YOG‘OCH MATYERIALLAR VA BUYUMLAR. TURLARI, STRUKTURASI, XOSSALARI. ULARNING CHIRISH VA YONISHDAN SAQLASH. BUYUM VA KONSTRUKSIYALAR TAYYORLASH. ENYERGIYA VA RYESURS TYEJAMKOR, EKOLOGIK TOZA TYEXNOLOGIYALAR VA BUYUMLAR

Yuklangan vaqt

2024-05-06

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

18

Faytl hajmi

168,6 KB


Ilmiybaza.uz YOG‘OCH MATYERIALLAR VA BUYUMLAR. TURLARI, STRUKTURASI, XOSSALARI. ULARNING CHIRISH VA YONISHDAN SAQLASH. BUYUM VA KONSTRUKSIYALAR TAYYORLASH. ENYERGIYA VA RYESURS TYEJAMKOR, EKOLOGIK TOZA TYEXNOLOGIYALAR VA BUYUMLAR Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar. 2. Yog‘ochning tuzilishi. 3. Yog‘ochning asosiy xossalari. 4. Yog‘ochning nuqsonlari 5. Yog‘ochni chirish, qurtlash va yonishdan saqlash. 6. Yog‘och materiallar va buyumlar. Umumiy ma’lumotlar Yog‘och eng qadimgi qurilish materiali bo‘lib, yer sharida notekis tarqalgan. O‘rmon qayta tiklangani uchun yog‘och bitmas-tuganmas qurilish materiallari va buyumlari zaxirasidir. Yog‘och tayyorlanadigan o‘rmonlar Rossiya, Xitoy, Ukraina, Kavkaz, Qozog‘iston kabi mamlakatlarda ko‘plab uchraydi. Yog‘och yuqori mustahkamlik, qayishqoqlik, issiqlik izolyatsiyalovchi, suv va organik erituvchilarga chidamlilik xususiyatlariga ega. Yog‘och oson qayta ishlanadi, yelimlash, mix qoqish mumkin. Ammo tolasimon tuzilishi tufayli xossalarining turliligi, namlikdan deformatsiyalanishi, yonuvchanligi, chirishi kabilar yog‘ochning kamchiligidir. Qurilishda yog‘och xari, taxta, shpal, brus, xollarida ishlatiladi. Yog‘ochni qayta ishlaganda hosil bo‘lgan payraxa va qipiqdan fibrolit, arbolit, yog‘och tolali va yog‘och payraxali plitalar tayyorlash mumkin. Ilmiybaza.uz YOG‘OCH MATYERIALLAR VA BUYUMLAR. TURLARI, STRUKTURASI, XOSSALARI. ULARNING CHIRISH VA YONISHDAN SAQLASH. BUYUM VA KONSTRUKSIYALAR TAYYORLASH. ENYERGIYA VA RYESURS TYEJAMKOR, EKOLOGIK TOZA TYEXNOLOGIYALAR VA BUYUMLAR Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar. 2. Yog‘ochning tuzilishi. 3. Yog‘ochning asosiy xossalari. 4. Yog‘ochning nuqsonlari 5. Yog‘ochni chirish, qurtlash va yonishdan saqlash. 6. Yog‘och materiallar va buyumlar. Umumiy ma’lumotlar Yog‘och eng qadimgi qurilish materiali bo‘lib, yer sharida notekis tarqalgan. O‘rmon qayta tiklangani uchun yog‘och bitmas-tuganmas qurilish materiallari va buyumlari zaxirasidir. Yog‘och tayyorlanadigan o‘rmonlar Rossiya, Xitoy, Ukraina, Kavkaz, Qozog‘iston kabi mamlakatlarda ko‘plab uchraydi. Yog‘och yuqori mustahkamlik, qayishqoqlik, issiqlik izolyatsiyalovchi, suv va organik erituvchilarga chidamlilik xususiyatlariga ega. Yog‘och oson qayta ishlanadi, yelimlash, mix qoqish mumkin. Ammo tolasimon tuzilishi tufayli xossalarining turliligi, namlikdan deformatsiyalanishi, yonuvchanligi, chirishi kabilar yog‘ochning kamchiligidir. Qurilishda yog‘och xari, taxta, shpal, brus, xollarida ishlatiladi. Yog‘ochni qayta ishlaganda hosil bo‘lgan payraxa va qipiqdan fibrolit, arbolit, yog‘och tolali va yog‘och payraxali plitalar tayyorlash mumkin.
Ilmiybaza.uz Yog‘ochning sifati uning turiga bog‘liq. Yog‘och olinadigan daraxtlar igna bargli va bargli turlarga bo‘linadi. Igna bargli daraxtlarga qarag‘ay, qoraqarag‘ay, tilog‘och, oq qarag‘ay, kedr va boshqalar kiradi. Bargli daraxtlarga eman, oq qayin, qora qayin, shumtol, arg‘uvon kabilar kiradi. Markaziy Osiyo tog‘larida o‘sadigan archa va terak, ko‘k terak, chinor kabilar bino va inshootlar qurilishida to‘sin, ustun, pol, ship, muqarnas, karniz, eshik, rom kabi buyumlarni olishda ishlatiladi. Chinor, yong‘oq va nok daraxtidan shkaf, javon va turli o‘ymakor buyumlar ishlanadi. Yog‘ochning tuzilishi Daraxt ildiz, tana va shox-shabba qismlaridan iborat bo‘lib, ularning ko‘lami daraxtning turiga bog‘liq bo‘ladi. Daraxtning tana qismi 60-90% tashkil etib, sanoatda qayta ishlash ahamiyatiga egadir. Yog‘ochning makrostrukturasini oddiy ko‘z yoki lupa yordamida, mikrostrukturasini esa, faqat mikroskop yordamida o‘rganish mumkin. Yog‘och makrostrukturasi. Makrostrukturani tanani tangensial, radial va ko‘ndalang qirqimlar yordamida o‘rganiladi (1-rasm). Daraxt tanasi o‘zak, yog‘ochlik kambiy va po‘stloq qismidan iborat bo‘ladi (1, b-rasm). O‘zak juda bo‘sh bog‘langan xujayralardan iborat bo‘lib, kichik mustahkamlikka ega va namlik ta’sirida tez chiriydi. Po‘stlog‘i tashqi qobiq va ichki lub qatlamlaridan tashkil topgan bo‘lib, daraxtning tashqi muhit ta’siri va mexanik shkastlanishlardan saqlaydi. Lub qatlami orqali o‘sayotgan daraxt oziqlanadi. Lub qatlami ostida yupqa kambiy xujayra qatlami joylashgan. Har yili daraxtning o‘sish davrida kambiy po‘stloq va ichki tomonga yog‘och xujayralarini suradi va yog‘ochlik kengayib boradi. Shu sababli, daraxtning ko‘ndalang kesimida yillik xalqalar hosil bo‘ladi. Yillik xalqalar ikki qatlamdan iborat: Bahorgi –bahor va yozning boshida, yozgi-yozning oxirida hosil bo‘lgan yog‘och qatlamlari. Bahorgi yog‘och qatlami och rangli yirik Ilmiybaza.uz Yog‘ochning sifati uning turiga bog‘liq. Yog‘och olinadigan daraxtlar igna