Yuqumli kasallik qo'zg'atuvchilarini seroidentifikasiya qilish

Yuklangan vaqt

2024-09-14

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

13

Faytl hajmi

23,5 KB


Yuqumli kasallik qo'zg'atuvchilarini seroidentifikasiya qilish 2-soat. Mashg'ulotning maqsadi: Talabalarni antigen va antitelo tushunchalari bilan tanishtirish, serologik reaktsiyalarini, agglyutinatsiya reaktsiyasini qo’yish uslubi va ulardan amaliyotda yuqumli kasalliklarga tashxis qo’yishda uni oldini olishda va davolashda foydalanishni tushuntirish. Mashg'ulot vazifalari: -«Antigen» tushunchasini aniqlash -«Antitelo» tushunchasini aniqlash -talabalarni serologik reaktsiyalar kuyishga va kisman agglyutinatsiya reaktsiyalarini qo’yishga o’rgatish. -serologik reaktsiyalarini amaliy axamiyatini tushinish. -serologik reaktsiyalarini amaliyotda qo’llanilishini bilish. Kutilayotgan natijalar. Dars tugagandan sung talaba nimalarni bilishlari zarur. -«Antigen» nima? ularning klasifikatsiyasi. -«Antitelo» nima? ximiyaviy tabiati? -serologik reaktsiyalar kanday kuyishni. -serologik reaktsiyalar javobini ukish va taxlil kilishni bilish. -serologik reaktsiya turlari. Yuqumli kasallik qo'zg'atuvchilarini seroidentifikasiya qilish 2-soat. Mashg'ulotning maqsadi: Talabalarni antigen va antitelo tushunchalari bilan tanishtirish, serologik reaktsiyalarini, agglyutinatsiya reaktsiyasini qo’yish uslubi va ulardan amaliyotda yuqumli kasalliklarga tashxis qo’yishda uni oldini olishda va davolashda foydalanishni tushuntirish. Mashg'ulot vazifalari: -«Antigen» tushunchasini aniqlash -«Antitelo» tushunchasini aniqlash -talabalarni serologik reaktsiyalar kuyishga va kisman agglyutinatsiya reaktsiyalarini qo’yishga o’rgatish. -serologik reaktsiyalarini amaliy axamiyatini tushinish. -serologik reaktsiyalarini amaliyotda qo’llanilishini bilish. Kutilayotgan natijalar. Dars tugagandan sung talaba nimalarni bilishlari zarur. -«Antigen» nima? ularning klasifikatsiyasi. -«Antitelo» nima? ximiyaviy tabiati? -serologik reaktsiyalar kanday kuyishni. -serologik reaktsiyalar javobini ukish va taxlil kilishni bilish. -serologik reaktsiya turlari. Talabalar nimalarni bilishi va qila olishi kerak: -agglyutinatsiya reaktsiyasini kuya olishi. -javobini o’qiy olishi, taxlil qila olishi kerak. Amaliy dars mazmuni kuriladigan savollar: -tulik antigenni notuliq antigendan farqi -autontigan, rikketsioz antigenlarining funktsional axamiyati. Amaliy mashgulot rejasi. Talabalarni mashgulotga tayyorgarligini tekshirish - 5 daqiqa. Talabalarni teoritik bilimini aniqlash- 40 daqiqa. Ukituvchini xulosasi- 10 daqiqa. Amaliy ishlarni tushuntirish-10 daqiqa. Amaliy ishlarni bajarish - 85 daqiqa. Auditoriya ishlari: 1. Buyum oynachasida makroskopik agglyutinatsiya reaktsiyasini qo’yish. 2. Maxsus antiteloni titrini aniqlash uchun kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasini prabirkada kuyish. Mavzu buyicha slayda va tablitsalarini kursatish.- 5 daqiqa. Talabalar tomonidan darsni uzlashtirishni tekshirish (dars davomida) situatsion masalalarni yechish - 5 daqiqa. Ish joylarini tartibga solish- 5 daqiqa. Mashgulotni o’tkazish joyi: o’quv auditoriyasi. O’qituvchini mavzuni asoslab berish: Antigen - bu organik moda bulib, kaloid tuzilishiga ega (oqsil va oqsil birikmalari.) Ular organizm kiritilganda (teri ostiga, teri ichiga, korin ichiga, vena ichiga, unda antitelo xosil kilish xususiyatiga ega va shuningdek maxsus reaktsiyalarga ular bilan ta'sirlanadi). Antigen 2ta xususiyati bilan xarakterlanadi: 1. antitelo xosil qilish (antigenlik) Talabalar nimalarni bilishi va qila olishi kerak: -agglyutinatsiya reaktsiyasini kuya olishi. -javobini o’qiy olishi, taxlil qila olishi kerak. Amaliy dars mazmuni kuriladigan savollar: -tulik antigenni notuliq antigendan farqi -autontigan, rikketsioz antigenlarining funktsional axamiyati. Amaliy mashgulot rejasi. Talabalarni mashgulotga tayyorgarligini tekshirish - 5 daqiqa. Talabalarni teoritik bilimini aniqlash- 40 daqiqa. Ukituvchini xulosasi- 10 daqiqa. Amaliy ishlarni tushuntirish-10 daqiqa. Amaliy ishlarni bajarish - 85 daqiqa. Auditoriya ishlari: 1. Buyum oynachasida makroskopik agglyutinatsiya reaktsiyasini qo’yish. 2. Maxsus antiteloni titrini aniqlash uchun kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasini prabirkada kuyish. Mavzu buyicha slayda va tablitsalarini kursatish.