YAPONIYA BANK TIZIMI VA UNING RIVOJLANISH TENDENSIYALARI REJA KIRISH……………………………………………………………………… 1 Yaponiya valyutalari : Pul ishlab chiqarish tarixi………………………… 2 Yaponiya moliyaviy rivojlanishi………………………….………………. 3 Yaponiya bank tizimi……………………….…………………………….. 4 Yaponiya iqtisodiyot kuchlarining xususiyatlari va rivojlanish tendensiyalari……………………………………….………………………... XULOSA……………………………………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………. 1 KIRISH Bugungi kunga kelib, globallashuv va integrasiyalashuv oqibatida jahon iqtisodiyotida rivojlanishning oldin uchramagan yangi omillari va tendensiyalari vujudga kelmoqda. Bir tomondan jadal rivojlanish uchun ilg’or texnologiyalarni yaratish evaziga keng imkoniyatlar yaratilayotgan bo’lsa, ikkinchi tomondan turli sabablar, xususan pandemiya kabi salbiy oqibatlar natijasida ayrim sohalarda pasayish tendensiyalari ham kuzatilmoqda. Buning oqibatida iqtisodiyotga turli yo’nalishlarga ega bo’lgan innovasion yechimlarni amaliyotga joriy qilishni taqozo qilmoqda. Shu tufayli mamlakatimizda ham “Harakatlar strategiyasidan – Taraqqiyot strategiyasi sari” shioriga asoslangan holda “Yangi O’zbekiston strategiyasi” [1] ishlab chiqildi. Bu strategiya mamlakatimizda barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlashga qaratilganligi bilan ahamiyatlidir. Bu borada mamlakatimiz Prezidenti ta’kidlaganidek, “2030 yilga borib o’rtacha yillik iqtisodiy o’sish sur’atlari 6,3-6,5 foiz, kapital qo’yilmalar 8,0-8,5 foiz, eksport 9,0-10,0 foizni tashkil etishiga erishishimiz kerak”. Bunday taraqqiyotga erishishga barcha asoslarimiz bor. Bizda mehnat, tabiiy resurslarimiz yetarli. Faqat ulardan samarali va maqsadga muvofiq ravishda foydalanish lozim bo’ladi[2]. Dunyo taraqqiyotining hozirgi holati taraqqiyotga evalyusion emas, balki revolyusion yondoshishni taqozo qilmoqda. Bu o’z navbatida o’zimizning imkoniyatlarimiz bilan birga bir qancha rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribalaridan ham foydalanishimiz maqsadga muvofiq, deb hismoblaymiz. Chunki bizning qisqa vaqtda erishgan yutuqlarimiz, rivojlangan mamlakatlar bilan bellashishga ojizlik qiladi. Shuning uchun xorijiy tajribalardan foydalanib, rivojlanishni tezlashtirish maqsadga muvofiq. Bunda ilg’or texnologiyalar yordamida raqobatbardoshligini ta’minlab kelayotgan Yaponiya tajribasi biz uchun muhim. Chunki ushbu amlakat bilan bir qancha o’xshashlik jihatlarimiz 2 ham bor. Shu tufayli ushbu mamlakatning tajribalari nimalardan iboratligini tahlil qilib, uning qaysi jihatlaridan o’zimizda foydalanish mumkinligiga ham aniqlik kiritish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz. Ushbu maqsad mazkur maqola mavzusining o’ta dolzarbligidan dalolat beradi. Asosiy qisim. Tadqiqot metadologiyasi. Yapon iqtisodiy taraqqiyotining siri nimada va uning tajribasidan nimalarni olishimiz mumkin? Ma’lumki, ikkinchi jahon urushida Yaponiyada juda katta talofat ko’rgan edi. Urushdan keyin ushbu mamlakatda katta ibratamuz islohotlar amalga oshirildi. Ular tiklanishni qishloq xo’jaligidan boshlashdi. Bunda asosiy e’tibor yer islohotiga qaratildi. Hukumat katta yer egalaridan (pomeshchiklardan) 5,8 mln. gektar yerni sotib olib, mayda dehqonlarga arzonga sotdilar. Yangi yer egalari o’zlari yetishtirgan mahsulotga o’zlari egalik qila boshladilar. Shu yo’l bilan mulkdorlar sinfi shakllandi. Bunday yer islohoti haqiqiy inqilob sifatida baholandi. Shu tariqa mamlakatning qishloq xo’jaligi sohasi jadal rivojlandi. Bunga mos ravishda mamlakatda o’g’it ishlab chiqarish jadallashdi, yerga ishlov berishda texnikaga talab ortdi. Muhimi taraqqiyot uchun nima kerak bo’lsa, o’zlarida ishlab chiqarishni yo’lga qo’yishga harakat qildi. Tashqaridan asosan xom ashyo va materiallarni olib tayyor mahsulotni o’zlari uchun o’zlari chiqarish prinsipida ish tutdi. Imkon qadar har bir sohada faoliyat ko’rsatayotgan tadbirkorlarga to’liq mustaqillik berish bilan birga ularning mas’uliyatini ham oshirdi. Bunda “insonparvarlik asosida mehnat qilish” shiorini joriy qildi. Yuqoridagi tamoyil asosida faoliyat olib boradigan korxonalarda bajariladigan ishlar uchun xodimlarning mas’uliyatni oshirish, mehnatini ijodiy va qiziqarli holatga keltirib, uning mazmunini va samaradorligini oshirishga katta ahamiyat berildi. Butun tashkili-iqtisodiy omillar aynan shunga qaratilgan bo’lib, samarali va ijodiy mehnat munosib taqdirlanadigan bo’ldi. Bu bevosita 3 yaratilgan qo’shilgan qiymat tarkibida ish haqining oshib borganligida o’z ifodasini topgan edi. Jumladan ish haqining qo’shilgan qiymatdagi hissasi 1955 yilda, 33,0 %ni tashkil qilgan bo’lsa, 1970- yillarga kelib 35,0 %dan oshigan edi. Hozirgi kunga kelib, yangidan yaratilgan qo’shilgan qiymatning 40,0 %dan ortiqrog’ini ish haqiga sarflanmoqda. Bu albatta o’z samarasini bermoqda. Shu yo’l bilan mahsulotlarning qo’shilgan qiymatini muntazam ko’paytirish orqali mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishini ta’minlab keldi va bu jarayon davom etmoqda. Yaponiya iqtisodiyotining barqaror rivojlanishida Amerikalik moliyachi D.Dodj tomonidan ishlab chiqilgan “Dodge Line” loyihasi muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu dasturda islohotlarning mohiyati aniq belgilangan bo’lib, bunda inflyasiyani bartaraf etish bilan birga iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishga qaratilgan choralar belgilangan edi. Bu moliyaviy islohot Yaponiya iqtisodiyotining rivojlanishi bilan birga tashqi savdo holatiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Natijada Yaponiyaning pul birligi bo’lgan iyena barqarorlashdi va inflyasiyaning oldi olindi. Yaponiyada uzoq davom etgan moliyaviy inqirozga shu tariqa barham berildi[3]. Mamlakat iqtisodiyotini tiklash va ijtimoiy hayotini o’nglash uchun ham barcha zarur choralar ko’rildi. Yaponiya moddiy-texnika taraqqiyotini ta’minlashga qaratilgan texnologiyalarni yaratishga va bularni yaratadigan salohiyatli avlodni tarbiyalashga qaratilgan choralarni birgalikda qo’shib olib bordi. Natijada mamlakat iqtisodiyotida ilg’or texnologiyalarni joriy qilish oqibatida, odamlar dasgoh (stanok)larni boshqarishdan ozod bo’lib, ishlari axborotlarni boshqarishga o’tdi. Ushbu jarayon o’tgan asrning oxirgi choraklarida amalga oshirilgan bo’lsa, bugungi kunga kelib Yaponiya