YURAK QON-TOMIR TIZIMI BIOKIMYOSI

Yuklangan vaqt

2024-04-20

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

6

Faytl hajmi

29,1 KB


Ilmiybaza.uz YURAK QON-TOMIR TIZIMI BIOKIMYOSI. Tayanch iboralar: muskul to’qimasi, silliq muskul, yurak muskullari, muskul oqsillar, stroma oqsillari, muskul distrofiyasi va denervatsiyasi, sarkoplazmatik oqsillar, aktin va miozin. Muskul to’qimalari tana massasining 40% dan ko’prog’ini tashkil etadi. Ularning asosiy funktsiyasi kimyoviy energiyani mexanik energiyaga aylantirish bilan tirik organizmlaarning xarakterli belgisi bo’lgan harakatni ta’minlashdan iboratdir. Muskullar to’qimasi Silliq muskul to’qimasi Yurak muskul to’qimasi Skelet muskul to’qimasi Sillik yurak Targ’il-chiziqli muskullar muskullar muskulari 1. Targ’il chiziqli muskullar erkin harakat qiluvchi muskullar bo’lib, ular tanadan muskul to’qimalarining asosiy qismini tashkil etadi. 2. Silliq yoki chiziqli muskullar qovuq devori teri, arteriya va tomirlarida uchraydi. 3. Yurak muskuli yurak devorining asosiy qismini tashkil qiladi. Muskullar biokimyosi, nisbatan ancha batafsil o’rganilgan, zero bunday tadqiqotlar o’tkazish uchun muskular juda qulay o’bekt hisoblanadi .Chunonchi Ilmiybaza.uz YURAK QON-TOMIR TIZIMI BIOKIMYOSI. Tayanch iboralar: muskul to’qimasi, silliq muskul, yurak muskullari, muskul oqsillar, stroma oqsillari, muskul distrofiyasi va denervatsiyasi, sarkoplazmatik oqsillar, aktin va miozin. Muskul to’qimalari tana massasining 40% dan ko’prog’ini tashkil etadi. Ularning asosiy funktsiyasi kimyoviy energiyani mexanik energiyaga aylantirish bilan tirik organizmlaarning xarakterli belgisi bo’lgan harakatni ta’minlashdan iboratdir. Muskullar to’qimasi Silliq muskul to’qimasi Yurak muskul to’qimasi Skelet muskul to’qimasi Sillik yurak Targ’il-chiziqli muskullar muskullar muskulari 1. Targ’il chiziqli muskullar erkin harakat qiluvchi muskullar bo’lib, ular tanadan muskul to’qimalarining asosiy qismini tashkil etadi. 2. Silliq yoki chiziqli muskullar qovuq devori teri, arteriya va tomirlarida uchraydi. 3. Yurak muskuli yurak devorining asosiy qismini tashkil qiladi. Muskullar biokimyosi, nisbatan ancha batafsil o’rganilgan, zero bunday tadqiqotlar o’tkazish uchun muskular juda qulay o’bekt hisoblanadi .Chunonchi Ilmiybaza.uz tadqiqotlar natijasida qaysi moddalar qanday miqdordagi energiya manbai ekanligi va modda almashinuvining asosiy qonuniyatlari muskullar yordamida aniqlangan. Shuning uchun ham zamonaviy biokimyo fani muskullar kimyoviy tarkibi, ulardagi fermentativ protseslar va umuman muskullarda sodir bo’ladigan biokimyoviy protseslar to’g’risida boy ma’lumotlarga ega. Muskul oqsillari. Inson organizmida muskul to’qimalarining 72-80% i suvni tashkil etadi. 20- 28 % dan ko’prok qoldiq bo’lib, uning asosiy qismini oqsillar tashkil etadi. Muskul oqsillarini bir-biridan ion kuchlari har xil bo’lgan tuz eritmalari yordamida ajratib olish mumkin ularni hozir asosan 3 guruhga bo’linadi. Bu oqsillar bir-biridan suvda va turli –xil eritmalarida eruvchanligi bilan farq qiladi. 