KURS ISHI
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
MAVZU: YAPON TILIDA YOZMA NUTQDA QO‘LLANILADIGAN KIRISH
SO‘ZLAR
Bajardi:
Ilmiy rahbar:
1
ANNOTATSIYA
Mazkur kurs ishida yapon tilida yozma nutqda qo’llaniladigan kirish so’zlarni
oʻrganish va ularning oʻrni va undan keng foydalanish to’g’risida fikr yuritiladi. Yapon
tillarining o’ziga hos tabiatidan va urf-odatlaridan kelib chiqqan holda ularning o’ziga
xos xususiyatlari asosida yapon tilida so’z turkumlarini o’qitishning asosiy metod va
uslublari, ayni vaqtda O’zbekiston sharoitida yapon tilini o’qitishga qaratilgan e’tibor,
yapon tiliga bo’lgan davr talablari haqida foydali ma’lumotlar keltirilgan. Yaponning
zamonaviy shaharlari boshqa davlatlarning zamonaviy shaharlariga nisbatan ko'p
bo'lsa ko'pki, lekin kam emasdir. Bu shaharlar nafaqat ko'rinishi balki rivojlanishi
jihatidan ham boshqa shaharlardan ustunlik taraflariga ega va hamisha dunyo
e'tiboridadir.
2
MUNDARIJA
KIRISH ......................................................................................................................... 4
I BOB. Yapon tilida yozma nutqda qo’llaniladigan kirish so’zlar
1.1. Yapon tilida qo’llaniladigan kirish so’zlar ............................................................. 6
1.2. O'zingizni Yapon tilida qanday tanishtirishda kerak bo’ladigan kirish so’zlar ..... 9
II BOB. Yapon tilida yozma nutqda qo’llaniladigan so’zlar
2.1. Yozma nutqda qo’llaniladigan so’zlar….. . .. ...................................................... 14
2.2. Yapon tilidagi eng muhim kirish so’zlar ro’yhati ................................................ 19
XULOSA .................................................................................................................... 25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ............................................. 26
3
KIRISH
Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev yoshlarni tarbiyalash va oliy ma`lumotli bo`lishi
to`g`risida bir qancha qaror farmonlar qabul qilgan. Mamlakatimizda kadrlar
tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish doirasida yapon tillarga o’qitishning
kompleks tizimi, ya’ni uyg’un kamol topgan, o’qimishli, zamonaviy fikrlovchi yosh
avlodni
shakllantirishga,
respublikaning
jahon
hamjamiyatiga
yanada
integratsiyalashuviga yo’naltirilgan tizim yaratildi.1 O’zbekistonda ta'lim mazmunini
modernizatsiya qilish hozirgi bosqich jamiyat taraqqiyoti yapon tillarini o‘qitishni
tashkil etishdagi innovatsion jarayonlar bilan ham bog‘liq. Zamonaviy maktabni
rivojlantirishning ustuvor yo'nalishi ta'limning insonparvarlik yo'nalishi bo'lib, unda
etakchi o'rinni egallaydi. Shuni eslatib o’tish kerakki, til o’rganish hozirgi umummiliy
tushunchalardan biriga aylanmoqda, yapon tili esa yangi o’rganilayotgan qirralari
to’liq ochilmagan tildir. “Gohida bir tilda so’zlashayotgan insonlar ham bir-birini
tushuna olmaydi, bunga sabab ularning madaniyatlari turlichaligidadir,” – deb aytgan
Sherba. Bu ikki madaniyat namoyondalari suhbat qurganda madaniyatlarning
to’qnashuvi ro’y beradi deganidir. Bu suhbatdoshlarning salomlashishlaridanoq
boshlanadi. Til o’rganish jarayonida esa, madaniyatlar to’qnashuvi katta muammo
sifatida ko’tariladi. Bunga sabab til egasining “o’zimniki” va “begonaniki” degan
diskriminatsiya xosil bo’lishida. Til o’rganish jarayonida biz lingvomadaniyat,
realiyalar, leksikalarning ekvivalentsizlik holatlarini yaponlab o’ta olmas ekanmiz,
tilning bu jihatlarini ham chuqurroq o’rganishga majbur bo’lamiz. Bugungi kunda
davlat rahbarimiz biz yoshlarni zamonaviy ta’lim olishimiz, XXI asr talablariga
to’laqonli javob beradigan kadrlarni yetishtirib chiqarish uchun barcha shart-
sharoitlarni yaratib bermoqda.
1 Sh.Mirziyoyev Erkin va faravon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda quramiz. - T.: “Ma’naviyat”, 2008, -
137 b.
4
Mavzuning dolzarbligi. Hozirgi kunda chet tili o`rganish davr talabidir. Unga
qiziqishi bor bo`lgan insonlarga chet tili o`rganishda kerak bo`ladigan asosiy yozma
nutqda qo’llaniladigan kirish so’zlarni, ularni qo’llash haqida so’z yuritamiz.
