YURAK VA QON-TOMIRLAR KASALLIKLARI NUR TASHXISI MA’VZU REJASI 1. Ultrasonografiya 2. Rentgenografiya va rentgenoskopiya 3. Yurak rentgen-anatomiyasi bo’yicha normal ko’rsatkichlar. 4. Rentgen-konstrast tekshiruvlar 5. Kompyuter tomografiya 6. MRT 7. Radionuklid ssintigrafiya 8. Mitral poroklar 9. Aortal poroklar 10. Tug’ma poroklar 11. Yurak ishemik kasalligi USULLAR Ultrasonografiya. Tug’ma va ortirilgan poroklarda birlamchi va asosiy usullardan hisoblanadi. Transtorakal va transezofageal uslublari bor. Sonografiya real vaqtda tasvir beradi va EKG bilan sinxronizatsiya kilinishi mumkin. B-rejimda yurak kameralari, miokard, perikard, qorinchalararo tusqich, klapanlar faoliyati, gemodinamik parametrlar, qon tomirlar proksimal qismi o’rganiladilar. Dopplerda normal va patologik qon oqimlar (shunt, regurgitatsiya) tavsirlanadi va bosimlar gradiyenti o’lchash mumkin. M-rejim o’lchamlar uchun, klapanlar va miokard harakatini o’rganish uchun B-rejimga qo’shimcha uslub sifatida qo’llaniladi. Poroklarni bevosita belgilari ko’rinadi (shunt, regurgitatsiya, stenoz maydoni, bo’lmachalar va qorinchalararo to’sqichlar defektlari va x.k.), lekin belgilar kichik bo’lsa ko’rinmasligi mumkin. Arzon usul, qarshi ko’rsatmalar, nurlanish yo’q. Emfizema kasalligi, ko’krak qafasi devorida kalsinat, Yurakda metalik yot jismlar bilan bemorlarda sonografiya o’tkazilishi qiyinlashadi va bu holat «yomon transtorakal oyna» deb ataladi. Bundan tashqari sonografiya sub’yektiv usul hisoblanadi. Sonografiya va nur tashxisida Yurakning gemodinamik parametrlaridan haydash fraksiyasi (XF) asosiy hisoblanadi. Buning uchun sistola va diastolada chap qorincha o’lchamlari o’lchanadi va quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi. Diastolik hajm – sistolik hajm XF = ----------------------------------------------; normada 60% bo’lishi kerak Diastolik hajm Bu degani, Yurak sistola vaqtida normada 60% qonni haydab chiqaradi. Kamroq chiqarsa – Yurak yetishmovchiligi. Zarb hajmidan farqi – protsentda o’lchanadi va konkret bemorning chap qorinchasi hajmiga nisbatan olinadi va shuning uchun gavda, yosh va jinsga bog’lik emas. Zarb hajmi ml da o’lchanadi va har xil bemorlarda gavda va yoshga qarab farq qiladi, konkret bemor uchun ko’rsatkich normalmi yoki normal emasmi aytish qiyin. Haydash fraksiyasini ultrasonografiya, angiografiya, radionuklid ssintigrafiya, MRTda o’lchash mumkin. Transezofageal sonografiya afzalligi: 1. qizilo’ngach orqali datchik yurakga yaqinroq joylashadi va Yo’qori chastotali datchik qo’llanilganda fazofiy farqlashni oshirish mumkin (kichikrok o’zgarishlar ko’rinadi). 2. Yurakni orqa strukturali yaxshiroq ko’rinadi 3. «yomon transtorakal oynada» Yurakni tasvirlashga imkon beradi Ultra tovush tekshiruvi yurak kasalliklari uchun eng qulay va rzon usul hisoblanadi. Ultra tovush usullari Koʻrsatilgan exotovushlar signallari kuchaytirgichga va maxsus rekonstruksiya tizimlariga yuboriladi, shundan soʻng ular monitor ekranida turli xil kul rangdagi tana qismlari tasvirlari sifatida paydo boʻladi. Ijobiy roʻyxatdan oʻtishda exotovush signallarining maksimal intensivligi ekranda oq rangda (giperexogen joylar) va minimal intensivlik qora rangda (gipoexogen joylar) paydo boʻladi. Salbiy roʻyxatga olish bilan teskari holat kuzatiladi. Ijobiy yoki salbiy roʻyxatga olishni tanlash operatorning shaxsiy imtiyozlari bilan belgilanadi. Tadqiqot davomida olingan tasvir skanerning ish rejimlariga qarab farq qilishi mumkin. Quyidagi rejimlar mavjud:  A-rejimi (inglizcha amplitude). Texnika bir oʻlchamli tasvir koʻrinishida maʼlumot beradi, bu yerda birinchi koordinata turli akustik impedansga ega boʻlgan muhitlar chegarasidan aks ettirilgan signalning amplitudasi, ikkinchisi esa bu chegaragacha boʻlgan masofadir. Inson tanasi toʻqimalarida ultratovush toʻlqinining tarqalish tezligini bilgan holda, bu zonaga masofani ikkiga boʻlish orqali aniqlash mumkin (chunki ultratovush nuri bu yoʻldan ikki marta oʻtadi). Ultratovush tezligiga puls qaytish vaqtini aniqlash mumkin.  