Zamonaviy issiqlik saqlovchi qoplama materiallar va ularni ishlab chiqarish

Yuklangan vaqt

2024-09-23

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

18

Faytl hajmi

183,0 KB


Zamonaviy issiqlik saqlovchi qoplama materiallar va ularni ishlab chiqarish Reja: 10.1. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining xossalari va tuzilishi. Materiallarni g‘ovaklashtirish usullari 10.2. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari va ularni qo‘llanilish sohalari.Bisipor issiqlik izolyatsiyasi materiallari. 10.1. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining xossalari va tuzilishi. Materiallarni g‘ovaklashtirish usullari.Noorganik, organik va polimer issiqlik izolyatsiyasi materiallari. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti λ < 0,18 Vt/m 0S va o‘rtacha zichligi ρo < 600 kg/m3 bo‘lgan materiallar issiklik izolyatsiyasi materiallar deyiladi. Issiqlik izolyatsiya materiallarini qurilishda ishlatish natijasida to‘siq konstruktsiyalarini qalinligini kamaytirish (devor, tom va xk.), materiallarni (g‘isht, beton, yog‘och) tejash, konstruktsiyalarni yengillashtirish va tannarxini pasaytirish, binolarni ishlatish davomida yoqilg‘i sarfini kamaytirishga erishish mumkin. Issiqlik o‘tkazuvchanligi ko‘rsatgichiga qarab issiqlik izolyatsiya material-lari 3 sinfga bo‘linadi: A – kam issiqlik o‘tkazuvchi, B – o‘rtacha issiqlik o‘t-kazuvchi, V – ko‘p issiqlik o‘tkazuvchi iateriallar. 25 0S haroratda A sinfga ki-ruvchi materiallarni issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti 0,06 Vt/(m·0S)gacha, klassa B sinfdagilarniki –0,06 dan 0,115 Vt/(m·0S)gacha, V sinfdagilarniki –0,115 dan 0,175 Zamonaviy issiqlik saqlovchi qoplama materiallar va ularni ishlab chiqarish Reja: 10.1. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining xossalari va tuzilishi. Materiallarni g‘ovaklashtirish usullari 10.2. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari va ularni qo‘llanilish sohalari.Bisipor issiqlik izolyatsiyasi materiallari. 10.1. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining xossalari va tuzilishi. Materiallarni g‘ovaklashtirish usullari.Noorganik, organik va polimer issiqlik izolyatsiyasi materiallari. Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti λ < 0,18 Vt/m 0S va o‘rtacha zichligi ρo < 600 kg/m3 bo‘lgan materiallar issiklik izolyatsiyasi materiallar deyiladi. Issiqlik izolyatsiya materiallarini qurilishda ishlatish natijasida to‘siq konstruktsiyalarini qalinligini kamaytirish (devor, tom va xk.), materiallarni (g‘isht, beton, yog‘och) tejash, konstruktsiyalarni yengillashtirish va tannarxini pasaytirish, binolarni ishlatish davomida yoqilg‘i sarfini kamaytirishga erishish mumkin. Issiqlik o‘tkazuvchanligi ko‘rsatgichiga qarab issiqlik izolyatsiya material-lari 3 sinfga bo‘linadi: A – kam issiqlik o‘tkazuvchi, B – o‘rtacha issiqlik o‘t-kazuvchi, V – ko‘p issiqlik o‘tkazuvchi iateriallar. 25 0S haroratda A sinfga ki-ruvchi materiallarni issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti 0,06 Vt/(m·0S)gacha, klassa B sinfdagilarniki –0,06 dan 0,115 Vt/(m·0S)gacha, V sinfdagilarniki –0,115 dan 0,175