1.Sarkoplazmatik oqsillar ion kuchi past bo’lgan tuzli eritmalarda eriydi. Avvalgi sinflanishi bo’yicha bu oqsillarga miogen, globulun x, mioalbuminlar va pigment – oqsilar kiritilgan edi. Lekin keyingi yillardagi tadqiqotlar miogen va globulin x-induviduali oqsillar emasligini ko’rsatdi. Globulin X–globulin tabiatiga ega bo’lgan oqsillar aralashmasidan iborat. Miogen tarkibiga esa fermentativ aktivligiga ega bo’lgan oqsillar kiradi. Sarsonlazmatin oqsillariga nafas pigmenti mioglabin ham kiradi. 2. Miofibrillar oqsillar. Bu gruppa oqsillariga yuqori ion kuchiga ega bo’lgan tuz eritmalarida (0,6 m KCl) eridigan oqsillar kiradi. Ularga miozin aktin, aktimiozin, tronkmiozin, traponin, va β aktininlar kiradi. Bu oqsillar muskullarning qisqarishi fraktsiyasi bilan uzviy bog’liqdir. Miozin miofibrilalar quruq massasining 50-55% tashkil etadi. Engelьgoro’t va Lyuobimovlar tomonidan 1939-42 yillarda birinchi marta miozin ATFni parchalash xossasiga ega ekanligi ko’rsatilgan M OF 500.000 DA ga teng Ilmiybaza.uz tadqiqotlar natijasida qaysi moddalar qanday miqdordagi energiya manbai ekanligi va modda almashinuvining asosiy qonuniyatlari muskullar yordamida aniqlangan. Shuning uchun ham zamonaviy biokimyo fani muskullar kimyoviy tarkibi, ulardagi fermentativ protseslar va umuman muskullarda sodir bo’ladigan biokimyoviy protseslar to’g’risida boy ma’lumotlarga ega. Muskul oqsillari. Inson organizmida muskul to’qimalarining 72-80% i suvni tashkil etadi. 20- 28 % dan ko’prok qoldiq bo’lib, uning asosiy qismini oqsillar tashkil etadi. Muskul oqsillarini bir-biridan ion kuchlari har xil bo’lgan tuz eritmalari yordamida ajratib olish mumkin ularni hozir asosan 3 guruhga bo’linadi. Bu oqsillar bir-biridan suvda va turli –xil eritmalarida eruvchanligi bilan farq qiladi. 1.Sarkoplazmatik oqsillar ion kuchi past bo’lgan tuzli eritmalarda eriydi. Avvalgi sinflanishi bo’yicha bu oqsillarga miogen, globulun x, mioalbuminlar va pigment – oqsilar kiritilgan edi. Lekin keyingi yillardagi tadqiqotlar miogen va globulin x-induviduali oqsillar emasligini ko’rsatdi. Globulin X–globulin tabiatiga ega bo’lgan oqsillar aralashmasidan iborat. Miogen tarkibiga esa fermentativ aktivligiga ega bo’lgan oqsillar kiradi. Sarsonlazmatin oqsillariga nafas pigmenti mioglabin ham kiradi. 2. Miofibrillar oqsillar. Bu gruppa oqsillariga yuqori ion kuchiga ega bo’lgan tuz eritmalarida (0,6 m KCl) eridigan oqsillar kiradi. Ularga miozin aktin, aktimiozin, tronkmiozin, traponin, va β aktininlar kiradi. Bu oqsillar muskullarning qisqarishi fraktsiyasi bilan uzviy bog’liqdir. Miozin miofibrilalar quruq massasining 50-55% tashkil etadi. Engelьgoro’t va Lyuobimovlar tomonidan 1939-42 yillarda birinchi marta miozin ATFni parchalash xossasiga ega ekanligi ko’rsatilgan M OF 500.000 DA ga teng Ilmiybaza.uz ya’ni:ATF miozin ADF+H3PO4+Q. Bu reaksiya natijasida X.l bo’lgan kimyoviy energiya muskullarda mexanik energiyaga aylanadi. Aktin. Miofibrillalarning 20% massasini tashkil etadi. 