Mavzuning o’rganilganlik darajasi. Yapon tilidagi kirish so’zlar serqirra hodisa
hisoblanadi. Bu masala xususida yapon va jahon tilshunoslari ko’plab izlanishlar olib
borishgan. Mashhur yaponshunoslar so’z turkumining turli xil jihatlarini o’rganib
chiqishgan.
Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi Yapon tilini o`rganishda yapon
tilida yozma nutqda qo’llaniladigan kirish so’zlarni bilish.
Ishning maqsad va vazifalari. Ishning maqsadi yapon tilidagi kirish so’zlarni yapon
tiliga qiziquvchilar va talaba, yoshlar uchun qay tartibda oson va qulay tarzda o’rgatish
haqidagi metodlarni tadqiq etish.
Kurs ishining predmeti. Ushbu kurs ishining predmeti sifatida yapon tili darsliklari
metodik qo’llanmalar kiradi.
Kurs ishining o’rganish obyekti. Ushbu kurs ishida yapon tilida so’zlashish va
nutqning ahamiyatiga alohida e’tibor qaratilinadi. O’rganilish obyekti sifatida kirish
so’zlarni me’yorlari va nutqiy qoidalarni kiritamiz.
Kurs ishining tarkibiy tuzulishi. Kurs ishi ikki bob, kirish, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
5
I BOB. Yapon tilida yozma nutqda qo’llaniladigan kirish so’zlar
1.1. Yapon tilida qo’llaniladigan kirish so’zlar
Yozma Yapon tilida o'zini tanishtirish yoki boshqalar bilan salomlashishning bir
necha umumiy usullari mavjud. Ba'zi umumiy iboralarga quyidagilar kiradi:
1. (Konnichiva) - bu ingliz tilida "salom" yoki "xayrli kun" ga o'xshash ko'p holatlarda
ishlatilishi mumkin bo'lgan standart tabrik.
2. (Hajimemashit) - bu birinchi marta o'zini tanishtirishning yanada rasmiy usuli. Bu
ingliz tilida "siz bilan uchrashish yoqimli" deyishga o'xshaydi.
3. (Otsukaresama desu) - bu ish sharoitida ishlatiladigan umumiy tabrik, ya'ni " siz
mehnatingizdan charchagan bo'lishingiz kerak."
4. (Yoroshiku onegaishimasu) - bu ko'p qirrali ibora bo'lib, u turli vaziyatlarda,
masalan, kimdir bilan birinchi marta uchrashganda yoki yangi loyihaning boshida
ishlatilishi mumkin. Uni "iltimos, menga mehribon bo'ling "yoki" men siz bilan
ishlashni orziqib kutaman."
5. (Goaisatsu moushiagemasu) - bu o'zini tanishtirish yoki nutq yoki taqdimot boshida
ishlatiladigan rasmiy ibora. Uni " salomlashishimga ruxsat bering.". 2O’z taassurotlari
haqida hikoya qilar ekan, olti yoshli bola ravon monologik nutq shaklidan foydalanishi
lozim.
Ayting: "Hajimemashit."Bu "siz bilan uchrashish yoqimli" yoki "do'stlikni boshlaylik"
ga o'xshash narsaga tarjima qilinadi."Uni talaffuz qiling (Ha-u "Hajimemashit" ni
almashtirish odatda o'zingizni Yapon tilida tanishtirish uchun birinchi qadamdir.
"Hajimemashit" - bu "hajimeru" ning konjugatsiyasi, bu "boshlash" ma'nosini
anglatuvchi kirish so'zdir.
2 F.R.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi rusiyzabon bolalarni o'zbekcha so'zlashishga o'rgatish. T.,
“O'qituvchi” 1993, 39-b
6
Salomingizni vaqtga qarab tanlang. Bu qabul qilinadi, kamroq tarqalgan bo'lsa-da,, A
"Hajimemashite uchun bu salom o'rniga."Yapon tilida salom aytishning uchta asosiy
usuli bor: ohayou, konnichiva va konbanva. Ingliz tilida so'zlashuvchilar "xayrli tong",
"xayrli kun" va "xayrli oqshom" deganlaridek, yaponlar kunning har bir vaqtini
farqlash uchun turli xil tabriklardan foydalanadilar.
"Ohayou "(xuddi" Ogayo "kabi talaffuz qilinadi)" xayrli tong " degan ma'noni
anglatadi va tushdan oldin juda ko'p ishlatiladi. Buni yanada muloyim qilish uchun
"ohayou gozaimasu" (go-zah-ee-MAHS) deb ayting.
"Konnichiva "(KO-nee-chee-vah)" xayrli kun " degan ma'noni anglatadi va shuningdek
standart salom. Bu peshin va taxminan o'rtasida foydalanish mumkin 5 PM. "Konbanva
"(kon-BAHN-vah)" xayrli oqshom " degan ma'noni anglatadi va soat 5 dan yarim
tungacha ishlatiladi. Agar siz narsalarni aralashtirmoqchi bo'lsangiz, Yaponcha
"salomlar" ekvivalentini aytishingiz mumkin, bu aisatsu (She-sachet-so).
