ZAGOTOVKALARNI MOSLAMALARDA BAZALASHTIRISH

Yuklangan vaqt

2024-04-21

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

139,0 KB


Ilmiybaza.uz ZAGOTOVKALARNI MOSLAMALARDA BAZALASHTIRISH REJA: 2.1.Zagotovkalarni moslamalarda bazalashning asosiy tamoyillari. 2.2. Moslamalarda o‘rnatish xatoligi 2.3. Moslamani aniqlikka hisoblash Ilmiybaza.uz ZAGOTOVKALARNI MOSLAMALARDA BAZALASHTIRISH REJA: 2.1.Zagotovkalarni moslamalarda bazalashning asosiy tamoyillari. 2.2. Moslamalarda o‘rnatish xatoligi 2.3. Moslamani aniqlikka hisoblash Ilmiybaza.uz 2.1.Zagotovkalarni moslamalarda bazalashning asosiy tamoyillari. Xar bir ishlov beriladigan jism o‘z o‘rnatish bazasiga ega bo‘lishi shart. O‘rnatish bazasi zagotovkani dastgohda kesish asbobi traektoriyasiga nisbatan to‘g‘ri joylashtirish uchun ishlatiladigan zagotovkaning elementlari yig‘indisi ko‘rinishida bo‘ladi. O‘rnatish bazasi tayanch baza yoki tekshirish bazasi ko‘rinishida bo‘lishi mumkin, shuning uchun bazalashning ikki usuli mavjud: 1) tekshirish o‘rnatish bazalari bo‘yicha; 2) tayanch o‘rnatish bazalari bo‘yicha; Tekshirish o‘rnatish bazasi bu zagotovkani dastgohda joylashish xolatini to‘g‘ri ta’minlaydigan uning elementlari yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Tayanch o‘rnatish bazasi sifatida moslamada o‘rnatish uchun xizmat qiladigan zagotovkaning elementlari yig‘indisi xizmat qiladi. Tekshirish bazalari sifatida zagotovka sirtlaridan tashqari razmetka (belgilab chiqish) davrida chizilgan chiziqlar, o‘qlar, markazlar, ba’zi xollarda ishlov beriladigan sirtlarning o‘zlari xam xizmat qiladi. Tekshirish bazalari bo‘yicha bazalash ko‘p vaqt talab qilishi sababli odatda donalab ishlab chiqishda ishlatiladi. Tayanch bazalar bo‘yicha zagotovkalar bazalanadigan bo‘lsa, ularni xolatini tekshirishga zaruriyat qolmaydi. Zagotovkani baza sirtlari moslamani o‘rnatish elementlari bilan kontaktga kirishi bilan talab qilingan xolatga keltiriladi. Ishlov berish shartlariga karab zagotovka dastgohda kesish asbobi traektoriyasiga nisbatan to‘liq yoki noto‘liq orientatsiyalanadi (to‘liq yoki soddalashtirilgan bazalash). Birinchisida zagotovka moslamada barcha yo‘nalishlar bo‘yicha aniq xolatga keltiriladi (2.1 rasm). Ilmiybaza.uz 2.1.Zagotovkalarni moslamalarda bazalashning asosiy tamoyillari. Xar bir ishlov beriladigan jism o‘z o‘rnatish bazasiga ega bo‘lishi shart. O‘rnatish bazasi zagotovkani dastgohda kesish asbobi traektoriyasiga nisbatan to‘g‘ri joylashtirish uchun ishlatiladigan zagotovkaning elementlari yig‘indisi ko‘rinishida bo‘ladi. O‘rnatish bazasi tayanch baza yoki tekshirish bazasi ko‘rinishida bo‘lishi mumkin, shuning uchun bazalashning ikki usuli mavjud: 1) tekshirish o‘rnatish bazalari bo‘yicha; 2) tayanch o‘rnatish bazalari bo‘yicha; Tekshirish o‘rnatish bazasi bu zagotovkani dastgohda joylashish xolatini to‘g‘ri ta’minlaydigan uning elementlari yig‘indisidan iborat bo‘ladi. Tayanch o‘rnatish bazasi sifatida moslamada o‘rnatish uchun xizmat qiladigan zagotovkaning elementlari yig‘indisi xizmat qiladi. Tekshirish bazalari sifatida zagotovka sirtlaridan tashqari razmetka (belgilab chiqish) davrida chizilgan chiziqlar, o‘qlar, markazlar, ba’zi xollarda ishlov beriladigan sirtlarning o‘zlari xam xizmat qiladi. Tekshirish bazalari bo‘yicha bazalash ko‘p vaqt talab qilishi sababli odatda donalab ishlab chiqishda ishlatiladi. Tayanch bazalar bo‘yicha zagotovkalar bazalanadigan bo‘lsa, ularni xolatini