“Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti, maqsadi va vazifalari.

Yuklangan vaqt

2025-09-07

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

59,0 KB


 
1 
 
 
 
 
“Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti, мaqsadi va vazifalari. 
 
 
Reja: 
 
Kirish 
           1. “Yuristning kasb etikasi” fanining  predmeti.  
    2. “Yuristning kasb etikasi” faning maqsadi. 
    3.“Yuristning kasb etikasi” faning vazifalari. 
 
1.”Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti.  
 
Mustaqil O’zbekistonda kechayotgan jamiyatninng yangilanish hamda davlat 
boshqaruvinining moderinizatsiyalashtirish mamlakatimizni jahon taraqqiyotining 
yuqori bosqichlari tomon yuksaltirish taqdiri ko’p jihatdan ma’naviyatga bog’liq. 
Ushbu hayotiy haqiqatni ifoda etar ekan, muhtaram yurtboshimiz Islom Karimov 
“Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch ”, “Yuksak ma’naviyat – millatning 
poydevori” deb ta’kidlaydi.1  
Ma’naviyatni jamiyatning poydevori deb baholaydi. Inson va jamiyat 
ma’naviyatning asosi, o’zagi esa – axloqdir. Axloq jamiyatda kishilar hayotni 
tartibaga soluvchi, tashkillashtiruvchi, muayyan maqsadlar atrofida birlashtiruvchi va 
ushbu maqsadlarga yo’naltiruvchi omillardan biridir. Biroq umumiy mavqe’ga ega 
bo’lgan kishilik axloqi turli konkret faoliyat sohalarida (bemor-vrach, talaba-ustoz, 
ishchi-rahbar, sudya-sudlanuvchi, artist va tomoshabin va h.k.) turlicha namoyon 
bo’ladi. Bu har bir sohaning o’ziga xos kasbiy xususiyatlari, talablari qonun va 
qoidalari mavjudligidan dalolat beradi. Demak, huquq-tartibot , sud-huquq tizimi 
sohasining ham o’ziga xos axloq qoidalari mavjudligi – bor haqiqatdir. Yuristning 
                                                 
1 I.A.Karimov – Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent. “Ma’naviyat”, 2008   
Logotip
1 “Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti, мaqsadi va vazifalari. Reja: Kirish 1. “Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti. 2. “Yuristning kasb etikasi” faning maqsadi. 3.“Yuristning kasb etikasi” faning vazifalari. 1.”Yuristning kasb etikasi” fanining predmeti. Mustaqil O’zbekistonda kechayotgan jamiyatninng yangilanish hamda davlat boshqaruvinining moderinizatsiyalashtirish mamlakatimizni jahon taraqqiyotining yuqori bosqichlari tomon yuksaltirish taqdiri ko’p jihatdan ma’naviyatga bog’liq. Ushbu hayotiy haqiqatni ifoda etar ekan, muhtaram yurtboshimiz Islom Karimov “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch ”, “Yuksak ma’naviyat – millatning poydevori” deb ta’kidlaydi.1 Ma’naviyatni jamiyatning poydevori deb baholaydi. Inson va jamiyat ma’naviyatning asosi, o’zagi esa – axloqdir. Axloq jamiyatda kishilar hayotni tartibaga soluvchi, tashkillashtiruvchi, muayyan maqsadlar atrofida birlashtiruvchi va ushbu maqsadlarga yo’naltiruvchi omillardan biridir. Biroq umumiy mavqe’ga ega bo’lgan kishilik axloqi turli konkret faoliyat sohalarida (bemor-vrach, talaba-ustoz, ishchi-rahbar, sudya-sudlanuvchi, artist va tomoshabin va h.k.) turlicha namoyon bo’ladi. Bu har bir sohaning o’ziga xos kasbiy xususiyatlari, talablari qonun va qoidalari mavjudligidan dalolat beradi. Demak, huquq-tartibot , sud-huquq tizimi sohasining ham o’ziga xos axloq qoidalari mavjudligi – bor haqiqatdir. Yuristning 1 I.A.Karimov – Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent. “Ma’naviyat”, 2008
 