O'zingizni tanishtiring. O'zingizni yapon tilida tanishtirishning eng keng tarqalgan va
sodda usuli bu "Vatashi no namae va ___ desu."(vah-TAH-shee hech nah-MAH-a vah
___ dess). Bu "mening ismim ___."Agar siz to'liq ismingizdan foydalansangiz, avval
familiyangizni ayting. Masalan:" Vatashi no namae va Miyazaki Hayao desu",
"mening ismim Hayao Miyazaki" degan ma'noni anglatadi." Shuni yodda tutingki,
Yapon xalqi suhbatda "vatashi" dan kam foydalanadi. O'zingizni tanishtirayotganda,
agar siz mahalliy odam kabi ovoz berishga harakat qilsangiz, "vatashi va" ni tashlab
qo'yishingiz mumkin. "Anata", ya'ni" siz " degan ma'noni anglatadi. Shunday qilib, siz
kimgadir ismingiz Jo ekanligini aytish uchun "Jo desu" deb ayta olasiz.
Dastlabki kirishni tugatish uchun "Yoroshiku onegaishimasu" deb ayting. Uni talaffuz
qiling (sizning-OH-u-koo oh-nay-yigit-ee-shee-massa). Bu taxminan " iltimos, menga
yaxshi munosabatda bo'ling."Ingliz tilida bunday so'zlarni aytish odatiy hol bo'lmasligi
mumkin, ammo o'zingizni yapon tilida so'zlashuvchilar bilan tanishtirishda eslash juda
muhim ibora. Bu, odatda, yaponlar o'zlarini tanishtirganda ishlatadigan oxirgi
ibora.Tasodifiy shakl uchun siz shunchaki " Yoroshiku."Ammo deyarli barcha
holatlarda siz rasmiyroq, muloyimroq shaklda xato qilishingiz kerak.
7
Agar siz o'zingizni xuddi shunday ijtimoiy mavqega ega bo'lgan yosh odam bilan
tasodifan tanishtirsangiz, deyarli barcha qo'shimcha so'zlarni qoldirishingiz mumkin.
Shunchaki ayting: "Jo desu. Yoroshiku, men Jo emasman "degani uchun". Siz bilan
uchrashish yoqimli."
Dastlabki kirishni tugatish uchun "Yoroshiku onegaishimasu" deb ayting. Uni talaffuz
qiling (sizning-OH-u-koo oh-nay-yigit-ee-shee-massa). Bu taxminan " iltimos, menga
yaxshi munosabatda bo'ling."Ingliz tilida bunday so'zlarni aytish odatiy hol bo'lmasligi
mumkin, ammo o'zingizni yapon tilida so'zlashuvchilar bilan tanishtirishda eslash juda
muhim ibora. Bu, odatda, yaponlar o'zlarini tanishtirganda ishlatadigan oxirgi ibora.
Tasodifiy shakl uchun siz shunchaki " Yoroshiku."Ammo deyarli barcha holatlarda siz
rasmiyroq, muloyimroq shaklda xato qilishingiz kerak.
Agar siz o'zingizni xuddi shunday ijtimoiy mavqega ega bo'lgan yosh odam bilan
tasodifan tanishtirsangiz, deyarli barcha qo'shimcha so'zlarni qoldirishingiz mumkin.
Shunchaki ayting: "Jo desu. Yoroshiku, men Jo emasman "degani uchun". Siz bilan
uchrashish yoqimli." O'zingiz haqingizda ko'proq tushuntiring. Yosh, millat yoki kasb
kabi boshqa fazilatlarni baham ko'rish uchun "Vatashi va ___ desu" shaklidan
foydalanishingiz mumkin. ""Vatashi va Amerikajin desu, "(vah-TAH-shee vah
Amerika h-shin kiyim) men Amerika emasman " degan ma'noni anglatadi."""Vatashi
va juugo sai desu," (vah-TAH-shee vah juugo-o'ng kiyim) degan ma'noni anglatadi "
men o'n besh yoshdaman." Muloyim muzqaymoq bilan boshlang. Yaponcha
ekvivalenti " qandaysiz? Ogenki desu ka "emasmi"?"(oh-GEN-kee desi kah). Biroq,
bu insonning sog'lig'i bo'yicha haqiqiy so'rov. Agar siz javob berishdan qochishni
xohlasangiz, "Otenki va II desu ne?"(oh-TN-kee vah EE des neh), bu " ob-havo yaxshi,
shunday emasmi?