bargli va bargli turlarga bo‘linadi. Igna bargli daraxtlarga qarag‘ay, qoraqarag‘ay, tilog‘och, oq qarag‘ay, kedr va boshqalar kiradi. Bargli daraxtlarga eman, oq qayin, qora qayin, shumtol, arg‘uvon kabilar kiradi. Markaziy Osiyo tog‘larida o‘sadigan archa va terak, ko‘k terak, chinor kabilar bino va inshootlar qurilishida to‘sin, ustun, pol, ship, muqarnas, karniz, eshik, rom kabi buyumlarni olishda ishlatiladi. Chinor, yong‘oq va nok daraxtidan shkaf, javon va turli o‘ymakor buyumlar ishlanadi. Yog‘ochning tuzilishi Daraxt ildiz, tana va shox-shabba qismlaridan iborat bo‘lib, ularning ko‘lami daraxtning turiga bog‘liq bo‘ladi. Daraxtning tana qismi 60-90% tashkil etib, sanoatda qayta ishlash ahamiyatiga egadir. Yog‘ochning makrostrukturasini oddiy ko‘z yoki lupa yordamida, mikrostrukturasini esa, faqat mikroskop yordamida o‘rganish mumkin. Yog‘och makrostrukturasi. Makrostrukturani tanani tangensial, radial va ko‘ndalang qirqimlar yordamida o‘rganiladi (1-rasm). Daraxt tanasi o‘zak, yog‘ochlik kambiy va po‘stloq qismidan iborat bo‘ladi (1, b-rasm). O‘zak juda bo‘sh bog‘langan xujayralardan iborat bo‘lib, kichik mustahkamlikka ega va namlik ta’sirida tez chiriydi. Po‘stlog‘i tashqi qobiq va ichki lub qatlamlaridan tashkil topgan bo‘lib, daraxtning tashqi muhit ta’siri va mexanik shkastlanishlardan saqlaydi. Lub qatlami orqali o‘sayotgan daraxt oziqlanadi. Lub qatlami ostida yupqa kambiy xujayra qatlami joylashgan. Har yili daraxtning o‘sish davrida kambiy po‘stloq va ichki tomonga yog‘och xujayralarini suradi va yog‘ochlik kengayib boradi. Shu sababli, daraxtning ko‘ndalang kesimida yillik xalqalar hosil bo‘ladi. Yillik xalqalar ikki qatlamdan iborat: Bahorgi –bahor va yozning boshida, yozgi-yozning oxirida hosil bo‘lgan yog‘och qatlamlari. Bahorgi yog‘och qatlami och rangli yirik
Ilmiybaza.uz yupqa xujayralardan iborat bo‘lib, yozgi qatlam esa to‘q rangli mayda pishiq xujayralardan tashkil topadi. 31.1-rasm. Yog‘och tanasining tuzilishi a) Daraxt tanasining asosiy kesmalari: 1-ko‘ndalang; 2-radial; 3- tangensial; b) Daraxt tanasining ko‘ndalang kesimi: 1-po‘stloq; 2-kambiy; 3- lub; 4-zabolon; 5-o‘zak; 6-o‘zak nurlari. Daraxtlar mag‘izli (qarag‘ay, eman, kedr) va mag‘izsiz (qayin, zarang, olxa) turlarga bo‘linadi. Mag‘izli daraxtlarda mag‘iz va po‘stloq osti qatlami, mag‘izsiz turlarida esa, faqat po‘stloqosti qatlami bo‘ladi. Ba’zi daraxtlarda (qora qarag‘ay, oq qarag‘ay, qora qayin) yog‘ochlikning markaziy qismi mag‘izning barcha xossalariga ega bo‘lib, rangli chetki qismlari rangidan farq qilmaydi va yetilgan yog‘ochlik deyiladi. Daraxtda namlik va ozuqa o‘zak nurlari orqali ko‘ndalang kesim bo‘yicha tarqaladi. Igna bargli daraxtlarda ular juda tor bo‘lib, mikroskop ostida ko‘rish mumkin. Yog‘och o‘zak nurlaridan mexanik ta’sirlar ostida tez sinadi va quritish davrida chetnashi mumkin. Yog‘och mikrostrukturasi. Yog‘och namunalari mikroskopda ko‘rilsa, uning strukturasi juda ko‘p turli yirik va xalok bo‘lgan xujayralardan iboratligi ma’lum bo‘ladi. Tirik xujayra po‘st, uning ichidagi protoplazma, xujayra shirasi va protoplastdan (mag‘iz) tashkil topgan. Xujayraning po‘sti asosan yuqori molekulyar sellyulozadan (kletchatka), Ё\очлик Ilmiybaza.uz yupqa xujayralardan iborat bo‘lib, yozgi qatlam esa to‘q rangli mayda pishiq xujayralardan tashkil topadi. 31.1-rasm. Yog‘och tanasining tuzilishi a) Daraxt tanasining asosiy kesmalari: 1-ko‘ndalang; 2-radial; 3- tangensial; b) Daraxt tanasining ko‘ndalang kesimi: 1-po‘stloq; 2-kambiy; 3- lub; 4-zabolon; 5-o‘zak; 6-o‘zak nurlari. Daraxtlar mag‘izli (qarag‘ay, eman, kedr) va mag‘izsiz (qayin, zarang, olxa) turlarga bo‘linadi. Mag‘izli daraxtlarda mag‘iz va po‘stloq osti qatlami, mag‘izsiz turlarida esa, faqat po‘stloqosti qatlami bo‘ladi. Ba’zi daraxtlarda (qora qarag‘ay, oq qarag‘ay, qora qayin) yog‘ochlikning markaziy qismi mag‘izning barcha xossalariga ega bo‘lib, rangli chetki qismlari rangidan farq qilmaydi va yetilgan yog‘ochlik deyiladi. Daraxtda namlik va ozuqa o‘zak nurlari orqali ko‘ndalang kesim bo‘yicha tarqaladi. Igna bargli daraxtlarda ular juda tor bo‘lib, mikroskop ostida ko‘rish mumkin. Yog‘och o‘zak nurlaridan mexanik ta’sirlar ostida tez sinadi va quritish davrida chetnashi mumkin. Yog‘och mikrostrukturasi. Yog‘och namunalari mikroskopda ko‘rilsa, uning strukturasi juda ko‘p turli yirik va xalok bo‘lgan xujayralardan iboratligi ma’lum bo‘ladi. Tirik xujayra po‘st, uning ichidagi protoplazma, xujayra shirasi va protoplastdan (mag‘iz) tashkil topgan. Xujayraning po‘sti asosan yuqori molekulyar sellyulozadan (kletchatka), Ё\очлик