- 5 daqiqa. Talabalar tomonidan darsni uzlashtirishni tekshirish (dars davomida) situatsion masalalarni yechish - 5 daqiqa. Ish joylarini tartibga solish- 5 daqiqa. Mashgulotni o’tkazish joyi: o’quv auditoriyasi. O’qituvchini mavzuni asoslab berish: Antigen - bu organik moda bulib, kaloid tuzilishiga ega (oqsil va oqsil birikmalari.) Ular organizm kiritilganda (teri ostiga, teri ichiga, korin ichiga, vena ichiga, unda antitelo xosil kilish xususiyatiga ega va shuningdek maxsus reaktsiyalarga ular bilan ta'sirlanadi). Antigen 2ta xususiyati bilan xarakterlanadi: 1. antitelo xosil qilish (antigenlik) 2. o’ziga mos kelgan antitelolar bilan o’zaro ta'sirlanadi (antigen maxsusligi). Antigen moddalari quyidagi asosiy xususiyatlarga ega: maxsus ta'sirchangligi, getrogenligi, kolloid tuzilishiga egaligi, organizmda bo’lgan suyuqliklarda eruvchangligi. Antigen oqsilnni gentid, aminokislotalargacha parchalanishi bilan uni antigenlik xususiyati yo’qoladi. Oqsil molekulasiga xar xil radikallarni kiritish esa maxsus turga xosligini yo’qotadi. O’simlik zaxarlari antigen xususiyatiga ega: ritsin, abrin, kortin va boshkalar. Xayvon zaxarlari: ilon, o’rgimchak, chayon, qoraqurt, ari zaxarlari fermentlar, begona oksimlar xar xil xujayra, to’qima elementlari, bakteriyalar va ularning toksinlari, rikketsin va viruslar antigen xususiyatini keltirib chiqaradi. Antigen tulik va notulik antigenlarga bulinadi. (gaptenlar va yarimgaptenlar)tulik antigenlar - organizmda antitelo xosil qiladi va ular bilan invivo va invitro xollarida ta'sirlanadi (begona oqsil, zardob, viruslar, xujayra elementlari) Notulik antigenlar - bu gaptislar bulib organizmda antitelo xosil qilmaydi, lekin ular bilan ta'sirlashadi. Gaptellalarga yoglar, murakkab uglevodlar va boshqa moddalar kiradi. Ozgina oqsil gaptillarga kushish ularga tulik antigenlik xosasini beradi. Bu xolatda oqsil utkazuvchi vazifasini bajaradi. Noto’liq gaptillar (yod, brom, kini, antirip, kalloiz temir, azo buyoklar va boshka kimyoviy guruxlar) uz xolicha antigen bula olmaydi, lekin organizm oqsillari bilan birikib, antigen xossasiga ega bo’ladi. Bu antigenlar ta'sirida immun antitelo xosil bo’ladi. Bu AT bitta notulik antigen bilan ishlanganda kurinarli reaktsiya xosil bulmaydi. Bu reaktsiya Londiteykerning ushlanib kolish reaktsiyasi deyiladi. Bakteriya, rikketsiy, virus antigen funktsiyasi uning tur va xil (tip) maxsusligi bilan xarakterlanadi. Bundan tashkari gurux (rozovoy) ga xos antigen bir-biriga yakin bulgan turlarda aniqlangan. Autoantigen - bu kaysi oragnizmdan olingan bo’lsa, o’sha oragnizmda immunizatsiya xossasini vujudga keltiruvchi moddadir. Ular mozifikatsiya antigen funktsiyasini uziga olib boradi. Bunday moddalarga kuzning gavxari spermatazoid urug bezining, terining va boshka to’qimalar gamogenlari kiradi. Bu to’qimalarning shikastlanganda autoantigenlar so’rilib antitelo xosil qilish mumkin. ATlar bu xujayralarga toksin ta'sir etish mumkin. Autoantigenlar sovuqqotish, nurlanish, medikamentoz 2. o’ziga mos kelgan antitelolar bilan o’zaro ta'sirlanadi (antigen maxsusligi). Antigen moddalari quyidagi asosiy xususiyatlarga ega: maxsus ta'sirchangligi, getrogenligi, kolloid tuzilishiga egaligi, organizmda bo’lgan suyuqliklarda eruvchangligi. Antigen oqsilnni gentid, aminokislotalargacha parchalanishi bilan uni antigenlik xususiyati yo’qoladi. Oqsil molekulasiga xar xil radikallarni kiritish esa maxsus turga xosligini yo’qotadi. O’simlik zaxarlari antigen xususiyatiga ega: ritsin, abrin, kortin va boshkalar. Xayvon zaxarlari: ilon, o’rgimchak, chayon, qoraqurt, ari zaxarlari fermentlar, begona oksimlar xar xil xujayra, to’qima elementlari, bakteriyalar va ularning toksinlari, rikketsin va viruslar antigen xususiyatini keltirib chiqaradi. Antigen tulik va notulik antigenlarga bulinadi. (gaptenlar va yarimgaptenlar)tulik antigenlar - organizmda antitelo xosil qiladi va ular bilan invivo va invitro xollarida ta'sirlanadi (begona oqsil, zardob, viruslar, xujayra elementlari) Notulik antigenlar - bu gaptislar bulib organizmda antitelo xosil qilmaydi, lekin ular bilan ta'sirlashadi. Gaptellalarga yoglar, murakkab uglevodlar va boshqa moddalar kiradi. Ozgina oqsil gaptillarga kushish ularga tulik antigenlik xosasini beradi. Bu xolatda oqsil utkazuvchi vazifasini bajaradi. Noto’liq gaptillar (yod, brom, kini, antirip, kalloiz temir, azo buyoklar va boshka kimyoviy guruxlar) uz xolicha antigen bula olmaydi, lekin organizm oqsillari bilan birikib, antigen xossasiga ega bo’ladi. Bu antigenlar ta'sirida immun antitelo xosil bo’ladi. Bu AT bitta notulik antigen bilan ishlanganda kurinarli reaktsiya xosil bulmaydi. Bu reaktsiya Londiteykerning ushlanib kolish reaktsiyasi deyiladi. Bakteriya, rikketsiy, virus antigen funktsiyasi uning tur va xil (tip) maxsusligi bilan xarakterlanadi. Bundan tashkari gurux (rozovoy) ga xos antigen bir-biriga yakin bulgan turlarda aniqlangan. Autoantigen - bu kaysi oragnizmdan olingan bo’lsa, o’sha oragnizmda immunizatsiya xossasini vujudga keltiruvchi moddadir. Ular mozifikatsiya antigen funktsiyasini uziga olib boradi. Bunday moddalarga kuzning gavxari spermatazoid urug bezining, terining va boshka to’qimalar gamogenlari kiradi. Bu to’qimalarning shikastlanganda autoantigenlar so’rilib antitelo xosil qilish mumkin. ATlar bu xujayralarga toksin ta'sir etish mumkin. Autoantigenlar sovuqqotish, nurlanish, medikamentoz