Yangi O‘zbekistonda iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari Reja: 1. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar Strategiyasida iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari. 2. Xususiy mulk huquqi va uning kafolatlarini himoya qilish, xususiy tadbirkorlik va kichik biznesga to‘liq erkinlik berish. 3. Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay sharoit va ishbilarmonlik muhitini yaratish. “Har bir oila - tadbirkor” davlat Dasturining ishlab chiqilishi. 4. 2018 yil “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab- quvvatlash yili” Davlat dasturida begilangan ustuvor vazifalar. 5. Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha dasturlarning qabul qilinishi. Erkin iqtisodiy zonalar. Arar sektorni modernizatsiyalash va rivojlantirish. 1 Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq- tartibotni, davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart- sharoitlar yaratdi. Iqtisodiyotda ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan boshqaruv tizimidan mutlaqo voz kechilib, bozor islohotlari bosqichma-bosqich amalga oshirilgani va pul-kredit siyosati puxta o‘ylab olib borilgani makroiqtisodiy barqarorlikni, iqtisodiyotning yuqori sur’atlar bilan o‘sishini, inflyatsiyani prognoz ko‘rsatkichlari darajasida saqlab qolishni ta’minladi hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, fermerlik harakatini rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar va qulay sharoitlar yaratilishiga xizmat qildi. Ayni vaqtda mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili, bugungi kunda jahon bozori konyunkturasi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro‘yobga chiqarishni taqozo etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017 yil 7 fevraldagi «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi farmoni xalqimiz tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi. Unda yaqin besh yillikda mamlakatimiz zabt etishi nazarda tutilgan ulkan dovonlar, xalqimiz hayot darajasini yuksaltirishning mexanizmlari aniq belgilab berilgan. Harakatlar strategiyasining maqsadi olib borilayotgan islohotlar samaradorligini tubdan oshirishdan, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishini ta'minlash uchun shart-sharoitlar yaratishdan, mamlakatni modernizatsiyalash va hayotimizning barcha sohalarini erkinlashtirishdan iboratdir. Mamlakatini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi belgilangan 2 Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi belgilab berildi:: davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirishga yo‘naltirilgan demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va mamlakatni modernizatsiya qilishda parlamentning hamda siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish, davlat boshqaruvi tizimini isloh qilish, davlat xizmatining tashkiliy-huquqiy asoslarini rivojlantirish, «Elektron hukumat» tizimini takomillashtirish, davlat xizmatlari sifati va samarasini oshirish, jamoatchilik nazorati mexanizmlarini amalda tatbiq etish, fuqarolik jamiyati institutlari hamda ommaviy axborot vositalari rolini kuchaytirish; qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilishga yo‘naltirilgan sud hokimiyatining chinakam mustaqilligini hamda fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini mustahkamlash, ma’muriy, jinoyat, fuqarolik va xo‘jalik qonunchiligini, jinoyatchilikka qarshi kurashish va huquqbuzarliklarning oldini olish tizimi samarasini oshirish, sud jarayonida tortishuv tamoyilini to‘laqonli joriy etish, yuridik yordam va huquqiy xizmatlar sifatini tubdan yaxshilash; iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo‘naltirilgan makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish bo‘yicha institutsional va tarkibiy islohotlarni davom ettirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag‘batlantirish, hududlar, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish, investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etish; 3 ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo‘naltirilgan aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoyasi va sog‘lig‘ini saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy- joylar barpo etish, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish; xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash, chuqur o‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritishga yo‘naltirilgan davlatimiz mustaqilligi va suverenitetini mustahkamlash, O‘zbekistonning yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo‘shnichilik muhitini shakllantirish, mamlakatimizning xalqaro nufuzini mustahkamlash. Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017 yilda boshlangan islohotlar O‘zbekistonni misli ko‘rilmagan o‘sish yo‘liga olib chiqdi. Sovetlar davridan meros qolgan avvalgi iqtisodiy model iqtisodiy turg‘unlikka olib kelganini anglagan holda mamlakat mavjud mablag‘larni iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun islohotlar o‘tkazishga yo‘naltirdi. Shu tariqa, pul islohoti burilish nuqtasini belgilaydi. Avvalgi model o‘zbek so‘mining AQSH dollariga nisbatan kursini ikki, hatto uch barobarga oshishi tizimiga olib kelgan, qora bozor va soyadagi iqtisodiyotni rag‘batlantirgan bo‘lsa, xorijiy valyutani sotib olishga bo‘lgan cheklovlarning olib tashlanishi, shuningdek, xorij valyutasida bank kreditlari olish imkoniyati korxonalar o‘rtasidagi raqobat sharoitini sezilarli darajada yaxshilab, mamlakatni xorijiy investitsiyalar uchun ochdi. Shuningdek u mamlakatda gaz va kimyo sanoati, metallurgiya va elektrotexnika sohalarida investitsiya loyihalari rag‘batlantirilayotganiga alohida urg‘u bergan: «Mustahkam iqtisodiy bazaning barqarorligini ta’minlash bilan bir qatorda, mamlakatning asosiy sanoat tarmoqlarini jadal modernizatsiyalashni qo‘llab- quvvatlash — amalga oshirilayotgan islohotlarning ustunlaridan biridir. Shunday qilib, Gaz va kimyo sanoati, metallurgiya va elektrotexnika sohalarida investitsiya 4 loyihalari rag‘batlantirilmoqda. Masalan, 2020 yilda 730 MVt elektr energiyasini ishlab chiqarish bo‘yicha yangi quvvatlar ishga tushirildi, qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish parallel ravishda amalga oshirilmoqda. COVID- 19 bilan duch kelinganida, fevral oyidan beri pul o‘tkazmalarining 19 foizga pasayishiga qaramay, ijtimoiy nafaqalarning jami 17 foizga o‘sishi va eng kam ish haqining 10 foizga ko‘payishi iste’molni saqlab qolishga yordam berdi». O‘zbekistonda yangi islohotlarning muhim qismi qishloq xo‘jaligi xom ashyosini baholashga qaratilgan. «Sanoat sohasi bilan bog‘langan qishloq xo‘jaligidagi islohotlarga to‘xtalib o‘tish zarur: yangi islohotlarning muhim qismi O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi xom ashyosini baholashga qaratilgan. Mamlakat paxtani yetishtirishdan tashqari, uni tola, ip, mato, so‘ngra tayyor mahsulotga qayta ishlashni ta’minlashga e’tibor qaratmoqda. Agar butun ishlab chiqarish sikli uchun mas’uliyatni o‘z zimmamga olishim sanoat va qishloq xo‘jaligida raqobatbardoshlik klasterlarining paydo bo‘lishiga yordam bergan bo‘lsa, bu uchinchi darajali sektorga ham foyda keltiradi. Chunki biz ishlab chiqarish zanjiridagi aloqalar o‘rtasida ko‘plab tashkiliy, huquqiy va moliyaviy aloqalar rivojlanganiga guvoh bo‘ldik»(SH.Mirziyoyev). “Ammo, agar ushbu islohotlarning foydalari allaqachon sezilarli bo‘lgan bo‘lsa (2019 yilda o‘sish 5,6 foizni tashkil etgan bo‘lsa), O‘zbekiston korrupsiyaga qarshi kurashda va qisqargan norasmiy iqtisodiyotda qanday muammolar borligini biladi. Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi tuzildi, uning faoliyati korrupsiyaga qarshi qonunchilikni oldini olish, joriy etish, shaffoflikni oshirish va protseduralarni soddalashtirishga qaratilgan. Bundan tashqari, 2020 yil iyul oyida yangi o‘z-o‘zini ish bilan ta’minlaydigan ishchi maqomining joriy qilinishi e’lon qilinmagan ishlarga qarshi kurashda muhim qadam bo‘ldi. Ushbu maqom bilan ishchilar daromad solig‘ini to‘lamaydi, faqat ularning ish haqini hisoblashda hisobga olinadigan ijtimoiy soliqni to‘laydi. Ushbu yangi maqom yuz minglab odamlarning ishini qonuniylashtirdi, moslashuvchan ish joylarini yaratishga yordam berdi». 5 Pandemiya 2020 yilda o‘sishni deyarli to‘xtatsada, bu o‘zgarish yevropalik investorlarni, ayniqsa fransuz investorlarini jalb qilishda davom etmoqdaligini alohida qayd etgan: «Nihoyat, O‘zbekiston muhim tabiiy va material resurslarga ega bo‘linganda millatning iqtisodiy rivojini uning inson kapitali rivojlanishidan ajratib bo‘lmasligini yoddan chiqarmaydi. Ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimini tubdan o‘zgartirish bo‘yicha muhim ishlar boshlanganining sababi shudir. Mamlakat, shuningdek, odamlarga, uning mentaliteti va qobiliyatlariga hurmat bilan munosabatda bo‘lish, ularning faol ishtirok etishini talab qilishini anglagan holda, bu elementsiz hech qanday islohot muvaffaqiyatli bo‘lmasligini anglaydi. Pandemiya 2020 yilda o‘sishni deyarli to‘xtatsada, bu o‘zgarish yevropalik investorlarni, ayniqsa fransuz investorlarini jalb qilishda davom etmoqda. 2017 yilda iqtisodiyot sohasida zamon talablariga javob beradigan, yangicha ma’no- mazmundagi va samarali islohotlarni amalga oshirish yo‘lida birinchi qadamlar qo‘yildi. . Iqtisodiyotimizni mutlaqo yangi asosda tashkil etish va yanada erkinlashtirish, uning huquqiy asoslarini takomillashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish bo‘yicha qator qonunlar, farmon va qarorlar, puxta o‘ylangan dasturlar qabul qilindi va ular izchil amalga oshirilmoqda. .Mamlakatimizda qisqa muddatda 161 ta yirik sanoat obyekti ishga tushirildi. Bu biz uchun kelgusi yilda qo‘shimcha 1,5 trillion so‘mlik mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Masalan, Toshkent issiqlik elektr stansiyasida bug‘-gaz qurilmasi barpo etildi. Bu esa qo‘shimcha ravishda 2,5 milliard kilovatt elektr energiyasi ishlab chiqarish imkonini beradi. Shuningdek, Navoiy issiqlik elektr stansiyasida ikkinchi bug‘-gaz qurilmasi, Qizilqum bag‘ridagi Avminzo-Amantoy oltin konlari negizida gidrometallurgiya zavodi qurish bo‘yicha ishlar davom etmoqda. Hozirgi vaqtda Olmaliq kon-metallurgiya kombinati tomonidan “Yoshlik – 1”, “Yoshlik – 2” konlarini o‘zlashtirishga kirishildi. Sardoba, Markaziy Farg‘ona va To‘palang suv omborlarini qurish bo‘yicha ishlar jadal olib borilmoqda. Bu yirik inshootlar ham, hech shubhasiz, mamlakatimiz iqtisodiy hayotida muhim voqea 6 bo‘ladi. Farg‘ona – Marg‘ilon yo‘nalishidagi temir yo‘l tarmog‘i ayni paytda elektrlashtirilmoqda. Yana bir yirik obyekt – Qandim gazni qayta ishlash kompleksi ishga tushirilishi hisobidan 2018 yilda qo‘shimcha ravishda 4 milliard 100 million kub metr tabiiy gazni qayta ishlash, 67 ming tonnadan ziyod kondensat, 106 ming tonnadan ortiq oltingugurt ishlab chiqarish imkoni yaratiladi. O‘zbekiston iqtisodiyotining lokomotivlaridan biri bo‘lgan Muborak gazni qayta ishlash zavodida kelgusi yili qo‘shimcha ravishda 6 milliard kub metr tabiiy gazni oltingugurtdan tozalaydigan bloklar to‘liq faoliyat boshlaydi. Shular qatorida “O‘zagrotex-sanoatxolding” aksiyadorlik jamiyatida yangi yilda 5 mingdan ko‘proq zamonaviy traktorlar, mingdan ziyod paxta terish mashinasi va 2 mingdan ortiq pritseplar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi. Bunday misollarni yana uzoq davom ettirish mumkin. Eng muhimi, mamlakatimiz iqtisodiy siyosatida noreal raqamlar ortidan quvish, amalga oshmaydigan xomxayollarni haqiqat sifatida taqdim etishdek noma’qul ish uslubi tanqidiy qayta ko‘rib chiqildi. Amaliy natijadorlik, inson manfaati va yana bir bor inson