Javob. Agar siz "Ogenki desu ka" desangiz, ularning javobiga javob berishga tayyor
bo'ling. Siz bu savolni berganingizda, odam, ehtimol, "Genki desu" (GAN-kee desi)
yoki "Maa maa desu" (MAH-MAH dess) javob beradi. Birinchisi "men yaxshiman",
ikkinchisi "men shundayman" degan ma'noni anglatadi."Qanday bo'lmasin: keyin ular
sizdan" Anata va?"(ah-NAH-tah vah), bu "va siz?"Ular bu deganda, siz javob mumkin"
Genki desu, arigatou, "(GEN-kee desi, ah-ree-GAH-to), degan ma'noni anglatadi " men
8
yaxshiman, rahmat." Siz "arigatou" ni "okagesama de" (oh-qah-geh-sah-mah deh)
bilan almashtirishingiz mumkin, bu asosan bir xil narsani anglatadi.
Qanday qilib kechirim so'rashni biling. Agar siz nima deyishni bilmasangiz (yoki odam
nima deganini bilmasangiz) kechirim so'rashdan va shunday deyishdan qo'rqmang.
Agar kerak bo'lsa, buni ingliz tilida qilishingiz va uzr so'ragan tana tilidan
foydalanishingiz mumkin, ammo yapon tilida uzr aytishni o'rganish zarar qilmaydi.
Agar kerak bo'lsa,"gomen nasai "deb ayting(goh-mehn nah-sah-ee), bu "kechirasiz"
degan ma'noni anglatadi."
"Iimasuga Vatashi va (sizning ismingiz) "deb ham ayta olamanmi?
Mumkin, lekin moushimasu uchun "deb" iimasu uchun "yanada muloyim versiyasi
bor."Men buning o'rniga foydalanardim.
1.2. O'zingizni Yapon tilida qanday tanishtirishda kerak bo’ladigan kirish
so’zlar
Agar siz Yapon bilan birinchi marta uchrashayotgan bo'lsangiz, o'zingizni Yapon
tilida qanday tanishtirishni bilish sizga yaxshi taassurot qoldirishga yordam beradi. Bu,
shuningdek, Yaponiyada ish yoki maktabdagi birinchi kuningizda xo'jayiningiz,
hamkasblaringiz, o'qituvchilaringiz yoki sinfdoshlaringizni hayratda qoldirishning bir
usuli. Yaponiyaliklar odatda salomlashish va inglizcha savolga o'xshash savol bilan
tanishishni boshlaydilar: "qandaysiz."O'zingizni Yapon tilida tanishtirganda, avval
buni qilishingiz mumkin. Bu yumush so'ng, agar ismingizni aytish mumkin, qaerda
yashash va keyin o'zingiz haqida baham istagan boshqa ma'lumotlar tomonidan ta'qib,
agar talaba bo'lsangiz, bunday maktab sifatida, agar ish va qiziqishlari, bo'lsangiz kasb.
O'z-o'zini joriy etish-bu yapon tilida (Jikoshoukai), bu erda (JIKO) o'z-o'zini anglatadi,
o'z-o'zidan, o'z-o'zini tanitadi. Yaponlarga aisatsu yoki salomlashish muhimligi
o'rgatiladi childhood.Bu sizning kirish so'zingizni to'g'ri va to'g'ri salomlashish bilan
boshlashingiz juda muhimdir. Salomingizni oddiy kamon bilan qilishni unutmang.
Ta'zim Yapon madaniyatida hurmat va xushmuomalalik belgisidir.
9
Yapon tilida "xayrli tong" deyishning ikki yo'li mavjud. Bu kimgadir salomlashishning
rasmiy usuli " xayrli tong.” Ikkinchi yo'llar-bu(ohayou).Biroq, bu ingliz tilida "tong"
ga teng ma'noga ega bo'lgan norasmiy tabrik. Siz buni Yapon do'stlaringiz bilan
salomlashganda ishlatishingiz mumkin. Xayrli kun Yapon tilida
Bir vaqtning o'zida (konnichiva) yapon xalqi tomonidan "xayrli kun" yoki "salom"
deyish uchun ishlatiladigan ibora."Bu rasmiy yoki norasmiy muhitda foydalanish
mumkin. Yapon tilida xayrli kech (Konbanva) Yaponcha ibora bo'lib, "xayrli kech.”
Yapon sizni kutib olish uchun yaxshi boshlash degan ma'noni anglatadi.Bu ibora
(hajimemashit) " qanday qilib qilasiz?”. Odatda bu Yaponiyada o'zini tanishtirganda
aytadigan birinchi ibora. Bu so'zma-so'z "men siz bilan birinchi marta
uchrashyapman."Agar siz kimgadir aytmoqchi bo'lsangiz, xuddi shu Yaponcha iborani
ishlatasiz:" siz bilan uchrashganimdan xursandman.” Siz ham bu iborani aytganda
ta'zim qilishingiz mumkin. Yaponiyaliklar G'arbning qo'l siqish uslubini ham
o'zlashtirdilar, shuning uchun siz o'zingizni tanishtirish uchun bu boshlang'ich iborani
aytganda kamon o'rniga qo'l siqishingiz mumkin. Ismingizni Yapon tilida aytish
Ismingizni Yapon tilida aytishning uchta standart usuli mavjud. Siz joriy vaziyat va
munosabati qarab quyida uch har qanday tanlash mumkin. Esingizda bo'lsin,
Yaponiyada ular o'zlarining ismlarini aytishdan oldin familiyalarini aytadilar.