B-rejimi (inglizcha brightness). Texnika real vaqtda anatomik tuzilmalarning ikki oʻlchamli kulrang tomografik tasvirlari koʻrinishida maʼlumot beradi, bu ularning morfologik holatini baholash imkonini beradi. M-rejimi (inglizcha motion). Texnika bir oʻlchamli tasvir shaklida maʼlumot beradi, ikkinchi koordinata vaqtinchalik bilan almashtiriladi. Datchikdan joylashgan tuzilishgacha boʻlgan masofa vertikal oʻq boʻylab, vaqt esa gorizontal oʻq boʻylab chiziladi. Ushbu rejim asosan yurakni tekshirish uchun ishlatiladi. Yurak tuzilmalari harakatining amplitudasi va tezligini aks ettiruvchi egri chiziqlar shakli haqida maʼlumot beradi Doplerografiya Texnika Doppler effektidan foydalanishga asoslangan. Effektning mohiyati shundaki, ultratovush toʻlqinlari oʻzgargan chastotali harakatlanuvchi ob’ektlardan aks etadi. Ushbu chastota almashinuvi joylashgan tuzilmalarning harakat tezligiga mutanosibdir. Agar harakat sensorga yoʻnaltirilgan boʻlsa, u holda chastota ortadi, agar sensordan uzoqda boʻlsa, u kamayadi. Yuzaki dopplerografiya (funktsional diagnostikaning bir qismi sifatida amalga oshiriladigan ultratovush tekshiruvi hisoblanmaydi) va B—rejimi (zamonaviy) mavjud. Birinchi eskirgan versiya oʻz nomini oldi, chunki joylashgan oqimni tanlash qurilmada yuzaki skanerlash chuqurligini sozlash asosida amalga oshiriladi, yaʼni qurilma B—rejimisiz faqat Doppler rejimiga ega, shuning uchun aynan qaysi tomir spektral maʼlumotlardan olinganligini aniqlash mumkin emas. Zamonaviy ultratovush skanerlarida dopplerografiya, qoida tariqasida, dupleks yoki tripleks rejimida amalga oshiriladi, yaʼni birinchi navbatda tomir B— rejimida, soʻngra kerakli skanerlash chuqurligiga mos keladigan maʼlumotlarni oʻlchash maydoni (nazorat hajmi) oʻrnatiladi va oqim spektri olinadi. Exogen kontrasti Usul erkin gaz mikropufakchalarini oʻz ichiga olgan maxsus kontrastli vositalarni tomir ichiga yuborishga asoslangan (diametri 5 mkmdan kam, uming aylanishi kamida 5 minut). Olingan tasvir ekranida koʻriladi va keyin printer yordamida roʻyxatga olinadi. Klinik amaliyotda ikki yoʻnalishda qoʻllaniladi. Dinamik exokontrastli angiografiya Qon oqimining vizualizatsiyasi sezilarli darajada yaxshilanadi, ayniqsa qon oqimining tezligi past boʻlgan kichik chuqurlikdagi tomirlarda; real vaqtda qon tomir kontrastining barcha bosqichlarini kuzatish imkoniyati taʼminlanadi; qon tomirlarining stenozli lezyonlarini baholashning aniqligini oshiradi. Ultratovush tekshiruvini fizik asoslari: Baʼzi kimyoviy birikmalarning monokristallari (kvars, bariy titanat) ultratovush toʻlqinlari taʼsirida deformatsiyalanganda, bu kristallar yuzasida qarama-qarshi belgili elektr zaryadlari paydo boʻladi. Ularga oʻzgaruvchan elektr zaryadi qoʻllanilganda, ultratovush toʻlqinlarining chiqishi bilan kristallarda mexanik tebranishlar paydo boʻladi. Bir xil piezoelektrik element muqobil ravishda qabul qiluvchi yoki ultratovush toʻlqinlarining manbai boʻlishi mumkin. Ultratovush qurilmalaridagi bu qism akustik oʻzgartirgich, transduser yoki transduser deb ataladi. Yuqorida aytib oʻtilgan kristallar tovush toʻlqinlarini qabul qilish va uzatish uchun ishlatiladi. Shuningdek, datchikda tovush toʻlqinlarini filtrlovchi tovushni yutuvchi qatlam va kerakli toʻlqinga diqqatni qaratish imkonini beruvchi akustik linza mavjud.  Ultratovush— 20 kHz yuqori boʻlgan toʻlqinlar, tashxisotda 1—15 MHz toʻlqinlar qoʻllaniladi  Ultratovush odam tanasidan qisman oʻtadi va ikkita har xil akustik zichlik ega boʻlgan toʻqima chegarasidan bir qismi oʻtadi, bir qismi qaytadi  Toʻqimalar akustik zichligi qancha koʻp farq qilsa oʻshancha koʻp ultratovush qaytadi.  Qaytgan ultratovush tasvirga aylantiriladi.  Havo va suyak toʻqima chegaralaridan ultratovush deyarli 100 % qaytadi— suyak va havoli aʼzolarni koʻrib boʻlmaydi.  Datchiklar ultratovushni tanaga yuboradi va qaytgan tovushni qabul qiladi  Datchiklar yuqori va past chastotali boʻladi.  Yuqori chastotali ultratovush (5 MHz yukori) tanaga chuqur oʻtmaydi, lekin yuzaki toʻqimalarni yaxshi tasvirlaydi (mushak, qalqonsimon bez, boʻgʻimlar).  Past chastotali ultratovush (2,5—3,5 MHz) tanaga chuqur oʻtadi va ichki aʼzolarni tasvirlashga imkon beradi lekin yuzaki toʻqimalarni yaxshi koʻrsatmaydi.  