Vt/(m0S)gacha. Haroratning boshqa qiymatlarida issiqlik o‘tka-zuvchanlik quyidagi tenglik bo‘yicha oshadi: λ t = λo(1 + t), bu yerda λt –t0S haroratdagi issiqlik o‘tkazuvchanlik; λo – 00S haroratdagi issiqlik o‘tkazuvchanlik; β – material issiqlik o‘tkazuvchanlikni material harororatini oshishini hisobga oluvchi koeffitsent bo‘lib, u 0,002ga (1000Sgacha) teng. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanligini ularning g‘ovak tuzilishiga. CHunki g‘ovaklarda joylashgan havoning issiqlik o‘tkazuvchanligi kichik bo‘lib, 0,1 – 2,0 mm o‘lchamli g‘ovaklardagi havo 0,023-0,030 Vt/(m·0S) issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsentiga ega. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining g‘ovakdorligi 90 – 98%, super ingichka shisha tolalarniki esa 99,5%ni tashkil etadi. SHu bilan birga konstruktsion materiallar – og‘ir betonlarning g‘ovakdorligi 9 – 10%, granit, marmar – 0,2-0,8 %, keramik g‘isht – 25 – 35%, po‘lat – 0, yog‘och – 70%ga teng. G‘ovakdorlik bevosita o‘rtacha zichlikka bog‘liq bo‘lganligi sababli, issiqlik izolyatsiyasi materiallari g‘ovakdorlik bo‘yicha emas, balki, o‘rtacha zichlik ko‘rsatgichi bo‘yicha guruxlarga bo‘linadi: juda yengil (J.E.), yengil (E), og‘ir (O). Quriq holatdagi o‘rtacha zichligi bo‘yicha J.E. issiqlik izolyatsiyasi materiallari 15, 25, 35, 50, 75, 100; Ye. materiallar - 125, 150, 175, 200, 225, 300, 350; O materiallar - 400, 450, 500, 600 markalarga ega. O‘rtacha zichligi 500-700 kg/m3 ga teng bo‘lgan materiallar konstruktsiyalardagi yuk ko‘tarish qobiliyatlarini hisobga olgan holda konstruktiv – izolyatsiya materiali sifatida qo‘llaniladi. Materialning issiqlik o‘tkazuvchanligi namlik oshgan sari ko‘tariladi, chunki, suvni issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti 0,58 Vt/(m·0S)ga teng bo‘lib, havonikiga nisbatan 25 marta katta. Namlangan issiqlik izolyatsiyasi materiali muzlaganda uning issiqlik o‘tkazuvchanligi yana ham ortadi, chunki muzning issiqlik o‘tkazuvchanligi mayda g‘ovaklarda joylashgan havonikiga nisbatan 100 marta katta (2,32 Vt/m·0Sga teng). SHu sababli konstruktsiyalar va jixozlardagi issiqlik izolyatsiyasi qatlamlarini namlikdan hamda muzlashdan himoya qilish taqoza etiladi. Vt/(m0S)gacha. Haroratning boshqa qiymatlarida issiqlik o‘tka-zuvchanlik quyidagi tenglik bo‘yicha oshadi: λ t = λo(1 + t), bu yerda λt –t0S haroratdagi issiqlik o‘tkazuvchanlik; λo – 00S haroratdagi issiqlik o‘tkazuvchanlik; β – material issiqlik o‘tkazuvchanlikni material harororatini oshishini hisobga oluvchi koeffitsent bo‘lib, u 0,002ga (1000Sgacha) teng. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining issiqlik o‘tkazuvchanligini ularning g‘ovak tuzilishiga. CHunki g‘ovaklarda joylashgan havoning issiqlik o‘tkazuvchanligi kichik bo‘lib, 0,1 – 2,0 mm o‘lchamli g‘ovaklardagi havo 0,023-0,030 Vt/(m·0S) issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsentiga ega. Issiqlik izolyatsiyasi materiallarining g‘ovakdorligi 90 – 98%, super ingichka shisha tolalarniki esa 99,5%ni tashkil etadi. SHu bilan birga konstruktsion materiallar – og‘ir betonlarning g‘ovakdorligi 9 – 10%, granit, marmar – 0,2-0,8 %, keramik g‘isht – 25 – 35%, po‘lat – 0, yog‘och – 70%ga teng. G‘ovakdorlik bevosita o‘rtacha zichlikka bog‘liq bo‘lganligi sababli, issiqlik izolyatsiyasi materiallari g‘ovakdorlik bo‘yicha emas, balki, o‘rtacha zichlik ko‘rsatgichi bo‘yicha guruxlarga bo‘linadi: juda yengil (J.E.), yengil (E), og‘ir (O). Quriq holatdagi o‘rtacha zichligi bo‘yicha J.E. issiqlik izolyatsiyasi materiallari 15, 25, 35, 50, 75, 100; Ye. materiallar - 125, 150, 175, 200, 225, 300, 350; O materiallar - 400, 450, 500, 600 markalarga ega. O‘rtacha zichligi 500-700 kg/m3 ga teng bo‘lgan materiallar konstruktsiyalardagi yuk ko‘tarish qobiliyatlarini hisobga olgan holda konstruktiv – izolyatsiya materiali sifatida qo‘llaniladi. Materialning issiqlik o‘tkazuvchanligi namlik oshgan sari ko‘tariladi, chunki, suvni issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsenti 0,58 Vt/(m·0S)ga teng bo‘lib, havonikiga nisbatan 25 marta katta. Namlangan issiqlik izolyatsiyasi materiali muzlaganda uning issiqlik o‘tkazuvchanligi yana ham ortadi, chunki muzning issiqlik o‘tkazuvchanligi mayda g‘ovaklarda joylashgan havonikiga nisbatan 100 marta katta (2,32 Vt/m·0Sga teng). SHu sababli konstruktsiyalar va jixozlardagi issiqlik izolyatsiyasi qatlamlarini namlikdan hamda muzlashdan himoya qilish taqoza etiladi.
Issiqlik izolyatsiyasi materiallari ishlatidigan hom ashyo turiga qarab no-organik va organik materiallariga bo‘linadi. Noorganik materiallarga mine-ral va shisha paxta hamda ular asosida olinadigan buyumlar, ko‘pchitilgan per-lit va vermikulit (ulardan olinadigan buyumlar), serg‘ovak betonlar, keramik issiqlik izolyatsiyasi materiallari, organik materiallarga esa yog‘och tolali va qirindili plitalar, qamishit, issiq izolyatsion plastmassalar kiradi. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari dona (plita, blok, g‘isht, tsilindr, sigient), o‘rama (mat, kiygiz, matrats, karton), arqon (arqon, shnur), sochma (mineral paxta aralashmasi, keamzit, agloporit, ko‘ptilgan perlit qumi va shag‘allari) shakllarda ishlab chiqariladi. Kuch ta’sirida siqiluvchanlik qobiliyati (siqilishdagi nisbiy deformatsiyasi) bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari 3 hilga bo‘linadi: 2·103 Pa solishtirma kuch ta’sirida 30%dan ortiq siqiluvchan yumshoq (Yu), siqiluvchanligi 6 – 30% bo‘lgan yarim bikr (YaB), bikr (B). – siqiluvchanligi 6%gacha. Nam muhitda qo‘llaniladigan issiqlik izolyatsiyasi materiallari biologik va suv ta’sirlariga chidamli bo‘lishi zarur. Ularga fizik-mexanik va issiqlik-texnik xossalarini o‘zgarmasligi, olovga munosabati, ajralib chiqadigan zaharli moddalarning ruhsat etilgan miqdori kabi texnik talablar ham qo‘yiladi. Issiqlik izolyatsiyasi materiali ochiq olov va yuqori harorat ta’siriga ma’lum muddatgacha chidamli bo‘lishi lozim. Materialning qo‘llanilishidagi harorat chegarasini aniqlash va buyumni qo‘llanilish sohasini belgilashda unga amal qilish muhim ahamiyatga ega: keramik g‘isht uchun – 1200-13000S, trepelь g‘ishtga – 9000Sgacha, ko‘pikshisha va serg‘ovak betonlar uchun – 4000Sgacha, organik materiallar uchun – 75-1000S. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari qattiq va gazsimon, ba’zan suyuq fazadan, masalan, erkin holdagi suvdan tashkil topgan bo‘ladi. Mazkur fazalar issiqlik uzatilishida ishtirok etadi, bundan tashqari, issiqlik g‘ovak va qattiq modda chegaralarida uzatiladi. Issiqlik uzatuvchanlik material g‘ovaklaridagi gaz (havo)ning issiqlik o‘tkazuchanligi, konvektiv va nurli issiqlik uzatuvchanlilar yig‘indilaridan iborat. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari ishlatidigan hom ashyo turiga qarab no-organik va organik materiallariga bo‘linadi. Noorganik materiallarga mine-ral va shisha paxta hamda ular asosida olinadigan buyumlar, ko‘pchitilgan per-lit va vermikulit (ulardan olinadigan buyumlar), serg‘ovak betonlar, keramik issiqlik izolyatsiyasi materiallari, organik materiallarga esa yog‘och tolali va qirindili plitalar, qamishit, issiq izolyatsion plastmassalar kiradi. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari dona (plita, blok, g‘isht, tsilindr, sigient), o‘rama (mat, kiygiz, matrats, karton), arqon (arqon, shnur), sochma (mineral paxta aralashmasi, keamzit, agloporit, ko‘ptilgan perlit qumi va shag‘allari) shakllarda ishlab chiqariladi. Kuch ta’sirida siqiluvchanlik qobiliyati (siqilishdagi nisbiy deformatsiyasi) bo‘yicha issiqlik izolyatsiyasi materiallari 3 hilga bo‘linadi: 2·103 Pa solishtirma kuch ta’sirida 30%dan ortiq siqiluvchan yumshoq (Yu), siqiluvchanligi 6 – 30% bo‘lgan yarim bikr (YaB), bikr (B). – siqiluvchanligi 6%gacha. Nam muhitda qo‘llaniladigan issiqlik izolyatsiyasi materiallari biologik va suv ta’sirlariga chidamli bo‘lishi zarur. Ularga fizik-mexanik va issiqlik-texnik xossalarini o‘zgarmasligi, olovga munosabati, ajralib chiqadigan zaharli moddalarning ruhsat etilgan miqdori kabi texnik talablar ham qo‘yiladi. Issiqlik izolyatsiyasi materiali ochiq olov va yuqori harorat ta’siriga ma’lum muddatgacha chidamli bo‘lishi lozim. Materialning qo‘llanilishidagi harorat chegarasini aniqlash va buyumni qo‘llanilish sohasini belgilashda unga amal qilish muhim ahamiyatga ega: keramik g‘isht uchun – 1200-13000S, trepelь g‘ishtga – 9000Sgacha, ko‘pikshisha va serg‘ovak betonlar uchun – 4000Sgacha, organik materiallar uchun – 75-1000S. Issiqlik izolyatsiyasi materiallari qattiq va gazsimon, ba’zan suyuq fazadan, masalan, erkin holdagi suvdan tashkil topgan bo‘ladi. Mazkur fazalar issiqlik uzatilishida ishtirok etadi, bundan tashqari, issiqlik g‘ovak va qattiq modda chegaralarida uzatiladi. Issiqlik uzatuvchanlik material g‘ovaklaridagi gaz (havo)ning issiqlik o‘tkazuchanligi, konvektiv va nurli issiqlik uzatuvchanlilar yig‘indilaridan iborat.