Yapon tilida "men" O'zingizni tanishtirishning bir usuli-ismingizni aytish. Siz buni
odatda "menman" va ismingiz bilan aytishingiz mumkin. Yapon tilida" menman " bilan
ifodalanadi (vatashi va). Ismingizni aytish uchun (vatashi va) ni ishlatganda, siz odatda
jumlani bilan tugatasiz. Jumla oxirida(desu) xushmuomalalikni anglatadi.Shunday
qilib, siz quyidagi jumla naqshidan foydalanasiz: (Nomi). Ushbu jumla namunasi
sizning ismingizni aytishning standart shakllaridan biridir.
Masalan: わたしは Smit, Yuhanno です yashaydi. Vatashi va Smit, jon desu. Men jon
Smitman. Yapon tilida" mening ismim" Ismingizni aytishning yana bir usuli - "mening
ismim.” Yapon tilida" mening ismim " deb ifoda etilgan (vatashino namae va). Yapon
tilida "ism" degan ma'noni anglatadi. (Vatashino) - bu "mening" ning yaponiyalik
hamkasbi, shuning uchun bu "mening ismim"degan ma'noni anglatadi. Ushbu jumlani
to'ldirish uchun siz quyidagi jumla naqshidan foydalanasiz: (Nomi). Masalan: (Vatashi
10
no namae va). Vatashi no namae va Smit, jon Desu. Mening ismim jon Smit. Yapon
tilida "meni chaqirishadi" Ismingizni yapon tilida aytishning rasmiy usuli " meni
chaqirishdi."Yapon tilida" meni chaqiraman " iborasi-bu (tomou shimasu). Bu ibora
ko'proq rasmiy va o'zini tanishtirishda kamtarlikni ifodalaydi. Odatda u o'zingizni
yuqori martabali/maqomli odam bilan tanishtirayotganda ishlatiladi. Odatda jumla
oxirida (tomou shimasu) joylashtiriladi. Uni ishlatishda siz quyidagi jumla naqshidan
foydalanishingiz kerak: (ism). Masalan: Smit, Yuhanno とも うします yashaydi. Smit,
jon tomou shimasu. Meni jon Smit deb atashadi. Yapon tilida "men" Ismingizni
norasmiy yoki tasodifiy aytganda, siz foydalanishingiz mumkin. Bu shuni anglatadiki,
siz shunchaki ismingizni aytib, qo'shishingiz mumkinkattalash (desu). Ushbu jumla
naqshini Yapon tilida "men" deb tarjima qilish mumkin. Masalan:Yuhanno です
yashaydi. Jon desu. Men jonman. Bu usul ko'pincha o'zingizni do'stingizning do'stlari
kabi bir xil yoshdagi yoki maqomdagi odam bilan tanishtirayotganda yoki norasmiy
vaziyatda yoki uchrashuvda qo'llaniladi.
(Kara kimashita) Siz ekansiz qaerda kimdir jonli qachon ishlatiladi. Ushbu ibora 2
so'zdan iborat bo'lib, ular "dan" ma'nosini anglatadi va "kelish"degan ma'noni anglatadi
va "kelish" degan ma'noni anglatadi. "Men kelgan"degan ma'noni anglatadi. Ushbu
iborani ishlatish uchun siz quyidagi jumla naqshidan foydalanasiz: (mamlakat).
Masalan: Kanada va Kanada . Kanada kara kimashita. Men Kanadadanman. (Kara
kimashita) men kelganimni anglatadi. Ushbu standart usul Yaponiyada o'z-o'zini
tanishtirishda eng ko'p qo'llaniladi. Bu boshqalarga qaerdan ekanligingizni aytishning
oddiy va muloyim usuli hisoblanadi. (Kara mairimashita) Ushbu Yaponcha ibora 2
so'zdan iborat: bir-biriga bog'liq va bir-biriga bog'liq. Yuqorida aytib o'tilganidek,
"dan"degan ma'noni anglatadi. (Mairimashita) - bu lug'at shakli "kelish"degan ma'noni
anglatuvchi (mairimasu) so'zidan olingan. "Kelish"uchun rasmiy so'z. Ushbu iborani
ishlatish
uchun
siz
quyidagi
jumla
naqshidan
foydalanasiz:
(mamlakat).
Masalan:Kanada va Kanada. Kanada kara mairimashita. Men Kanadadanman. (Kara
mairimashita) - " men kelganman "deyishning yanada muloyim usuli. Ushbu usul
ko'pincha yuqori darajadagi/maqomga ega bo'lgan odam bilan tanishishda qo'llaniladi.