Ilmiybaza.uz (S6N10O5)n iborat. Xujayralar o‘tkazuvchi, mexanik va to‘plovchi turlari farqlanadi. O‘tkazuvchi xujayralar namlik va ozuqani yuqoriga ko‘taradi. Ular naycha va traxeidlarga bo‘linadi. 31.2-rasm. Qarag‘ay yog‘ochi mikrostrukturasi 1-traxeidlar; 2-yillik qatlam; 3-vertikal smola yo‘li; 4-o‘zak nurlari. Ignabargli daraxtning tanasida naychalar bo‘lmaydi; u asosan uzunchoq xujayra-traxeidlardan tuzilgan. Traxeidlar orasida smola bilan to‘lgan yo‘llar bo‘ladi. Mexanik xujayralar devorlarining qalinligi bilan xarakterlidir. Tuzilishi va xossalari jixatidan yog‘och tabiiy kompozitsion materialdir. Yog‘ochning asosiy xossalari Fizik xossalar. Yog‘och tarkibi asosan sellyulozadan iborat bo‘lgani uchun uning zichligi o‘zgarmas bo‘lib, qiymat jihatidan 1,54 g sm3 teng. Yog‘ochning o‘rtacha zichligi esa, uning turiga nisbatan o‘zgaruvchan bo‘ladi. Xatto bir turdagi yog‘ochning o‘rtacha zichligi daraxtning o‘sgan joyi, ob- havosi, tuprog‘i tarkibiga qarab o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin. Yog‘och namligining oshishi uning o‘rtacha zichligining oshishiga olib keladi. Shuning uchun yog‘ochning standart o‘rtacha zichligi nisbiy namligi 12% bo‘lganda aniqlanadi. Yog‘ochda gigroskopik namlik va kapillyar namlik bo‘ladi. Gigroskopik namlik to‘qima devorlarida shimilgan holda, kapillyar namlik esa to‘qima bo‘shlig‘i va to‘qimalar aro bo‘shliqlarda bo‘ladi. Gigroskopik namlik chegarasi 30% atrofida bo‘ladi. Yog‘ochning to‘liq Ilmiybaza.uz (S6N10O5)n iborat. Xujayralar o‘tkazuvchi, mexanik va to‘plovchi turlari farqlanadi. O‘tkazuvchi xujayralar namlik va ozuqani yuqoriga ko‘taradi. Ular naycha va traxeidlarga bo‘linadi. 31.2-rasm. Qarag‘ay yog‘ochi mikrostrukturasi 1-traxeidlar; 2-yillik qatlam; 3-vertikal smola yo‘li; 4-o‘zak nurlari. Ignabargli daraxtning tanasida naychalar bo‘lmaydi; u asosan uzunchoq xujayra-traxeidlardan tuzilgan. Traxeidlar orasida smola bilan to‘lgan yo‘llar bo‘ladi. Mexanik xujayralar devorlarining qalinligi bilan xarakterlidir. Tuzilishi va xossalari jixatidan yog‘och tabiiy kompozitsion materialdir. Yog‘ochning asosiy xossalari Fizik xossalar. Yog‘och tarkibi asosan sellyulozadan iborat bo‘lgani uchun uning zichligi o‘zgarmas bo‘lib, qiymat jihatidan 1,54 g sm3 teng. Yog‘ochning o‘rtacha zichligi esa, uning turiga nisbatan o‘zgaruvchan bo‘ladi. Xatto bir turdagi yog‘ochning o‘rtacha zichligi daraxtning o‘sgan joyi, ob- havosi, tuprog‘i tarkibiga qarab o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin. Yog‘och namligining oshishi uning o‘rtacha zichligining oshishiga olib keladi. Shuning uchun yog‘ochning standart o‘rtacha zichligi nisbiy namligi 12% bo‘lganda aniqlanadi. Yog‘ochda gigroskopik namlik va kapillyar namlik bo‘ladi. Gigroskopik namlik to‘qima devorlarida shimilgan holda, kapillyar namlik esa to‘qima bo‘shlig‘i va to‘qimalar aro bo‘shliqlarda bo‘ladi. Gigroskopik namlik chegarasi 30% atrofida bo‘ladi. Yog‘ochning to‘liq
Ilmiybaza.uz namligi (gigroskopik va kapillyar namlik) 30% ortiq bo‘lib, yangi kesilgan yog‘och uchun 40-120% oralig‘ida bo‘lishi mumkin. Yog‘och suvda uzoq muddat saqlanganda namligi massaga nisbatan 200 % gacha ortadi. Yog‘ochning muvozanat namligi muhitning harorati va namligiga bog‘liq bo‘ladi. Xonada saqlangan yog‘ochning namligi 8-12%, quruq havoda saqlangan yog‘ochning namligi 15-18% bo‘lishi mumkin. Qurishi, shishishi va tob tashlashi muxit harorati va namligiga bog‘liq bo‘lib, yog‘ochdan tayyorlangan buyum va konstruksiyalarning shakli va o‘lchamlarining o‘zgarishiga olib keladi. Yog‘ochning namligi gigroskoplik chegarasidan kamayganda uning to‘qimalari bo‘shliqlaridagi namlikdan tashqari to‘qimalar devorlaridagi namlik ham chiqa boshlaydi. Bu esa yog‘ochning qoq qurishiga, xossalarning o‘zgarishiga va tob tashlashiga olib keladi. Yog‘och tolasimon tuzilishda bo‘lgani uchun qurishdan nisbiy kichrayish turlicha bo‘ladi: tolalari bo‘ylab-0,1% (1m ga 1mm), radial yo‘nalish bo‘yicha- 3-6% (1m ga 3-6sm) va tangensial yo‘nalish bo‘yicha-6-12%(1m ga 6-12 sm). Hajmiy kichrayishni, tolalari bo‘ylab kichrayishni hisobga olmagan holda, 0,1% aniqlikda quyidagi formula yordamida hisoblanadi: U ab aobo 100% , v ab bu yerda a va b-boshlang‘ich namlikdagi namunaning ko‘ndalang kesim yuzasi o‘lchamlari: ao va bo-huddi shunday, absolyut quruq xolatda. Yog‘ochni qoq qurishdan saqlash uchun lok-bo‘yoq moddalar bilan qoplash zarur. Tekstura-yog‘ochning yillik xalqalari, nurlari, yog‘ochligidan iborat tabiiy chizgilardir. Dub, buk, yasen, chinor, nok, yong‘oq daraxtlari teksturasi chiroyli hisoblanadi. Tropik yog‘ochlar-ebek qora, bakut qo‘ng‘ir rang, qizil va temir daraxtlari juda chiroyli teksturaga ega bo‘ladi. Zich yog‘ochlar qayta ishlaganda yaltiraydi, namlik ta’sirida chirish bu xususiyatni kamaytiradi. Ilmiybaza.uz namligi (gigroskopik va kapillyar namlik) 30% ortiq bo‘lib, yangi kesilgan yog‘och uchun 40-120% oralig‘ida bo‘lishi mumkin. Yog‘och suvda uzoq muddat saqlanganda namligi massaga nisbatan 200 % gacha ortadi. Yog‘ochning muvozanat namligi muhitning harorati va namligiga bog‘liq bo‘ladi. Xonada saqlangan yog‘ochning namligi 8-12%, quruq havoda saqlangan yog‘ochning namligi 15-18% bo‘lishi mumkin. Qurishi, shishishi va tob tashlashi muxit harorati va namligiga bog‘liq bo‘lib, yog‘ochdan tayyorlangan buyum va konstruksiyalarning shakli va o‘lchamlarining o‘zgarishiga olib keladi. Yog‘ochning namligi