1942 yilda F. Shtrao’t tomonidan aniqlangan Aktinning 2 xil formasi ma’lum globular aktin (G-Aktin) va fibrillar (F-Aktin). F-Aktin M.OG.42.000 ga teng bo’lib uning x-l bo’lishida 374 aminokislota qoldig’i ishtirok etadi. F-aktin aktinning polimerlarni ishdan x-l bo’ladi. Uning molekulasi ikki zanjirli spiralldan iborat bo’lib,bu strukturaning detallari haligacha aniqlanmagan. Aktomiozin-Miozinning-f-aktin bilan birikishidan hosil bo’ladi. Aktimiozin ATF-aza aktivligiga ega bo’lib uning aktivligi miozinnikidan farq qiladi. Bu farq shundan iboratki, Aktiomiozin Mg2+ ionlar bilan aktivlanadi. Etilendiamin tetratsetat bilan passivlashadi. Miozin esa aksincha Mg2+ bilan passivlashadi va EDTA bilan aktivlashadi. Yuqoridagi oqsillardan tashqari ya’ni qator regulyatorlik xossasiga ega bo’lgan oqsillar mavjud bo’lib ularga tropomiozin, troponin va boshqalar kiradi. Tropomiozin 1946 yilda K Beyli tomonidan aniqlangan. Uning molekulasi 2 ta spiralldan iborat bo’lib sterjen ko’rinishiga ega, uzunligi ION li.M.O.G 65000 uning miqdori miofibrinlar tarkibida 4-7% ni tashkil etadi. Troponin-globulyar oqsil 1963- yilda Ebasi tomonidan topilgan uning M.O.G. 80000 Katta odam miofibrilalarida 2%gacha troponin bo’lishi mumkin Stroma oqsillar. Targ’il chiziqli muskul to’qimalarida stroma oqsillarini asososan kollogen va elastin tashkil etadi. Ion kuchi yuqori bo’lgan tuz eritmalari bilan. Ekstroksiya qilingandan keyin asosan to’qimalarni birlashtiruvchi (bog’lovchi) elementlar tomir devorlari nerv devorlari va sarqalsimlar qoladi. Muskul to’qimasidagi oqsil bo’lgan azotli birikmalar. Ilmiybaza.uz ya’ni:ATF miozin ADF+H3PO4+Q. Bu reaksiya natijasida X.l bo’lgan kimyoviy energiya muskullarda mexanik energiyaga aylanadi. Aktin. Miofibrillalarning 20% massasini tashkil etadi. 1942 yilda F. Shtrao’t tomonidan aniqlangan Aktinning 2 xil formasi ma’lum globular aktin (G-Aktin) va fibrillar (F-Aktin). F-Aktin M.OG.42.000 ga teng bo’lib uning x-l bo’lishida 374 aminokislota qoldig’i ishtirok etadi. F-aktin aktinning polimerlarni ishdan x-l bo’ladi. Uning molekulasi ikki zanjirli spiralldan iborat bo’lib,bu strukturaning detallari haligacha aniqlanmagan. Aktomiozin-Miozinning-f-aktin bilan birikishidan hosil bo’ladi. Aktimiozin ATF-aza aktivligiga ega bo’lib uning aktivligi miozinnikidan farq qiladi. Bu farq shundan iboratki, Aktiomiozin Mg2+ ionlar bilan aktivlanadi. Etilendiamin tetratsetat bilan passivlashadi. Miozin esa aksincha Mg2+ bilan passivlashadi va EDTA bilan aktivlashadi. Yuqoridagi oqsillardan tashqari ya’ni qator regulyatorlik xossasiga ega bo’lgan oqsillar mavjud bo’lib ularga tropomiozin, troponin va boshqalar kiradi. Tropomiozin 1946 yilda K Beyli tomonidan aniqlangan. Uning molekulasi 2 ta spiralldan iborat bo’lib sterjen ko’rinishiga ega, uzunligi ION li.M.O.G 65000 uning miqdori miofibrinlar tarkibida 