11
Bu odamlarga qaysi mamlakat yoki joydan ekanligingizni aytishning yanada muloyim
va kamtarroq usuli. (Kara desu) Agar siz qayerdan ekanligingizni tasodifiy aytmoqchi
bo'lsangiz, shunchaki o'z mamlakatingiz, shahringiz yoki tug'ilgan shahringiz nomini
aytishingiz va o'z mamlakatingizni qo'shishingiz mumkin. (mamlakat, shahar yoki
tug'ilgan shahar nomi). Masalan: Kanada va Kanada. Kanada kara desu. Men
Kanadadanman. (Kara desu) deb norasmiy yo'lidir "men dan emasman". Bu ko'pincha
o'zingizni jamiyatdagi bir xil yoshdagi, maqomdagi yoki martabadagi odam bilan
tanishtirayotganda ishlatiladi. (Sunde imasu) (Sunde imasu) " men yashayman "degan
ma'noni
anglatadi.
Odatda
u o'zingizni kamroq
rasmiy
muhitda/tadbirda
tanishtirayotganda ishlatiladi. Siz ushbu iborani quyidagi tuzilma yordamida
ishlatishingiz mumkin: (shahar yoki tug'ilgan shahar nomi).Masalan: Nyu-Yorkni
tashkil etish. Nyu-York sunde imasu. Men Nyu-Yorkda yashayman. Tokio すんでいま
す Tokio sunde imasu. Men Tokioda yashayman.Ushbu Yaponcha ibora so'zdan kelib
chiqqan. "yashash"degan ma'noni anglatuvchi (sunde iru). (Shusshin desu) So'z
(shusshin) so'zma-so'z "kelib chiqishi" yoki "ona shahri"degan ma'noni anglatadi. Bu
ibora (shusshin desu) "mening tug'ilgan shahrim, tug'ilgan joyim yoki kelib chiqish
joyim"degan ma'noni anglatadi. Bu qaerdan ekanligingizni aytishning yana bir rasmiy
usuli/muloyim usuli. Odatda u o'zingizni kompaniya yoki maktab sharoitida yoshi
kattaroq yoki yuqori darajadagi/maqomga ega bo'lgan odam bilan tanishtirayotganda
ishlatiladi. Buni o'z shahringiz, tug'ilgan joyingiz yoki kelib chiqish joyingiz haqida
aytish uchun ishlatganda, siz quyidagi tuzilmadan foydalanasiz: (joy nomi). Masalan:
Madridning
o'ziga
xos
xususiyatlari.
Madrid
va
shusshin
desu.Mening
mamlakatni/tug'ilgan joyi / kelib chiqishi joyi Madrid emas.
O'zingiz haqingizda ma'lumotni Yapon tilida baham ko'ring
Sizning Yaponiyada bo'lish sababingiz ko'pincha o'z-o'zini tanishtirishda aytiladi. Bu,
shuningdek, o'zingiz haqingizda ozgina ma'lumot berishning bir usuli. Bunday shaxsiy
ma'lumotlarni o'z ichiga olgan holda, o'zingizni tanishtirishni yanada do'stona va
qiziqarli qiladi. Misollar: わたしはりゅうがくせいです。 Vatashi va ryuugakusei desu.
Men xalqaro / xorijiy talabaman. わたしのせんもんわにほんごです。Vatashi hech senmon
12
va Nihongo desu. Mening asosiy Yapon./ Men yapon tilida o'qiyapman. Yuqoridagi
yuqoridagi misollarda, so'zlar "chet ellik talaba" degan ma'noni anglatadi va "senmon"
"asosiy"yoki" Yaponiyada o'qish bo'yicha ixtisoslashuv sohasi " degan ma'noni
anglatadi. Yapon tilidagi boshqa (senmon) yoki ixtisosliklar quyidagilar:Ingliz tili-
ingliz tili Ta'lim-tarbiyaMatematik – matematik Axborot-tibbiyot (igaku) Sizni
tugatish (jikoshoukai | o'z-o'zini joriy etish) Douzo yoroshiku onegaishimasu) Bu ibora
(douzo yoroshiku onegaishimasu) Sizning Yaponcha o'zingizni tanishtirishingizni
rasman tugatadi. Uni "siz bilan uchrashish yoqimli yoki siz bilan uchrashishdan
mamnun" deb tarjima qilish mumkin, ammo uning so'zma-so'z tarjimasi "iltimos,
menga yaxshi bo'ling/iltimos, menga g'amxo'rlik qiling"degan ma'noni anglatadi. Bu
yakunlovchi ibora juda muhim, chunki siz o'zingizni tanishtirgan odamning
qaramog'iga qo'yayotganingizni bildiradi. Yaponlar ko'pincha bu iborani takrorlash
bilan javob berishadi. Shunday qilib, bu ibora yaxshi munosabatlarning boshlanishini
anglatadi. Qo'l silkitish qo'polmi? Biror kishi bilan uchrashganda, qo'l silkitish
yaponlar orasida odatiy yoki g'ayrioddiy. Odatda ular bir-birlari bilan salomlashish
uchun ta'zim qilishadi. Bugungi kunda, ko'proq va ko'proq xorijliklar tashrif yoki
Yaponiyada yashayotgan sifatida, Yaponiya kimnidir salom yo'llarini istisno qilamiz.