iqtisodiyotini raqamlashtirishga o’tkazishni boshladi. Bu yaponlar mehnatining xarakterini ham, iqtisodiyotning rivojlanish omillarini ham o’zgartirib yubordi. Mehnat tarkibida jismoniy mehnatning hissasi kamayib, asosan intellektual, 4 fanga asoslangan mehnatning hissasi oshib bordi. Bu o’z navbatida shunga mos kadrlarni tayyorlashni ham taqozo qildi. Shu tariqa Yaponiya barqaror rivojlanish yo’liga tushib oldi. Bunning bir qancha sabablarini keltirish mumkin[4]. Birinchi galda, ish beruvchi tadbirkor bilan uning korxonasida ishlovchi xodim o’rtasida o’ta ishonchli va o’z navbatida katta mas’uliyatni qamrab oladigan shartnoma tuziladigan bo’ldi. Bu shartnoma ish beruvchi bilan xodim o’rtasida yaponlargagina xos bo’lgan hamkorlikni vujudga keltirdi. Bunda ish beruvchi korxona, xodimini to nafaqaga chiqquncha ish bilan ta’minlashi, xodim esa shu yillar mobaynida korxona uchun sidqidildan mehnat qilib, sadoqat bilan xizmat qilish majburiyatini oladigan bo’ldi. Bu holat ish beruvchini ham, xodimning ham bir-biriga sadoqat bilan xizmat qilish ruhiyatini yaratishga asos bo’ldi. Bunda ikki tomonda ham ikkilanish bo’lmaydi. Ikkalasida ham mas’uliyat bilan birga katta ishonch bilan faoliyat ko’rsatishga asos bo’ladigan bo’ldi. Eng muhim omillardan biri bo’lgan tadbirlardan yana e’tiborlisi – yapon xalqi xorijiy mamlakatlarning yutuqlarini o’rganib, o’z hayotiga tatbiq etishga kirishdi. Bir qancha davlatlar bilan do’stona aloqalarni o’rnatib, harbiy xarajatlarni kamaytirish imkoniyatidan ham foydalandi. Bunday tadbirlar kapital mablag’ining juda katta qismini ishlab chiqarish va iqtisodiyotning boshqa sohalariga yo’naltirishga imkon berdi. Yaponiyada ta’limga juda katta ahamiyat berildi. Xususan, boshlang’ich sinflarga toki oltinchi sinfgacha asosan “Axloq tomon yo’l” dasturi ostida dars o’tishar va bunda birinchi sinfdan uchinchi sinfgacha o’quvchilar baholanmas ekan. Chunki o’quvchilar asosiy e’tiborni axloq va kishilar bilan muomala madaniyatini shakllantirishga, jamoada yakdil va hamjihat bo’lishni chuqur o’rgatishga qaratar ekan. Buning natijasida yapon xalqi o’zaro muloqotda hamisha bir-biri bilan past ohangda, turli ta’malarsiz gaplashadigan odatga ega 5 bo’lib shakllangan. Shu tariqa yaponlarning bir necha avlodi kibrdan deyarli xoli holda, hamma insonlar teng huquq va mavqye’ga ega, degan tushuncha singdirilgan holda tarbiyalangan. Shuningdek, tarbiyaga ta’limning ajralmas qismi sifatida katta e’tibor qaratilar ekan. Chunki bolalarni yoshligidan kattalarga va atrofdagilarga nisbatan hurmatga o’rgatish, shu bilan bog’liq tushunchalarni har kunlik mashg’ulotlarga singdirish orqali shaxsiyatni shakllantirishga harakat qilinadi. Bu davlatda bir guruh insonlar “yuqori” va yana bir guruh “past” tabaqa deyiladigan holat, ruhiyat umuman yo’q ekan. Yapon xalqi ham insonni, ham barcha ne’matlarni qadrlashni milliy qadriyat darajasida shakllantirishga erishgan xalq ekan. Shu muvoffaqiyatlar zamirida ham mustahkam intizom shakllanib boradi. Yana bir o’zimizga olishimiz mumkin bo’lgan ibratli jihat, yaponlar ancha boy bo’lishiga qaramasdan ularda xizmatkorlar mehnatidan deyarli foydalamas ekan. Maktablarda ham o’quvchilari ustozlari bilan birga har kuni 25 daqiqa sinfxonalarni tozalash bilan shug’ullanishadi. Shu yo’l bilan bolalarni tozalikning qadriga yetishga, kamtarin bo’lib o’sishlariga asos yaratilgan. Bu esa o’z navbatida, bolalarning biri qandaydir jihatidan ustun, ikkinchisi esa past darajada emas, balki tenglik ruhiyati singdirib borilgan. Uyga qarashga va bolalarni tarbiyalashga bevosita ota-ona mas’ul bo’lib, ular bolalarning ilm olishi va tarbiyasiga qattiq e’tibor qaratadi. 6 1 Yaponiya Valyuralar : Pul ishlab chiqish Tarixi Yaponiya(rasmiy nomi - Nihon koku yoki Nippon koku, yaponcha versiyasi 日 日  , rus tilida fonetik sifatida eshitiladi "Nihon" yoki "Nippon") Sharqiy Osiyodagi orol davlat boʻlib, xuddi shu nomdagi arxipelag orollarida joylashgan. Yaponiyaning mintaqadagi biron bir davlat bilan quruqlik chegaralari yo'q, ammo u shimolda Rossiya bilan La Peruz va Nemuro (Kunashirskiy) bo'g'ozlarida, shuningdek shimoli-g'arbda Koreya bo'g'ozi bilan umumiy dengiz chegaralariga ega. Mamlakat nomi - "Yaponiya" rus tiliga nemis Yaponiyasidan yoki frantsuz yapon tilidan kelgan. O'z navbatida, bu so'z yuqoridagi tillarga to'g'ridan-to'g'ri o'z mamlakatlarini "Nihon" yoki "Quyosh vatani" deb tarjima qilingan "Nippon" deb atagan yaponlardan kelgan. Ushbu tarjima Yaponiyaga dunyoda umume'tirof etilgan yana bir nom - "Quyosh ko'tarilgan mamlakat" ning topshirilishi bo'lib xizmat qildi. Yaponiya hududi Yaponiya arxipelagining orollarini qamrab oladi, ular orasida hududi bo'yicha eng kattalari Xonsyu, Sikoku, Xokkaydo va Kyushu hisoblanadi. Ushbu arxipelag orollari vulqon kelib chiqishi bilan ajralib turadi, shuning uchun ular tog'li relefi bilan ajralib turadi, ular arzimas hududdagi past vodiylar bilan ajralib turadi. Yaponiya orollarini Sharqiy Xitoy dengizining janubi-g'arbiy qismida suvlar, shimolda Yapon dengizi va shimoli- sharqda Oxot dengizi yuvib turadi. Ularning janubiy qirg'oqlari ochiq Tinch okeanining suvlari bilan yuviladi. Yaponiya hududiga, shuningdek, Ryukyu, Tsusima, Sakishima, Izu va boshqa orollarni o'z ichiga olgan bir qancha uzoq orol arxipelaglari kiradi. Yaponiya hududining ajralmas qismi hisoblangan Saxalin 7 orolining janubiy qismi va Kuril orollari hozirda Rossiya tomonidan noqonuniy ravishda bosib olingan va uning tarkibiga kiritilgan. Yaponiyaning maydoni qariyb 378 ming kvadrat kilometrni tashkil etadi. V bu daqiqa Yaponiyada 127 milliondan ortiq kishi yashaydi. Etnik jihatdan Yaponiya asosan yaponiyaliklardir. Etnik ozchiliklarga oz sonli koreyslar, xitoylar va filippinliklar kiradi. Mamlakatdagi davlat tili yapon tilidir. Yaponiya poytaxti hozirda Xonsyu orolining janubi- sharqiy sohilida joylashgan Tokio shahridir. Tokio va uning atrofidagi shaharlarda 13 milliondan ortiq aholi istiqomat qiladi. Poytaxtdan tashqari Yokogama, Xirosima, Nagasaki, Fukuoka, Kioto, Sapporo, Kitakyushu va boshqa shaharlar soni va iqtisodiy ahamiyati jihatidan eng yirik shaharlardir. Ehtimol, Yaponiya hududida birinchi odamlar miloddan avvalgi 40 ming yillikda paleolit davrida paydo bo'lgan. Yamato deb nomlangan birinchi davlat taxminan 250 yilda Yaponiya orollarida paydo bo'lgan. VI asrda Koreya yarim orolidan tarqalgan Yaponiyaga buddizm kirib keldi. 