2 
kasbiy faoliyati o’ta ma’suliyatli va og’ir kasb sohalaridan biridir. Buning sababi – 
ushbu soha vakillari o’ta ma’suliyatli ishni-inson taqdiri bilan bog’liq hatti - 
harakatlarga baho berish, davlat va jamiyat manfatlarining ustuvorligini ta’minlash 
bilan shug’illanar ekan , huquqshunoslik sohasi vakillariga yuksak ma’naviy talablar 
qo’yilishi ushbu sohani tanlagan vatandoshlarimizda avvalambor, yuksak ma’naviy 
fazilatlarni egallagan bo’lishligi davlat va hokimyat obro’yi, jamiyatni yangilash va 
zamonaviylashtirishga qaratilgan siyosat taqdiri bilan bog’liqdir. 
Yuristning kasb etikasiga bo’lgan ehtiyoji asosan uch omil, aniqrog’i - sabab 
bilan bog’liq: 
Birinchidan, - tanlangan dunyoviy taraqqiyot yo’limiz, huquqiy davlatni va 
adolatli fuqarolik jamiyatini barpo etish. Jamiyat a’zolarining axloqiy holatiga 
ma’naviy madaniyati darajasiga uzviy bog’liqdir. Huquqiy davlat va fuqarolik 
jamiyati faqat yuksak axloqiy fazilatlar shakllangan, qaror topgan va amal qilayotgan 
ijtimoiy muhitda mavjud bo’ladi. 
Axloqiy tushuncha va printsiplarning, ya’ni tamoillarning shaxs va jamiyat 
hayotidagi ahamiyati shundaki, ular kishi ma’naviy faoliyatining ichki dunyosining 
turli ko’rinishlarini (iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, oilaviy va h.k) idora qiladi. Shu bois 
yuqori darajadagi axloq normalari, qoidalari va pirintsiplari kishilar ongida 
shakllantirilmas ekan yuqori mehnat samaradorligiga ham, kishilar faolligiga ham, 
huquqiy davlat va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishiga asoslangan jamiyatga 
erishib bo’lmaydi. 
Ikkinchidan, - huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati axloqqa zid illatlar 
(ichkilik 
bozlik, 
o’g’rilik, 
giyohvandlik, 
foxishabozlik, 
turli 
ko’rinishdagi 
jinoyatchilik) bor joyda qaror topa olmaydi. Ma’muriy huquqbuzarlikga asoslangan, 
tenglik pirintsipi tenglashtirish siyosatiga bo’ysindiradigan, shaxsning jamiyatdan, 
xususan qoidadan begonalashtirilgan jamiyatda axloqqa zid illatlar ko’payishi uchun 
shart sharoitlar mavjud edi. Har bir sohada davlat manapoliyasi, xususan tadbirkorlik 
va ishbilarmonlik nafaqat taqib bilan taqiqlangan davrlarda yurist kasbiy axvoli 
buzilgan edi. Huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurishni jazolash vositasi emas, 
balki kishilarga to’gri yo’l ko’rsatish vositasi bo’lishligini talab qiladi. Shu bois 
Logotip
2 kasbiy faoliyati o’ta ma’suliyatli va og’ir kasb sohalaridan biridir. Buning sababi – ushbu soha vakillari o’ta ma’suliyatli ishni-inson taqdiri bilan bog’liq hatti - harakatlarga baho berish, davlat va jamiyat manfatlarining ustuvorligini ta’minlash bilan shug’illanar ekan , huquqshunoslik sohasi vakillariga yuksak ma’naviy talablar qo’yilishi ushbu sohani tanlagan vatandoshlarimizda avvalambor, yuksak ma’naviy fazilatlarni egallagan bo’lishligi davlat va hokimyat obro’yi, jamiyatni yangilash va zamonaviylashtirishga qaratilgan siyosat taqdiri bilan bog’liqdir. Yuristning kasb etikasiga bo’lgan ehtiyoji asosan uch omil, aniqrog’i - sabab bilan bog’liq: Birinchidan, - tanlangan dunyoviy taraqqiyot yo’limiz, huquqiy davlatni va adolatli fuqarolik jamiyatini barpo etish. Jamiyat a’zolarining axloqiy holatiga ma’naviy madaniyati darajasiga uzviy bog’liqdir. Huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati faqat yuksak axloqiy fazilatlar shakllangan, qaror topgan va amal qilayotgan ijtimoiy muhitda mavjud bo’ladi. Axloqiy tushuncha va printsiplarning, ya’ni tamoillarning shaxs va jamiyat hayotidagi ahamiyati shundaki, ular kishi ma’naviy faoliyatining ichki dunyosining turli ko’rinishlarini (iqtisodiy, siyosiy, huquqiy, oilaviy va h.k) idora qiladi. Shu bois yuqori darajadagi axloq normalari, qoidalari va pirintsiplari kishilar ongida shakllantirilmas ekan yuqori mehnat samaradorligiga ham, kishilar faolligiga ham, huquqiy davlat va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishiga asoslangan jamiyatga erishib bo’lmaydi. Ikkinchidan, - huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati axloqqa zid illatlar (ichkilik bozlik, o’g’rilik, giyohvandlik, foxishabozlik, turli ko’rinishdagi jinoyatchilik) bor joyda qaror topa olmaydi. Ma’muriy huquqbuzarlikga asoslangan, tenglik pirintsipi tenglashtirish siyosatiga bo’ysindiradigan, shaxsning jamiyatdan, xususan qoidadan begonalashtirilgan jamiyatda axloqqa zid illatlar ko’payishi uchun shart sharoitlar mavjud edi. Har bir sohada davlat manapoliyasi, xususan tadbirkorlik va ishbilarmonlik nafaqat taqib bilan taqiqlangan davrlarda yurist kasbiy axvoli buzilgan edi. Huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurishni jazolash vositasi emas, balki kishilarga to’gri yo’l ko’rsatish vositasi bo’lishligini talab qiladi. Shu bois
 