Qo'l silkitish maqbul va qo'pol emas, ayniqsa biznesni o'rnatishda.
Eslash kerak bo'lgan narsalar!
O'zingizni tanishtirishni qisqa, ammo juda ma'lumotli tuting. Imo-ishoralaringiz va
ovozingiz ohangi bilan muloyim bo'ling. So'zlarni sekin va aniq ayting. Agar Sizning
Yaponcha talaffuzingiz hali unchalik yaxshi bo'lmasa, boshqalar sizni tushunishi
uchun so'zlarni aniq aytsangiz yaxshi bo'ladi. Agar shubhangiz bo'lsa, har doim yapon
tilidagi uzunroq iboralarni ishlating, jumla yoki iboralar qancha uzun bo'lsa, siz
shunchalik muloyim bo'lasiz.Agar bu ta'zim qilish va qo'l siqish o'rtasida tanlov bo'lsa,
har doim o'zingizni tanishtirayotgan odamdan maslahat oling. Agar ular ta'zim qilsalar,
siz ham o'zingizga ta'zim qilishingiz kerak va agar ular qo'llarini cho'zsalar, qo'l siqish
uchun ishora sifatida qabul qiling. O'zingizni tanishtirishda ishonchli, do'stona va
samimiy bo'ling.
13
II BOB. Yapon tilida yozma nutqda qo’llaniladigan so’zlar
2.1. Yozma nutqda qo’llaniladigan so’zlar
Sizda darhol o'ylab topadigan yaponcha so'zlar bormi? Ba'zi odamlar Sushi yoki
Teriyaki kabi oziq-ovqat bilan bog'liq so'zlarni juda yaponcha, boshqalari esa Vabi-
Sabi yoki Hanami kabi yaponcha madaniyatga oid so'zlarni topishlari mumkin. Ushbu
darsda biz asosiy yapon so'zlari va ulardan foydalanish haqida gapiramiz. Bu so'zlar
sizga yapon tilini tezroq va osonroq tushunishga yordam beradi. Boshlaylik! Asosiy
yaponcha so'zlar - bu siz ko'p suhbatlarda eshitadigan va ishlatadigan so'zlar. Bu erda
siz o'rganishni boshlashingiz mumkin bo'lgan bir nechta asosiy yapon so'zlari.
はい (Hai) — ha
いいえ (Iie) — yo’q
ありがとう (Arigatou) —rahmat.
どういたしまして (Douitashimashite) — xush kelibsiz.
ごめんなさい (Gomen nasai) — meni kechiring.
すみません (Sumimasen) — meni kechirasiz
どうぞ (Douzo) — iltimos davom eting
たすけてください！(Tasukete kudasai!) – yordam bering!
14
Yaponcha oilaviy so'zlar o'z oila a'zolaringiz haqida boshqalarga murojaat qilganda
yoki ular haqida gapirganda foydali so'zlardir. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, siz
boshqa odamlarning oilalari haqida gapirganda ishlatadigan boshqa so'zlar ham bor.
Bu haqda ko'proq ma'lumotni yapon oilasi shartlari haqidagi maqolamizdan bilib
olishingiz mumkin. Oilaviy munosabatlar orasida yapon sharaflari さん (San) va ちゃん
(Chan) ko'pincha almashtiriladi. Bundan tashqari, oilaviy so'zlarning aksariyati odamni
chaqirishning bir nechta usuliga ega. So'zlarni tanlash ma'ruzachining xohishiga va
suhbatdagi vaziyatga bog'liq. Bundan tashqari, norasmiy versiya va rasmiy versiya
o'rtasida aniq farq bor. Misol tariqasida "ota" so'zini olaylik:
おとうさん (Otousan | お父さん)
おやじ (Oyaji | 親父),
とうちゃん (Touchan | 父ちゃん),
ちち (Chichi | 父), and
ぱぱ (Papa | パパ).
Oilangizga murojaat qilish yoki ular haqida gapirish uchun foydalanishingiz mumkin
bo'lgan yaponcha oilaviy so'zlar:
かぞく (Kazoku | 家族) — Oila
いえ (Ie | 家) — uy
りょうしん (Ryoushin | 両親) — ota-ona
おとうさん (Otousan | お父さん) -dada
おかあさん (Okaasan | お母さん) — oyi
15
おじいちゃん (Ojiichan | お祖父ちゃん) — buva
おばあちゃん (Obaachan | お祖母ちゃん) — buvi
おにいちゃん (Oniichan | お兄ちゃん) — katta aka
おねえちゃん (Oneechan | お姉ちゃん) — katta opa
おとうと (Otouto | 弟) — yosh uka
いもうと (Imouto | 妹) — yosh singil
きょうだい (Kyoudai | 兄弟) — aka-uka
しまい (Shimai | 姉妹) — opa
あかちゃん (Akachan | あかちゃん) — chaqoloq
Yaponiyaliklar orasida munosabatlar muhim ahamiyatga ega. Va har qanday
munosabatlarda hurmat juda aniq. Bu ularning bir-biriga nisbatan qo‘llagan so‘zlarida
ham namoyon bo‘ladi. Yaponcha munosabatlar so'zlari odam bilan qanday
munosabatda ekanligingiz haqida gapirganda ishlatilishi mumkin. Quyida siz
boshlagan yapon munosabatlaridagi so'zlar ro'yxati keltirilgan.