4-7% ni tashkil etadi. Troponin-globulyar oqsil 1963- yilda Ebasi tomonidan topilgan uning M.O.G. 80000 Katta odam miofibrilalarida 2%gacha troponin bo’lishi mumkin Stroma oqsillar. Targ’il chiziqli muskul to’qimalarida stroma oqsillarini asososan kollogen va elastin tashkil etadi. Ion kuchi yuqori bo’lgan tuz eritmalari bilan. Ekstroksiya qilingandan keyin asosan to’qimalarni birlashtiruvchi (bog’lovchi) elementlar tomir devorlari nerv devorlari va sarqalsimlar qoladi. Muskul to’qimasidagi oqsil bo’lgan azotli birikmalar. Ilmiybaza.uz Ularga adeninli nukleotidlar ATF, ADF, AMF, kreatin fosfat, kreatin, kreatinin, karnozin anerin, aminokislotalar, mochevini va boshqalar kiradi. Bu moddalarning 60% sistining kreatin va kreatinin fosfat tashkil etadi, kreatin jigarda hosil bo’ladi so’ngra qon bilan muskullarga keladi . Karnozin va anerin imidazol tutgan dipeptidlar bo’lib 1900 yil Gulevich topgan. Bu moddalar muskul qisqarishini amalga oshiradi. Azotsiz birikmalar Muskul tarkibidagi azotsiz birikmalarning asosiy qismi glikogenli to’g’ri keladi.(0,3-2% gacha) muskulda glyukoza juda oz bo’ladi, asosan sut kislotasi pirouzum kislotasi ko’proq uchraydi shu bilan birga trigtseridlar va xolesterin bo’ladi. Mineral moddalar. Eng ko’p miqdorni K+va Na+ tashkil etadi. Undan tashqari ozroq Mg+2 Ca+2 va Fe +2 bo’ladi. Mikroelementlarda Co, Al,Ni,V va Zn bo’ladi. Yurak muskullari va silliq muskullar kimyoviy tarkibining o’ziga xosligi. Ba’zi kimyoviyo moddalar miqdori bo’yicha yurak muskullari skelet muskullari bilan silliq muskullar oralig’ida turadi. Yurak muskullarida va ayniqsa silliq muskullarda miofibrillyar oqsillar skelet muskullardagidan kamroq bo’ladi. Stroma oqsillari esa silliq muskullarda skelet muskullaridagidan 2hissa ko’proq uchraydi. Miokard xolatida boshqa muskul to’qimalariga nisbatan fosfoglitseridlariga boy ehtimol oksidlanganda muskul to’qimalarining qisqarishi uchun ma’lum miqdorda energiya ishlab chiqariladi. Miokard boshqa muskul to’ialariga taqqoslanganda fosforglitseridlarga boyligi bilan Ana shu xarakterlanadi.Ana shu moddalar oksidlanishi natijasida yurak muskullari qisqarishi uchun zarur bo’ladigan energiiyaning asosiy qismi ishlab chiariladi. e Muskul qisqarishining biokimyoviy mexanizmi. Muskullarning kimyoviy tarkibini va strukturasini bilgach, muskullar o’zining asosiy funktsiyasini qay tarzda bajarishini tasavvur qilishi mumkin. Ilmiybaza.uz Ularga adeninli nukleotidlar ATF, ADF, AMF, kreatin fosfat, kreatin, kreatinin, karnozin anerin, aminokislotalar, mochevini va boshqalar kiradi. Bu moddalarning 60% sistining kreatin va kreatinin fosfat tashkil etadi, kreatin jigarda hosil bo’ladi so’ngra qon bilan muskullarga keladi . Karnozin va anerin imidazol tutgan dipeptidlar bo’lib 1900 yil Gulevich topgan. Bu moddalar muskul qisqarishini amalga oshiradi. Azotsiz birikmalar Muskul tarkibidagi azotsiz birikmalarning asosiy qismi glikogenli to’g’ri keladi.