Ultratovushni zarari hozirgacha tasdiqlangani yoʻq. Tarqalish jarayonida ultratovush tebranishlari geometrik optika qonunlariga boʻysunadi. Bir xil muhitda ular toʻgʻri chiziqda va doimiy tezlikda tarqaladilar. Akustik zichligi teng boʻlmagan turli muhitlar chegarasida nurlarning bir qismi aks etadi, baʼzilari esa sinadi va ularning toʻgʻri chiziqli tarqalishini davom ettiradi. Chegara vositalarining akustik zichligidagi farqning gradienti qanchalik baland boʻlsa, ultratovush tebranishlarining katta qismi aks ettiriladi. 99,99 % tebranishlar ultratovushning havodan teriga oʻtish chegarasida aks etganligi sababli, bemorni ultratovush tekshiruvi paytida terining sirtini oʻtish muhiti sifatida ishlaydigan suvli jele bilan yogʻlash kerak. Koʻzgu nurning tushish burchagiga (perpendikulyar yoʻnalishdagi eng katta) va ultratovush tebranishlarining chastotasiga (yuqori chastotada, aksariyati aks ettiriladi) bogʻliq. Bugungi kunda diagnostika tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. To'g'ri tashxis qo'yilganidan keyingina sog'liqqa zarar etkazmaslik va to'g'ri davolanishni tayinlash yoki tayinlash mumkin bo'ladi. Doppler bilan ultratovush tekshiruvi haqida tez-tez eshitasiz. Ko'pchilik Doppler bilan ultratovush tekshiruvini bilishmaydi (Doppler) - qon tomirlarining kasalliklarini tashxislashga imkon beruvchi ultratovush tekshiruvidir. Ushbu turdagi tadqiqot arteriya kasalliklari, varikoz tomirlari, tomir trombozlari va qorin bo'shlig'i yoki ekstremal anevrizmasi uchun ajralmas tekshirish hisoblanadi. Homiladorlikda Doppler Ko'pincha doplerometriyaning yo'nalishi homilador ayollarda qo'rquvga olib keladi. Keling, ultratovushli doppler degan ma'noni anglatadi va homiladorlikda ushbu tadqiqotning afzalligi nimadan iborat. Doppler - ultratovush tashxisining turlaridan biri, homiladorlik paytida bolaning yurak urishini tinglash va homilaning kindik kordasining tomirlarini aniqlash imkonini beradi. Bachadon va platsentaning qon ta'minoti haqida to'liq ma'lumot olishingiz mumkin. Siz bolaning yuragining umumiy salomatligini ham ko'rishingiz mumkin. Odatda, doppler bilan ultratovush tekshiruvi homiladorlikning so'nggi oylarida belgilanadi. Agar homilador ayollarda gipertenziya, diabet, gipoksiya, buyrak etishmovchiligi kabi kasalliklar mavjud bo'lsa, ushbu tadqiqotni 20-24 haftaga o'tkazish mumkin. Doppler va ultratovush o'rtasidagi farq nima? Ultratovush , "umumiy rasm" deb ataladi, tomirlar tuzilishini ko'rsatadi. Doppler bilan ultratovush - qon tomirlari bo'ylab harakatlanishi, uning tezligi va yo'nalishi. Bundan tashqari, ba'zi sabablarga ko'ra qon oqimi to'sib qo'yilgan cho'ntaklar ham ko'rish mumkin. Bu bizga o'z vaqtida zarur choralar ko'rishga va samarali davolanishni belgilashga imkon beradi. Zamonaviy ultratovushli mashinalar odatda ikkita diagnostika turlarini birlashtiradi. Bu aniqroq va ma'lumot beruvchi natijalarga erishishga imkon beradi. Ultrasound plus Doppler dupleks tekshiruv yoki ultratovushli dopplerografiya (UZDG). Uch o'lchovli skanerlash rangli tasvirni qo'shib tanlaydi, bu esa qo'shimcha aniqlik beradi. Doppler bilan ultratovush tekshiruvi qanday amalga oshiriladi? Tadqiqot o'tishi uchun qorin bo'shlig'ining tashxisiga aloqasi yo'q, maxsus tayyorgarlik talab etilmaydi. Doktorunuzla oldindan barcha tafsilotlarni oldindan aytib berish yaxshi bo'lsa-da. Ultratovush tekshiruvi jarayonida yuqori chastotali tovush to’lqinlari bachadonga yuboriladi. Boladan qaytgan tovushlar va aks sado kompyuter tomonidan tarjima qilinib ekranda bolaning joylashishi va harakatlari namoyon bo’ladi. Suyak kabi qattiq jismlar ko’proq to’lqin qaytargani sababli oq rangda ko’rinadi, yumshoqroq jismlar esa kulrang va ola tusda bo’ladi. Bolani o’rab turgan suvlar kabi suyuqliklar aks sado qaytarmaydi va qora rangda ko’rinadi. Mana shu uch rang orasidagi kontrast orqali shifokor-mutaxassis ko’rinishlarni taxlil qiladi. Ko’pgina ota-onalar ultratovush tekshiruvini intiqlik bilan kutadilar, chunki bu ularga bo’lajak farzandlari bilan ilk tanishuv imkonini beradi. Ba’zi joylarda mutaxassis bolangizning