ともだち (Tomodachi | 友達) — do’st
しんゆう (Sinyuu | 親友) — yqin do’st
こいびと (Koibito | 恋人) —oshiq
かれし (Kareshi | 彼氏) — o’g’il do’st
かのじょ (Kanojo | 彼女) — qiz do’st
16
ぱーとなー (Paatonaa | パートナー) — hamkor
せんぱい (Senpai | 先輩) — Katta, yuqori sinf o'quvchilari
こうはい (Kouhai | 後輩) — junior
Yapon maktab so'zlari - bu talaba, o'qituvchi yoki ta'lim sohasida ishlaydigan odam
bo'lganingizda tez-tez eshitadigan yoki duch keladigan so'zlar. Agar siz bularning hech
biriga tegishli bo'lmasangiz ham, bu yapon tilini o'rganganingizda o'rganish uchun
foydali so'zlardir. Mana bir nechta foydali yapon maktab so'zlari:
がっこう (Gakkou | 学校) — maktab
べんきょう (Benkyou | 勉強) — o’qish
せんせい (Sensei | 先生) — o’qituvchi’ich maktab
せいと (Seito | 生徒) — talaba
ようちえん (Youchien | 幼稚園) — boshlang
ほいくえん (Hoikuen | 保育園) — bolalar bog’chasi
しょうがっこう (Shougakkou | 小学校) — boshlang’ich matab
ちゅうがっこう (Chuugakkou | 中学校) — kichik o’rta maktab
こうこう (Koukou | 高校) — yuqori maktab
だいがく (Daigaku | 大学) — kolleji
せんもんがっこう (Senmon Gakkou | 専門学校) — Kasb-hunar maktabi, Biznes kolleji
17
しゅくだい (Shukudai | 宿題) — uy vazifasi
しけん (Shiken | 試験) — imtixon
にゅうがく (Nyuugaku | 入学) — maktabga kirish
そつぎょう (Sotsugyou | 卒業) —bitiruv
Chet tili muloqot, bilish, axborot olish va toʼplash vositasi hisoblangan chet tilida
munosabatlar shartlari nutq faoliyati barcha turlarini bilish zarurligini belgilab beradi:
ushbu chet tilida gapirish va nutqni tushunish hamda oʼqish, yozish, nutqiy faoliyat u
yoki bu turini bilish darajasi, bevosita chet tilida muloqot amaliyotida, ixtisosligi
boʼyicha auteptik va yuksak mazmunli adabiyotlarni oʼqishda, kitob, ularga
annotatsiyalar, konferentsiyalar uchun tezislar, amaliy yozmalar koʼrinishida yozma
axborot almashishda namoyon boʼladi. Yapon tili kabi murakkab tilni o`rganish katta
mehnat talab qiladi, shuningdek, katta mashaqqatni bosib o`tishga to`g`ri keladi. Ijod
yoki ish bo’lganda ham avvalo kuchli xohish, gohida asliyat o’rganayotgandan ko’proq
izlanish, mehnat, sabr- toqat talab qiladigan, turli xil materiallar ustida ijod qilishdir.
Mana shuning uchun ham tilni o’rganayotgan odamlardan, avvalambor, sabr kerak
bo’ladi. Bugungi kunga kelib, millatlararo o’zaro aloqa munosabatlarini kuchli
o`rnatish va yanada mustahkamlashga ehtiyoj kuchaygani sari, xorijiy tillarni
o’rganishga ham talab kengayib boraveradi. Hozirgi kunda yapon tilini o‘rgatish keng
yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa-da, uning nazariyasini to‘la o‘zida mujassamlashtirgan o‘quv
qo‘llanmalar o‘zbek tilida yetarli emas. Mazkur kurs ishida yapon tilida yozma nutq
va uni o’qitishda harakatli o’yinlarning ahamiyati yoritib berilar ekan, avvalo yapon
tilining o’ziga hos hususiyatlari haqida tushunchalar berib o’tamiz: Yapon tilidagi
gaplar ot, sifat, fe’l, ravish, bog`lovchi va yuklamadan tashkil topgan. O`zbek tiliga
son yoki olmosh sifatida tarjima qilinadigan so`zlar yapon tilida grammatik jihatdan ot
so`z turkumi tarkibiga kiritiladi. Shu kabi yapon tilidagi grammatik qoidalarni quyida
ko’rishimiz mumkin: Jumladan, yapon tilida kesim har doim gapning oxirida keladi.
Aniqlovchi esa doimo aniqlanuvchi so’z (aniqlanmish)dan avval keladi. Kesim Yapon