3 
yuristning kasb etikasini o’rganish zamonaviy yurist kadrlar uchun asosiy ma’rifiy 
talablardan biridir. 
Uchinchidan, - yuristning kasbiy etikasiga bo’lgan ehtiyoj sud-huquq tizimi 
xodimlari faoliyatida kuzatilayotgan eski tuzim illatlaridan tezroq qutilish, xodimlar 
faoliyatida axloq normalarining ustuvorligini ta’minlash, turli axloqiy og’ishlarning 
oldini olish ehtiyoji bilan bog’liq. Ayniqsa 2005-yil 7-aprelda O’zbekiston 
Respublikasi 
bosh 
Prokuraturasining 
45-sonli 
buyrug’i 
bilan 
tasdiqlangan 
“O’zbekiston Respublikasi prokuratura organlarining kasb odobnomasi” talablari 
asosida bo’lajak yurist kadrlarni tarbiyalash ushbu sohaning asosiy ehtiyojidir. 
Xodimlar tomonidan turli axloqqa zid xatti-harakatlarga (tamagirchilik, zo’ravonlik, 
inson huquqlarini mensimaslik, manmanlik, hatto ichkilikbozlik, xizmat vazifalarini 
suyiiste’mol qilish va h.k.) yo’l qo’ymaslikka, faoliyatda qonun ustuvorligiga erishish 
kasbiy axloq normalarini chuqur bilishlik emas, balki ularga kasbiy faoliyatda qatiy 
rioya qilishni ham taqazo qil adi. 
Yuristning kasb etikasi fanining predmeti sud-huquq tizimida faoliyat 
ko’rsatuvchi xodimlar faoliyati bilan bog’liq bo’lib huquqshunoslik sohasi 
xodimlarining kasbiy faoliyatida umuminsoniy va umumiy axloq normalariga qoida 
va talablariga og’ishmay rioya qilish, kasbiy burchga sadoqatli bo’lish bilan bog’liq. 
Yuristning kasb etikasi boshqa kasbiy faoliyat sohalari (tibbiyot, jurnalistika, 
diplamatiya, tadbirkorlik va h.k.) talablaridan tashqari faqat shu soha vakillariga xos 
axloqiy talablarni(tergov materiallarini sudgacha sir tutish, xodimlarning bir 
birlarining ishlariga aralashmasligi, yuqori vakolatli xodimlarning(prokuratura 
xodimlarining) adolatni qaror toptiruvchi xodimga (sudyaga) o’z hukmini o’tkazishga 
urinmasligi h.k.) ham mavjudligi bilan farqlanadi. 
Yuristning kasb etikasi fanining ob’yekti – jamiyat va shaxs hayotida 
kuzatiladigan axloqqa zid illatlardir. 
Yuristning kasb etikasi faning predmeti esa yurist kasbiy faoliyati uchun 
muhim va zarur bo’lgan axloq normalarini, printsiplarini va qoidalarini o’rganishdir. 
 