Havoning issiqlik o‘tkazuvchanligi normal atmosfera bosimi va 250S haroratda 0,025, 1000Sda – 0,031 va 10000S – 0,079 Vt/(m·0S)ga teng. Azot va kislorod ham deyarli shunday qiymatga ega. Issiqlik o‘tkazuchanlikni bu qiymatlari issiqlik izolyatsiyasi materialini gaz muhitida qo‘llanilishida e’tiborga olinadi. G‘ovaklarning umumiy issiqlik o‘tkazuvchanligini ikkinchi tashkil etuvchi-si - konvektsiya bo‘lib, o‘lchamlari 5mmdan kichik g‘ovaklarda u ro‘y bermaydi va shuning uchun hisobga olinmaydi. Ammo yirik yoki uzliksiz g‘ovaklarda konvektsiya katta bo‘ladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlikni uchinchi tashkil etuvchisi - nurli issiqlik uzatuvchanlik – g‘ovak devorlarini qoraligi, g‘ovak o‘lchamlari va shakli hamda haroratga bog‘liq. Nurli issiqlik uzatuvchanlikni qiymati haroratning kubiga proportsional bo‘lib, yuqori haroratda g‘ovaklar orqali issiqlik uzatishni hisobga olishda katta ahamiyatga ega. CHunki, g‘ovakdorligi katta bo‘lgan materiallarning yuqori haroratdagi issiqlik uzatuvchanligi, kam g‘ovakdor materiallarga nisbatan kattadek tuyuladi. Qattiq faza material strukturasida uzliksiz tuzilishga ega, shuning uchun uning issiqlik o‘tkazuvchanligi uzliksiz g‘ovaklarnikiga nisbatan 2 -2,5 barobar katta. Tolali materiallar strukturasida qattiq faza ham, g‘ovaklar ham uzliksiz tuzilishda bo‘ladi. SHu sababli bu materiallarni issiqlik o‘tkazuv-chanliklarini, nurli issiqlik uzatuvchanliklari belgilab beradi  Yuqorida ko‘rsatilgan xossalardan (issiqlik o‘tkazuvchanlik, mustahkamlik, o‘rtacha zichlik)dan tashqari, issiqlik izolyatsiyasi materiallarining sifatini belgilab beruvchi qator xossalar mavjud.  Yuqori haroratda qizdirilganda materialning o‘z holatini o‘zgartirmaslik qobiliyati harorat va termik yemirilishga chidamlilik deyiladi. Bu xossalar material qo‘llanilishidagi maksimal haroratni belgilab beradi, masalan, kaolinli bog‘lovchili mineral paxta uchun – 11500Sgacha, ko‘pchitilgan perlitga – 9000Sgacha, oddiy mineral paxta uchun – 6000Sgacha.  Nam yutuvchanlik – materialni nam yutishi, suv ushlab turuvchanligi esa – suvga tushirilganda uni ushlab turish qobiliyatidir. Suvga chidamlilik, Havoning issiqlik o‘tkazuvchanligi normal atmosfera bosimi va 250S haroratda 0,025, 1000Sda – 0,031 va 10000S – 0,079 Vt/(m·0S)ga teng. Azot va kislorod ham deyarli shunday qiymatga ega. Issiqlik o‘tkazuchanlikni bu qiymatlari issiqlik izolyatsiyasi materialini gaz muhitida qo‘llanilishida e’tiborga olinadi. G‘ovaklarning umumiy issiqlik o‘tkazuvchanligini ikkinchi tashkil etuvchi-si - konvektsiya bo‘lib, o‘lchamlari 5mmdan kichik g‘ovaklarda u ro‘y bermaydi va shuning uchun hisobga olinmaydi. Ammo yirik yoki uzliksiz g‘ovaklarda konvektsiya katta bo‘ladi. Issiqlik o‘tkazuvchanlikni uchinchi tashkil etuvchisi - nurli issiqlik uzatuvchanlik – g‘ovak devorlarini qoraligi, g‘ovak o‘lchamlari va shakli hamda haroratga bog‘liq. Nurli issiqlik