gigroskoplik chegarasidan kamayganda uning to‘qimalari bo‘shliqlaridagi namlikdan tashqari to‘qimalar devorlaridagi namlik ham chiqa boshlaydi. Bu esa yog‘ochning qoq qurishiga, xossalarning o‘zgarishiga va tob tashlashiga olib keladi. Yog‘och tolasimon tuzilishda bo‘lgani uchun qurishdan nisbiy kichrayish turlicha bo‘ladi: tolalari bo‘ylab-0,1% (1m ga 1mm), radial yo‘nalish bo‘yicha- 3-6% (1m ga 3-6sm) va tangensial yo‘nalish bo‘yicha-6-12%(1m ga 6-12 sm). Hajmiy kichrayishni, tolalari bo‘ylab kichrayishni hisobga olmagan holda, 0,1% aniqlikda quyidagi formula yordamida hisoblanadi: U ab aobo 100% , v ab bu yerda a va b-boshlang‘ich namlikdagi namunaning ko‘ndalang kesim yuzasi o‘lchamlari: ao va bo-huddi shunday, absolyut quruq xolatda. Yog‘ochni qoq qurishdan saqlash uchun lok-bo‘yoq moddalar bilan qoplash zarur. Tekstura-yog‘ochning yillik xalqalari, nurlari, yog‘ochligidan iborat tabiiy chizgilardir. Dub, buk, yasen, chinor, nok, yong‘oq daraxtlari teksturasi chiroyli hisoblanadi. Tropik yog‘ochlar-ebek qora, bakut qo‘ng‘ir rang, qizil va temir daraxtlari juda chiroyli teksturaga ega bo‘ladi. Zich yog‘ochlar qayta ishlaganda yaltiraydi, namlik ta’sirida chirish bu xususiyatni kamaytiradi.
Ilmiybaza.uz Issiqlik o‘tkazuvchanlik yog‘ochning turiga, zichligiga, namligiga, bog‘liq bo‘ladi. Quruq holatdagi qarag‘ayning issiqlik o‘tkazuvchanligi tolalari bo‘ylab 0,34 Vt (m0S), tolalariga perpendikulyar yo‘nalishda 0,17 Vt (m0S), ga teng bo‘ladi. Elektr o‘tkazuvchanlik yog‘ochning namligiga bog‘liq. Quruq holatdagi qarag‘ayning elektr qarshiligi 75x107 Om.sm. Xo‘llanganda bu kattalik o‘nlab marta kamayib ketadi. Shu sababli elektr tizimida ishlatiladigan yog‘och quruq xolatda bo‘lishi shart. Yog‘ochning tolasimon strukturasi uning xossalarini ta’sir etuvchi kuchning yo‘nalishiga qarab turlicha bo‘lishiga olib keladi. Yog‘ochning tolalari bo‘ylab siqilishga mustahkamligi tolalariga ko‘ndalangiga nisbatan 4- 6 marta ko‘p bo‘ladi. Yog‘ochning mexanik xossalari uning turiga, namligiga va nuqsonlariga bog‘liq bo‘ladi. Yog‘och egilishga va cho‘zilishga tolalari bo‘ylab, siqilishga esa tolalariga ko‘ndalang ravishda yaxshi ishlaydi (31.1- jadval). 31.1-jadval Asosiy yog‘och turlarining fizik-mexanik xossalari Yog‘och turlari Zichli k, kg m3 Hajmi y kirishi sh koef., % Tolalari bo‘ylab mustahkamlik chegarasi, MPa Cho‘zilishda gi Siqilishda gi Radial kuchlar ta’siri da Statik egilishda gi Igna bargli yog‘ochlar Listvenni tsa 660 0,52 125,0 64,5 9,9 111,5 Qarag‘ay 500 0,44 103,5 48,5 7,5 86,0 Yel 445 0,43 103,0 44,5 6,9 79,5 Pixta 375 0,39 67,0 39,0 6,4 68,5 Ilmiybaza.uz Issiqlik o‘tkazuvchanlik yog‘ochning turiga, zichligiga, namligiga, bog‘liq bo‘ladi. Quruq holatdagi qarag‘ayning issiqlik o‘tkazuvchanligi tolalari bo‘ylab 0,34 Vt (m0S), tolalariga perpendikulyar yo‘nalishda 0,17 Vt (m0S), ga teng bo‘ladi. Elektr o‘tkazuvchanlik yog‘ochning namligiga bog‘liq. Quruq holatdagi qarag‘ayning elektr qarshiligi 75x107 Om.sm. Xo‘llanganda bu kattalik o‘nlab marta kamayib ketadi. Shu sababli elektr tizimida ishlatiladigan yog‘och quruq xolatda bo‘lishi shart. Yog‘ochning tolasimon strukturasi uning xossalarini ta’sir etuvchi kuchning yo‘nalishiga qarab turlicha bo‘lishiga olib keladi. Yog‘ochning tolalari bo‘ylab siqilishga mustahkamligi tolalariga ko‘ndalangiga nisbatan 4- 6 marta ko‘p bo‘ladi. Yog‘ochning mexanik xossalari uning turiga, namligiga va nuqsonlariga bog‘liq bo‘ladi. Yog‘och egilishga va cho‘zilishga tolalari bo‘ylab, siqilishga esa tolalariga ko‘ndalang ravishda yaxshi ishlaydi (31.1- jadval). 31.1-jadval Asosiy yog‘och turlarining fizik-mexanik xossalari Yog‘och turlari Zichli k, kg m3 Hajmi y kirishi sh koef., % Tolalari bo‘ylab mustahkamlik chegarasi, MPa Cho‘zilishda gi Siqilishda gi Radial kuchlar ta’siri da Statik egilishda gi Igna bargli yog‘ochlar Listvenni tsa 660 0,52 125,0 64,5 9,9 111,5 Qarag‘ay 500 0,44 103,5 48,5 7,5 86,0 Yel 445 0,43 103,0 44,5 6,9 79,5 Pixta 375 0,39 67,0 39,0 6,4 68,5
Ilmiybaza.uz Tog‘ archasi 400 0,40 80,0 40,0 6,6 72,0 Bargli yog‘ochlar Eman 690 0,43 123 57,5 10,2 107,5 Oq qayin 630 0,54 168 55,0 9,3 109,5 Buk 670 0,47 123 55,5 11,6 108,5 Lipa 495 0,49 121 45,5 8,6 88,0 Chinor 520 0,46 140 52,0 10,0 102,0 Terak 580 0,48 120 48,0 9,2 94,0 Yog‘ochning namligi uning mustahkamligini kamaytiradi. Yog‘ochda uchraydigan ko‘zlar, qiyshiq qatlam, buralish, chirish kabi nuqsonlar uning mexanik hossalarini yomonlashtiradi. Yog‘ochning agressiv muxitlarga chidamliligi uning turiga bog‘liq. Igna bargli daraxtlar yog‘ochlari bargli daraxtlar yog‘ochlariga nisbatan agressiv muxitlarga chidamli bo‘ladi. Yog‘ochning agressiv muxitlarda buzilish tezligi muxitning konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Kuchsiz ishqorlar va mineral kislotalarda yog‘och materiallar uzoq muddat xizmat qiladi. Yog‘och anizotrop material bo‘lganligi sababli mustahkamligi normativ xujjatlarda me’yorlashtirilayotganda katta zaxira koeffitsiyenti beriladi. Yog‘ochning nuqsonlari