2. “Yuristning kasb etikasi” faning maqsadi. 
Logotip
3 yuristning kasb etikasini o’rganish zamonaviy yurist kadrlar uchun asosiy ma’rifiy talablardan biridir. Uchinchidan, - yuristning kasbiy etikasiga bo’lgan ehtiyoj sud-huquq tizimi xodimlari faoliyatida kuzatilayotgan eski tuzim illatlaridan tezroq qutilish, xodimlar faoliyatida axloq normalarining ustuvorligini ta’minlash, turli axloqiy og’ishlarning oldini olish ehtiyoji bilan bog’liq. Ayniqsa 2005-yil 7-aprelda O’zbekiston Respublikasi bosh Prokuraturasining 45-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan “O’zbekiston Respublikasi prokuratura organlarining kasb odobnomasi” talablari asosida bo’lajak yurist kadrlarni tarbiyalash ushbu sohaning asosiy ehtiyojidir. Xodimlar tomonidan turli axloqqa zid xatti-harakatlarga (tamagirchilik, zo’ravonlik, inson huquqlarini mensimaslik, manmanlik, hatto ichkilikbozlik, xizmat vazifalarini suyiiste’mol qilish va h.k.) yo’l qo’ymaslikka, faoliyatda qonun ustuvorligiga erishish kasbiy axloq normalarini chuqur bilishlik emas, balki ularga kasbiy faoliyatda qatiy rioya qilishni ham taqazo qil adi. Yuristning kasb etikasi fanining predmeti sud-huquq tizimida faoliyat ko’rsatuvchi xodimlar faoliyati bilan bog’liq bo’lib huquqshunoslik sohasi xodimlarining kasbiy faoliyatida umuminsoniy va umumiy axloq normalariga qoida va talablariga og’ishmay rioya qilish, kasbiy burchga sadoqatli bo’lish bilan bog’liq. Yuristning kasb etikasi boshqa kasbiy faoliyat sohalari (tibbiyot, jurnalistika, diplamatiya, tadbirkorlik va h.k.) talablaridan tashqari faqat shu soha vakillariga xos axloqiy talablarni(tergov materiallarini sudgacha sir tutish, xodimlarning bir birlarining ishlariga aralashmasligi, yuqori vakolatli xodimlarning(prokuratura xodimlarining) adolatni qaror toptiruvchi xodimga (sudyaga) o’z hukmini o’tkazishga urinmasligi h.k.) ham mavjudligi bilan farqlanadi. Yuristning kasb etikasi fanining ob’yekti – jamiyat va shaxs hayotida kuzatiladigan axloqqa zid illatlardir. Yuristning kasb etikasi faning predmeti esa yurist kasbiy faoliyati uchun muhim va zarur bo’lgan axloq normalarini, printsiplarini va qoidalarini o’rganishdir. 2. “Yuristning kasb etikasi” faning maqsadi.
 
4 
 
“Yuristning kasb etikasi” fanining maqsadi – mustaqil O’zbekiston hayotida 
yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va ma’naviy o’zgarishlar 
istiqbolida huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati uchun har tomonlama va chuqur 
bilimga ega bo’lgan jismonan sog’lom, aqlan va vijdonan pok, ma’naviy jihatdan 
barkamol kadrlarni tarbiyalash bilan bog’liq. 
Bu haqida Prezident I.Karimov “Hozirgi vaqtda islohatlar taqdirini eng avvalo 
davlat va jamiyat idoralarida ma’sul lavozimda o’tirgan odamlar hal qilishini, 
binobarin, ular shu masalaga bevosita javobgar ekanini barchamiz chuqur anglab 
olishimiz kerek” deb takidlaydilar.2 
Sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlar zimmasiga huquqiy tartibni 
mustahkanlash, fuqrolarning huquqlarini va qonuniy manfatlarini himoya qilish, 
jinoyatchilikga qarshi kurash, xalqimizning huquqiy madaniyatini yuksaltirish 
vazifasi tushadi. Bu vazifani samarali uddalash uchun sud va huquqni muhofaza 
qiluvchi organlar o’z saflarini siyosiy jihatdan yetuk, va vijdonan pok, adolatparvar, 
qatiyatli kadrlar bilan to’ldirib borishi hamda ma’naviy va axloqiy jihatdan tozalab 
turishi lozim bo’ladi. 
Yuristning kasb etikasi fanining maqsadi sud va huquqni muhofaza qiluvchi 
organlarga mehnatkash, siyosiy jihatdan yetuk, malakali kadrlarni tayyorlash bilan 
bog’liq. Buning uchun ular dastavval axloq kategoryalari, printsiplari, qonun 
qoidalari va talablari haqida dastlabki tasavvurlarga ega bo’lishligi lozim. Kishilik 
axloqi - bilimlar - axloq normalarini chuqur anglash uchun o’ziga xos poydevor 
ro’lini bajaradi. Axloq va uning normalari haqida tushunchasi bulmagan kishiga - 
axloq talablari haqida gapirish yoxud talab qilish befoyda. Shunday ekan yuristning 
kasb etikasi fanining maqsadi ham – talabalarga dastlasbki axloqiy tushuncha, 
nazariya va printsiplar haqida bilim berish hamda ularning kasbiy faoliyati sohasida 
namoyon bo’lishligining xususiyatlari haqida tushuncha va tasavvurlar shakllanib 
                                                 