(0,3-2% gacha) muskulda glyukoza juda oz bo’ladi, asosan sut kislotasi pirouzum kislotasi ko’proq uchraydi shu bilan birga trigtseridlar va xolesterin bo’ladi. Mineral moddalar. Eng ko’p miqdorni K+va Na+ tashkil etadi. Undan tashqari ozroq Mg+2 Ca+2 va Fe +2 bo’ladi. Mikroelementlarda Co, Al,Ni,V va Zn bo’ladi. Yurak muskullari va silliq muskullar kimyoviy tarkibining o’ziga xosligi. Ba’zi kimyoviyo moddalar miqdori bo’yicha yurak muskullari skelet muskullari bilan silliq muskullar oralig’ida turadi. Yurak muskullarida va ayniqsa silliq muskullarda miofibrillyar oqsillar skelet muskullardagidan kamroq bo’ladi. Stroma oqsillari esa silliq muskullarda skelet muskullaridagidan 2hissa ko’proq uchraydi. Miokard xolatida boshqa muskul to’qimalariga nisbatan fosfoglitseridlariga boy ehtimol oksidlanganda muskul to’qimalarining qisqarishi uchun ma’lum miqdorda energiya ishlab chiqariladi. Miokard boshqa muskul to’ialariga taqqoslanganda fosforglitseridlarga boyligi bilan Ana shu xarakterlanadi.Ana shu moddalar oksidlanishi natijasida yurak muskullari qisqarishi uchun zarur bo’ladigan energiiyaning asosiy qismi ishlab chiariladi. e Muskul qisqarishining biokimyoviy mexanizmi. Muskullarning kimyoviy tarkibini va strukturasini bilgach, muskullar o’zining asosiy funktsiyasini qay tarzda bajarishini tasavvur qilishi mumkin. Ilmiybaza.uz Ma’lum bo’lishicha miofibrillalar ATF bilan faqat Ca+2 ionlar ishtirokida ta’sirlashdi. Bunda albatta Ca+2 ning ma’lum kontsentrayasi talab etiladi. Yuqori qisqarish qobiliyati C Ca+2 =10-v, 10-5m bo’lganda ishlatiladi.Agar CCa+2=10-7 bo’lsa bu qobilyati pasayadi. ATF aza ATF Ca+2 ADF+H3PO4+Q Yuqoridagi reaktsiyalarda hosil bo’lgan ADF chna ATFga o’tishi keratin fosfat hisobiga amalga oshadi. ADF+kreatinfosfat kreatin +ATF kreatin kinaza yoki ATF ba’zan. 2ADF____ATF+AMF ko’rinishida ham hosil bo’ladi. Yurak muskullarida ATF sarfi yuqori bo’ladi shuning uchun ham uning o’rnini o’z vaqtida to’ldirish O2 ishtirokida oksidlovchi fosforillanish reaktsiyasi natijasida amalga oshiriladi. Bundan ko’rinib turibdiki miokard O2 yetishmasligiga juda sezgir bo’ladi. ATF ning parchalanishida Ca+2 ishtirok etadi. Uning fibrilyar aro fazodan sikib chiqarilishni yana shu Ca+2 ionlari vositasida amalga oshiriladi. Bu mexanzm «kaltsiyni pomra» nomi bilan yuritiladi. Muskullar qisqarish mexanizmi mexanizmlari . Muskullar qisqarishi mexanizmini quyidagicha tasavvur qilish mumkin; muskullar tinch holatda turganda miozin boshchalari ATF to’tgan bo’ladi. Muskulga nerv impulsi kelishi bilan sarkaplazmatik yacheykada qo’zg’alish sodir bo’ladi va Ca+2ionlari ajralib chiqadi shunda o’ziga xos ko’prok mexanizmi natijasida miozin boshchalari aktin zanjiridagi aktiv markazga boglanadi (f-aktin) 900 burchak ostida. Agar ko’zish to’xtasa, Sarkoplazmada Ca2+ ionlar keskin kamayadi va biriktirish bo’shatish zanjiri iplarga bog’lanish tuxtaydi. Bunda muskul ATF ishtirokida bo’shaladi va dastlabki xolatga keladi. Agar zaxarlanish Anoksiya yoki o’lim natijasida