Yog‘ochning nuqsonlariga daraxt tanasining shakli o‘zgarishi, tuzilishining normal holatdan farqlanishi, biologik omillar ta’sirida buzilishi kiradi. Yog‘ochning nuqsonlari uning sifatini pasaytiradi va ishlatish soxasini keskin kamaytiradi. Shartli ravishda yog‘och nuqsonlarini quyidagi guruxlarga bo‘lish mumkin: ko‘zlar, yoriqlar, yog‘och tanasi normal shaklining va yog‘och tuzilishining buzilishi, rangining turlanishi, chirishi, qurtlashi va sh.k. Ko‘zlar. Ko‘z daraxt tanasidagi kesilgan shoxdan qolgan asosdir. Daraxt qancha sershox bo‘lsa, undan tayyorlangan yog‘och ham shunchalik ko‘zli Ilmiybaza.uz Tog‘ archasi 400 0,40 80,0 40,0 6,6 72,0 Bargli yog‘ochlar Eman 690 0,43 123 57,5 10,2 107,5 Oq qayin 630 0,54 168 55,0 9,3 109,5 Buk 670 0,47 123 55,5 11,6 108,5 Lipa 495 0,49 121 45,5 8,6 88,0 Chinor 520 0,46 140 52,0 10,0 102,0 Terak 580 0,48 120 48,0 9,2 94,0 Yog‘ochning namligi uning mustahkamligini kamaytiradi. Yog‘ochda uchraydigan ko‘zlar, qiyshiq qatlam, buralish, chirish kabi nuqsonlar uning mexanik hossalarini yomonlashtiradi. Yog‘ochning agressiv muxitlarga chidamliligi uning turiga bog‘liq. Igna bargli daraxtlar yog‘ochlari bargli daraxtlar yog‘ochlariga nisbatan agressiv muxitlarga chidamli bo‘ladi. Yog‘ochning agressiv muxitlarda buzilish tezligi muxitning konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Kuchsiz ishqorlar va mineral kislotalarda yog‘och materiallar uzoq muddat xizmat qiladi. Yog‘och anizotrop material bo‘lganligi sababli mustahkamligi normativ xujjatlarda me’yorlashtirilayotganda katta zaxira koeffitsiyenti beriladi. Yog‘ochning nuqsonlari Yog‘ochning nuqsonlariga daraxt tanasining shakli o‘zgarishi, tuzilishining normal holatdan farqlanishi, biologik omillar ta’sirida buzilishi kiradi. Yog‘ochning nuqsonlari uning sifatini pasaytiradi va ishlatish soxasini keskin kamaytiradi. Shartli ravishda yog‘och nuqsonlarini quyidagi guruxlarga bo‘lish mumkin: ko‘zlar, yoriqlar, yog‘och tanasi normal shaklining va yog‘och tuzilishining buzilishi, rangining turlanishi, chirishi, qurtlashi va sh.k. Ko‘zlar. Ko‘z daraxt tanasidagi kesilgan shoxdan qolgan asosdir. Daraxt qancha sershox bo‘lsa, undan tayyorlangan yog‘och ham shunchalik ko‘zli
Ilmiybaza.uz bo‘ladi. Ko‘zlar yog‘ochni qayta ishlashni qiyinlashtiradi va mexanik xossalarini yomonlashtiradi. Ayniqsa, yog‘och cho‘zilishga ishlaydigan joyda ko‘zlar katta xavf tug‘diradi. Ko‘zlar qirqimi doira, oval, cho‘zinchoq shaklida bo‘ladi. (3-rasm). Igna bargli daraxtlar, shu jumladan qarag‘ayda panjasimon ko‘zlar uchraydi. Ular o‘zakka nisbatan simmetrik joylashadi va odatda uzunchoq ovallar ko‘rinishida bo‘ladi. 31.3-rasm. Yog‘och ko‘zlarining nurlari a-sog‘lom ko‘z; b-shoxsimon ko‘z; v-tushib ketadigan ko‘z. Yoriqlar. Yoriqlar ichki omillar (mag‘zi qurishib) va tashqi omillar (shamol va sovuq ta’siri) ta’sirida yog‘ochning tolalari bo‘ylab yorilishi natijasidir. Yoriqlarni shartli ravishda chatnoq, ajroq, sovuqdan yorilish va qurib yorilish xillariga ajratish mumkin. Daraxtning ichdan yorilishi chatnoq deyiladi. Chatnoq radial yo‘nalishda bo‘lib, yog‘och tanasining o‘zagi orqali o‘tadi. Chatnoq oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin. Oddiy chatnoq ko‘ndalang kesimdagi bir yoki ikki yoriqlardan iborat bo‘lib, bitta diametr bo‘ylab yo‘nalgan (13.4, a-rasm). Murakkab chatnoq ko‘ndalang kesimdagi ikki va bir necha yoriqlardan iborat bo‘lib, bir-biriga nisbatan burchak ostida joylashgan bo‘ladi. Ajroq yog‘ochning yillik xalqa bo‘ylab yorilishi bo‘lib, yog‘och tolalarining butunligini buzadi, mahsulot sifatini pasaytiradi (4, b- rasm). Ilmiybaza.uz bo‘ladi. Ko‘zlar yog‘ochni qayta ishlashni qiyinlashtiradi va mexanik xossalarini yomonlashtiradi. Ayniqsa, yog‘och cho‘zilishga ishlaydigan joyda ko‘zlar katta xavf tug‘diradi. Ko‘zlar qirqimi doira, oval, cho‘zinchoq shaklida bo‘ladi. (3-rasm). Igna bargli daraxtlar, shu jumladan qarag‘ayda panjasimon ko‘zlar uchraydi. Ular o‘zakka nisbatan simmetrik joylashadi va odatda uzunchoq ovallar ko‘rinishida bo‘ladi. 31.3-rasm. Yog‘och ko‘zlarining nurlari a-sog‘lom ko‘z; b-shoxsimon ko‘z; v-tushib ketadigan ko‘z. Yoriqlar. Yoriqlar ichki omillar (mag‘zi qurishib) va tashqi omillar (shamol va sovuq ta’siri) ta’sirida yog‘ochning tolalari bo‘ylab yorilishi natijasidir. Yoriqlarni shartli ravishda chatnoq, ajroq, sovuqdan yorilish va qurib yorilish xillariga ajratish mumkin. Daraxtning ichdan yorilishi chatnoq deyiladi. Chatnoq radial yo‘nalishda bo‘lib, yog‘och tanasining o‘zagi orqali o‘tadi. Chatnoq oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin. Oddiy chatnoq ko‘ndalang kesimdagi bir yoki ikki yoriqlardan iborat bo‘lib, bitta diametr bo‘ylab yo‘nalgan (13.4, a-rasm). Murakkab chatnoq ko‘ndalang kesimdagi ikki va bir necha yoriqlardan iborat bo‘lib, bir-biriga nisbatan burchak ostida joylashgan bo‘ladi. Ajroq yog‘ochning yillik xalqa bo‘ylab yorilishi bo‘lib, yog‘och tolalarining butunligini buzadi, mahsulot sifatini pasaytiradi (4, b- rasm).