2 I.A.Karimov. – O’zbek xalqi hech qachon hech kimdan kam bo’lmaydi. 13-jild. Toshkent.; “O’zbekiston”, 2005. 239-
bet. 
Logotip
4 “Yuristning kasb etikasi” fanining maqsadi – mustaqil O’zbekiston hayotida yuz berayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va ma’naviy o’zgarishlar istiqbolida huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati uchun har tomonlama va chuqur bilimga ega bo’lgan jismonan sog’lom, aqlan va vijdonan pok, ma’naviy jihatdan barkamol kadrlarni tarbiyalash bilan bog’liq. Bu haqida Prezident I.Karimov “Hozirgi vaqtda islohatlar taqdirini eng avvalo davlat va jamiyat idoralarida ma’sul lavozimda o’tirgan odamlar hal qilishini, binobarin, ular shu masalaga bevosita javobgar ekanini barchamiz chuqur anglab olishimiz kerek” deb takidlaydilar.2 Sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlar zimmasiga huquqiy tartibni mustahkanlash, fuqrolarning huquqlarini va qonuniy manfatlarini himoya qilish, jinoyatchilikga qarshi kurash, xalqimizning huquqiy madaniyatini yuksaltirish vazifasi tushadi. Bu vazifani samarali uddalash uchun sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlar o’z saflarini siyosiy jihatdan yetuk, va vijdonan pok, adolatparvar, qatiyatli kadrlar bilan to’ldirib borishi hamda ma’naviy va axloqiy jihatdan tozalab turishi lozim bo’ladi. Yuristning kasb etikasi fanining maqsadi sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlarga mehnatkash, siyosiy jihatdan yetuk, malakali kadrlarni tayyorlash bilan bog’liq. Buning uchun ular dastavval axloq kategoryalari, printsiplari, qonun qoidalari va talablari haqida dastlabki tasavvurlarga ega bo’lishligi lozim. Kishilik axloqi - bilimlar - axloq normalarini chuqur anglash uchun o’ziga xos poydevor ro’lini bajaradi. Axloq va uning normalari haqida tushunchasi bulmagan kishiga - axloq talablari haqida gapirish yoxud talab qilish befoyda. Shunday ekan yuristning kasb etikasi fanining maqsadi ham – talabalarga dastlasbki axloqiy tushuncha, nazariya va printsiplar haqida bilim berish hamda ularning kasbiy faoliyati sohasida namoyon bo’lishligining xususiyatlari haqida tushuncha va tasavvurlar shakllanib 2 I.A.Karimov. – O’zbek xalqi hech qachon hech kimdan kam bo’lmaydi. 13-jild. Toshkent.; “O’zbekiston”, 2005. 239- bet.
 
5 
borishidadir. Bo’lajak yurist kadrlarga kasbiy axloq haqida, umumiy axloq normalari 
haqida tushuncha bermaslikni gapirish otdan oldin aravani qo’yish bilan tengdir. 
 
 
 
3. “Yuristning kasb etikasi” fanining vazifalari. 
 
O’zbekistonda barpo etilayotgan huquqiy demokratik davlat va fuqarolik 
jamiyati sud hokimyati faoliyati bilan uzviy bog’liq. Shakllantirilayotgan huquqiy 
davlat va fuqarolik jamiyatini odil sudlov institutisiz tasavvur qilish mumkin emas. 
Mamlakatimizda bosqichma bosqich amalga oshirilayotgan sud-huquq islohatlarining 
amaliyotda sud hokimyati mustaqilligiga, erkinligiga erishish maqsadi ham odil 
sudlovni qaror toptirshdir. Yuristning kasb etikasi haqida gapirganda shu jihatni 
nazarda tutish lozim buladi. Birinchisi - jamiyatda umumiy axloq normalari, 
meyorlari va qoidalari mavjudligi bo’lgan, ikkinchisi – huquqshunoslikning kasbiy 