preparatlar (piramizon, sulьfanilamidlar, oltin preparatlari va boshkalar) virus infektsiyasi (virusin zotiljam, mononukliod), bakteriya oqsillari va streptokokk, stafilokokk, sil mikobakteriyasi toksinlari, paraproteinlar, aseptik autoliz va boshqa faktorlar ta'sirida vujudga kelishi mumkin. Mikrob xujayrasining antigen tuzilishi. Bakteriyalar murakkab antigen kompleks xisoblanadi, uni tarkibida oqsil tabiatli yukori molekulyar brikmalar va biologik aktiv maxsus polisaxaridlar bor. Maxsus polisaxaridlar tarkibiga oid kislotalar, koidalarning aminoxosillari xar xil kislota, spirt koldiklari kiradi. Xarakatchang bakteriyalarda H-antigenlar (xivchinlarda)bo’ladi. Bu AG issiqqa chidamsiz, 56-80°S da parchalanib ketadi. Yana O- antigenlar (somatik) bo’lib, u issiqqa chidamli, 80-100°S gacha kizdirganda xam saklanadi.Korin tifini virulitli salьmonella gitamlaridan nisbatan termolabilь ajratib olinib, u Vi - antigen deb ataladi. O va Vi -antigenlar xujayrani ustida yoki qutblarida joylashgan deb taxmin qilinadi: Vi- antigen yuzaroq qismda joylashgan, O-antigen chuqurroq joylashgan bo’lib, Vi-antigen bor mikroblar O- zardobi bilan agglyutinatsiya bermaydi. Kapsulali antigenlar murakkab polisaxaridlar tuzilgan bulib, mikroorganizmlarga tip maxsusligini beradi. Qobiqdagi K - antigenlar xam mavjud. Ular O - antigenlar xisobiga xosil bo’ladi va xujayrani tashqi yuzasida joylashadi. S - shakldagi bakterilarni butun somatik antigen polisaxaridli gapten saqlaydi. U tur maxsusligini ifodalaydi. Ximoya antigenlar aniqlangan (protektiv antigen). Ular organizm to’qimalarida bakterilar ko’payishida xosil bo’ladi. Ximoyalovchi antigenlar ancha katta ximoyalash xususiyatiga ega va amaliyotda a immunizatsiya Maqsadida aurim yuqumli kasalliklarga karshi qo’llash mumkin. Mikroblar toksiniga xam antigenlik xususiyati xos. Ekzotoksinlarga xujayradan tashqaridagi antigen sifatida kiriladi. Formali va temperatura bilan zararsizlantirilgan ekzotoksinlar o’zini zaxarli xususiyatini yo’qotadi va saqlab qoladi. Ular antitoksinlar degan nom olib, amaliyotda odamlarni immunizatsiyasida keng qo’llaniladi. preparatlar (piramizon, sulьfanilamidlar, oltin preparatlari va boshkalar) virus infektsiyasi (virusin zotiljam, mononukliod), bakteriya oqsillari va streptokokk, stafilokokk, sil mikobakteriyasi toksinlari, paraproteinlar, aseptik autoliz va boshqa faktorlar ta'sirida vujudga kelishi mumkin. Mikrob xujayrasining antigen tuzilishi. Bakteriyalar murakkab antigen kompleks xisoblanadi, uni tarkibida oqsil tabiatli yukori molekulyar brikmalar va biologik aktiv maxsus polisaxaridlar bor. Maxsus polisaxaridlar tarkibiga oid kislotalar, koidalarning aminoxosillari xar xil kislota, spirt koldiklari kiradi. Xarakatchang bakteriyalarda H-antigenlar (xivchinlarda)bo’ladi. Bu AG issiqqa chidamsiz, 56-80°S da parchalanib ketadi. Yana O- antigenlar (somatik) bo’lib, u issiqqa chidamli, 80-100°S gacha kizdirganda xam saklanadi.Korin tifini virulitli salьmonella gitamlaridan nisbatan termolabilь ajratib olinib, u Vi - antigen deb ataladi. O va Vi -antigenlar xujayrani ustida yoki qutblarida joylashgan deb taxmin qilinadi: Vi- antigen yuzaroq qismda joylashgan, O-antigen chuqurroq joylashgan bo’lib, Vi-antigen bor mikroblar O- zardobi bilan agglyutinatsiya bermaydi. Kapsulali antigenlar murakkab polisaxaridlar tuzilgan bulib, mikroorganizmlarga tip maxsusligini beradi. Qobiqdagi K - antigenlar xam mavjud. Ular O - antigenlar xisobiga xosil bo’ladi va xujayrani tashqi yuzasida joylashadi. S - shakldagi bakterilarni butun somatik antigen polisaxaridli gapten saqlaydi. U tur maxsusligini ifodalaydi. Ximoya antigenlar aniqlangan (protektiv antigen). Ular organizm to’qimalarida bakterilar ko’payishida xosil bo’ladi. Ximoyalovchi antigenlar ancha katta ximoyalash xususiyatiga ega va amaliyotda a immunizatsiya Maqsadida aurim yuqumli kasalliklarga karshi qo’llash mumkin. Mikroblar toksiniga xam antigenlik xususiyati xos. Ekzotoksinlarga xujayradan tashqaridagi antigen sifatida kiriladi. Formali va temperatura bilan zararsizlantirilgan ekzotoksinlar o’zini zaxarli xususiyatini yo’qotadi va saqlab qoladi. Ular antitoksinlar degan nom olib, amaliyotda odamlarni immunizatsiyasida keng qo’llaniladi. Antitela (immunoglobulin). Ular oqsil bo’lib, umurtqalilar organizmda antigen kiritilganda t xosil bo’ladi va u bilan maxsus boglanish xosil kilish kobiliyatiga ega. Antitelo xosil bulishi fakat infektsiya bilan kasallanganda xosil bulib kolmay, tirik, o’lik bakteriyalar, rikketsiyalar, viruslar, taksillar, anatoksinlar va boshqa antigen moddalar bilan immulizatsiya kilinganda xam xosil bo’ladi. Aktiv immunilizatsiya ta'sirida xosil bulagn antitelo - immuno -antitelo deyiladi. Normal antiteladan farkli ularok yuqumli kasallik bilan kasallanmagan va immunizatsiya uilinmagan odam va xayvonlar kon zardobida