ATF kelish to’xtasa muskullar qotib qoladi. Muskul distrofiyasi va denervatsiyasi. Muskul kasalliklarining ko’pchiligida xususan distrofiya va denervatsiyada muskul oqsillari tarkibida miofibrinlar oqsillari keskin kamayadi va strona oqsillar Ilmiybaza.uz Ma’lum bo’lishicha miofibrillalar ATF bilan faqat Ca+2 ionlar ishtirokida ta’sirlashdi. Bunda albatta Ca+2 ning ma’lum kontsentrayasi talab etiladi. Yuqori qisqarish qobiliyati C Ca+2 =10-v, 10-5m bo’lganda ishlatiladi.Agar CCa+2=10-7 bo’lsa bu qobilyati pasayadi. ATF aza ATF Ca+2 ADF+H3PO4+Q Yuqoridagi reaktsiyalarda hosil bo’lgan ADF chna ATFga o’tishi keratin fosfat hisobiga amalga oshadi. ADF+kreatinfosfat kreatin +ATF kreatin kinaza yoki ATF ba’zan. 2ADF____ATF+AMF ko’rinishida ham hosil bo’ladi. Yurak muskullarida ATF sarfi yuqori bo’ladi shuning uchun ham uning o’rnini o’z vaqtida to’ldirish O2 ishtirokida oksidlovchi fosforillanish reaktsiyasi natijasida amalga oshiriladi. Bundan ko’rinib turibdiki miokard O2 yetishmasligiga juda sezgir bo’ladi. ATF ning parchalanishida Ca+2 ishtirok etadi. Uning fibrilyar aro fazodan sikib chiqarilishni yana shu Ca+2 ionlari vositasida amalga oshiriladi. Bu mexanzm «kaltsiyni pomra» nomi bilan yuritiladi. Muskullar qisqarish mexanizmi mexanizmlari . Muskullar qisqarishi mexanizmini quyidagicha tasavvur qilish mumkin; muskullar tinch holatda turganda miozin boshchalari ATF to’tgan bo’ladi. Muskulga nerv impulsi kelishi bilan sarkaplazmatik yacheykada qo’zg’alish sodir bo’ladi va Ca+2ionlari ajralib chiqadi shunda o’ziga xos ko’prok mexanizmi natijasida miozin boshchalari aktin zanjiridagi aktiv markazga boglanadi (f-aktin) 900 burchak ostida. Agar ko’zish to’xtasa, Sarkoplazmada Ca2+ ionlar keskin kamayadi va biriktirish bo’shatish zanjiri iplarga bog’lanish tuxtaydi. Bunda muskul ATF ishtirokida bo’shaladi va dastlabki xolatga keladi. Agar zaxarlanish Anoksiya yoki o’lim natijasida ATF kelish to’xtasa muskullar qotib qoladi. Muskul distrofiyasi va denervatsiyasi. Muskul kasalliklarining ko’pchiligida xususan distrofiya va denervatsiyada muskul oqsillari tarkibida miofibrinlar oqsillari keskin kamayadi va strona oqsillar Ilmiybaza.uz ko’payadi, muskullar distrofmiyasi fosolipidlar tarkibida keskin o’zgarishlar kuzatiladi. Muskullar patologiyasida ko’pincha kreatin siydik bilan chiqib keta boshlaydi. Buni kreatinuriya deyiladi. Buning sababli hozirgacha aniqlanmagan. IBS vaqtida ham miokarda ATF va kreatinfosfat miqdori keskin kamayadi Qonda kreatinkinaza ASAT,ADG fermentlarining aktivligini aniqlash juda muhimidir. Ilmiybaza.uz ko’payadi, muskullar distrofmiyasi fosolipidlar tarkibida keskin o’zgarishlar kuzatiladi. Muskullar patologiyasida ko’pincha kreatin siydik bilan chiqib keta boshlaydi. Buni kreatinuriya deyiladi. Buning sababli hozirgacha aniqlanmagan. IBS vaqtida ham miokarda ATF va kreatinfosfat miqdori keskin kamayadi Qonda kreatinkinaza ASAT,ADG fermentlarining aktivligini aniqlash juda muhimidir.