ko’rinishini qog’ozga tushirib berishi ham mumkin. Lekin shuni unutmaslik kerakki, Ultratovush tekshiruvidan maqsad farzandingiz fotoalbomiga ilk suratni qo’lga kiritish yoki uning jinsini bilish emas. Maqsad - farzandingizning yaxshi o’sib ko’ngildagidek rivojlanayotganini tekshirish. Tekshiruvni kim olib boradi? Ayollar uchun mo’ljallangan, tug’ruqxonalar qoshidagi poliklinikalarda ultratovush tekshiruvini maxsus ginekolog mutaxassis olib boradi. Ultratovush tekshiruvi nima uchun kerak? Homiladorlikning qaysi bosqichida qilinganiga qarab ultratovush tekshiruvi oquyidagi ma’lumotlarni beradi: · Farzandingizning yurak urishini tekshiradi · Bir yoki bir necha homilangiz borligini aniqlaydi · Homilaning noto’g’ri joylashishi haqida ma’lumot beradi, homila bachadonda emas, bachadon trubasida joylashgan bo’lsa. · Ayoldan qon ketishi sababini aniqlaydi · Farzandingizning o’lchamlariga asoslanib homilangizning muddatini aniqlashtiradi · 11-14 haftada bolaning bo’yni orqasidagi suyuqlikni o’lchash orqali Daun sindromi xavfini aniqlashtiradi · Qon tekshiruvining yaxshi chiqmagani sababini aniqlashtiradi · Yo’ldosh yoki bolani o’rab turgan suvlardan analiz olish kabi tashxis jarayonlarini osonlashtiradi. · Bolaning barcha tana a’zolarining normada rivojlanishini ko’rsatadi · Umurtqa qoplamasining difektlari kabi turli nosozliklarni aniqlaydi · Suv miqdori va yo’ldosh joylashishini tekshiradi · Bir necha tekshiruvlar natijasida bolaning o’sish jadalligini ko’rsatadi. Tekshiruv bola jinsini aniqlashtiradimi? 18 haftaga yaqin qilinganda bolaning jinsini aytish mumkin, lekin bola noqulay holatda yotgan bo’lsa jinsini aniqlash mushkul. Ba’zi muassasalarda bola jinsini aytish man qilingan, chunki bu odatda 100 foiz to’g’ri ma’lumot bermaydi. Tekshiruv qanday amalga oshiriladi? Tekshiruv erta muddatda o’tkazilayotgan bo’lsa ayol oldindan ko’proq suyuqlik ichgan bo’lishi kerak. Qovuq bachadonni itarib tursa tasvir aniq va ravshan chiqadi. Mutaxassis tekshirilayotgan a’zoga biroz sovuq gel surtib kichik datchikni terining ustidan harakatlantirishi natijasida bolaning tasvirlari namoyon bo’ladi. Agar bola juda chuqur joylashgan bo’lsa yoki ayol o’ta semiz bo’lgan taqdirda tasvirlar aniq bo’lmaydi. Bu holda vaginal tekshiruv kerak bo’ladi. Vaginal datchik uzun va ingichka ko’rinishda bo’ladi. Usti prezervativ kabi qoplama bilan yopilib, kirishini osonlashtiradigan surtma surtiladi. Datchikning biroz ichkariga kirishi yetarli bo’lib bu usul na ayol, na bolaga salbiy ta’sir ko’rsatmaydi. Vaginal tekshiruvda bola tasviri oddiy tekshiruvdagidan ancha tiniq va ravshan bo’ladi. Bu usul ayniqsa ilk muddatda qo’l keladi. Rentgenografiya va rentgenoskopiya. Sonografiya rivojlanishi tufayli o’z ahamiyatini oxirgi vaqt yo’qotyapti. Asosan qisqartirilgan (faqat tog’ri proyeksiyada) variantda, maxsus markazlarda to’liq hajmda (4 proyeksiyada) o’tkaziladi. Beradigan ma’lumot: 1. o’pqadagi o’zgarishlar (ular diagnostik ahamiyatga ega) 2. Yurak kamera va qon tomirlar tog’risida nisbiy anatomik ma’lumot (eylarni baxolab, kamera to’liq ko’rinmaydi) 3. Kalsinatlar (klapan, perikard, tromb, anevrizma, qon-tomirlar, usmalar) 4. funksional ma’lumot (Yurak qisqarishi) Yurak va qon tomirlar ko’ks oraligi soyasini tashkil qiladilar va ularning anatomiyasini bilish ko’krak qafasi rentgenogrammasini taxlil kilish uchun muhim. O’tkazilish metodikasi. Yurakning 3ta yoki 4ta proyeksiyada tasviri tushiriladi – tog’ri, chap qiya (45 gradus, 1chi qiya), o’ng qiya (2chi qiya), va chap yon proyeksiyada. Tog’ri proyeksiyada chapdan 4 yoy (Yo’qoridan pastga)– pastga tushuvchi aorta, o’pka arteriyasi, chap bo’lmacha va chap qorincha, o’ngdan 2 yoy – ko’tariluvchi aorta va o’ng bo’lmacha. O’ng qorincha yoyi normada tog’ri proyeksiyada ko’rinmaydi! Yurak taliyasi bu yurak soyasini qon tomirlar soyasiga o’tish sohasi – chapdan 2-3 yoylar tashkil qiladi. 2-3 yoylar kattalashganda taliya tekislashadi yoki bo’rtadi (mitral poroklar). 