faoliyatning u yoki bu turi bilan bog’liq axloq normalarining mavjudligi bilan 
bog’liq. 
Huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining kasbiy axloqi shu jihatdan 
turli shakllarga ega, shu ma’noda sud’yalar odob-ахloqi qoidalari, ichki ishlar 
idoralari xodimlarining kasb odobnomasi, advakatlarning kasb etikasi qoidalari, 
prokrotura organlari xodimlarining kasb odobnomasi yoxud davlat bojxona yoxud 
soliq qumitalari xodimlarining kasb odobi haqida gapirish mumkin. Tarkib va tuzilish 
jihatdan huquqni muhofaza qiluvchi idoralar xodimlarining kasbiy axloq qoidalari har 
bir xizmatning ichki xususiyatlaridan kelib chiqadi va jamiyatda qaror topgan 
umumiy axloq qoidalariga bo’ysinadi, aniqrog’i ular bilan uyg’unlashadi. Kasbiy 
axloq va umumiy axloq qoidalari o’rtasida o’zaro ziddiyat istisno etiladi. Ayrim 
huquqiy sohalarda axloq - yoki axloq odobnomasi ushbu kasbga kirishni ixtiyor 
qilgan kishiga kasbiy qasamyod shaklidagi axloqiy talablarni ham qamrab oladi. 
Masalan, O’zbekiston Respublikasi “Prokuratura to’g’risida”gi qonunining 44-
moddasi aynan kasbiy qasamyodga bag’ishlangan desa bo’ladi. Yoxud tibbiyot 
Logotip
5 borishidadir. Bo’lajak yurist kadrlarga kasbiy axloq haqida, umumiy axloq normalari haqida tushuncha bermaslikni gapirish otdan oldin aravani qo’yish bilan tengdir. 3. “Yuristning kasb etikasi” fanining vazifalari. O’zbekistonda barpo etilayotgan huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati sud hokimyati faoliyati bilan uzviy bog’liq. Shakllantirilayotgan huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini odil sudlov institutisiz tasavvur qilish mumkin emas. Mamlakatimizda bosqichma bosqich amalga oshirilayotgan sud-huquq islohatlarining amaliyotda sud hokimyati mustaqilligiga, erkinligiga erishish maqsadi ham odil sudlovni qaror toptirshdir. Yuristning kasb etikasi haqida gapirganda shu jihatni nazarda tutish lozim buladi. Birinchisi - jamiyatda umumiy axloq normalari, meyorlari va qoidalari mavjudligi bo’lgan, ikkinchisi – huquqshunoslikning kasbiy faoliyatning u yoki bu turi bilan bog’liq axloq normalarining mavjudligi bilan bog’liq. Huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining kasbiy axloqi shu jihatdan turli shakllarga ega, shu ma’noda sud’yalar odob-ахloqi qoidalari, ichki ishlar idoralari xodimlarining kasb odobnomasi, advakatlarning kasb etikasi qoidalari, prokrotura organlari xodimlarining kasb odobnomasi yoxud davlat bojxona yoxud soliq qumitalari xodimlarining kasb odobi haqida gapirish mumkin. Tarkib va tuzilish jihatdan huquqni muhofaza qiluvchi idoralar xodimlarining kasbiy axloq qoidalari har bir xizmatning ichki xususiyatlaridan kelib chiqadi va jamiyatda qaror topgan umumiy axloq qoidalariga bo’ysinadi, aniqrog’i ular bilan uyg’unlashadi. Kasbiy axloq va umumiy axloq qoidalari o’rtasida o’zaro ziddiyat istisno etiladi. Ayrim huquqiy sohalarda axloq - yoki axloq odobnomasi ushbu kasbga kirishni ixtiyor qilgan kishiga kasbiy qasamyod shaklidagi axloqiy talablarni ham qamrab oladi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi “Prokuratura to’g’risida”gi qonunining 44- moddasi aynan kasbiy qasamyodga bag’ishlangan desa bo’ladi. Yoxud tibbiyot
 