12-13-asrlar davri Yaponiyada mutlaq hokimiyat uchun fuqarolar urushlari bilan belgilandi. Qisqa vaqt ichida urushlar to'xtadi, shuning uchun 1467 yilda ular yangi kuch bilan alangalanib, Qiyinchiliklar davrining boshlanishini belgiladilar. 1543 yilda portugaliyaliklar Yaponiyaga, birozdan keyin esa Yevropa bilan savdo aloqalariga asos solgan gollandlarga kelishdi. 1854 yilda Amerika floti Yaponiyaga etib kelib, o'z-o'zini izolyatsiya qilish siyosatini to'xtatdi, bu mamlakatni texnik modernizatsiya qilishning boshlanishi edi. Xitoy-Yaponiya urushidan keyin (1894-1895) Yaponiya Koreya va Tayvanni o'z nazoratiga oldi. Rossiyaning Uzoq Sharqdagi agressiv siyosati va Xitoydagi ekspansiyasi Yaponiyani rus-yapon urushiga (1904-1905) kirishga majbur qildi. Ushbu urushning janglari Manchuriya va Port Artur qal'asi hududida avj oldi. Janglar paytida Rossiya quruqlikda ham, dengizda ham to'liq mag'lub bo'ldi (Tsusima jangi), Liaodong yarim orolini, Janubiy Saxalinni va deyarli barcha Manchuriyani Yaponiyaga berdi. Birinchi jahon urushi yillarida Yaponiya Antanta mamlakatlari tomonida boʻlib, Germaniyaning Xitoydagi Qingdao portini va Uzoq 8 Sharqdagi Tinch okeanidagi bir qator orollarni egallab oldi. Ikkinchi Jahon urushida Yaponiya shimoliy Xitoyni egallab oldi va SSSRga hujum qilish bilan tahdid qilib, Germaniyaning kuchli ittifoqchisiga aylandi, ammo 1941 yil 7 dekabrda u AQSh va Buyuk Britaniyaga hujum qilib, birinchi janglarda Tinch okeani mintaqasida ularning flotlarini mag'lub etdi. . Harbiy harakatlar shunday rivojlandiki, 1945 yil boshiga kelib Yaponiya sezilarli darajada charchadi va ilgari bosib olingan hududlarning ko'p qismini yo'qotdi. Sovet armiyasining Manchuriya va Shimoliy Xitoyga xoin hujumi, shuningdek, amerikaliklar tomonidan Xirosima va Nagasaki shaharlarini atom bombasi bilan bombalashi Yaponiyani taslim boʻlishga majbur qildi. O'tgan asrning 60-yillarida Yaponiyaning sanoat o'sishi boshlandi, bu esa uni dunyodagi etakchi mamlakatlardan biriga aylantirdi. Yaponiya hozirda iqtisodiy jihatdan yettilikdan biri hisoblanadi rivojlangan mamlakatlar jahon va asosiy iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha yetakchi Hozirgi vaqtda Yaponiyaning pul birligi yapon iyeni(JPY, kod 392). Yaponiya pul birligining nomi Xitoy pul birligi - yuan nomidan kelib chiqqan. O'z navbatida, "yuan" aksariyat xitoy tillaridan tarjimada "yumaloq ob'ekt" yoki "yumaloq tanga" degan ma'noni anglatadi. Bu nom Xitoy Qing sulolasi hukmronligi davrida dumaloq kumush tangalarga berilgan. 19-asrning oʻrtalariga qadar Yaponiyada koʻplab klanlar tomonidan chiqarilgan pul birliklari muomalada boʻlgan. Ular tanga shaklida ham, banknotalar ko'rinishida ham chiqarilgan. Bir vaqtlar, hatto 9 249 ta klan valyutalari bir vaqtning o'zida mamlakatda parallel ravishda muomalada bo'lgan. 1869-yilda iyena muomalaga kiritildi va 1871-yilda avval chiqarilgan barcha klan valyutalari taʼqiqlandi, ular bosqichma-bosqich olib qoʻyilib, yenga almashtirildi. 1879 yilda yen Yaponiyaning suveren valyutasiga aylandi va bu davrga kelib barcha boshqa valyutalarni siqib chiqardi. Bu davrda yen 100 sen va 1000 rindan iborat edi. 1899 yilda yapon iyeni funt sterlingga bog'langan va 1938 yil o'rtalarida bekor qilingan oltin tarkibi bilan ta'minlangan. Amerika qoʻshinlari tomonidan Yaponiyani bosib olish davrida ishgʻol iyenasi muomalaga kiritildi, bundan tashqari, amalda parallel ravishda AQSh dollari ham muomalada boʻldi. Ma'lumki, dunyodagi deyarli ko'p bor valyuta turlari, lekin Yer yuzidagi oliy davlatlar bor. Deyarli har bir millat tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan mamlakat o'zgarishlar bilan birga o'z pul ko'rinishga ega. hech istisno va Yaponiyada davr qilish o'zgarishlar davomida o'rnidan turib Yaponiya valyuta hisoblanadi. Pul tizimi orol davlat Meiji resurslarni turli vakili: o'sha turli qimmatbaho metallar (mis, kumush va oltin) dan qog'oz banknotlar va tangalar edi. Bundan tashqari, teng darajada, va markaziy nazorat belgilar faoliyat va valyuta alohida shohliklar da. Ushbu tizim pul muomalasini murakkab edi va "Zen» deb atalgan. Zamonaviy 10 yapon valyuta Meiji davrida (1869) davomida mamlakatda ba'zi reformative o'zgarishlar keyin keldi. So'ngra, hukumat bir 100 lardagi sen bo'lgan bir o'nlik hisobning bilan valyuta tizimi, qabul qilingan, va oxirgi bir 10 rin bo'linadi mumkin. Bu qabul vaqtida Yaponiya pul birligi bevosita global oltin standarti bog'langan edi e'tiborlidir. Natijada, ularning olish: Birinchi lardagi tangalar (shunday qilib, kvadrat, tasvirlar, to'g'ri burchakli va turli shakllarda mavjud bo'lgan) 24,3 g Bu belgilari oltin va kumush zarb 15 mg teng edi davra edi, va bu avvalgi pul farq belgilar ien (dumaloq) dan deb nomlangan "lardagi". Yaponiya standart valyuta tashkil bilan Jahon iqtisodiyoti ulushini inglizlar o'z valyuta sezilarli qaram ko'ra "sterling blok" qo'shildi. 1933-yilda, Yaponiya oltin standarti tark qilish bor edi, va shundan keyin kurs Yaponiya jami valyuta edi qimmatbaho metall, miqdorini ta'sir qiladi. 20-asrning 40-yillari esa, iqtisodiyotning beqaror davlat va Xitoyda harbiy harakatlar ezgu element mazmunidan kuzida natijasida 2,9 mg, 15 mg o'rnatish. Shu sababli, orol xalqining hukumat AQSh dollari o'tish qaror qildi. 1953-yilda, XVF rasmiy pariteti tasdiqlangan Yaponiya valyuta va oltin 2,5 mg tenglashtirilgan qilindi. Shunday qilib Yaponiya banknot xalqaro hamjamiyat tan olingan. Asta-sekin, mag'lub qilgin ko'tarildi va u bir almashtiriladigan valyuta bo'ldi. Yaponiyada to'lov Zamonaviy vositalari qog'oz pul ot 10 000 va 1, 10 va 50 tanga, shuningdek 100 va 500 qilgin bor. Bunday Rin va Sen kabi kichik oyatlarini, Pre-mavjud, bekor qilindi. o'quvchi (bu qanday ko'rinadi bo'ladi) Yaponiyada valyuta savolga manfaatdor bo'lsa, biz quyidagi ma'lumotlarni taqdim. 100 mag'lub qilgin va 50 bu qadriyatlar orqa tomonida Ni qotishmasidan qilingan 500 tanga, bu mamlakatda odamlar uchun alohida ahamiyatga ega (pavlonya, olcha va xrizantema) bo'lgan gullar ko'rsatilgan. 10 ien va 5 uchun tangalar bronzadan yasalgan qilinadi va ulardan tasvirlar, navbati bilan, guruch buddist ma'badi va qulog'ini bezab. 