uchraydi. Antiteloning faol markazi 3-4ta aminokislotalar koldigidan iborat bulgan peptiddir. Ulchami va formasiga kura gomologik antigen determenantiga mos keladi. Antitelolar immunoglobulinlarga kiradi. Ular oqsillarining geterogen guruxidir. Immunoglobulinlar uzining fizik - kimyoviy xususiyatiga krab 5 sinfga bulinadi. Immunoglobulinlar sinflari: A, G, M, D, Ye. -globulinlarning katta qismini tashkil etgan immunoglobulinlar 4 polikentiz zanjirdan tuzilgan bo’ladi; (2 yengil va 2ta og’ir). Antitelo uni xosil bo’lishini keltirib chiqargan antigen bilan maxsus ta'sirlanadi. Mana shu xossa diagnostik axamiyatga ega. Reaktsiyalar invivo, yoki invibro ketishi mumkin va bakteriyalar yoki virusli infektsiyada diagnostik Maqsadda (Antiteloni titrni aniqlash uchun) ,va shuningdek ajratib olingan mikroblarning serologik intensifikatsiyasida agglyutinatsiya ishlatiladi. Amaliy ishni bajarish tartibi. 1. Ichak infektsiyasiga gumon kilingan kasal kon zardobidagi agglyutinatsiya reaktsiyasi yordamida aniqlash. Bu agglyutinatsiyaga chakiruvchi diagnostikum yordamida amalga oshiriladi ichak tayokchasi kulьturasining serologik guruxini aniqlash. Bu reaktsiya agglyutinatsiya kiluvchi immun zardob yordamida utkaziladi. a) Gramm usuli buyicha buyalgan kulьturani tozaligini aniqlash. b) Buyum oynachasida immun koli-zardob yordamida agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyish (O26, O55, O11, i X.Z.) 3. Lizotsim sulakdagi aktivligini aniqlashning natijasini kurish. AMALIY DARSNI BAJARILIShI: Antitela (immunoglobulin). Ular oqsil bo’lib, umurtqalilar organizmda antigen kiritilganda t xosil bo’ladi va u bilan maxsus boglanish xosil kilish kobiliyatiga ega. Antitelo xosil bulishi fakat infektsiya bilan kasallanganda xosil bulib kolmay, tirik, o’lik bakteriyalar, rikketsiyalar, viruslar, taksillar, anatoksinlar va boshqa antigen moddalar bilan immulizatsiya kilinganda xam xosil bo’ladi. Aktiv immunilizatsiya ta'sirida xosil bulagn antitelo - immuno -antitelo deyiladi. Normal antiteladan farkli ularok yuqumli kasallik bilan kasallanmagan va immunizatsiya uilinmagan odam va xayvonlar kon zardobida uchraydi. Antiteloning faol markazi 3-4ta aminokislotalar koldigidan iborat bulgan peptiddir. Ulchami va formasiga kura gomologik antigen determenantiga mos keladi. Antitelolar immunoglobulinlarga kiradi. Ular oqsillarining geterogen guruxidir. Immunoglobulinlar uzining fizik - kimyoviy xususiyatiga krab 5 sinfga bulinadi. Immunoglobulinlar sinflari: A, G, M, D, Ye. -globulinlarning katta qismini tashkil etgan immunoglobulinlar 4 polikentiz zanjirdan tuzilgan bo’ladi; (2 yengil va 2ta og’ir). Antitelo uni xosil bo’lishini keltirib chiqargan antigen bilan maxsus ta'sirlanadi. Mana shu xossa diagnostik axamiyatga ega. Reaktsiyalar invivo, yoki invibro ketishi mumkin va bakteriyalar yoki virusli infektsiyada diagnostik Maqsadda (Antiteloni titrni aniqlash uchun) ,va shuningdek ajratib olingan mikroblarning serologik intensifikatsiyasida agglyutinatsiya ishlatiladi. Amaliy ishni bajarish tartibi. 1. Ichak infektsiyasiga gumon kilingan kasal kon zardobidagi agglyutinatsiya reaktsiyasi yordamida aniqlash. Bu agglyutinatsiyaga chakiruvchi diagnostikum yordamida amalga oshiriladi ichak tayokchasi kulьturasining serologik guruxini aniqlash. Bu reaktsiya agglyutinatsiya kiluvchi immun zardob yordamida utkaziladi. a) Gramm usuli buyicha buyalgan kulьturani tozaligini aniqlash. b) Buyum oynachasida immun koli-zardob yordamida agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyish (O26, O55, O11, i X.Z.) 3. Lizotsim sulakdagi aktivligini aniqlashning natijasini kurish. AMALIY DARSNI BAJARILIShI: Talabalarga ichak infektsiyasi bilan kasallangan deb, gumon kilingan kasal zardobi, buyum oynachasi va diagnostikum beriladi. 1. Buyum oynachasida agglyutinatsiya reaktsiyasini qo'yish sxemasi. 1. Yaxshilab tozalangan buyum oynachasi ustiga 2 tomchi fiziologik eritma tomiziladi. 2. Birinchi tomchi ustiga 1 tomchi agglyutinatsiyalovchi zardob tomiziladi. 3. Bakteriologik qovuzloq (petlya) yoki shisha naycha yordamidabakteriya kulьturasidan olinadi va birinchi tomchi bilan bilan aralashtiriladi. 4. Oldingidek bakteriya kulьturasidan olinadi vaikkinchi tomchi bilan bilan aralashtiriladi (qiyoslash uchun nazorat aralashmasi). 5. 2-3 minut kutiladi. 6. Natija baholanadi. Agarda bu vaqt davomida mikrob kulьturasi bilan zardob tomchisi aralashmasida agglyutinatsiya donachalari (ipir-ipir zarrachalar) hosil bo'lsa va ikkinchi nazorat tomchida bir tekis loyqa hosil bo'lsa reaktsiya musbat hisoblanadi. Agar har ikkala tomchilarda bir xil loyqa hosil bo'lsa, reaktsiya manfiydir. 2. Kengaytirilgan hajmli agglyutinatsiya reaktsiyasini qo'yish texnikasi. 1. Bemor qon zardobi fiziologik eritma bilan 1:50 nisbatda suyultiriladi. 2. Reaktsiyani qo'yish uchun 7 ta probirka olinadi (5 ta tajriba va 2 ta kontrol probirkalar). 