6 
xodimlarining “Gippakrad qasamiyodi” deb yuritiluvchi kasbiy deontologiya 
normalarini kasbiy etika fanining tarkibiga kiritish mumkin. Ushbu fikrni 
rivojlantirsak “Jurnalist etikasi”, “Diplomat etikasi” yoxud “Deputat etikasi” kabi 
kasbiy etika normalari tizimi xususida gapirish mumkin bo’ladi. Kasbiy etika haqida 
gapirganda huquqning kishilik jamiyati axloqining posboni ekanligini unutmaslik, 
har qanday qonunning mazmuni axloq normalari ekanligini, qonun ushbu normalarni 
kishi va jamiyat hayotida tug’ri ishlatilishini ta’minlovchi vosita ekanligini 
unutmaslik lozim bo’ladi. 
Bu jihat umuminsoniy siyosiy, huquqiy va axloqiy hujjatlarda ham o’z 
ifodasini topgan bo’lib, milliy qonunchilik xalqaro huquqiy normalar va qoidalar 
bilan o’zaro uyg’unlashib ketgandir. Milliy qonunchilik, insonparvarlik, inson tabiiy 
huquqlarini himoya qilishga qaratilgan umuminsoniy huquqiy normalarga bo’ysingan 
va ularning ustuvorligiga asoslanadi. Misol tariqasida BMT tomonidan 1948-yilda 
qabul qilingan “Inson huquqlari umum jahon dekloratsiyasi”, “Fuqarolik va siyosiy 
huquqlar tug’risidagi” xalqaro Pakt va boshqa hujjatlarni keltirish mumkin. Qayd 
qilingan Paktning 10-moddasida ozodlikdan mahrum qilingan shaxslarga nisbatan 
insoniylarcha munosabatda bo’lish ularning sha’ni va qadr- qimmatini hurmat qilish 
talab qilinadi. 
Bugungi kunda barcha davlatlarning Konstitutsiyaviy qonunchiligida sud 
hokimyatining tashkiliy jihatlaridan tashqari axloqiy mazmuni ham e’tiborga olingan, 
inson va uning hayoti, qadr - qimmati, manfaatlari oliy qadiryat deb tan olinadi. 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham inson, uning hayoti eng oliy 
qadiryat bo’lib, amaldagi milliy qonunchiligimiz yuksak insonparvarlik g’oyasi bilan 
sug’orilgan boy mazmunga asoslangandir. Jumladan, Konstitutsiyaning 18-moddasi 
barcha fuqarolarning bir xil huquq va erkinliklari ularning jinsi, irqi, millati, tili, 
dinidan, ijtimoiy kelib chiqishidan va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar teng 
huquqliligini ta’minlaydi. Ushbu normada insonparvarlik pirintsipi aks etganligini 
kuzatamiz. Insonparvarlik printsipi bosh qonun asosida yaratilgan va yaratilayotgan 
barcha qonunlarimizda markaziy o’rinni egallaydi. 
Logotip
6 xodimlarining “Gippakrad qasamiyodi” deb yuritiluvchi kasbiy deontologiya normalarini kasbiy etika fanining tarkibiga kiritish mumkin. Ushbu fikrni rivojlantirsak “Jurnalist etikasi”, “Diplomat etikasi” yoxud “Deputat etikasi” kabi kasbiy etika normalari tizimi xususida gapirish mumkin bo’ladi. Kasbiy etika haqida gapirganda huquqning kishilik jamiyati axloqining posboni ekanligini unutmaslik, har qanday qonunning mazmuni axloq normalari ekanligini, qonun ushbu normalarni kishi va jamiyat hayotida tug’ri ishlatilishini ta’minlovchi vosita ekanligini unutmaslik lozim bo’ladi. Bu jihat umuminsoniy siyosiy, huquqiy va axloqiy hujjatlarda ham o’z ifodasini topgan bo’lib, milliy qonunchilik xalqaro huquqiy normalar va qoidalar bilan o’zaro uyg’unlashib ketgandir. Milliy qonunchilik, insonparvarlik, inson tabiiy huquqlarini himoya qilishga qaratilgan umuminsoniy huquqiy normalarga bo’ysingan va ularning ustuvorligiga asoslanadi. Misol tariqasida BMT tomonidan 1948-yilda qabul qilingan “Inson huquqlari umum jahon dekloratsiyasi”, “Fuqarolik va siyosiy huquqlar tug’risidagi” xalqaro Pakt va boshqa hujjatlarni keltirish mumkin. Qayd qilingan Paktning 10-moddasida ozodlikdan mahrum qilingan shaxslarga nisbatan insoniylarcha munosabatda bo’lish ularning sha’ni va qadr- qimmatini hurmat qilish talab qilinadi. Bugungi kunda barcha davlatlarning Konstitutsiyaviy qonunchiligida sud hokimyatining tashkiliy jihatlaridan tashqari axloqiy mazmuni ham e’tiborga olingan, inson va uning hayoti, qadr - qimmati, manfaatlari oliy qadiryat deb tan olinadi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham inson, uning hayoti eng oliy qadiryat bo’lib, amaldagi milliy qonunchiligimiz yuksak insonparvarlik g’oyasi bilan sug’orilgan boy mazmunga asoslangandir. Jumladan, Konstitutsiyaning 18-moddasi barcha fuqarolarning bir xil huquq va erkinliklari ularning jinsi, irqi, millati, tili, dinidan, ijtimoiy kelib chiqishidan va ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar teng huquqliligini ta’minlaydi. Ushbu normada insonparvarlik pirintsipi aks etganligini kuzatamiz. Insonparvarlik printsipi bosh qonun asosida yaratilgan va yaratilayotgan barcha qonunlarimizda markaziy o’rinni egallaydi.
 