1 lardagi alyuminiy uchun, old tomoni ko'chatlarini ramzi bilan bezatilgan. Qog'oz Eslatmalar Yaponiyada eng muhim shaxslar portretlari o'z ichiga oladi. Bu qoida tariqasida, deb, adabiyot, ma'rifat va 11 boshqa sohalarda sohasida dunyo bo'ylab shuhrat olgan ishchilar. Misol uchun, 1000 lardagi Natsume Sōseki bir portret bilan bezatilgan. Shuningdek, Eslatib o'tamiz, bank kodi Yaponiyaning tizimining pul birligi nomi deb - JPY. Bugungi kunda valyuta bu turi katta zarar, shuningdek, jahon hamjamiyatida inqirozga vaziyat natijasida kuchli zilzila natijasida jahon iqtisodiyotiga ba'zi ozib. u boshqa valyutalar bilan solishtirganda ancha barqaror mavqega ega Biroq, Yen, birjalar foydalanish davom etmoqda. 12 2 Yaponiya moliyaviy rivojlanishi Ikkinchi jahon urushidan keyin Yaponiya eksport va jamg'armalarni rag'batlantiradigan siyosatni amalga oshirdi. Yirik jamg‘armalar kredit olish imkoniyatini oshirdi, yirik savdo profitsiti esa iyena kursining boshqa valyutalarga nisbatan mustahkamlanishiga olib keldi, bu esa yapon kompaniyalariga texnologiyani import qilish va ishlab chiqarishga arzonroq sarmoya kiritish imkonini berdi, shu bilan ularning raqobatbardoshligini oshirdi va savdo balansidagi profitsitni yanada oshirdi. Ienaning yanada mustahkamlanishi moliyaviy aktivlarni juda foydali qildi [1] . 1980-yillarning ikkinchi yarmida moliyaviy tartibga solish, iqtisodiy istiqbolga oid eyforiya va Yaponiya banki tomonidan monetar yumshatish, katta jamg'armalar bilan birgalikda qimmatli qog'ozlar va ko'chmas mulk bozorlarida agressiv chayqovchilikka olib keldi [1] . Nikkei 225 fond indeksi 1989-yil 29- dekabrda 38 915,87 yopilib, rekord darajaga yetdi. Bundan tashqari, banklar ko'proq xavfli kreditlar berishni boshladilar. Ginza kvartalida ko‘chmas mulk narxlari 1989 yilda eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi, har kvadrat metr uchun 100 million iyen (taxminan 1 million dollar). Boshqa biznes choraklarida narxlar faqat biroz pastroq edi. 2004 yilga kelib, Tokiodagi A toifali tijorat mulki o'zining eng yuqori narxining 1 foizidan kamrog'ini tashkil etdi, turar-joy mulklari narxi 10 martadan ko'proq pasaydi, ammo 2000-yillarning ikkinchi yarmigacha dunyodagi eng yuqori ko'rsatkich bo'lib qoldi. Pufakni o'chirish natijasida yaponlarning boyligi milliardlab dollarga kamaydi. 2007 yilga qadar ko'chmas mulk narxlari ko'tarila boshladi, lekin 2008 yilgi global iqtisodiy inqiroz natijasida yana pasaydi. 13 Yuqori darajadagi investitsiyalar bilan ta'minlangan Yaponiya iqtisodiyoti, ayniqsa, pufakchaning o'sishiga ta'sir qildi. Investitsiyalar mamlakat tashqarisiga yo'naltirila boshlandi, ishlab chiqaruvchilar texnologik ustunliklarini yo'qota boshladilar. Yapon tovarlari xorijda kamroq raqobatbardosh bo'lib qoldi va past iste'mol deflyatsiya spiraliga olib keldi. Yaponiya Markaziy banki foiz stavkalarini deyarli nolga tushirdi. Bu deflyatsiyadan chiqa olmaganidan so'ng, ba'zi iqtisodchilar, xususan, Pol Krugman inflyatsiyani nishonlashni qo'llashni taklif qildilar [2] . Ko'pikni qo'zg'atgan qulay kredit keyingi bir necha yil davomida muammo bo'lib qoldi, 1997 yilda banklar hali ham past qaytarilish ehtimoli bilan kreditlar berishdi. Kredit va investitsiya menejerlari foyda keltirishi mumkin bo'lgan aktivlarni topish uchun kurashdilar. Ba'zan ular hatto raqobatchi banklarning omonatlariga pul qo'yishga murojaat qilishdi va bu ularning rahbarlarining shikoyatlariga sabab bo'ldi. Hukumat muammoli banklar va korxonalarni subsidiyalash, " zombi kompaniyalar " deb atalgan korxonalarni yaratishni boshlaganida, bank tizimidagi vaziyatni tuzatish yanada murakkablashdi. Bu, oxir-oqibat, Yaponiyada pul past stavkalarda qarzga olingan, chet eldagi foydaliroq aktivlarga investitsiya qilinadigan va keyin investorga sezilarli daromad bilan qaytariladigan transport savdosiga olib keldi. Yaponiya tarixidagi pufakning asta-sekin deflyatsiyasidan keyingi davri «потерянное десятилетие» (yaponcha: 失 失 失 失 失 失  усинаварэта дзю:нэн?) deb nomlanadi. . 2009-yil 10-martda Nikkei 225 7054,98 [3] da 27 yillik eng past darajaga yetdi. Xitoyning “ Sinxua ” nashri 2013-yil yanvar oyida Yaponiyaning moliyaviy pufakchasiga ishora qilib, Yaponiyani iqtisodiyoti boshqa mamlakatlarga qaraganda uzoq vaqt harakatlantiruvchi kuchsiz qolgan rivojlangan davlat, shuningdek, dunyodagi eng katta qarz yukiga ega davlatlardan biri deb atadi. va millat qarishining eng yuqori darajalaridan biri" [4]  14 Yaponiyada demografik qarish[tahrir | manbasini tahrirlash] Yaponiya qariyb oʻttiz yil davomida iqtisodiy turgʻunlik va doimiy deflyatsiya holatida boʻldi (qarang Дефляция в Японии[jp] ), Yaponiya iqtisodiyotini bunday holatga olib kelgan muhim omil demografik holatdir. Yaponiya aholisi demografik inqiroz va Yaponiyaning demografik qarishi tufayli kamayib bormoqda. Yaponiya xalqi dunyodagi eng qadimgi va eng tez qarigan xalqlardan biridir. 2021-yil 1-oktabr holatiga ko‘ra , Yaponiya aholisining 29,1 foizi 65 yoshdan oshganlar [5] . Sababi Yaponiyada urushdan keyingi nisbatan qisqa muddatli chaqaloq bumi va qat'iy immigratsiya siyosati bo'lishi mumkin. Tug'ilishdan ko'p o'lim va qat'iy immigratsiya siyosati tufayli aholining qarishi tufayli aholining kamayishi tufayli iste'mol kamaymoqda. Aholining to'plangan bo'sh (iqtisodiyotga investitsiya qilinmagan) pul mablag'lari ko'payadi, lekin deflyatsiya tufayli tovarlar va xizmatlar narxi har yili pasayib boradi, bu esa talabni yanada pasaytiradi va aholi tomonidan tovarlarni sotib olishni kechiktiradi  . 15 3 Yaponiya bank tizimi Yaponiyada birinchi banklarning paydo bo’lashi 17 asrga borib taqaladi. Zamonaviy tipdagi xususiy banklar 1970 yildan keyin paydo bo’lgan. Bunday banklar mamlakat xududida konvertirlanmaydigan banknotalar emissiya qilinishiga olib keldi. Bunday sharoit Yaponiya Markaziy bankning paydo bo’lish zaruriyatini keltirib chiqardi. 1885 yildan boshlab Yaponiya Markaziy banki kumush tangalarni emas, balki almashtiriladigan pullarni chiqarishni boshladi. 1889 yilda qonun kuchga kirdi, unga ko’ra barcha qog’oz pullar kumush bilan qoplangan bo’lishi kerak edi (faqat kichik ochilmagan chegara 70 million iena edi). 1897 yildan boshlab oltin-valyuta tizimiga o’tishga qaror qilindi. Shu bilan birga, banknotlarning chiqarilishi bilan faqat Yaponiya banki shug’ullangan. 