uzatuvchanlikni qiymati haroratning kubiga proportsional bo‘lib, yuqori haroratda g‘ovaklar orqali issiqlik uzatishni hisobga olishda katta ahamiyatga ega. CHunki, g‘ovakdorligi katta bo‘lgan materiallarning yuqori haroratdagi issiqlik uzatuvchanligi, kam g‘ovakdor materiallarga nisbatan kattadek tuyuladi. Qattiq faza material strukturasida uzliksiz tuzilishga ega, shuning uchun uning issiqlik o‘tkazuvchanligi uzliksiz g‘ovaklarnikiga nisbatan 2 -2,5 barobar katta. Tolali materiallar strukturasida qattiq faza ham, g‘ovaklar ham uzliksiz tuzilishda bo‘ladi. SHu sababli bu materiallarni issiqlik o‘tkazuv-chanliklarini, nurli issiqlik uzatuvchanliklari belgilab beradi  Yuqorida ko‘rsatilgan xossalardan (issiqlik o‘tkazuvchanlik, mustahkamlik, o‘rtacha zichlik)dan tashqari, issiqlik izolyatsiyasi materiallarining sifatini belgilab beruvchi qator xossalar mavjud.  Yuqori haroratda qizdirilganda materialning o‘z holatini o‘zgartirmaslik qobiliyati harorat va termik yemirilishga chidamlilik deyiladi. Bu xossalar material qo‘llanilishidagi maksimal haroratni belgilab beradi, masalan, kaolinli bog‘lovchili mineral paxta uchun – 11500Sgacha, ko‘pchitilgan perlitga – 9000Sgacha, oddiy mineral paxta uchun – 6000Sgacha.  Nam yutuvchanlik – materialni nam yutishi, suv ushlab turuvchanligi esa – suvga tushirilganda uni ushlab turish qobiliyatidir. Suvga chidamlilik,
gigroskopiklik, suv o‘tkazmaslik singari boshqa xossalar bilan birga ular issiqlik izolyatsiyasi materiallari va buyumlarining sifatini belgilab beruvchi asosiy tomonlarini yoritib beradi.  Materialning konstruktsiyadagi issiqlik saqlash va chidamlilik qobili-yatiga suv salbiy ta’sir ko‘rsatadi. SHuning uchun, issiqlik izolyatsiyasining yuza qismi shishaplastik, alyuminiy folьgasi va x.k. qatlamlari himoya-lanadi. Geterogen g‘ovakdor materiallarning issiqlik o‘tkazuvchanligiga samarali ta’sir ko‘rsatuvchi fizik omillarni hisobga olgan holda, issiqlik izolyatsiyasi materiallarini olishning nazariyasi va amaliyotida asosiy usullari ishlab chiqilgan: g‘ovakdor – tolali (mineral va shisha paxta, yog‘och tolali materiallar va x.k.), g‘ovakdor – donali ( perlit, vermikulit, oxak – kremnezemli va x.k.), serg‘ovak (gaz beton, ko‘pik beton, ko‘pik shisha, ko‘pik plast va x.k.). Ular olinadigan mahsulotning tarkibi va tuzilishi jihatidan tashqari, g‘ovaklashtirishning texnologik usullari bilan ham bir biridan farq qiladi. Materiallarni g‘ovaklashtirish usullari. Materiallarga issiqlik saqlash xususiyatini berishda g‘ovaklashti-rishning quyidagi asosiy usullaridan foydalaniladi.  