tekshirishga zaruriyat qolmaydi. Zagotovkani baza sirtlari moslamani o‘rnatish elementlari bilan kontaktga kirishi bilan talab qilingan xolatga keltiriladi. Ishlov berish shartlariga karab zagotovka dastgohda kesish asbobi traektoriyasiga nisbatan to‘liq yoki noto‘liq orientatsiyalanadi (to‘liq yoki soddalashtirilgan bazalash). Birinchisida zagotovka moslamada barcha yo‘nalishlar bo‘yicha aniq xolatga keltiriladi (2.1 rasm). Ilmiybaza.uz 2.1-rasm. Detallarni to‘lik bazalashtirish varianti. Bu eng ko‘p ishlatiladigan usul. Zagotovkani to‘liq orientatsiya qilish uchun bazalar tayanchlardan uzilmaslik sharti bajarilishi bilan birga tayanchlar soni va joylashishi zagotovkaning uchta koordinata o‘qlariga nisbatan siljishlardan va buralishlardan saqlash imkonini berishi kerak. Shu shartlar bajarilsa zagotovka barcha erkinlik darajalaridan mahrum bo‘ladi. Zagotovkani moslamada turg‘unligini oshirish uchun tayanchlar soni oltiga teng bo‘lib ular orasidagi masofalar iloji boricha katta bo‘lishi kerak. Noto‘liq (soddalashtirilgan) bazalashda ishlov berish shartlariga binoan ba’zi yo‘nalishlar bo‘yicha zagotovkani aniq o‘rnatilishi shart bulmaydi.(2.2, 2.3 rasm). Ilmiybaza.uz 2.1-rasm. Detallarni to‘lik bazalashtirish varianti. Bu eng ko‘p ishlatiladigan usul. Zagotovkani to‘liq orientatsiya qilish uchun bazalar tayanchlardan uzilmaslik sharti bajarilishi bilan birga tayanchlar soni va joylashishi zagotovkaning uchta koordinata o‘qlariga nisbatan siljishlardan va buralishlardan saqlash imkonini berishi kerak. Shu shartlar bajarilsa zagotovka barcha erkinlik darajalaridan mahrum bo‘ladi. Zagotovkani moslamada turg‘unligini oshirish uchun tayanchlar soni oltiga teng bo‘lib ular orasidagi masofalar iloji boricha katta bo‘lishi kerak. Noto‘liq (soddalashtirilgan) bazalashda ishlov berish shartlariga binoan ba’zi yo‘nalishlar bo‘yicha zagotovkani aniq o‘rnatilishi shart bulmaydi.(2.2, 2.3 rasm). Ilmiybaza.uz 2.2-rasm. Prizmatik detallarni soddalashtirilgan bazalashtirish varianti. 2.3-rasm. silindrik detallarni soddalashtirilgan bazalashtirish varianti. Soddalashtirilgan bazalashda zagotovka 1,2 yoki 3 erkinlik darajalariga ega bo‘lishi mumkin, yoki 5,4 va 3 tayanch nuqtalri bo‘yicha o‘rnatilishi mumkin. Bikrligi past yoki turg‘unligi yetarli bo‘lmagan zagotovkalarga ishlov berilganda tayanch nuqtalar sonini oltitadan oshirishga zaruriyat tug‘ilishi mumkin (rasm 2.4). Ilmiybaza.uz 2.2-rasm. Prizmatik detallarni soddalashtirilgan bazalashtirish varianti. 2.3-rasm. silindrik detallarni soddalashtirilgan bazalashtirish varianti. Soddalashtirilgan bazalashda zagotovka 1,2 yoki 3 erkinlik darajalariga ega bo‘lishi mumkin, yoki 5,4 va 3 tayanch nuqtalri bo‘yicha o‘rnatilishi mumkin. Bikrligi past yoki turg‘unligi yetarli bo‘lmagan zagotovkalarga ishlov berilganda tayanch nuqtalar sonini oltitadan oshirishga zaruriyat tug‘ilishi mumkin (rasm 2.4). Ilmiybaza.uz 2.4-rasm. Qo‘shimcha sozlanuvchi tayanchlar bilan bazalashtirish varianti Bunday xollarda oltita asosiy tayanchlardan tashqari qo‘shimcha tayanch 1 ishlatiladi. Bu tayanchga zagotovka yordamchi qisish qurilmasi yordamida s kuchi bilan qisib turiladi. Qo‘shimcha tayanchlar soni cheklanmaydi, lekin bular sozlanuvchan, keltiriluvchan yoki o‘zi o‘rnatiluvchan bo‘lishi shart. Zagotovka teshik va uni sirti bo‘yicha bazalanadigan bo‘lsa, asosiy baza sifatida teshik sirti ishlatilishi mumkin. Asosiy baza sifatida teshik ishlatilsa bazalovchi barmoq