1942 dan boshlab yapon iyenasini oltinga almashtirish toʻxtatildi. 1942 yilda qonun paydo bo’ldi, unga ko’ra mamlakat Markaziy banki to’liq hukumat tomonidan nazorat qilindi. 1949 yil – Siyosiy Kengash tuzilgan yil. Ikkinchisining vazifasi davlatning pul-kredit siyosatini shakllantirishdan iborat. 1971 yildan boshlab mamlakat Markaziy banki veksel bozorida operatsiyalarni amalga oshirib, davlat obligatsiyalari bilan operatsiyalarni amalga oshirdi. Qimmatli qog’ozlar bozori bosqichma-bosqich shakllantirilmoqda. 1979 yil – qonunchilikdagi o’zgarishlar va Yaponiya bankiga noma’lum maqom berilishi (ilgari Markaziy bankning amal qilish muddati doimiy ravishda uzaytirilgan. 1998 yil – mamlakat Markaziy bankiga tegishli yangi qonun hujjatlari ishlab chiqildi. Joriy yilning 1 aprelida Yaponiya banki Moliya vazirligidan mustaqil bo‘ldi. Yangi qonunga ko‘ra, mamlakat Markaziy banki yuz million yapon iyenasi miqdoridagi o‘z kapitaliga ega. Shu bilan birga, kapitalning 55 foizi davlat tuzilmalari qo’lida, 45 foizi esa xususiy aksiyadorlar o’rtasida taqsimlanadi. Markaziy bankning barcha aktsiyalari 16 egalari yiliga 4% kafolatlangan foyda olishadi, bu moliyaviy institutning normal rentabelligi bilan 5% ga etadi. Shu bilan birga, xususiy aksiyadorlar bankni boshqarish jarayonida ishtirok etmaydi. Xozirgi kunda davlat Markaziy bank aksiyalarining 55 % ga egalik qiladi. Yaponida Markaziy bank banknotalar emissiyasi bo’yicha monopol xuquqqa ega. Yaponiyada Markaziy bankni siyosiy qo’mita boshqaradi. Siyosiy qo’mita raisi Maqkaziy bankni boshqaruvchisi xisoblanadi. Har qanday bank tizimining mohiyati - kredit muassasalari va milliy banklarning har xil turdagi bir to'plam. Har bir mamlakat o'ziga xos xususiyatlarga ega, lekin ko'p davlatlar bank tizimlarini barpo umumiy belgilarga ega. Shunday qilib, Germaniya, Yaponiya va Amerika Qo'shma Shtatlarida bank tizimi, odatda o'zaro turli hisoblanadi. Ularning har biri o'z xususiyatiga ega.Yaponiya bank tizimi, AQSh va Yevropa bilan solishtirganda, uning yoshlar, qaramay, rivojlanish nisbatan yuqori darajada bilan xarakterlanadi. Banklar, barcha moliya-sanoat guruhlari bilan eksensel tuzilishi rolini beriladi, qo'shimcha ravishda, ular ham ba'zi kompaniyalar birlashtiradi. bank sektorini tartibga solish va nazorat qilish davlat roli juda kuchli zamonaviy, deb atash mumkin Yaponiya bank tizimi, jahon urushidan keyin paydo bo'ldi. Bu Amerika modeli ustida qurilgan, deb eslash muhim ahamiyatga ega. Yaponiyada, xavfsiz dunyoning yetakchi banklari bilan bog'liq bo'lishi mumkin banklar mavjud. Kuchli moliyaviy-sanoat guruhlari, Yaponiya banklari bo'lgan rahbarlari katta oshirish moliyaviy investitsiyalarni Osiyodagi G'arbiy Evropa, Avstraliya, Amerika Qo'shma Shtatlari mamlakat bozor iqtisodiyotiga bank tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. Bu ikki dona tomonidan taqdim etiladi. birinchi - siyosiy kengash o'z ichiga oladi Markaziy banki, auditor 3 ijrochi va 8 maslahatchilari va 3 Ijroiya direktorlari. Ikkinchi bog'laning - tijorat banklari, yodda mintaqaviy banklar, shahar banklar, ishonch banklar, xorijiy banklar va banklar yangi turlarini filiallari bor. Markaziy bank, shuningdek, uning holati va vazifalari sifatida erta 1942 qonun bilan belgilangan qilingan, Yaponiya 17 banki deb ataladi. Ushbu qonun keyinchalik oxirgi ikki marta modernizatsiya - 1998 yilda. aksiyadorlik kompaniyasi - Yaponiya banki maqomi to'g'risida. U vazifalarning bir qator bor. Birinchi - pul masalasi. Markaziy bank pul masalasida cheklanmagan monopol bor. Moliya hukumati vazirligi roziligi bilan masalani qo'yadi. Avvalroq, u zaxiralarini saqlab qolish uchun banklar majbur. Lekin yangi qonun, Markaziy banki Narx barqarorlikni saqlab Yaponiya iqtisodiyotning muvozanatli rivojlanishini rag'batlantirish imkonini beradi zaxiralari shakllanishi, bunday talablarni ilgari surdi yo'q. Ikkinchi vazifasi - pul-kredit siyosatini amalga oshirish. Har olti oy, bank o'zining pul siyosati, moliya vaziri tomonidan qo'llab- quvvatlanadigan parlamenti, hisobot shart. Lekin uning rivojlanishi va har qanday muassasa mustaqil o'tkazish, u o'zingiz qilib bank hisoblanadi. Uchinchi vazifasi - silliq va samarali ishlashini ta'minlash aholi punktlari tizimi kredit muassasalari o'rtasida. to'rtinchi vazifasi - monitoring va moliyaviy ahvolini tekshirish va barcha moliya institutlari boshqaruv pozitsiyasi. Va beshinchi vazifasi - kredit sohasini nazorat qilish, shuningdek, vaqt bilan chegaralangan kreditlar bilan ta'minlash orqali aholi punktlari va to'lovlar butun tizimini mutlaqo uzluksiz ishlashini ta'minlash , kredit muassasalariga chiqish quyosh mamlakat 90-yillarida qadar dunyodagi eng yirik kreditor bo'ldi. Ammo keyin Yaponiyaning bank tizimi inqiroz birinchi belgilari yashashni boshladi. Keyingi yigirma yil davomida, qaytarilmaydigan kreditlar, ba'zi banklar tomonidan o'z majburiyatlarini bekor, bir likvidligi inqiroz bilan bog'liq ko'pgina muammolarni bor edi. Bundan tashqari, bir talay zarba Yaponiya iqtisodiyoti ko'plab natijasida, kuchli tabiiy ofatlardan sifatida qabul qildi. Yaponiya bank tizimi, uni aytish xavfsiz nima tushungan - bu mamlakatdagi iqtisodiy siyosatida o'zgarish har doim diqqat va bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda va bu tajriba foydalanish uchun loyiq. 