Gaz hosil qilish usuli hom ashyo aralashmasi tarkibiga ximiyaviy reaktsiya natijasida ko‘p miqdorda gaz fazasini ajratib chiqaruvchi moddalar qo‘shishga asoslangan. Gazlar, qotayotgan qo‘yiq massadan ajralib chiqish jarayonida materialda g‘ovak struktura hosil qiladi (gaz beton, gaz silikat, gazkeramika, serg‘ovak shisha, gazlashtirilgan plastmassalar va x.k.). Gaz hosil qiluvchi modda sifatida alyuminiy kukuni va texnik vodorod peroksidi (pergidrolь)dan foydalaniladi. Alyuminiy kukuni kalьtsiya gidrooksid bilan reaktsiyaga kirishib, ko‘p miqdorda vodorod gazini ajratib chiqaradi. Pergidrolь ishqoriy muhitda oson parchalanadi va kislorod gazini hosil qiladi. Ikala holda ham tsement xamiri ko‘pchiydi. SHunga o‘xshash, erigan shisha va polimer smolalarga ham SO2, N2 va boshqa gazlar ajratib chiqaruvchi reagentlar qo‘shiladi.  Ko‘piklashtirish usuli bog‘lovchi moddalar qorishtiriladigan suvga ko‘pik hosil qiluvchi moddalar qo‘shishga asoslangan. Ko‘piklardagi turg‘un pufakchalar gigroskopiklik, suv o‘tkazmaslik singari boshqa xossalar bilan birga ular issiqlik izolyatsiyasi materiallari va buyumlarining sifatini belgilab beruvchi asosiy tomonlarini yoritib beradi.  Materialning konstruktsiyadagi issiqlik saqlash va chidamlilik qobili-yatiga suv salbiy ta’sir ko‘rsatadi. SHuning uchun, issiqlik izolyatsiyasining yuza qismi shishaplastik, alyuminiy folьgasi va x.k. qatlamlari himoya-lanadi. Geterogen g‘ovakdor materiallarning issiqlik o‘tkazuvchanligiga samarali ta’sir ko‘rsatuvchi fizik omillarni hisobga olgan holda, issiqlik izolyatsiyasi materiallarini olishning nazariyasi va amaliyotida asosiy usullari ishlab chiqilgan: g‘ovakdor – tolali (mineral va shisha paxta, yog‘och tolali materiallar va x.k.), g‘ovakdor – donali ( perlit, vermikulit, oxak – kremnezemli va x.k.), serg‘ovak (gaz beton, ko‘pik beton, ko‘pik shisha, ko‘pik plast va x.k.). Ular olinadigan mahsulotning tarkibi va tuzilishi jihatidan tashqari, g‘ovaklashtirishning texnologik usullari bilan ham bir biridan farq qiladi. Materiallarni g‘ovaklashtirish usullari. Materiallarga issiqlik saqlash xususiyatini berishda g‘ovaklashti-rishning quyidagi asosiy usullaridan foydalaniladi.  Gaz hosil qilish usuli hom ashyo aralashmasi tarkibiga ximiyaviy reaktsiya natijasida ko‘p miqdorda gaz fazasini ajratib chiqaruvchi moddalar qo‘shishga asoslangan. Gazlar, qotayotgan qo‘yiq massadan ajralib chiqish jarayonida materialda g‘ovak struktura hosil qiladi (gaz beton, gaz silikat, gazkeramika, serg‘ovak shisha, gazlashtirilgan plastmassalar va x.k.). Gaz hosil qiluvchi modda sifatida alyuminiy kukuni va texnik vodorod peroksidi (pergidrolь)dan foydalaniladi. Alyuminiy kukuni kalьtsiya gidrooksid bilan reaktsiyaga kirishib, ko‘p miqdorda vodorod gazini ajratib chiqaradi. Pergidrolь ishqoriy muhitda oson parchalanadi va kislorod gazini hosil qiladi. Ikala holda ham tsement xamiri ko‘pchiydi. SHunga o‘xshash, erigan shisha va polimer smolalarga ham SO2, N2 va boshqa gazlar ajratib chiqaruvchi reagentlar qo‘shiladi.  Ko‘piklashtirish usuli bog‘lovchi moddalar qorishtiriladigan suvga ko‘pik hosil qiluvchi moddalar qo‘shishga asoslangan. Ko‘piklardagi turg‘un pufakchalar