manfaati islohotlarning bosh maqsadi etib belgilandi. Ayni shu asosda amalga oshirilgan chora-tadbirlar natijasida 2017 yilda barqaror iqtisodiy o‘sish sur’atlari 5,5 foizni tashkil etdi, eksport hajmi qariyb 15 foizga ko‘paydi. Tashqi savdo aylanmasining ijobiy saldosi 854 million dollarga yetdi. Milliy valyutani erkin konvertatsiya qilishga kirishildi. Yuridik va jismoniy shaxslar xorijiy valyutani tijorat banklaridan cheklovsiz sotib olish va erkin sotish imkoniga ega bo‘ldi. Chet el valyutasining oldi-sotdi operatsiyalari hajmi liberalizatsiya davriga nisbatan 1,5 barobar oshib, o‘rtacha 1,3 milliard dollarni tashkil etdi. Shu bilan birga, davlatimizning oltin-valyuta zaxiralari yil davomida 1,1 milliard dollarga ko‘paydi. Joriy yilda mamlakatimizda 12 ta erkin iqtisodiy va 45 ta sanoat zonasi faoliyati yo‘lga qo‘yildi va bu tashkiliy choralar hududlarni jadal rivojlantirish imkonini bermoqda. Yaqin vaqt ichida yana 50 ta yangi sanoat zonasini tashkil etish 7 bo‘yicha amaliy ishlar olib borilmoqda. Yil davomida biz uchun g‘oyat muhim bo‘lgan yangi ish o‘rinlarini tashkil etish masalasi doimiy e’tiborimiz markazida bo‘ldi. 2017 yilda yangi sanoat korxonalarini qurish, xizmat ko‘rsatish obyektlarini ishga tushirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish hisobidan 336 mingdan ziyod yangi ish o‘rinlari tashkil etildi. O‘z-o‘zidan ayonki, biz aholi bandligini ta’minlashni o‘z oldimizga ustuvor vazifa qilib qo‘ygan ekanmiz, bu masalaga nafaqat son, balki sifat jihatidan ham alohida ahamiyat berishimiz zarur. O‘zbekistonda olib borilayotgan davlat siyosatining g‘oyat muhim yo‘nalishi bo‘lgan ijtimoiy sohani isloh qilish bo‘yicha qabul qilingan dasturlar ijrosi ham bosqichma-bosqich ta’minlanmoqda. Ma’lumki, aholimizni, ayniqsa, budjet sohasi xodimlarini, kam ta’minlangan oilalarni uy-joy muammosi ko‘pdan buyon qiynab kelardi. Bu og‘ir ijtimoiy muammoga biz deyarli e’tibor bermay kelganimiz ham bor gap. Xalqimizning talab va istaklarini inobatga olib, biz joriy yilda imtiyozli ipoteka kreditlari asosida arzon uy-joylar qurish loyihasini amalga oshirishga kirishdik. Shahar va qishloqlarimizda jami 3,5 million kvadrat metrdan ziyod namunaviy uylar va ko‘p qavatli uy-joylar barpo etildi. Bu raqamni avvalgi yillarga taqqoslaydigan bo‘lsak, 2007 yilga nisbatan 20 barobar, namunaviy uy-joylar qurish dasturi boshlangan 2010 yilga nisbatan 3,5 barobar, 2014 yilga nisbatan esa 2 barobar ko‘p uy-joy qurilganini ko‘ramiz. Shuni alohida ta’kidlash o‘rinliki, biz keyingi 25 yil davomida birinchi marta aholi uchun arzon, barcha qulayliklarga ega bo‘lgan ko‘pqavatli uy-joylar qurishni boshladik. 2017 yilning o‘zida 800 ming kvadrat metrdan ziyod ana shunday uy- joylar qurib foydalanishga topshirildi. Birgina Toshkent shahrining o‘zida joriy yilda 420 ming kvadrat metr ko‘pqavatli uy-joy fondi foydalanishga topshirildi. Bu o‘tgan yilga nisbatan qariyb 3 barobar ko‘pdir. Odamlarimizning hayotiy ehtiyoj va manfaatlarini ta’minlashda bu muhim masalaning naqadar o‘tkir va dolzarb muammo bo‘lib turganini hisobga olib, bu 8 ishlarning hajmini oshirgan holda, biz yangi yilda ham albatta davom ettiramiz. Chunki, xalqimiz ertaga emas, uzoq kelajakda emas, aynan bugun o‘z hayotida ijobiy o‘zgarishlarni ko‘rishni istaydi. Bizning mehnatkash, oqko‘ngil, bag‘rikeng xalqimiz bunga to‘la haqlidir. Orolbo‘yida ekologik vaziyatni yaxshilash yuzasidan aniq choralar ko‘rildi. Moliya vazirligi huzurida Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish jamg‘armasi tuzildi va unga 200 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ yo‘naltirildi. Ana shu mablag‘lar hisobidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyati aholisining suv ta’minoti, turmush sharoiti yaxshilanmoqda. Shu bilan birga, mazkur hududlarda 3 ming kilometrdan ortiq ichki yo‘llar kapital ta’mirlandi va rekonstruksiya qilindi.