18 4 Yaponiya iqtisodiyot kuchlarining xususiyatlari. Yaponiyaga bo'lgan qiziqishning ayniqsa kuchli o'sishiga Ikkinchi Jahon urushidagi mag'lubiyatdan so'ng uning deyarli hayoliy tiklanish hodisasi sabab bo'ldi, buning natijasida mamlakat 21-asr boshiga kelib jahon yetakchilaridan biriga aylandi. jahon iqtisodiyotining lokomotivlaridan biriga aylandi.Yaponiyaning siyosiy tarixi to'g'ridan-to'g'ri jarayondan yiroq bo'lib, unda taqiqlash va hatto orqaga qaytish, demokratik institutlar, tamoyillar va me'yorlarni rivojlantirish, demokratik amaliyotlarni to'plash kiradi. Yaponiyadagi siyosiy tizimning evolyutsiyasi boshqa mamlakatlardagi xuddi shu jarayonning o'xshashi sifatida davom etdi, u erdan nafaqat bilvosita etakchi variantlar va rivojlanish tendentsiyalarini qabul qildi, balki ba'zan ixtiyoriy yoki ixtiyoriy ravishda va to'g'ridan-to'g'ri, albatta, milliy ta'sirni boshdan kechirdi. o'ziga xoslik har qanday holatda ham saqlanib qoldi. Ushbu ishning maqsadi Yaponiyaning 20-asrning ikkinchi yarmidagi siyosiy rivojlanishini o'rganish, bu rivojlanishning xarakterli xususiyatlarini qayd etish, o'rganilayotgan bosqichda Yaponiyadagi siyosiy o'zgarishlarga baho berishdir. Ishning vazifalari quyidagilardan iborat: Yaponiyadagi turli bosqichlardagi siyosiy o'zgarishlarni ko'rib chiqish, amalga oshirilayotgan islohotlarni baholashga urinish, mamlakatning hozirgi davlat tizimini o'rganish, shuningdek, siyosiy hokimiyatning mohiyatini aniqlash va uni amalga oshirish. Yaponiya jamiyati. Yaponiyaning siyosiy rivojlanishidagi o'ziga xosligi va o'ziga xosligini qayd etish. Ushbu masalaning tarixshunosligi Verbitskiy SI№, Eremin VNI, Makarov AA i asarlarida taqdim etilgan, etakchi rus yapon olimlarining nisbatan yaqinda nashr etilgan jamoaviy monografiyasini ta'kidlash kerak (1999) ⁴, aynan shu asarlarda Yaponiya siyosiy tarixining o'rganilayotgan masalasi batafsil yoritilgan. 1947 yilgi Yaponiya Konstitutsiyasi asosiy manba sifatida ko'rib chiqiladi Asar ikki bobga bo'lingan. Birinchi bob (“40-50-yillardagi siyosiy islohotlar”) AQSH maʼmuriyati tomonidan bosib olingan urushdan keyingi 19 davrda olib borilgan islohotlarga bagʻishlangan. Shuningdek, Yaponiyaning 1947 yildagi yangi Konstitutsiyasi ham o'rganilishi kerak, bu mamlakatning asosiy qonuni sifatida uning keyingi rivojlanishini belgilab berdi. Ikkinchi bob ("" LDPning shakllanishi va zamonaviy siyosiy tizimning buklanishi "") Yaponiyaning 50-60 yillardagi siyosiy rivojlanishini o'rganadi. Chunki aynan shu davrda hozirgi kungacha faoliyat yuritayotgan siyosiy hokimiyat mexanizmi shakllandi. Jumladan, LDPning shakllanishi va uning hokimiyatda uzoq vaqt qolishi fenomeni, 1955 yildan boshlab LDPning hukmron partiya sifatidagi faoliyati natijasida shakllangan Yaponiya siyosiy tizimining oʻziga xos xususiyatlari № Verbitskiy S.I. Yaponiya XXI asr bo'sag'asida - M .: Bilim, 1988 yil Men Eremin V.N. Zamonaviy yapon jamiyatining siyosiy tizimi - Moskva: Nauka, 1992 yil í Makarov A.A. Yaponiyadagi siyosiy hokimiyat - Moskva: Nauka, 1988 yil ⁴ Kollektiv monografiya Yaponiya miflari va haqiqati - M .: Vostochnaya Adabiyot RAS, 1999 yil ⁵ 1947 yilgi Yaponiya Konstitutsiyasi // Zamonaviy tarix bo'yicha o'quvchi, 3-jild - M .: Ijtimoiy-iqtisodiy adabiyotlar nashriyoti, 1961 s. Bob I Yaponiyadagi siyosiy islohotlar 40-50 yillar Ikkinchi jahon urushidagi mag'lubiyat Yaponiya hukmron doiralarining ichki siyosiy va iqtisodiy pozitsiyalarini sezilarli darajada buzdi. Yaponiyaning urushdan 20 keyingi tarixidagi ishg'ol bosqichining o'ziga xos xususiyati shundaki, garchi mamlakatdagi oliy hokimiyat ittifoqchi kuchlar nomidan harakat qilgan Amerika bosqinchi armiyasi qo'lida bo'lsa ham, AQSh. bu hokimiyatni bevosita emas, balki hukmron tabaqalar manfaatlarini aks ettiruvchi Yaponiya hukumati orqali amalga oshirdi. Yaponiyani bosib olish bosqichi o'z mazmuniga ko'ra bir xil emas edi. Bosqinchilik davrlarining asosiy xususiyati shundaki, Qo'shma Shtatlar Yaponiyaga nisbatan o'z maqsadlarini ko'zlagan bo'lsa-da, 1945 yil 26 iyuldagi Ittifoqchi kuchlarning Potsdam deklaratsiyasi bilan ma'lum darajada o'zini bog'langan deb hisobladi. Unda Yaponiyada militarizmga abadiy barham berish, yapon xalqida demokratik tendentsiyalarning tiklanishi va mustahkamlanishi yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etish, so‘z, din va fikr erkinligini o‘rnatish, insonning asosiy huquqlarini hurmat qilish zarurligi haqida so‘z bordi. Militaristik Yaponiya ustidan qozonilgan g'alaba ittifoqchi davlatlarning Gitler koalitsiyasiga qarshi urushdagi g'alabasining ajralmas qismidir. Shu sababli, Qo'shma Shtatlar Yaponiya taslim bo'lganidan so'ng darhol ittifoqchi kuchlarning Yaponiyaga nisbatan umumiy dasturi bo'lgan Potsdam deklaratsiyasidan voz kecha olmadi. Qolaversa, ular yapon xalqining mamlakat taraqqiyotining tinch va demokratik yoʻli uchun urushdan keyingi yuksalishi bilan hisoblashishga majbur boʻldilar. Shu bilan birga, Amerika hukumati g'alabadan foydalanib, Yaponiyani demilitarizatsiya qilish va uning iqtisodiy qudratini zaiflashtirish yo'nalishini davom ettirishga harakat qildi. Bosqinchilik davrida Qo'shma Shtatlar Potsdam deklaratsiyasi va 11 davlat vakillaridan iborat bo'lgan Uzoq Sharq komissiyasining qarorlariga muvofiq Yaponiyani demilitarizatsiya va demokratlashtirish bo'yicha bir qator ko'rsatmalar berdi: AQSh, SSSR, Angliya, Xitoy, Frantsiya, Gollandiya, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Hindiston va Filippin ... Uzoq Sharq komissiyasining AQShning Yaponiyadagi ishg'ol siyosatiga ta'siri hal qiluvchi emas edi. Uning, qoida tariqasida, juda kechikish bilan qabul qilingan qarorlari Amerika hukumatining ishg'olchi kuchlarning bosh qo'mondoni general MakArturga yuborilgan tegishli 21 buyruqlari orqali amalga oshirildi. Bundan tashqari, Amerika hukumati unga mustaqil ravishda "vaqtinchalik ko'rsatmalar" yuborishi mumkin edi. Shu bilan birga, AQShning roziligisiz Uzoq Sharq komissiyasi Yaponiyada biron bir tadbir o'tkaza olmadi. Shu bilan birga, Qo'shma Shtatlar bir qator hukumat funktsiyalarini o'zlashtirdi. Ular moliya va tashqi savdo sohasini to‘liq o‘z qo‘liga oldilar, barcha adliya organlarini, politsiya hokimiyatini, davlat byudjetini tuzishni nazorat ostiga oldilar, parlamentning qonun chiqaruvchi hokimiyatini chekladilar. Diplomatiya sohasida Yaponiya hukumati boshqa davlatlar bilan toʻgʻridan-toʻgʻri aloqa oʻrnatish va qoʻllab-quvvatlash huquqidan mahrum qilindi. Yaponiya tashqi siyosatining barcha funktsiyalari ishg'ol hokimiyati qo'lida edi yoki faqat ular orqali amalga oshirilishi mumkin edi. Yaponiya Tashqi ishlar vazirligi mavjud bo'lsa-da, bosib olish davrida u mustaqil rol o'ynamagan. Uning barcha tashqi siyosat funktsiyalari hukumat va ishg'olchi kuchlar shtab-kvartirasi o'rtasidagi aloqani ta'minlash bilan chegaralangan. Yaponiya taslim bo'lganidan so'ng darhol Qo'shma Shtatlar burjua demokratik huquqlari va siyosiy faoliyatidagi cheklovlarni yumshatishga qaratilgan bir qator choralarni ko'rdi. Oʻta millatchi jamiyatlar va yashirin oʻng tashkilotlarning tarqatilishi rasman eʼlon qilindi. 