3. Barcha tajriba probirkalarga 1 ml. dan fiziologik eritma solinadi. 4. Birinchi probirkaga 1 ml 1:50 nisbatda suyultirilgan zardobdan solinadi, 5. Birinchi probirkadan ikkinchi probirkaga, ikkinchisidan uchinchisiga va h.k. ketma-ket suyultiriladi. Natijada 1:100-1:1600 martagacha zardob suyultirmalari hosil bo'ladi. Talabalarga ichak infektsiyasi bilan kasallangan deb, gumon kilingan kasal zardobi, buyum oynachasi va diagnostikum beriladi. 1. Buyum oynachasida agglyutinatsiya reaktsiyasini qo'yish sxemasi. 1. Yaxshilab tozalangan buyum oynachasi ustiga 2 tomchi fiziologik eritma tomiziladi. 2. Birinchi tomchi ustiga 1 tomchi agglyutinatsiyalovchi zardob tomiziladi. 3. Bakteriologik qovuzloq (petlya) yoki shisha naycha yordamidabakteriya kulьturasidan olinadi va birinchi tomchi bilan bilan aralashtiriladi. 4. Oldingidek bakteriya kulьturasidan olinadi vaikkinchi tomchi bilan bilan aralashtiriladi (qiyoslash uchun nazorat aralashmasi). 5. 2-3 minut kutiladi. 6. Natija baholanadi. Agarda bu vaqt davomida mikrob kulьturasi bilan zardob tomchisi aralashmasida agglyutinatsiya donachalari (ipir-ipir zarrachalar) hosil bo'lsa va ikkinchi nazorat tomchida bir tekis loyqa hosil bo'lsa reaktsiya musbat hisoblanadi. Agar har ikkala tomchilarda bir xil loyqa hosil bo'lsa, reaktsiya manfiydir. 2. Kengaytirilgan hajmli agglyutinatsiya reaktsiyasini qo'yish texnikasi. 1. Bemor qon zardobi fiziologik eritma bilan 1:50 nisbatda suyultiriladi. 2. Reaktsiyani qo'yish uchun 7 ta probirka olinadi (5 ta tajriba va 2 ta kontrol probirkalar). 3. Barcha tajriba probirkalarga 1 ml. dan fiziologik eritma solinadi. 4. Birinchi probirkaga 1 ml 1:50 nisbatda suyultirilgan zardobdan solinadi, 5. Birinchi probirkadan ikkinchi probirkaga, ikkinchisidan uchinchisiga va h.k. ketma-ket suyultiriladi. Natijada 1:100-1:1600 martagacha zardob suyultirmalari hosil bo'ladi. 6. Ular ustiga 1-2 tomchi diagnostikumdan (mikrob antigenlaridan) tomizib aralashtiriladi. 7. Kontrol 1 probirkasiga 1 ml fiziologik eritma ustiga 1-2 tomchi antigen (diagnostikum), 8. Ikkinchi kontrol probirkaga 1 ml 1:50 zardob ustiga 1-2 tomchi fiziologik eritma tomiziladi. 9. Probirkalar qo'yilgan shtativni 2 soatga 370S li termostatga, so'ngra 16-18 soatga xona haroratiga qo'yiladi. 10. Reaktsiya natijalari baholanadi: zardob kontroli tiniqligicha qoladi, antigen kontroli esa tekis loyqalanadi. Tajriba probirkalarda agar reaktsiya musbat bo'lsa probirka tubida ipir-ipir agglyutinatsiya sodir bo'ladi (soyabon shakliga o'xshab cho'kma hosil qiladi), uning ustidagi suyuqlik esa bir tekis tiniq bo'ladi. Manfiy natijada esa cho'kma bo'lmaydi, suyuqlik antigen kontrolinikiday bir tekis loyqalangan bo'ladi. Zardobning diagnostik titri qaysi tajriba probirkada agglyutinatsiya sodir bo'lgan bo'lsa, o'sha uning titri bo'ladi. Masalan: agar faqat birinchi tajriba probirkasida agglyutinatsiya bo'lgan bo'lsa titri 1:100, ikkinchisida bo'lsa 1:200 bo'ladi. Bolalarda zardobning diagnostik titri 1:100, kattalarda 1:200 hisoblanadi. Kasallik davom etgan sari zardobda antitelolar mikdori (titri) ortib boradi. Namoyish kilish: -tablitsalar, kengaytirilgan reaktsiyasi rasmi. Talabalarga berilgan materiallar. -amaliy mashgulotning uslubiy kullanmalari, savollar. Amaliy mashgulotni taminlanishi. - mikroskoplar, slaydaskoplar, slaydlar - tablitsalar, rasmlar. Talabalarni bilimi va amaliy ishini baxolash kriteriysi: -ogzaki javob-30%. 6. Ular ustiga 1-2 tomchi diagnostikumdan (mikrob antigenlaridan) tomizib aralashtiriladi. 7. Kontrol 1 probirkasiga 1 ml fiziologik eritma ustiga 1-2 tomchi antigen (diagnostikum), 8. Ikkinchi kontrol probirkaga 1 ml 1:50 zardob ustiga 1-2 tomchi fiziologik eritma tomiziladi. 9. Probirkalar qo'yilgan shtativni 2 soatga 370S li termostatga, so'ngra 16-18 soatga xona haroratiga qo'yiladi. 10. Reaktsiya natijalari baholanadi: zardob kontroli tiniqligicha qoladi, antigen kontroli esa tekis loyqalanadi. Tajriba probirkalarda agar reaktsiya musbat bo'lsa probirka tubida ipir-ipir agglyutinatsiya sodir bo'ladi (soyabon shakliga o'xshab cho'kma hosil qiladi), uning ustidagi suyuqlik esa bir tekis tiniq bo'ladi. Manfiy natijada esa cho'kma bo'lmaydi, suyuqlik antigen kontrolinikiday bir tekis loyqalangan bo'ladi. Zardobning diagnostik titri qaysi tajriba probirkada agglyutinatsiya sodir bo'lgan bo'lsa, o'sha uning titri bo'ladi. Masalan: agar faqat birinchi tajriba probirkasida agglyutinatsiya bo'lgan bo'lsa titri 1:100, ikkinchisida bo'lsa 1:200 bo'ladi. Bolalarda zardobning diagnostik titri 1:100, kattalarda 1:200 hisoblanadi. Kasallik davom etgan sari zardobda antitelolar mikdori (titri) ortib boradi. Namoyish kilish: -tablitsalar, kengaytirilgan reaktsiyasi rasmi. Talabalarga berilgan materiallar. -amaliy mashgulotning uslubiy kullanmalari, savollar. Amaliy mashgulotni taminlanishi. - mikroskoplar, slaydaskoplar, slaydlar - tablitsalar, rasmlar. Talabalarni bilimi va amaliy ishini baxolash kriteriysi: -ogzaki javob-30%. -amaliy ishlarni bajarish, surtmalarni tayyorlash-40%. -situatsion masalalarni yechishni baxolash -15%. -amaliy ish daftaridagi xulosa natijalarni tekshirish-15% Mustakil ish. - probirkada kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyish. Konrtol savollar. 