Ilmiybaza.uz Daraxtga qattiq sovuq ta’sir etganda u ochiq yoki yopiq shaklda bo‘ylama yoriladi.(13.4, v-rasm). Bunday yoriqlar yog‘och materiallar sifatini buzadi. Yog‘och tabiiy yoki sun’iy quritilganda yorilishi mumkin. Yorilish radial yunalishda bo‘lib, albatta mahsulot sifatini buzadi. (4, g-rasm). 31.4-rasm. Yog‘och yoriqlari turlari a –xochsimon chatnoq; b- xalqasimon ajroq; v-sovuqdan yorilish; g- yoriqlar. Yog‘och tanasi normal shaklining va yog‘och tuzilishining buzilishi. Yog‘ochning bu turdagi nuqsonlari daraxtning normal bo‘lmagan sharoitda o‘sishi va atrof-muxitning ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. Ushbu nuqsonlar ichida eg noxushi egri-bugrilik bo‘lib, bir tomonga qiyshayganligi va ikki tomonga qiyshayganligi bilan xarakterlidir. Egri- bugrilik yog‘och sifatini pasaytiradi. Baqaloqlik daraxt tanasining pastki qismi yuqori qismiga nisbatan keskin yo‘g‘onlashishi tushuniladi. Ingichkalanish. Yog‘och tanasining ikki uchi diametrining o‘lchamlari orasida farqining kattaligi bilan xarakterli. Bunday keskin ingichkalashish yog‘ochning mustahkamligi pasayishiga va isrof bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Burama. Yog‘och tolalarining daraxt tanasi o‘qiga nisbatan qiyalab joylanishidir. Burama tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Sun’iy burama yog‘och tolalarining yillik qavatlarda juda qiya joylashishi natijasidir. Burama yog‘och mustahkamligini kamaytiradi va tob tashlashiga olib keladi. Bilong‘i yog‘och tolalarining to‘lqinsimon joylashishi va chalkashishi natijasi bo‘ladi. Bilong‘i yog‘och tanasining ayrim qismlarida va to‘laligicha Ilmiybaza.uz Daraxtga qattiq sovuq ta’sir etganda u ochiq yoki yopiq shaklda bo‘ylama yoriladi.(13.4, v-rasm). Bunday yoriqlar yog‘och materiallar sifatini buzadi. Yog‘och tabiiy yoki sun’iy quritilganda yorilishi mumkin. Yorilish radial yunalishda bo‘lib, albatta mahsulot sifatini buzadi. (4, g-rasm). 31.4-rasm. Yog‘och yoriqlari turlari a –xochsimon chatnoq; b- xalqasimon ajroq; v-sovuqdan yorilish; g- yoriqlar. Yog‘och tanasi normal shaklining va yog‘och tuzilishining buzilishi. Yog‘ochning bu turdagi nuqsonlari daraxtning normal bo‘lmagan sharoitda o‘sishi va atrof-muxitning ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. Ushbu nuqsonlar ichida eg noxushi egri-bugrilik bo‘lib, bir tomonga qiyshayganligi va ikki tomonga qiyshayganligi bilan xarakterlidir. Egri- bugrilik yog‘och sifatini pasaytiradi. Baqaloqlik daraxt tanasining pastki qismi yuqori qismiga nisbatan keskin yo‘g‘onlashishi tushuniladi. Ingichkalanish. Yog‘och tanasining ikki uchi diametrining o‘lchamlari orasida farqining kattaligi bilan xarakterli. Bunday keskin ingichkalashish yog‘ochning mustahkamligi pasayishiga va isrof bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Burama. Yog‘och tolalarining daraxt tanasi o‘qiga nisbatan qiyalab joylanishidir. Burama tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Sun’iy burama yog‘och tolalarining yillik qavatlarda juda qiya joylashishi natijasidir. Burama yog‘och mustahkamligini kamaytiradi va tob tashlashiga olib keladi. Bilong‘i yog‘och tolalarining to‘lqinsimon joylashishi va chalkashishi natijasi bo‘ladi. Bilong‘i yog‘och tanasining ayrim qismlarida va to‘laligicha
Ilmiybaza.uz bo‘lishi mumkin. Bilong‘i yog‘ochning egilishdagi mustahkamligini kamaytiradi. Fatila yog‘och tanasining biror joyida yillik qavatlarning qiyshayishidir. Fatila nuqsonining sababchisi ko‘zlarning hosil bo‘lishi bilan izohlanadi. Bu nuqson bir yoki ikki tomonlama bo‘lishi mumkin. Chirish. Yog‘och zamburug‘larning ko‘payish natijasida chiriydi. Zamburug‘lar yog‘ochning asosini tashkil etuvchi sellyulozani glyukozaga aylantiradigan fermentlar ishlab chiqaradi. Hosil bo‘lgan glyukoza zamburug‘larga yemish bo‘lgani uchun ular yana ko‘payib boradi, natijada yog‘ochning sifati keskin pasayadi. Bunda yog‘och massasi kamayadi, tanasi bo‘yiga va ko‘ndalangiga darz ketadi, yog‘och yaroqsiz holga keladi. Zamburug‘lar yog‘och nam bo‘lganda (20% dan ko‘p), muayyan haroratda va kislorodli muxitda ko‘payadi. Zamburug‘lar suvli, harorat 00S past bo‘lgan sharoitda ko‘paymaydi. Ularning ko‘payishi yog‘och rangini o‘zgartiradi. Zamburug‘lar tushgan yog‘ochdan konstruksiyalar tayyorlash xavfli, chunki yog‘ochning mustahkamligi keskin kamaygan bo‘ladi. Zamburug‘larning birja, mog‘or, rang o‘zgartiruvchi, ko‘klik kasalligi turlari mavjud. Yog‘och bino va inshootlarda ishlatilganda unda uy zamburug‘i ko‘payishi mumkin. Oq uy zamburug‘i va pardasimon uy zamburug‘i yog‘och konstruksiyalar uchun juda xavfli bo‘lib, uni bir necha oydayoq butunlay ishdan chiqarishi mumkin. Qurtlash. Qurt va hashoratlar, qo‘ng‘izlar yog‘och materiali bilan oziqlanib, uning strukturasini zaiflashtiradi. Qurt va hashoratlar yurgan joyda ko‘plab teshiklar hosil bo‘ladi va ular o‘zi bilan birga zamburug‘larni olib kirib yog‘ochning buzilishini tezlashtiradilar. Xo‘l va ildizi qurigan zaif yog‘ochlarni qurt va