1945-yil 11- oktabrda MakArtur Yaponiya hukumatiga beshta yirik islohot – ishchilarga kasaba uyushmalarini tuzmaslik huquqini berish, taʼlim tizimini demokratlashtirish, absolyutizmga barham berish, ayollar huquqlarini tenglashtirish va iqtisodiyotni demokratlashtirish toʻgʻrisida koʻrsatma yubordi. Noyabr oyida bosh xolding kompaniyalari (zaibatsu), imperator uyining mulkini muzlatish va zaibatsu tarqatib yuborish to'g'risida ko'rsatmalar qabul qilindi. Dekabr oyida MakArturning yer islohoti toʻgʻrisidagi memorandumi va sintoizmni davlatdan ajratish toʻgʻrisidagi farmon eʼlon qilindi. Imperatorga sig'inishni zaiflashtirish uchun 1946 yil 1 yanvarda u hukmron sulolaning ilohiy kelib chiqishi haqidagi afsonadan ommaviy ravishda voz kechdi. Shunday qilib, Yaponiya ustidan bilvosita nazoratning o'rnatilishi, aslida AQShning ishg'ol siyosatini amalga oshirish uchun bir qator 22 vakolatlarning Yaponiya hukumatiga o'tkazilishi Yaponiyaning urushdan keyingi tuzilmasidagi etakchi roli tan olinmaganligini anglatadi. demokratik kuchlar uchun, lekin hukmron sinf uchun. Konservativ kuchlar o‘zlari vakillik qilgan hokimiyatdan foydalanib, eski siyosiy tuzumni, eng avvalo, imperiya tuzumini maksimal darajada saqlab qolishga intildilar. № Yaponiya tarixi 1945-1975. - M .: Nauka, 1978, p. 16 Urush paytida barcha siyosiy partiyalar tarqatib yuborildi va ularning o'rnida yagona siyosiy tashkilot - Katta Yaponiya siyosiy uyushmasi tuzildi. Yaponiya taslim boʻlganidan soʻng darhol eski partiyalar tiklanib, turli yoʻnalishdagi yangi partiyalar vujudga kela boshladi. 1945 yil noyabrda taʼsis qurultoyi urushgacha boʻlgan turli sotsial-demokratik partiyalar tarafdorlarini va 1940 yilda kasaba uyushmalari bilan birga tarqatib yuborilgan guruhlarni birlashtirib, Yaponiya Sotsialistik partiyasi (JSP) tashkil etilganligini eʼlon qildi. o‘ta o‘ngdan tortib, Yaponiya Kommunistik partiyasi bilan birlashish tarafdori bo‘lgan so‘l sotsialistlargacha. Oʻng qanot sotsialistlar MKHning shakllanishida yetakchi rol oʻynagan. Ta’sis qurultoyida qabul qilingan partiya dasturida demokratiya, tinchlik va sotsializm shiorlari ilgari surilib, yirik ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish, imperiya tuzumi sharoitida sotsializm qurish nazarda tutilgan. Bosqinchi hokimiyat yordami bilan burjua siyosiy partiyalari tuzila boshladi. 1945-yil 9-noyabrda Liberal partiya (Juito) tuzildi, uning asosiy yadrosini urushdan oldingi burjua- pomeshchik partiyasi Seiyukay a'zolari tashkil etdi. Liberal partiya yirik monopoliya burjuaziyasining eng nufuzli guruhlari partiyasi sifatida maydonga chiqdi. 1945 yil 16 noyabrda Progressiv partiya (Shimpoto) paydo bo'ldi, uning tarkibiga urushdan oldingi boshqa burjua partiyalari Minsaito va Seiyukay a'zolari kirdi. Taraqqiyparvar partiya yirik burjuaziyaning bir qismi, yer egalari va dehqonlarning yuqori qatlamlari manfaatlarini himoya qilgan. 1945-yil 18- dekabrda Yaponiya kooperativ partiyasi (Nixon Kyodoto) nomi bilan ham tanilgan Yaponiya hamkorlik partiyasi tuzildi. 1946 yil may oyida u Kooperativ 23 Demokratik (Kyodo minshuto) deb o'zgartirildi. Partiya dasturi sinfiy hamkorlik tamoyiliga asoslanib, kooperatsiya, qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish, baliqchilik va hokazo masalalarga e’tibor qaratdi. Shunday qilib, partiya o'rta va qisman mayda burjuaziya manfaatlarining vakili edi. Ayni paytda tinchlik, guruch, yer va ozodlik shiorlari ostida xalq hukumatini barpo etish uchun 19 yil davomida taqiqlangan Yaponiya Kommunistik partiyasi (Yaponiya Kommunistik partiyasi) siyosiy maydonga chiqdi.1946 yil aprel oyida birinchi urush tugaganidan keyin parlament saylovlari bo'lib o'tdi. Liberal partiya 140 o‘rin bilan eng ko‘p o‘rinni qo‘lga kiritgan bo‘lsa, 94 o‘rin bilan Progressiv partiya va 92 o‘rin bilan Sotsialistik partiya ikkinchi o‘rinni egalladi. Kommunistlar jami 5 ta o'rin oldi. № Yaponiya tarixi 1945-1975. - M .: Nauka, 1978, p. 18-20 Liberal partiya yetakchisi Yoshida hukumat tuzdi, unda progressiv partiya ishtirok etdi. 1946 yil noyabrda parlament Yaponiyaning 1947 yil 3 mayda kuchga kirgan yangi konstitutsiyasini ma'qulladi.Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqishda Amerika ishg'ol hokimiyati va Yaponiya hukmron doiralari yapon xalqi va butun dunyo irodasi bilan hisoblashishga majbur bo'ldi. mamlakatni tubdan demilitarizatsiya qilishni talab qilgan demokratik jamiyat. Kirish va san'atda. Konstitutsiyaning 1-moddasida xalq suveren hokimiyat egasi deb e'lon qilingan, 1889 yilgi konstitutsiyaga ko'ra imperator butun hokimiyatning yagona egasi edi. Konstitutsiya barcha fuqarolarning qonun oldida tengligini va uning imtiyozlari bilan sobiq aristokratik tabaqani yo'q qilishni, cherkovni davlatdan ajratishni, oilada er-xotinning qonuniy huquqlari tengligini, bolalar mehnatidan foydalanishni taqiqlashni e'lon qiladi. , odamlarning mehnat qilish, ta'lim olish va "minimal sog'lom va madaniy hayot darajasini saqlab qolish" huquqi. Art. 28 "ishchilarning tashkilot tuzish huquqini, shuningdek, jamoaviy bitimlar va boshqa jamoaviy harakatlar huquqini" kafolatlaydi. Konstitutsiyada umumiy saylov huquqi va demokratik erkinliklar, jumladan, so‘z, matbuot, yig‘ilishlar va uyushmalar erkinligi e’lon qilingan. Konstitutsiyamizning bir qator moddalarida fuqarolarning huquqlari hamda ijro 24 etuvchi va sud hokimiyati organlarining hibsga olish, uy-joylarni tintuv qilish, mol-mulkni musodara qilish va sudda ish yuritish paytidagi xatti-harakatlari qoidalari belgilab berilgan. Burjua davlat huquqi amaliyotida kam uchraydigan pretsedent Art. 9, xalqaro nizolarni hal qilishda Yaponiyaning urushdan so'zsiz voz kechishini e'lon qilish va mamlakatda quruqlikdagi kuchlar, dengiz floti yoki havo kuchlari bo'lsin, har qanday qurolli kuchlarni yaratishni taqiqlash. Konstitutsiya ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulkchilikni himoya qiladi va qonun chiqaradi. San'atda. Konstitutsiyaning 29-moddasida “Mulk huquqi buzilmasligi kerak” deyilgan. 