1-4 yoylar kattalashganda taliya chuqur deb ataladi (aortal poroklar). Atriovazal burchak o’ng bo’lmacha va ko’tariluvchi aorta o’rtasida joylashadigan burchak. Normada o’rtada joylashadi. O’ng bo’lmacha kattalashsa (mitral poroklar) Yo’qoriga siljiydi, aorta kattalashsa (aortal poroklar) pastga siljiydi. Chap qiya proyeksiyada (4 kamerali proyeksiya) – orqadan chap bo’lmacha va chap qorincha, oldidan o’ng bo’lmacha va o’ng qorincha. Bu proyeksiyada aorta yoylari ham yaxshi ko’rinadi. Yurak orqasi retrokardial soha, tush suyagi orqasi retrosternal soha deb ataladi, normada bu sohalar yerug bo’ladi kameralar kattalashganda ular torayadi va Yo’qolishi mumkin. Retrokardial sohada kizilo’ngaya utadi, uning Нunalishi tekis bo’ladi, chap bo’lmacha kattalashganda qizilo’ngach katta (>6 sm – mitral yetishmovchilikda) yoki kichik (<6 sm – mitral stenozda) radius bo’yicha siljiydi. Buni bariy bilan qizilo’ngachni tekshirib aytish mumkin. O’ng qiya proyeksiyada – orqadan chap bo’lmacha va chap qorincha, oldidan qonus pul’monalis va chap qorincha. Bu yerda ham retrokardial va retrosternal sohalar bor. CHap yen proyeksiyada – o’ng qorincha tush suyagiga tegib turadi, chap qorincha esa diafragmaga tegib turadi. Tegib turish masofalari teng bo’ladi. Kameralar kattalashganda bu masofalar uzunlashadi. Tegib turish masofalari bo’yicha qaysi kamera ko’prok kattalashganini aytish mumkin. Yurak rentgen-anatomiyasi bo’yicha normal ko’rsatkichlar. Umurtka pogonasidan o’rta chizik o’tkazilganda Yurakning 1/3 kismi o’ngda, 2/3 kismi chapda joylashadi. Yurakning o’ng chegarasi – umurtka pog’onasi chetidan 2 sm chiqib turadi. Yurakning chap chegarasi – medioclavicularis chizig’iga 1.5-2.0 sm yotmaydi. Aorta ravog’i o’mrov suyagiga 1.5-2.0 sm yotmaydi. Tog’ri proyeksiyada chapdan o’pka arteriyasi va chap bo’lmacha yoylari uzunligi normada 1.5-2.0 sm. Yurak va qon-tomirlar soyalari balandligi 1:1 (atriovazal burcha o’rtada joylashadi). Kardiotorakal indeks – Yurakning ko’ndalang diametri ko’krak qafasni ichki diametriga nisbati – normada 1:2 (50%). Retrokardial soha o’ng qiya proyeksiyada – 3 sm. CHap qiya proyeksiyada chap qorincha soyasi umurtka pogonasi soyasiga 1 sm gacha tushib kolishga «xaki bor». Yurakning eng oldi kamerasi – o’ng qorincha, eng orqa kamerasi – chap bo’lmacha. Pastga tushuvchi aorta ko’tariluvchiga nisbatan orqada joylashadi. CHap bo’lmacha kattalashganda qizilo’ngach siljiydi – katta radius >6 sm (dilatatsiya), yoki kichik radius < 6 sm bo’yicha (gipertrofiya). Qizilo’ngach aorta ravogi darajasida ham siljishi mumkin. Demak patologiyada qizilo’ngachni siljitishi mumkin chap bo’lmacha, pastga tushuvchi aorta va aorta ravogi. Nega rentgenologik tekshiruv nisbiy anatomik ma’lumot beradi? 1. Yurak kamerali va qon tomirlarni faqat yoylari ko’rinadi, bo’shlig’ini o’lchab bo’lmaydi. 2. Yurak yoki qon tomir kameralarini aniklashda qiyinchilik tug’ilishi mumkin. Masalan 2.1. tog’ri proyeksiyada chapdan pastki yoy normada chap qorincha yoyi, lekin Fallo tetradasida bu yoy o’ng qorinchaniki bo’ladi, 4chi yoy qaysi Yurak kamerasiga tog’ri kelishini aniqlash uchun qo’shimcha belgilarga e’tibor berish kerak – o’ng qorincha kattalashsa 4 yoy diafragma ustida bo’ladi va kardiodiafragmal burchak o’tkir bo’ladi, chap qorincha kattalashsa 4chi yoy diafragmaga cho’qadi va kardiodiafragmal burchak 90 gradusdan Yo’qori bo’ladi. 2.2. Tog’ri proyeksiyada o’ngdan 2ta yoy bo’ladi, mitral yetishmovchilikda qo’shimcha 3 yoy – chap bo’lmacha yoyi kushiladi va x.k. Rentgen kontrast tekshiruvlar. Angiografiya (koronarografiya, aortografiya, ventrikulografiya, angiopulmonografiya) Yurak kameralari, qon tomirlarni Seldinger uslubi bo’yicha kateterizatsiya orqali o’tkaziladi. Bu usul invaziv bo’lib diagnostik tekshiruvlarni oxirida kilinadi va kup holatlarda «oltin standart» usuli deb hisoblanadi. Qon tomir kasalliklari, patologik oqimlarni (shunt, regurgitatsiya) tasdiqlovchi usullardan biri. Qo’llanilishi: operatsiyadan oldin, Tug’ma poroklar, murakkab differensial diagnostik holatlar (atipik poroklar, qo’shilgan poroklar), Yurak ishemik kasalligi, rentgenendovaskulyar davolash muolajalari (ballon dilatatsiya, stentlash, komissurotomiya va x.k.). Kompyuter tomografiya. Miokard va qon rentgenologik zichligi yaqin (+30+50N) bo’lgani uchun ular bir biridan tasvirda yaxshi ajramaydi => oddiy KT tomografiyani Yurakning ichki o’zgarishlari uchun ahamiyati kam. Lekin KT ko’ks oraligi uchun eng yaxshi usullardan biri hisoblanadi. Yurak asosan «tez», real vaqtga tasvir bera oladigan KT larda (elektron nurli va kup kesmali spiral) tekshiriladi. Bu tekshiruvlarlarda qo’shimcha konstrast yuborilib KT- kardioangiografiya o’tkaziladi. KT ahamiyati: 1. Kalsinatlar, ayniqsa koronar arteriyalardagi. Bu arteriyalardagi kalsiy miqdori raqamda sanaladi (calcium score). Bu kalsiy miqdori Yurak ishemik kasalligini darajasini ko’rsatadi va prognoz uchun ahamiyatli. 2. Konstrast yuborib koronar arteriyalar holatini kurish mumkin (ateroskleroz) – KT- koronarografiya. 3. Konstrast yuborib miokard va kamera bo’shliqlarni ajratib tasvirlash mumkin va ularning anatomik o’zgarishlarni ko’rsatish mumkin, ayniqsa Yurak ichki tromb va usmalar uchun. 4. Perikard kasalliklari - perikarditlar (ekssudativ, qonstriktiv), usmalar va Tug’ma anomaliyalar – kupincha KT boshka usullardan ustun. 5. Miokard perfuziyasini o’rganish (konstrast yuborib). 6. Yurak atrofidagi ko’ks oraligi va o’pka o’zgarishlari. 7. Yurak va koronar arteriyalar 3 o’lchamli reqonstruksiyalarini olish. MRT. Afzalligi: 1. nurlanish Yo’q 2. kuplab proyeksiyalarda tasvir olsa bo’ladi 3. EKG-sinxronizatsiya 4. Noinvaziv kardioangiografiya. Kamchiliklari: 1. Qimmat va kam tarkalgan usul 2. Sun’iy peysmeyker va klapanlar, qon-tomirdagi klipsalar MRTga absolyut qarshi ko’rsatmalar 3. EKG-sinxronizatsiya uchun R tishcha yo’qligi, aritmiya tusiklik qiladi. 4. Kalsinatlarni tasvirlamaydi Baholaydi 1. Yurak va qon tomirlar anatomiyasini (eng yaxshi usul). 2. Gemodinamik parametrlar (haydash fraksiyasi) 3. Yurakdagi normal va patologik oqimlar 4. Perikard va miokard kasalliklari, shu jumladan miokard perfuziyasini (konstrast bilan) 5. Ko’ks oraligi anatomiyasini (eng yaxshi usul) Radionuklid ssintigrafiya 1. Miokard perfuziyasi (ishemiya, infarkt sohasi – sovuk o’choq) – modda miokardda yigiladi. Jismoniy yuklama va dorilar bilan funksional tekshiruvlar o’tkazish mumkin. 2. Yurakning gemodinamik parametrlari (haydash fraksiyasi) – modda qonda aylanadi 3. Infarkt sohasini tasvirlash (infarkt sohasi – issik uchok) – modda infarkt sohasida yigiladi. ORTIRILGAN VA TUG’MA POROKLAR. Ularning tashxisi sonografiyadan boshlanadi, sonografiya poroklarni bevosita va bilvosita belgilarini ko’rsatadi. Bevosita belgilar – klapanlar torayishi, holati (Kalsinat, vegetatsiya), xarakati; patologik oqimlar, boshka anatomik defektlar. Bilvosita belgilar – asosan yurak va qon tomirlar kattalashishi va funksional o’zgarishlar. Porok yaxshi rivojlangan darajada tashxis qiyinchilik tugdirmaydi. Rentgenologik tekshiruvlar kiska variantda bulsa ham doim qo’llaniladilar. Bu yerda tashxis bilvosita belgilar (yoylar kattalashishi), o’pqadagi o’zgarishlar va funksional o’zgarishlarga asoslanadi. Tug’ma poroklarda doim angiografiya kilinadi (oltin standart). ORTIRILGAN POROKLAR GEMODINAMIKASI Mitral stenoz. Mitral teshigi torayishi - chap bo’lmacha gipertrofiyasi – chap bo’lmacha dilatatsiyasi – o’pqada qon dimlanishi (erta bo’ladi) – KitAYv refleksi («o’pkani seldan saklaydi», arteriolalar qisqarishi) – arterial gipertenziya – o’ng qorincha gipertrofiyasi – dilatatsiyasi – nisbiy 3 tabaqali klapan yetishmochiligi – o’ng bo’lmacha dilatatsiyasi – katta qon aylanish doirasida qon dimlanishi. Aorta va chap qorincha qon ozligi tufayli gipoplastik bo’ladilar. Mitral stenozda Yurak katta bo’lmaydi lekin o’pqada o’zgarishlar erta boshlanadi (xos). Mitral yetishmovchilik. Sistolada qonni bir hajmi bo’lmachaga kaytib boradi va diastolada yana qorinchaga to’shadi. Bu qon aortaga chiqolmaydi va o’sha uchun ortiqcha yoki o’lik qon hajmi deb ataladi. Bu o’lik qon hajmi bo’lmacha va qorinchaaro ballotatsiya bo’ladi, vaqt utgan sari ko’payadi va bo’lmacha va qorinchani dilatatsiyasiga olib keladi. Dekompensatsiya va o’pqadagi o’zgarishlar nisbatan kech bo’ladi. Bo’lganda mitral stenoz sxemasi bo’yicha rivojlanadi. CHap bo’lmacha anevrizmatik kengayadi (xos). Aortal