real hajmi oʻrtasida muayyan nisbatga amal qilinishi lozim. Biroq, milliy iqtisodiyotlarning baynalminallashuvi va globallashuv jarayonlari pul muomalasining amal qilishiga ham oʻz ta’sirini oʻtkazib, dastlab ayrim mamlakatlar, masalan AQShda, keyinchalik koʻplab mamlakatlarda mazkur qonunga rioya qilishning zaiflashuviga, keyin esa uni umuman e’tiborga olmaslikka qadar olib keldi”1. 1 Б.Ю.Ходиев, А.Ш.Бекмуродов, У.В.Ғофуров, Б.К.Тухлиев. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари» номли асарини ўрганиш бўйича ўқув қўлланма. – Т.: Иқтисодиёт, 2009. , 14- б. Natijada muomaladagi pul massasi (yalpi talab) tovarlar va xizmatlar hajmi oʻrtasida muvozanat buzildi, va moliyaviy inqiroz iqtisodiy inqirozga aylandi. Shu sababli ham makroiqtisodiy siyosatning asosiy vazifalaridan biri makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlashdan iboratdir. Bunda yalpi talab va yalpi taklifning dinamik muvozanatiga erishish uchun yalpi talabni ragʻbatlantirish yoki cheklash siyosati, shuningdek, yalpi taklifni ragʻbatlantirish siyosati qoʻllaniladi. Yalpi talabni ragʻbatlantirish siyosatining koʻrinishlariga daromadlarni oʻstirish, soliqlarni kamaytirish, bank kreditlarini arzonlashtirish, narxlarni cheklash tadbirlari kirsa, yalpi taklifni ragʻbatlantirish siyosatida investitsiyalarni ragʻbatlantirish, ishlab chiqaruvchilarga soliq yukini pasaytirish, eksportchilarni qoʻllab- quvvatlash va h.k. choralar kiradi. Nazarot savollari 1. Yalpi talab – yalpi taklif modeli qanday vazifani bajaradi? 2. Yalpi talab va uning komponentlariga ta’rif bering. 3. Yalpi talab egri chizigʻi quyiga egilgan trayektoriyaga ega boʻlishining sababi nimada? 4. Yalpi talabning narx omillariga izoh bering. 5. Yalpi talabning narxdan boshqa omillariga va ularning AD egri chizigʻiga ta’siriga izoh bering. 6. Yalpi taklif egri chizigʻi shakli qaysi sabablarga koʻra murakkab koʻrinishga ega? 7. AD-AS modelidagi makroiqtisodiy muvozanat holatini va uning shartlarini tushuntiring. 8. Yalpi talab oʻzgarishi modeldagi muvozanat holatiga qanday ta’sir koʻrsatadi? 9. Yalpi taklif oʻzgarishi modeldagi muvozanat holatiga qanday ta’sir koʻrsatadi? 10. Yalpi taklif chizigʻidagi kesmalarga izoh bering.