1. Antigenga tushuncha bering va uning asosiy xususiyatlarini sanab bering. 2. Ganten nima va tulik antigendan farki nima? Deterlinait gurux nima? 3. Bakteriyalarning kanaka antigenlari ma'lum? Viruslar kanday antigenga ega? 4. Autoantigenni tushuntirib bering? Autoantigan turlarini ayting? 5. Antiteloga ta'rif bering. Antiteloning ximiyaviy tarkibi va tuzilishi xakida zamonaviy tasavuri? 6. Immunoglobulin sinflari va ularning xarakteristikasi. 7. Mikrobga karshi (antimikrob) immunitetning mexanizmi nima? 8. Antigen-Antitelo reaktsiyasi mexanzmi va fazalari. 9. Agglyutinatsiya reaktsiyasi, mexanizmi, kuyish texnikasi, reaktsiyaning amaliyotda kullanilishi. 10. Notulik antitelo nima? Ularning aniqlash uslubi kanday? Amaliy ishni bajarishda talabalarni bilimini aniqlash buyicha kontrol savollar. 1. Gram usuli buyicha buyash etaplarini aytib bering? 2. Buyum oynachasi kanday kilib agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyishtmumkin va probirkada kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasi kanday kuyiladi? Fikirlash uchun savollar. 1.«Uritrit» tashxisi kuyilgan bemor uretrasidan olingan yirin leykotsitlarida tugallanmagan fagotsitozli diplokoklar aniqlangan, kaysi mikroorganizmlar bu kasallikni keltirib chikarishi mumkin. Kaysi belgilariga asoslanib ularni identifikatsiya kilish mumkin? 2.Kasalni axlatidan gram(-) tayyokchalar ajratib olingan. Ajratib olingan bakteriyalarni kaysi serologik reaktsiya bilan identifikatsiya kilish mumkin? -amaliy ishlarni bajarish, surtmalarni tayyorlash-40%. -situatsion masalalarni yechishni baxolash -15%. -amaliy ish daftaridagi xulosa natijalarni tekshirish-15% Mustakil ish. - probirkada kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyish. Konrtol savollar. 1. Antigenga tushuncha bering va uning asosiy xususiyatlarini sanab bering. 2. Ganten nima va tulik antigendan farki nima? Deterlinait gurux nima? 3. Bakteriyalarning kanaka antigenlari ma'lum? Viruslar kanday antigenga ega? 4. Autoantigenni tushuntirib bering? Autoantigan turlarini ayting? 5. Antiteloga ta'rif bering. Antiteloning ximiyaviy tarkibi va tuzilishi xakida zamonaviy tasavuri? 6. Immunoglobulin sinflari va ularning xarakteristikasi. 7. Mikrobga karshi (antimikrob) immunitetning mexanizmi nima? 8. Antigen-Antitelo reaktsiyasi mexanzmi va fazalari. 9. Agglyutinatsiya reaktsiyasi, mexanizmi, kuyish texnikasi, reaktsiyaning amaliyotda kullanilishi. 10. Notulik antitelo nima? Ularning aniqlash uslubi kanday? Amaliy ishni bajarishda talabalarni bilimini aniqlash buyicha kontrol savollar. 1. Gram usuli buyicha buyash etaplarini aytib bering? 2. Buyum oynachasi kanday kilib agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyishtmumkin va probirkada kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasi kanday kuyiladi? Fikirlash uchun savollar. 1.«Uritrit» tashxisi kuyilgan bemor uretrasidan olingan yirin leykotsitlarida tugallanmagan fagotsitozli diplokoklar aniqlangan, kaysi mikroorganizmlar bu kasallikni keltirib chikarishi mumkin. Kaysi belgilariga asoslanib ularni identifikatsiya kilish mumkin? 2.Kasalni axlatidan gram(-) tayyokchalar ajratib olingan. Ajratib olingan bakteriyalarni kaysi serologik reaktsiya bilan identifikatsiya kilish mumkin? 1.-amaliy mashg'ulotning bajarilishi. Kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyish. Maqsad: Noma'lum mikroorganizmni ma'lum agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardoblar yordamido aniqlash. Zarur anjomlar: sutkali mikrob ekmasi, shtativ, buyum oynachasi, pipetkalar, fiziologik eritmalar, agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob, agglyutinoskop, dezinfektsiyalovchi eritmali eksikator. Bajariluvchi boskichlar: № Bajariladigan tadbirlar Bajara bilmadi (ball) To'liq bajardi (ball) 1 Buyum oynachasi olinadi. 0 10 2 Buyum oynachasi spirtovka alangasida yog'sizlantiriladi. 0 10 3 Kizdirilgan Paster kovuzlog'i yordamida buyum oynachasiga agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob kuyiladi. 0 10 4 Paster kovuzlog'i yordamida probirkadan mikrob ekmasi olinadi. 0 10 5 Buyum oynachasida zardob va mikrob ekmasi aralashtiriladi. 0 10 6 Bir vaktning uzida boshka buyum oynasida agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardobga sinama kuyiladi.(zardob + fiziologik eritma ) 0 10 7 Tekshirilayotgan mikrob ekmasiga sinama kuyiladi (mikrob ekmasi + fiziologik eritma) 0 10 8 Natijalar 5-7 daqiqadan sung uqiladi. 