stenoz. Aortal klapan teshigi torayishi – chap qorincha gipertrofiyasi – ko’tariluvchi aorta postenotik kengayishi. Dekompensatsiyada chap qorincha dilatatsiyasi – nisbiy mitral yetishmovchiligi (aortal porok mitralizatsiyasi) va so’ng mitral yetishmovchilik sxemasi bo’yicha. Aortal yetishmovchilik. Aorta va chap qorincha o’rtasida ortiqcha qon ballotatsiya bo’ladi va ularning dilatatsiyasiga olib keladi. Aortani ko’tariluvchi va pastga tushuvchi kismlari kengayadi. Mitralizatsiyada mitral yetishmovchilik kushiladi va porok mitral yetishmovchilik sxemasi bo’yicha rivojlanishni davom etadi. SHunday qilib poroklarni yo’li bir lekin ular bu yo’lni ular har xil tezlikda bosib o’tishadi. Ortirilgan poroklarda yurak, tomirlar o’zgarishi Yur UB UK UAr CHB CHK KA o PAo MS + N/+ + + + N/- N/- N/- ME + N N N ++ + N N AS + N N N N + + N AY + N N N N ++ + + + - kattalashgan, - kichiklashgan, N – norma TUG’MA POROKLAR GEMODINAMIKASI. Tug’ma poroklar 2 guruhga bo’linadilar ok va ko’k poroklar. Oq poroklarda (Botallo Yuli. qorincha va bo’lmacha aro tusqich defekti) qon chapdan o’nga tashlanadi, aortaga kam qon keladi – bemorlar rangi okishta bo’ladi. Ko’k poroklarda (Fallo tetradasi) qon o’ngdan chapga tashlanadi aortaga venoz qon kushiladi va bemorlar rangi sianotik bo’ladi. Oq poroklar gemodinamikasi. Qon chapdan o’nga tashlangani tufayli o’pkaga kup qon keladi (gipervolemiya) va gipertenziya rivojlanadi. O’pka shunt sifatida ishlaydi. Porok ogirligi tashlangan qon hajmiga boglik QAD>BAD>BY. Gipertenziya oshganda qon chapga tashlanishi mumkin (Eyzenmenger sindromi). O’ng kameralar kattalashi qon hajmi va gipertenziyaga boglik. CHap kameralar kattalashishi kaytgan qon hajmiga boglik. UB UK UAr CHB CHK KAo BY N/+ N/+ + + + + BAD + + + N N - QAD N/+ + + + + - + - kattalashgan, - kichiklashgan, N – norma O'pka arteriyasi pul’satsiyasi kuchayadi (o’pka ildizi raksga to’shadi). Aorta pul’satsiyasi BAD va QAD kamayadi, BYda ko’tariluvchi aortaniki kuchayadi. CHap bo’lmacha kattalashishi shunt mitral klapanga distal joylashganini anglatadi. BYda o’ng kameralar faqat gipertenziya rivojlanganda kattalashadilar. BAD asosiy o’zgarishlar Yurakni o’ng tomonida ruy beradi, o’ng qorincha Yurakning chap konturini xosil kilishi mumkin, QAD kupincha hamma kamera kengayadi (UB oxirgi bo’lib). Fallo tetradasi gemodinamikami. 1)Yo’qori QAD 2)o’nga siljigan aorta (ikkala qorinchadan qon oladi) 3)o’pka arteriyasi stenozi 4)o’ng qorincha gipertrofiyasi. Qon sistolada o’ng qorinchadan chap qorincha, aortaga va o’pka arteriyasiga ketadi, o’pkaga kam qon boradi (gipovolemiya) chunka o’pka arteriyasi toraygan. UB UK UAr CHB CHK KAo FT N/+ + - N N + + - kattalashgan, - kichiklashgan, N – norma pentada = tetrada + BAD, triada = tetrada – 1) – 2) + BAD Yurak oyek kiyim (botinka) shaklida, o’ng qorincha Yurakni chap konturiga chiqada, tush suyagi burtishi mumkin (Yurak bukiri). Dilatatsiya va gipertrofiya farqi. Yurak kameralari dilatatsiya yoki gipertrofiya tufayli kattalashishlari mumkin. Dilatatsiyada Yurak hajmi kattarok bo’ladi. Dilatatsiya va gipertrofiya doim birga bo’ladilar lekin bittasi kuprok bo’ladi. Stenozlarda kuprok gipertrofiya bo’ladi – tusiklik oshganda (Yurak uncha katta bo’lmaydi), yetishmovchiliklar kuprok dilatatsiya bo’ladi – qon hajmi ko’payganda (Yurak nisbatan katta bo’ladi). Gipertrofiya dekompensatsiyada dilatatsiyaga aylanadi. Bo’lmacha va qorincha aro klapanlar qorinchaniki. O’sha uchun qorincha kattalashsa ular sistolada yaxshi yepilmaydilar va nisbiy yetishmovchilikga olib keladilar. Demak qorincha kengaysa vaqti kelib orqasidan bo’lmacha ham kengayadi. Yurak patologik qonfiguratsiyalari Mitral qonfiguratsiya – mitral poroklarda uchraydi, aortal qonfiguratsiya – aortal poroklarda uchraydi. Miopatik qonfiguratsiya – miokardit va perikarditlarda uchraydi. 