3-jild - M .: 1961, s. 689 I O'sha yerda, p. 690 i O'sha yerda, p. 693 ⁴ O'sha yerda, p. 691 ⁵ O'sha yerda, s. 691 Yaponiya imperatori suveren hokimiyatga ega emas. Konstitutsiyaga ko'ra, u "davlat va xalq birligining ramzi". Yo'q. Imperator taxti “parlament tomonidan qabul qilingan “Imperator oilasi toʻgʻrisida”gi maxsus qonunga muvofiq” imperator oilasi aʼzolari tomonidan meros qilib olinadi. Favqulodda holatlarda taxtni vorislik qilish masalalari 10 kishidan iborat imperator sudining kengashi tomonidan hal qilinadi: imperator oilasining ikki a'zosi, parlamentning ikkala palatasining raislari va deputatlari, bosh vazir, hukumat rahbari. imperator sudi, bosh sudya va Oliy sudning bir a'zosi. Kengashga Bosh vazir raislik qiladi. Imperator va uning xonadonining kundalik ishlarini yuritish bilan bog'liq masalalarni vazirlar mahkamasi qoshidagi maxsus 25 organ, imperator saroyini boshqarish deb ataladigan organ hal qiladi. Imperatorning vazifalariga parlament taklifiga binoan bosh vazirni va Vazirlar Mahkamasi taklifiga binoan Oliy sudning bosh sudyasini tayinlash, parlamentni chaqirish, vakillar palatasini tarqatish, e'lon qilish kiradi. umumiy parlament saylovlari. Imperatorga konstitutsiyaga oʻzgartirishlar, qonunlar, hukumat qarorlari va shartnomalarini eʼlon qilish vazifasi yuklangan. Hukumat vazirlari va boshqa mansabdor shaxslarning qonun hujjatlariga muvofiq tayinlanishi va iste’foga chiqarilishi, shuningdek, elchilar va elchilarning ishonch yorliqlari tasdiqlanadi. Shuningdek, unga umumiy va xususiy amnistiyalarni tasdiqlash, jazoni engillashtirish va kechiktirish, huquqlarni tiklash yuklanadi. U mukofotlar beradi, ratifikatsiya va boshqa diplomatik hujjatlarni tasdiqlaydi, xorijiy elchilar va elchilarni qabul qiladi, tantanali marosimlarda qatnashadi. Davlat ishlari bilan bog'liq barcha harakatlar imperator ular uchun mas'ul bo'lgan vazirlar mahkamasining maslahati va roziligi bilan amalga oshirilishi kerak. Amalda imperator hokimiyatining Yaponiya siyosiy hayotidagi roli konstitutsiyada belgilangan doiralar bilan chegaralanib qolmaydi. Hukmron doiralar avvalgi monarxistik tuyg'ularning qoldiqlariga tayanib, imperatorga sig'inishni qayta tiklashga va omma orasida imperator "xalq birligi ramzi" sifatida sinflar va hokimiyatlardan yuqori turadi, degan g'oyani tarqatishga intilmoqda. partiyalar. Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar faqat parlament tarkibining uchdan ikki qismi tomonidan ma’qullangandan so‘ng, so‘ngra umumxalq referendumi orqali kiritilishi mumkin. № Yaponiya Konstitutsiyasi 1947 yil // Zamonaviy tarix bo'yicha o'quvchi, 3-jild - M .: 1961, s. 693 I O'sha yerda, p. 694 26 i O'sha yerda, p. 695 ⁴ O'sha yerda, p. 697 Parlament, konstitutsiyaga muvofiq, davlat hokimiyatining oliy organi va davlatning yagona qonun chiqaruvchi organidir. U ikki palatadan - Vakillar palatasi va maslahatchilar palatasidan iborat. Ikkala palata ham 1950-yil 15- apreldagi “Ommaviy saylov to‘g‘risida”gi qonun asosida saylanadi. 20 yoshdan oshgan barcha fuqarolar saylov huquqiga ega. 25 yoshga to'lgan shaxslar Vakillar palatasiga, 30 yoshdan keyin esa Maslahatchilar palatasiga saylanishi mumkin. Saylovda ishtirok etish uchun nomzod yoki uni ko‘rsatgan partiya katta miqdordagi moliyaviy garov to‘lashi kerak. Agar nomzod belgilangan eng kam ovozlarni to'plamasa, garov g'azna mulkiga o'tadi. Bundan tashqari, nomzod va uni ko‘rsatgan partiya davlat g‘aznasiga saylovni o‘tkazish bilan bog‘liq davlat xarajatlarining o‘rnini qoplash tarzida katta miqdorda mablag‘ kiritishi shart. Vakillar palatasi 511 a'zodan iborat. Unga saylovlar 130 ta saylov okrugida boʻlib oʻtadi. Har bir saylov okrugi saylovchilar soniga qarab uchdan besh deputatgacha saylanadi. Kengashlar palatasi 252 deputatdan iborat: ulardan 152 nafari prefekturalar tomonidan saylanadi, bu holda ular saylov okrugi hisoblanadi; qolgan 100 nafar deputat esa umummilliy saylov okrugi sifatida qaraladigan butun mamlakatdan saylanadi. Ovozlar soni bo‘yicha birinchi o‘rinni egallagan nomzodlar, agar bu raqam belgilangan minimaldan kam bo‘lmasa, saylangan hisoblanadi. 90-yillarda uning jahon yalpi mahsulotidagi ulushi 14% (AQSh - 22%) va Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga (OECD) kiruvchi boshqa barcha mamlakatlar - 31% 1994 yil holatiga ko'ra, Yaponiya yalpi ichki mahsuloti - 4 , 6 trillion. am. Qo'g'irchoq. 27 90-yillarning boshlariga kelib Yaponiya AQSH va mamlakatga qaraganda ancha rivojlangan ishlab chiqarish va texnik bazaga ega edi G'arbiy Yevropa, bu unga eng yangi texnologiyalarni ishlab chiqishda ma'lum afzalliklarni berdi. 1998 yilda ishlab chiqarishning o'sish sur'ati 4,1% (AQShda - 2,2%). Yaponiya AQShdan keyin dunyodagi uchinchi yirik savdo davlatidir. Yaponiya iqtisodiyotining rivojlanishi tashqi savdo almashinuvisiz mumkin emas. 1993-yilda Yaponiya eksporti 360,9 milliard dollarni, importi esa 240,6 milliard dollarni tashkil etdi. Yaponiyaning “iqtisodiy mo‘jizasi” – feodalizm qoldiqlari bilan mag‘lub bo‘lgan mamlakatning tez sur’atlar bilan jahon xo‘jaligida yetakchi o‘ringa chiqishining sababi nimada? Dastlab puxta o'ylangan milliy strategiyani ishlab chiqish katta rol o'ynadi. iqtisodiy rivojlanish mahalliy sharoitlarni hisobga olgan holda. Avvalo, xalqning tarixiy-madaniy rivojlanishining o'ziga xos xususiyatlarini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Yaponiyaning Sharq va Gʻarb sivilizatsiyasi markazlaridan nisbiy yakkalanib qolishi yaponlarning xorijiy, yanada ilgʻor madaniyatlarning turli jihatlarini oʻzlashtirib olishga, soʻngra ularni anʼanaviy qadriyatlariga moslashtirishga harakat qilishiga olib keldi. Faol orbitada iqtisodiy faoliyat deyarli butun kattalar aholi ishtirok etdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin yapon hukmdorlari AQSHning rivojlanish modelidan, birinchi navbatda, Yaponiyaning iqtisodiy qudratini oshirishga xizmat qiladigan jihatlardan foydalanish vazifasini qoʻydilar. Qo'shma Shtatlar Yaponiyaga eng yangi texnika va texnologiyalarni taqdim etdi. Amerika yordami Yaponiyaga ulkan moddiy va moliyaviy resurslarni, eng muhimi, ilmiy tadqiqotlar va yangi texnologiyalarni yaratish uchun zarur bo'lgan vaqtni tejab qoldi. Bundan tashqari, ular yaponlarga moslashgan an'anaviy madaniyat... Ko'p asrlar davomida Yaponiya jamiyatida boylik inson qadr-qimmati mezoniga aylanmadi, uning o'rnini vijdonli mehnat va bilim kabi qadriyatlar egalladi, bir guruh odamlarning umumiy vazifalari har doim har birining shaxsiy manfaatlaridan muhimroqdir. odam. Keyingi davrda mamlakat oldiga iqtisodiyotni rivojlantirish va tovarlarning raqobatbardoshligini oshirish 28