0 10 9 Sinama reaktsiyalar manfiy bulgan xolatdagina tajriba reaktsiya natijalari uqiladi. 0 10 1.-amaliy mashg'ulotning bajarilishi. Kengaytirilgan agglyutinatsiya reaktsiyasini kuyish. Maqsad: Noma'lum mikroorganizmni ma'lum agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardoblar yordamido aniqlash. Zarur anjomlar: sutkali mikrob ekmasi, shtativ, buyum oynachasi, pipetkalar, fiziologik eritmalar, agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob, agglyutinoskop, dezinfektsiyalovchi eritmali eksikator. Bajariluvchi boskichlar: № Bajariladigan tadbirlar Bajara bilmadi (ball) To'liq bajardi (ball) 1 Buyum oynachasi olinadi. 0 10 2 Buyum oynachasi spirtovka alangasida yog'sizlantiriladi. 0 10 3 Kizdirilgan Paster kovuzlog'i yordamida buyum oynachasiga agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob kuyiladi. 0 10 4 Paster kovuzlog'i yordamida probirkadan mikrob ekmasi olinadi. 0 10 5 Buyum oynachasida zardob va mikrob ekmasi aralashtiriladi. 0 10 6 Bir vaktning uzida boshka buyum oynasida agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardobga sinama kuyiladi.(zardob + fiziologik eritma ) 0 10 7 Tekshirilayotgan mikrob ekmasiga sinama kuyiladi (mikrob ekmasi + fiziologik eritma) 0 10 8 Natijalar 5-7 daqiqadan sung uqiladi. 0 10 9 Sinama reaktsiyalar manfiy bulgan xolatdagina tajriba reaktsiya natijalari uqiladi. 0 10 1 0 Tajriba buyum oynachasidagi musbat reaktsiyalariga kura mikroorganizmning avlodi, oilasi, turi antigeni xakida xulosa kilinadi. 0 10 JAMI: 0 100 2.-amaliy mashg'ulotning bajarilishi. Buyum oynachasida monavalent agglyutinatsiyalovchi zardob bilan agglyutinatsiya reaktsiyasini qo’yish. Maqsad: no'malum mikroorganizmni, yuqumli kasallikdagi rolini aniqlash Maqsadida, ularning O, H, K, va Vi antigenlariga kura aniqlash. Zarur anjomlar: sutkali mikrob ekmasi, shtativ, buyum oynachasi, pipetkalar, fiziologik eritma, O, H, K, Vi antigenlargi karshi zardob, agglyutinoskop, dezinfektsiyalovchi eritmali eksikator. Bajariluvchi bosqichlar: № Bajariladigan tadbirlar Bajara bilmadi (ball) To'liq bajardi (ball) 1 Buyum oynachasi spirtovka alangasida yog'sizlantiriladi. 0 10 2 Kizdirilgan Paster kovuzlog'i yordamida buyum oynachasiga N—antigen tutuvchi agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob kuyiladi (xarakatchan bakteriyalar uchun) 0 10 3 Paster kovuzlog'i yordamida probirkadagi mikrob ekmasi olinadi. 0 10 4 Buyum oynachasiga mikrob ekmasi va agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob aralashtiriladi. Natijada 5- 7 daqiqadan sung kuriladi. 0 10 1 0 Tajriba buyum oynachasidagi musbat reaktsiyalariga kura mikroorganizmning avlodi, oilasi, turi antigeni xakida xulosa kilinadi. 0 10 JAMI: 0 100 2.-amaliy mashg'ulotning bajarilishi. Buyum oynachasida monavalent agglyutinatsiyalovchi zardob bilan agglyutinatsiya reaktsiyasini qo’yish. Maqsad: no'malum mikroorganizmni, yuqumli kasallikdagi rolini aniqlash Maqsadida, ularning O, H, K, va Vi antigenlariga kura aniqlash. Zarur anjomlar: sutkali mikrob ekmasi, shtativ, buyum oynachasi, pipetkalar, fiziologik eritma, O, H, K, Vi antigenlargi karshi zardob, agglyutinoskop, dezinfektsiyalovchi eritmali eksikator. Bajariluvchi bosqichlar: № Bajariladigan tadbirlar Bajara bilmadi (ball) To'liq bajardi (ball) 1 Buyum oynachasi spirtovka alangasida yog'sizlantiriladi. 0 10 2 Kizdirilgan Paster kovuzlog'i yordamida buyum oynachasiga N—antigen tutuvchi agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob kuyiladi (xarakatchan bakteriyalar uchun) 0 10 3 Paster kovuzlog'i yordamida probirkadagi mikrob ekmasi olinadi. 0 10 4 Buyum oynachasiga mikrob ekmasi va agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob aralashtiriladi. Natijada 5- 7 daqiqadan sung kuriladi. 0 10 5 Reaktsiya musbat bulgan xolatda , O antigenni aniqlash maqsadida ekma kaynatiladi. 0 10 6 Buyum oynachasida K antigenga karshi agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob bilan agglyutinatsiya reaktsiyasi kuyiladi. 0 10 7 Kapsulali bakteriyalarning K antigenini aniqlanganidan sung ekma 2 soat mobaynida suv xvmmomida qaynatiladi. 0 10 8 Virulent bakteriyalarni aniqlash uchun Vi antigenga karshi zardob bilan agglyutinatsiya reaktsiyasi kuyiladi. 0 10 9 Sinima reaktsiyalari manfiy bulgandagina tajriba reaktsiyalarining natijalari inobatga olinadi. 0 10 10 Tajriba oynachasidagi musbat reaktsiyalar natijalariga kura no'malum mikrnoorganizmning antigeni sturukturasi ( O, H, K, Vi) xakida xulosa kilinadi. 0 10 ЖАМИ: 0 100 Tavsiya etilgan adabiyotlar ruyxati Asosiy 1. Muxamedov I., Eshboyev E., Zokirov N.. «Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya» Toshkent 2002. Darslik. 2. Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N, Zokirov M. «Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya». Toshkent – 2006. Darslik. 3. Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Pod redaktsiyey professora Muxamedova I. M. 2012 g. Uchebnik. 