1. Mitral qonfiguratsiya belgilari. - chapdan o’pka arteriyasi va chap bo’lmacha yoylari kattalashishi - taliya tekislashgan yoki burtgan - chap qorincha kichik (MS) yoki kattalashgan (MY) - aorta kichik (MS) yoki normal (MY) - o’ngdan o’ng bo’lmacha yoyi kattalashgan - atriovazal burchak Yo’qoriga siljigan - MY da chap bo’lmacha yoyi Yurakning o’ng konturiga chikishi mumkin. - Qizilo’ngach MSda kichik (6 sm gacha), MYda katta radius bo’yicha siljiydi 2. Aortal qonfiguratsiya belgilari (utirgan urdak). - chapdan patga tushuvchi aorta normal (AS), kattalashgan (AY). - taliya chukur - o’ngdan ko’tariluvchi aorta kattalashgan - atrivazal burchak pastga siljigan 3. Miopatik qonfiguratsiya - Yurak ikkala tomonga keskin kengaygan, trapetsiya yoki uch burchak shaklida - eylar ko’rinmaydi - aorta kichik - Yurak urishi sust Yurak kasalliklarida o’pqadagi o’zgarishlar 1. O’pqada qon dimlaninishi (mitral poroklar ayniqsa MS) - erta belgisi Yo’qori o’pka maydoni qon tomirlari pastqilarga nisbatan kattarokligi, normada gravitatsiya tufayli teskari. - o’pka tiniqligi pasaygan - o’pka surati kuchaygan - ildiz kengaygan gomogenlashgan - plevri sinuslarida suyuqlik - gemosideroz (uchokli disseminatsiya) - o’pka periferiyasida Kerli chiziklari (bo’lakchalar aro shish) 2. O’pka gipertenziyasi (mitral poroklar, ayniqsa MS) - o’pka tiniqligi saklangan - o’pka surati markazda kuchaygan periferiyada susaygan - ildiz kengaygan strukturasi nogomogen - kesilgan, kuygan darax simptomi (ildizlar tog’risida) - olcha danagi simptomi (ildizdagi kengaygan qon tomirlarni ko’ndalang kesmasi olcha danagiga o’xshaydi 3. O’pka gipervolemiyasi (Bottalo Yuli, qorincha va bo’lmacha aro defektlar) - ildiz kengaygan - o’pka surati kuchaygan 4. O’pka gipovolemiyasi (Fallo tetradasi) - ildiz toraygan - o’pka surati kamaygan Yurak kasalliklarida Yurakning funksional holati 1. tinch Yurak – MS (Yurak qisqarishi va aorta pul’satsiyasi sust) 2. gipermobil Yurak – MY (Yurak qisqarishi chukur) 3. taranglashgan Yurak – AS (amplituda chukur chastotasi kam bradikardiya, ko’tariluvchi aorta pul’satsiyasi kuchaygan) 4. raksga tushuvchi Yurak – AY (Yurak qisqarishi va aorta pul’satsiyasi keskin kuchaygan) 5. koromislo simptomi – MY 6. ildizlar uyini – ok poroklar Qon hajmi kup bulsa Yurak yaxshi uradi, kengaygan kamyra qon tomir pul’satsiyasi ham kuchayadi. YURAK ISHEMIK KASALLIGI NUR TASHXISI. Bu kasallikda turli usullar o’tkaziladi. Miokard perfuziyasini konstrast KT va MRTda, radionuklid tekshiruvda o’rganish mumkin. Infarkt sohasini bevosita radionuklid usullar tasvirlaydi, KT, MRT va sonografiya bilvosita va asoratlarni ko’rsatadilar – infarkt sohasi miokard kalinligi kichrayadi, atrof miokard kalinlashadi, lokal a/gipo/diskineziyalar, Yurak ichki tromb, chap qorincha anevrizmasi, devor va tuskichlar yirtilishi, perikardial suyuqlik va x.k.. Yurakning gemodinamik paramytrlari (haydash fraksiyasi) asosan sonografiyada (eng arzon) yoki radionuklid usullarda baxolanadi, kamrok MRT va angiografiya qo’llanadilar. Yurakdagi (koronar arteriyalardagi) Kalsinatlarni xisoblash uchun (calcium score) KT qo’llaniladi. Koronar arteriyalarni holati angiografiya va KT-angiografiyada o’rganish mumkin. Oddiy angiografiyada qo’shimcha endovaskulyar muolajalar o’tkaziladi (ballon dilatatsiya va stentlash. Asosiy usul YUIKda angiografiya hisoblanadi va xozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda erta qo’llaniladi va kerak bulsa endovaskulyar muolajalar o’tkaziladi. Rivojlangan boskichda, stenotik o’zgarishlar diffuz bo’lganda endovaskulyar muolajalar yerdam bermaydi. PERIKARD KASALLIKLARI. Perikardda suyuqlik yigilishini tasvirlash uchun sonografiya va KT yaxshi. Oddiy rentgenografiyada Yurak soyasi o’zgarish uchun ~ 500 ml suyuqlik kerak. Sonografiyada qo’shimcha suyuqlik aspiratsiyasini (perikardiotsentez) nazorat kilish mumkin. MRT perikardial suyaYo’qlik diagnostikasida kam qo’llaniladi kimmatligi tufayli. Surunkali perikarditda – perikard kallinlashadi va oxaklashadi. Bu o’zgarishlarni tasvirlashda KT boshka usullarga karaganda ustun turadi. Kalsinatlar oddiy rentgenografiyada ham yaxshi ko’rinadi. Sonografiyada tashxis qiyinchilik tug’dirishi mumkin, ayniqsa perikardda suyuqlik bo’lmaganda. Adabiyotlar: 1. Salamon.L.J, Leung.K.Yu (2010) “Yurakning ultratovush o`tkazish bo`yicha muntazam qo`llanma”. 2. Uitvort.M, Bricker,.L “Yurak kasalliklarini baholash”. 3.