hashoratlar tez shikastlaydi. Shikastlangan yog‘ochlarni bino va inshootlar konstruksiyalarida ishlatmagan ma’qul. Yog‘ochda mayda dumaloq teshik paydo bo‘lishi va ulardan qipiq to‘kilishi yog‘ochga qurt tushganidan darak beradi. Ilmiybaza.uz bo‘lishi mumkin. Bilong‘i yog‘ochning egilishdagi mustahkamligini kamaytiradi. Fatila yog‘och tanasining biror joyida yillik qavatlarning qiyshayishidir. Fatila nuqsonining sababchisi ko‘zlarning hosil bo‘lishi bilan izohlanadi. Bu nuqson bir yoki ikki tomonlama bo‘lishi mumkin. Chirish. Yog‘och zamburug‘larning ko‘payish natijasida chiriydi. Zamburug‘lar yog‘ochning asosini tashkil etuvchi sellyulozani glyukozaga aylantiradigan fermentlar ishlab chiqaradi. Hosil bo‘lgan glyukoza zamburug‘larga yemish bo‘lgani uchun ular yana ko‘payib boradi, natijada yog‘ochning sifati keskin pasayadi. Bunda yog‘och massasi kamayadi, tanasi bo‘yiga va ko‘ndalangiga darz ketadi, yog‘och yaroqsiz holga keladi. Zamburug‘lar yog‘och nam bo‘lganda (20% dan ko‘p), muayyan haroratda va kislorodli muxitda ko‘payadi. Zamburug‘lar suvli, harorat 00S past bo‘lgan sharoitda ko‘paymaydi. Ularning ko‘payishi yog‘och rangini o‘zgartiradi. Zamburug‘lar tushgan yog‘ochdan konstruksiyalar tayyorlash xavfli, chunki yog‘ochning mustahkamligi keskin kamaygan bo‘ladi. Zamburug‘larning birja, mog‘or, rang o‘zgartiruvchi, ko‘klik kasalligi turlari mavjud. Yog‘och bino va inshootlarda ishlatilganda unda uy zamburug‘i ko‘payishi mumkin. Oq uy zamburug‘i va pardasimon uy zamburug‘i yog‘och konstruksiyalar uchun juda xavfli bo‘lib, uni bir necha oydayoq butunlay ishdan chiqarishi mumkin. Qurtlash. Qurt va hashoratlar, qo‘ng‘izlar yog‘och materiali bilan oziqlanib, uning strukturasini zaiflashtiradi. Qurt va hashoratlar yurgan joyda ko‘plab teshiklar hosil bo‘ladi va ular o‘zi bilan birga zamburug‘larni olib kirib yog‘ochning buzilishini tezlashtiradilar. Xo‘l va ildizi qurigan zaif yog‘ochlarni qurt va hashoratlar tez shikastlaydi. Shikastlangan yog‘ochlarni bino va inshootlar konstruksiyalarida ishlatmagan ma’qul. Yog‘ochda mayda dumaloq teshik paydo bo‘lishi va ulardan qipiq to‘kilishi yog‘ochga qurt tushganidan darak beradi.
Ilmiybaza.uz Yog‘ochni chirish, qurtlash va yonishdan saqlash Chirishdan saqlash. Yog‘ochni chirishdan saqlash uchun antiseptiklar bilan qayta ishlanadi. Antiseptiklarga quyidagi talablar qo‘yiladi: zamburug‘larga nisbatan yuqori toksinlik, yog‘ochga yaxshi shimilish, noxush xid tarqatmaslik, inson va uy hayvonlariga beziyonlik, yog‘ochning sifatini pasaytirmaslik va sh.k.. Antiseptiklar suvda eriydigan, organik erituvchilarda eriydigan, moyli va pastasimon xillarga bo‘linadi. Suvda eruvchan antiseptiklarga natriyli ftorid, natriyli kremneftorid, ammoniyli kremneftorid, BBK-3, XXS, MXXS va GR-48 preparatlari kiradi. Bunday antiseptiklarni quruq joyda ishlatiladigan yog‘ochlarni qayta ishlashda qo‘llaniladi. Natriyli ftorid xidsiz oq kukun bo‘lib, 3-4% suvdagi eritmasi yog‘och, payraxa va qipiqdan tayyorlangan buyumlar, qamish va torfni chirishdan saqlashda antiseptik sifatida ishlatiladi. Ammoniyli kremneftorid antiseptik xususiyati bilan birga yog‘ochni olovga bardoshligini ham oshiradi. Antiseptiklar rangsiz bo‘lgani uchun bo‘yovchi moddalar qo‘shiladi. Organik erituvchilardagi preparatlar PL (engil neft mahsulotlardagi pentaxlorfenol) va NML (engil neft mahsulotlaridagi mis naftenati) yuqori darajadagi toksinli antiseptik bo‘lib, yog‘ochga yaxshi shimiladi. Organik erituvchi sifatida ko‘k yog‘, mazut, kerosin va solventnaft ishlatiladi. Moyli antiseptiklarga toshko‘mir moyi, antratsen moyi, slanets moyi kabilar kiradi. Moyli antiseptiklar o‘tkir xidli, to‘q jigarrang, kuchli toksinlovchi xususiyatli bo‘lib, suvda yuvilmaydi, metall qismlarni korroziyalamaydi, ammo yog‘ochni to‘q-qo‘ng‘ir rangga bo‘yaydi. Ushbu antiseptiklar bilan qayta ishlangan yog‘ochlarni ochiq havoda, Ilmiybaza.uz Yog‘ochni chirish, qurtlash va yonishdan saqlash Chirishdan saqlash. Yog‘ochni chirishdan saqlash uchun antiseptiklar bilan qayta ishlanadi. Antiseptiklarga quyidagi talablar qo‘yiladi: zamburug‘larga nisbatan yuqori toksinlik, yog‘ochga yaxshi shimilish, noxush xid tarqatmaslik, inson va uy hayvonlariga beziyonlik, yog‘ochning sifatini pasaytirmaslik va sh.k.. Antiseptiklar suvda eriydigan, organik erituvchilarda eriydigan, moyli va pastasimon xillarga bo‘linadi. Suvda eruvchan antiseptiklarga natriyli ftorid, natriyli kremneftorid, ammoniyli kremneftorid, BBK-3, XXS, MXXS va GR-48 preparatlari kiradi. Bunday antiseptiklarni quruq joyda ishlatiladigan yog‘ochlarni qayta ishlashda qo‘llaniladi. Natriyli ftorid xidsiz oq kukun bo‘lib, 3-4% suvdagi eritmasi yog‘och, payraxa va qipiqdan tayyorlangan buyumlar, qamish va torfni chirishdan saqlashda antiseptik sifatida ishlatiladi. Ammoniyli kremneftorid antiseptik xususiyati bilan birga yog‘ochni olovga bardoshligini ham oshiradi. Antiseptiklar rangsiz bo‘lgani uchun bo‘yovchi moddalar qo‘shiladi. Organik erituvchilardagi preparatlar PL (engil neft mahsulotlardagi pentaxlorfenol) va NML (engil neft mahsulotlaridagi mis naftenati) yuqori darajadagi toksinli antiseptik bo‘lib, yog‘ochga yaxshi shimiladi. Organik erituvchi sifatida ko‘k yog‘, mazut, kerosin va solventnaft ishlatiladi. Moyli antiseptiklarga toshko‘mir moyi, antratsen moyi, slanets moyi kabilar kiradi. Moyli antiseptiklar o‘tkir xidli, to‘q jigarrang, kuchli toksinlovchi xususiyatli bo‘lib, suvda yuvilmaydi, metall qismlarni korroziyalamaydi, ammo yog‘ochni to‘q-qo‘ng‘ir rangga bo‘yaydi. Ushbu antiseptiklar bilan qayta ishlangan yog‘ochlarni ochiq havoda,