4. Meditsinskaya mikrobiologiya. Pod redaktsiyey Pokrovskogo V.P. i Pozdeyeva O.K.. M., 2006 g. Uchebnik. 5 Reaktsiya musbat bulgan xolatda , O antigenni aniqlash maqsadida ekma kaynatiladi. 0 10 6 Buyum oynachasida K antigenga karshi agglyutinatsiyaga uchratuvchi zardob bilan agglyutinatsiya reaktsiyasi kuyiladi. 0 10 7 Kapsulali bakteriyalarning K antigenini aniqlanganidan sung ekma 2 soat mobaynida suv xvmmomida qaynatiladi. 0 10 8 Virulent bakteriyalarni aniqlash uchun Vi antigenga karshi zardob bilan agglyutinatsiya reaktsiyasi kuyiladi. 0 10 9 Sinima reaktsiyalari manfiy bulgandagina tajriba reaktsiyalarining natijalari inobatga olinadi. 0 10 10 Tajriba oynachasidagi musbat reaktsiyalar natijalariga kura no'malum mikrnoorganizmning antigeni sturukturasi ( O, H, K, Vi) xakida xulosa kilinadi. 0 10 ЖАМИ: 0 100 Tavsiya etilgan adabiyotlar ruyxati Asosiy 1. Muxamedov I., Eshboyev E., Zokirov N.. «Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya» Toshkent 2002. Darslik. 2. Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N, Zokirov M. «Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya». Toshkent – 2006. Darslik. 3. Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Pod redaktsiyey professora Muxamedova I. M. 2012 g. Uchebnik. 4. Meditsinskaya mikrobiologiya. Pod redaktsiyey Pokrovskogo V.P. i Pozdeyeva O.K.. M., 2006 g. Uchebnik. 5. Vorobьev A. A. i dr. Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Uchebnik, M.,2004g. 6. Vorobьev A.A. Pod red. A.S.Bыkova. Atlas po meditsinskoy mikrobiologii, virusologii i immunologii M., 2008 7. Immunologiya. Xaitov R.M. M. 2006. Uchebnik. 8. Aliyev Sh.R., Muxamedov I.M. «Mikrobiologiyadan 2012laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma» Tashkent 9. Prof. Borisov L. B taxriri ostida. Takrizchi, Krasilnikov A. P. Tarjimon Zokirov N. A. «Mikrobiologiyadan laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma». - T., 1992 10. http://moodle.sammi.uz, http://intranet.sammi.uz Qo'shimcha adabiyotlar 11. Shlegelь G. Obщaya Mikrobiologiya (perevod s nem.), M., 1987g. Monografiya. 12. Immunologiya / Petrov R. -M., 1983, 1987 13. Mikrobiologiya / Timakov V. - M., 1983 14. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya / Pyatkin K. - M.,1981 15. Mikrobiologiya / Lebedeva M.N. - T., 1969 16. Klinicheskaya allergologiya i immunologiya / Xaitov R. - M., 2009 17. Ruk-vo k lab.rab. zanyatiyam po mikrobiologii / Borisov l. -M., 1984 18. Ruk-vo po mikrobiologii / Lebedeva M. -M., 1979 19. The evolutionary biology of viruses /Edit. Murse S.S./New York: Raven Press,1994 20. Microbiology and immunology.Casebook./Barrett J. T. - Boston: Little Brown and company, 1995 21. Microbiology and immunology concepts. / Barrett J. T.- Philadelphia: Raven Press, 1998 22. Basic medical. 5th /Boyd R. F. - Philadelphia: Lippincott, 1995 5. Vorobьev A. A. i dr. Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Uchebnik, M.,2004g. 6. Vorobьev A.A. Pod red. A.S.Bыkova. Atlas po meditsinskoy mikrobiologii, virusologii i immunologii M., 2008 7. Immunologiya. Xaitov R.M. M. 2006. Uchebnik. 8. Aliyev Sh.R., Muxamedov I.M. «Mikrobiologiyadan 2012laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma» Tashkent 9. Prof. Borisov L. B taxriri ostida. Takrizchi, Krasilnikov A. P. Tarjimon Zokirov N. A. «Mikrobiologiyadan laboratoriya mashgulotlariga doir kullanma». - T., 1992 10. http://moodle.sammi.uz, http://intranet.sammi.uz Qo'shimcha adabiyotlar 11. Shlegelь G. Obщaya Mikrobiologiya (perevod s nem.), M., 1987g. Monografiya. 12. Immunologiya / Petrov R. -M., 1983, 1987 13. Mikrobiologiya / Timakov V. - M., 1983 14. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya / Pyatkin K. - M.,1981 15. Mikrobiologiya / Lebedeva M.N. - T., 1969 16. Klinicheskaya allergologiya i immunologiya / Xaitov R. - M., 2009 17. Ruk-vo k lab.rab. zanyatiyam po mikrobiologii / Borisov l. -M., 1984 18. Ruk-vo po mikrobiologii / Lebedeva M. -M., 1979 19. The evolutionary biology of viruses /Edit. Murse S.S./New York: Raven Press,1994 20. Microbiology and immunology.Casebook./Barrett J. T. - Boston: Little Brown and company, 1995 21. Microbiology and immunology concepts. / Barrett J. T.- Philadelphia: Raven Press, 1998 22. Basic medical. 5th /Boyd R. F. - Philadelphia: Lippincott, 1995 23. Medical Microbiology synopsis/Ed. / Mclean D. M., Smith J. A. - Philadelphia: Leo Febiger, 1991 24. Microbiology and immunology. /Dufting R. B. - Philadelphia: Lippincott- Raven, 1998 25. www.antibiotic.ruwww.microb.ru, www.tma.uz. www.mikrobiologiva.uz. 23. Medical Microbiology synopsis/Ed. / Mclean D. M., Smith J. A. - Philadelphia: Leo Febiger, 1991 24. Microbiology and immunology. /Dufting R. B. - Philadelphia: Lippincott- Raven, 1998 25. www.antibiotic.ruwww.microb.ru, www.tma.uz. www.mikrobiologiva.uz.