7 
Yuristning kasb etikasi fani aynan shu printsipni sud va huquqni muxofaza 
qiluvchi idoralar xodimlari faoliyatida ustuvor kasbiy printsip ekanligini ta’minlovchi 
fan sohasidir. Jinoyat – protsessual qonunchiligimiz ham aynan buzilgan huquqlarni 
tiklash yoxud har qanday jinoiy xatti – harakatlarni jazosiz qoldirmaslikdan iborat. 
Demak, odil sudlovni amalga oshirishga bo’ysindirilgandir. Jinoyat qonunchiligi 
shaxs va jamiyatni ijtimoiy ahvoli, tajovuzlardan himoya qiladi, jinoiy xatti 
harakatlarning inson va jamiyat hayoti uchun qanchalik zararli yoki xavfliligidan 
kelib chiqib jazo tayinlaydi. Bu umumiy axloq kategoriyalari – yaxshilik va 
yomonlik, ezgulik va yovuzlik kategoriyalari asosida amalga oshiriladi. Buning 
uchun surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoxud sudya ushbu kategoriyalar 
mazmunini chuqur bilishi va ularni ko’rilayotgan ishga mazmunan tadbiq qilishi 
lozim bo’ladi. Bu o’z o’zidan kasbiy axloqni umumiy axloq normalari bilan uzviy 
bog’lash zaruriyatini yuzaga keltiradi. Bugungi kasbiy axloqning mazmuni yuksak 
axloqiy normalar bilan to’ldirilgan bo’lib, bu birdaniga yuzaga kelmagan. Jinoyat 
qonunchiligining tarixida inson qadr-qimmati kamsitilgan, insonni qiynoqqa solgan, 
uning hayoti qadrsizlangan, inkivizitsiya sudlari, totalitarizm huquqshunosligi 
davrlarini boshdan kechirgan. Bugungi kasbiy axloq qonuni jazo vositasi emas, balki 
ko’proq tarbiya vositasi bo’lishligini taminlashga qaratilgan. 
Yurtboshimiz I.Karimov sud - huquq islohatlari haqida gapirar ekanlar jinoiy 
jazoni liberallashtirish jarayonida bundan buyon sud, prokurotura va ichki ishlar 
idoralari bilan bundan buyon jazolovchi idoralar emas, balki kishilarga to’g’ri yo’l 
ko’rsatadigan, ularga qonun va qoidalarni hurmat qilishga o’rgatadigan idoralar 
bo’lishligi lozimligini ta’kidlaydilar. 
Yuristning kasb etikasining eng muhim xususiyatlaridan biri – inson taqdiri 
bilan bog’liq masalalarni hal qilishda his tuyg’uga berilmaslik, tanish bilishchilik, 
qarindosh – urug’chilik, mahalliychilik yoxud millatchilik kabi tuyg’ularga 
berilmaslik odil sudlovni amalga oshirishning barcha bosqichlarida axloq 
normalariga og’ishmay rioya qilishni o’rgatadi. 
Bu jihat afsonaviy adolat mabudasi – Femida obrazi orqali ifoda etiladi. Ko’zi 
bog’liq, tarozini qo’lida ushlab turgan ayol obrazi – odil sudlov ramzidir. Bu ramz, 
Logotip
7 Yuristning kasb etikasi fani aynan shu printsipni sud va huquqni muxofaza qiluvchi idoralar xodimlari faoliyatida ustuvor kasbiy printsip ekanligini ta’minlovchi fan sohasidir. Jinoyat – protsessual qonunchiligimiz ham aynan buzilgan huquqlarni tiklash yoxud har qanday jinoiy xatti – harakatlarni jazosiz qoldirmaslikdan iborat. Demak, odil sudlovni amalga oshirishga bo’ysindirilgandir. Jinoyat qonunchiligi shaxs va jamiyatni ijtimoiy ahvoli, tajovuzlardan himoya qiladi, jinoiy xatti harakatlarning inson va jamiyat hayoti uchun qanchalik zararli yoki xavfliligidan kelib chiqib jazo tayinlaydi. Bu umumiy axloq kategoriyalari – yaxshilik va yomonlik, ezgulik va yovuzlik kategoriyalari asosida amalga oshiriladi. Buning uchun surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoxud sudya ushbu kategoriyalar mazmunini chuqur bilishi va ularni ko’rilayotgan ishga mazmunan tadbiq qilishi lozim bo’ladi. Bu o’z o’zidan kasbiy axloqni umumiy axloq normalari bilan uzviy bog’lash zaruriyatini yuzaga keltiradi. Bugungi kasbiy axloqning mazmuni yuksak axloqiy normalar bilan to’ldirilgan bo’lib, bu birdaniga yuzaga kelmagan. Jinoyat qonunchiligining tarixida inson qadr-qimmati kamsitilgan, insonni qiynoqqa solgan, uning hayoti qadrsizlangan, inkivizitsiya sudlari, totalitarizm huquqshunosligi davrlarini boshdan kechirgan. Bugungi kasbiy axloq qonuni jazo vositasi emas, balki ko’proq tarbiya vositasi bo’lishligini taminlashga qaratilgan. Yurtboshimiz I.Karimov sud - huquq islohatlari haqida gapirar ekanlar jinoiy jazoni liberallashtirish jarayonida bundan buyon sud, prokurotura va ichki ishlar idoralari bilan bundan buyon jazolovchi idoralar emas, balki kishilarga to’g’ri yo’l ko’rsatadigan, ularga qonun va qoidalarni hurmat qilishga o’rgatadigan idoralar bo’lishligi lozimligini ta’kidlaydilar. Yuristning kasb etikasining eng muhim xususiyatlaridan biri – inson taqdiri bilan bog’liq masalalarni hal qilishda his tuyg’uga berilmaslik, tanish bilishchilik, qarindosh – urug’chilik, mahalliychilik yoxud millatchilik kabi tuyg’ularga berilmaslik odil sudlovni amalga oshirishning barcha bosqichlarida axloq normalariga og’ishmay rioya qilishni o’rgatadi. Bu jihat afsonaviy adolat mabudasi – Femida obrazi orqali ifoda etiladi. Ko’zi bog’liq, tarozini qo’lida ushlab turgan ayol obrazi – odil sudlov ramzidir. Bu ramz,