baland qilinadi (2.5 rasm). Asosiy baza zagotovkaning sirtida bo‘lsa, o‘rnatish barmog‘i past bo‘lishi kerak (2.6rasm). Ilmiybaza.uz 2.4-rasm. Qo‘shimcha sozlanuvchi tayanchlar bilan bazalashtirish varianti Bunday xollarda oltita asosiy tayanchlardan tashqari qo‘shimcha tayanch 1 ishlatiladi. Bu tayanchga zagotovka yordamchi qisish qurilmasi yordamida s kuchi bilan qisib turiladi. Qo‘shimcha tayanchlar soni cheklanmaydi, lekin bular sozlanuvchan, keltiriluvchan yoki o‘zi o‘rnatiluvchan bo‘lishi shart. Zagotovka teshik va uni sirti bo‘yicha bazalanadigan bo‘lsa, asosiy baza sifatida teshik sirti ishlatilishi mumkin. Asosiy baza sifatida teshik ishlatilsa bazalovchi barmoq baland qilinadi (2.5 rasm). Asosiy baza zagotovkaning sirtida bo‘lsa, o‘rnatish barmog‘i past bo‘lishi kerak (2.6rasm). Ilmiybaza.uz 2.5-rasm. Asosiy baza 2.6-rasm. Asosiy baza (teshik) va sirt bo‘yicha (sirt) va teshik bo‘yicha past baland barmoq bilan barmoq bilan bazalashtirish bazalashtirish. sxemasi. Zagotovka tekislik, sirt va o‘qi tekislikka parallel bo‘lgan teshik bo‘yicha bazalansa, tekislikni moslama tayanchla- riga tegib turishi ta’minlanishi kerak (rasm 2.7). 2.7-rasm. Tekislik va teshik bo‘yicha baland kertilgan barmoq bilan bazalashtirish. Barmoq 1 bilan teshik orasidagi oraliq o‘lchami kichik bo‘lsa, zagotovkani pastki tekis sirti moslama tayanchlariga tegib turaolmaydi. Tegib turishini ta’minlash uchun kertilgan (rombik) barmoq ishlatiladi. Shuni Ilmiybaza.uz 2.5-rasm. Asosiy baza 2.6-rasm. Asosiy baza (teshik) va sirt bo‘yicha (sirt) va teshik bo‘yicha past baland barmoq bilan barmoq bilan bazalashtirish bazalashtirish. sxemasi. Zagotovka tekislik, sirt va o‘qi tekislikka parallel bo‘lgan teshik bo‘yicha bazalansa, tekislikni moslama tayanchla- riga tegib turishi ta’minlanishi kerak (rasm 2.7). 2.7-rasm. Tekislik va teshik bo‘yicha baland kertilgan barmoq bilan bazalashtirish. Barmoq 1 bilan teshik orasidagi oraliq o‘lchami kichik bo‘lsa, zagotovkani pastki tekis sirti moslama tayanchlariga tegib turaolmaydi. Tegib turishini ta’minlash uchun kertilgan (rombik) barmoq ishlatiladi. Shuni Ilmiybaza.uz hisobiga burchak o‘lchami yo‘nalishidagi barmoq bilan teshik oraligi kattalashtiriladi. Plita, tana, qopqoq ko‘rinishidagi detallarga ishlov berilganda tekislik va unga perpendikulyar o‘qli ikkita teshik bo‘yicha bazalash ko‘p ishlatiladi. Bu yerda tekislik asosiy baza, ikkita teshik esa yo‘naltiruvchi va tirak bazalar sifatida ishlatiladi. Bazalovchi barmoqlarning bittasi, oldingi misol singari, o‘qlar orasidagi masofa xatoligini kompensatsiya qilish uchun kertilgan barmoq bo‘lishi kerak, ikkinchisi esa silindrik to‘lik barmoq bo‘ladi (rasm 2.8). 2.8-rasm. Tekislik va teshik bo‘yicha past to‘la va kertilgan barmoqlar bilan bazalashtirish. Ilmiybaza.uz hisobiga burchak o‘lchami yo‘nalishidagi barmoq bilan teshik oraligi kattalashtiriladi. Plita, tana, qopqoq ko‘rinishidagi detallarga ishlov berilganda tekislik va unga perpendikulyar o‘qli ikkita teshik bo‘yicha bazalash ko‘p ishlatiladi. Bu yerda tekislik asosiy baza, ikkita teshik esa yo‘naltiruvchi va tirak bazalar sifatida ishlatiladi. Bazalovchi barmoqlarning bittasi, oldingi misol singari, o‘qlar orasidagi masofa xatoligini kompensatsiya qilish uchun kertilgan barmoq bo‘lishi kerak, ikkinchisi esa silindrik to‘lik barmoq bo‘ladi (rasm 2.8). 2.8-rasm. Tekislik va teshik bo‘yicha past to‘la va kertilgan barmoqlar bilan bazalashtirish.