Ilmiybaza.uz yerda yoki suvli sharoitda (ko‘prik va qoziq konstruksiyalari, shpallar, suv osti inshootlari va x.k.) ishlatish mumkin. Antiseptik pastalar bitum, eruvchan shisha, giltuproq va sh.k. bog‘lovchilar va natriyli ftorid yoki kremneftorid antiseptiklari va dispers to‘ldiruvchilar asosida tayyorlanadi. Pastalar ishlatilish davrida namlanish ehtimoli bor yog‘och konstruksiyalarni himoyalashda ishlatiladi. Yog‘och buyum va konstruksiyalar turli usullarda antiseptik bilan qayta ishlanadi: moslamalar vositasida sepish, sovuq va issiq vannalarda shimdirish, avtoklavda bosim ostida shimdirish, pastalarni surish. Antiseptik shimdirish usuli yog‘ochning ishlatish soxasiga, shimilish chuqurligi shimdirish usuli va yog‘ochning xiliga, ya’ni tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Yog‘ochni hashorat va qurtlar zararidan asrash. Buning uchun avvalo uni po‘stloqdan tozalash va saqlashda sanitariya normalariga rioya qilish kerak. Ammo qurt va hashoratlar yog‘ochni ishlatish davrida ham shikastlashi mumkin. Ushbu holatda yog‘ochni zaxarli moddalar (insektitsidlar)-moyli antiseptiklar, organik erituvchilardagi preparatlar, DDT pastasi (dixlordifeniltrixloretan), xlorofos eritmasi (dimetiltrixloroksietilfosfonat), xlorpikrin gazi va sh.k. bilan qayta ishlanadi. Yonishdan saqlash. Yog‘ochlarni yonishdan asrash uchun ularni saqlash qoidalariga rioya qilish, bino va inshootlarda ishlatilganda olov markazidan uzoqda bo‘lishi yoki yonmaydigan materiallar- asbest karton va asbestsement taxtasi, turli suvoqlar bilan qoplash zarur. Xususiy xollarda yog‘ochni yonishdan asrash uchun antipirenlar bilan qoplash yoki shimdirish kerak. Antipiren sifatida bura, ammoniy xlorid, natriyli va ammoniyli fosforkislotalar, ammoniy sulfat ishlatiladi. Antipirenlar bo‘yoq va pasta sifatida kukun to‘ldiruvchilar kiritilgan holda ishlatilishi mumkin. Himoya qatlami mo‘yqalam yoki sepuvchi moslamalar yordamida yog‘ochga qoplanadi. Antipirenlar yog‘och qiziganda uning yuzasida qattiq erigan parda hosil qilishi va kislorodni ichki qatlamlarga o‘tkazmasligi yoki ba’zi antipirenlar yuqori haroratda yog‘ochni yonishdan asrovchi gazlar hosil qilishi mumkin. Ilmiybaza.uz yerda yoki suvli sharoitda (ko‘prik va qoziq konstruksiyalari, shpallar, suv osti inshootlari va x.k.) ishlatish mumkin. Antiseptik pastalar bitum, eruvchan shisha, giltuproq va sh.k. bog‘lovchilar va natriyli ftorid yoki kremneftorid antiseptiklari va dispers to‘ldiruvchilar asosida tayyorlanadi. Pastalar ishlatilish davrida namlanish ehtimoli bor yog‘och konstruksiyalarni himoyalashda ishlatiladi. Yog‘och buyum va konstruksiyalar turli usullarda antiseptik bilan qayta ishlanadi: moslamalar vositasida sepish, sovuq va issiq vannalarda shimdirish, avtoklavda bosim ostida shimdirish, pastalarni surish. Antiseptik shimdirish usuli yog‘ochning ishlatish soxasiga, shimilish chuqurligi shimdirish usuli va yog‘ochning xiliga, ya’ni tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Yog‘ochni hashorat va qurtlar zararidan asrash. Buning uchun avvalo uni po‘stloqdan tozalash va saqlashda sanitariya normalariga rioya qilish kerak. Ammo qurt va hashoratlar yog‘ochni ishlatish davrida ham shikastlashi mumkin. Ushbu holatda yog‘ochni zaxarli moddalar (insektitsidlar)-moyli antiseptiklar, organik erituvchilardagi preparatlar, DDT pastasi (dixlordifeniltrixloretan), xlorofos eritmasi (dimetiltrixloroksietilfosfonat), xlorpikrin gazi va sh.k. bilan qayta ishlanadi. Yonishdan saqlash. Yog‘ochlarni yonishdan asrash uchun ularni saqlash qoidalariga rioya qilish, bino va inshootlarda ishlatilganda olov markazidan uzoqda bo‘lishi yoki yonmaydigan materiallar- asbest karton va asbestsement taxtasi, turli suvoqlar bilan qoplash zarur. Xususiy xollarda yog‘ochni yonishdan asrash uchun antipirenlar bilan qoplash yoki shimdirish kerak. Antipiren sifatida bura, ammoniy xlorid, natriyli va ammoniyli fosforkislotalar, ammoniy sulfat ishlatiladi. Antipirenlar bo‘yoq va pasta sifatida kukun to‘ldiruvchilar kiritilgan holda ishlatilishi mumkin. Himoya qatlami mo‘yqalam yoki sepuvchi moslamalar yordamida yog‘ochga qoplanadi. Antipirenlar yog‘och qiziganda uning yuzasida qattiq erigan parda hosil qilishi va kislorodni ichki qatlamlarga o‘tkazmasligi yoki ba’zi antipirenlar yuqori haroratda yog‘ochni yonishdan asrovchi gazlar hosil qilishi mumkin.