ko‘pik beton, ko‘pik silikat, ko‘pik keramika va x.k.lardagi g‘ovaklardan iborat bo‘ladi. Ko‘piklardagi pufakchalarni, bog‘lovchi modda qotgunga qadar turg‘unligini oshiruvchi stabilizatorlar sifatida duradgorlik yelimi, alyuminiy oltingugurt tuzi, polimer smola va boshqalar ishlatiladi. Ko‘pik hosil qiluvchilar sifatida moy kislotalarning tuzlari – natriyli va kaliyli sovunlar, yetmak ildizi va undan ajratib olinadigan saponin; kanifolь sovunidan olinadigan yelimkanifolli ko‘piklashtirgich (abistin kislotasini tuzi S19N39SOON); alyuminiy oltingugurt tuzi va kerosin kontaktidan olinadigan alyumosulьfonaften ko‘piklashtirgichidan foydalani-ladi. Ko‘pchitish(shishirish) usuli ba’zi tog‘ jinslari va toshqollarni yuqori haroratda qizdirishga asoslangan. Bunda, hom ashyodan ximiyaviy bog‘langan yoki tseolit (kristallardagi) suv yoki suv bug‘lari ajralib chiqadi. Perlit, obsidian, vermikulit, tarkibida FeO bo‘lgan ba’zi oson eruvchi tuproqlar 800 – 10000S haroratda kuydiriladi va sovutiladi. Titish usulida nisbatan zich, shaklsiz tolali mineral xom ashyoni buyum shakliga keltiriladi. Bu usul mineral va shisha paxtasi va ulardan tayyorlanadigan buyumlar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Mineral paxtaga xom ashyo sifatida pegmatitlar, tuflar va boshqa tog‘ jinslari hamda metallurgiya toshqollaridan, shisha paxta uchun esa – shisha siniqlari va shisha zavodlaridagi shisha chiqindilaridan foydalaniladi. SHuningdek, titish usulida organik issiqlik izolyatsiyasi materiallari – jun va paxta buyumlar (vatin, kiygiz), yog‘och tolalari ishlab chiqariladi. Titish usuli, yaxshi issiq izolyatsiyasi materiali hisoblangan asbest va undan tayyorlanadigan asbest qog‘ozi, kartoni, kiygizi va asbest tsement buyumlari ishlab chiqarishda ham qo‘llaniladi. Kuyib ketadigan organik moddalar qo‘llash usuli. Bu usulda xom ashyoga kuyib ketadigan, jumladan, keramik issiqlik izolyatsiyasi materiallari ishlab chiqarishda - arra to‘fon (yog‘och kukuni), ko‘mir maydasi, qog‘oz chiqindilari, torf, lignin singari materiallar qo‘shib yuboriladi. Kuyib ketadigan organik moddalar qo‘llash, ko‘pchish xossasiga ega bo‘lmagan oddiy tuproqlardan ham yengil betonlar uchun agloporit, vakulit singari to‘ldiruvchilar ishlab chiqarishga imkon beradi. ko‘pik beton, ko‘pik silikat, ko‘pik keramika va x.k.lardagi g‘ovaklardan iborat bo‘ladi. Ko‘piklardagi pufakchalarni, bog‘lovchi modda qotgunga qadar turg‘unligini oshiruvchi stabilizatorlar sifatida duradgorlik yelimi, alyuminiy oltingugurt tuzi, polimer smola va boshqalar ishlatiladi. Ko‘pik hosil qiluvchilar sifatida moy kislotalarning tuzlari – natriyli va kaliyli sovunlar, yetmak ildizi va undan ajratib olinadigan saponin; kanifolь sovunidan olinadigan yelimkanifolli ko‘piklashtirgich (abistin kislotasini tuzi S19N39SOON); alyuminiy oltingugurt tuzi va kerosin kontaktidan olinadigan alyumosulьfonaften ko‘piklashtirgichidan foydalani-ladi. Ko‘pchitish(shishirish) usuli ba’zi tog‘ jinslari va toshqollarni yuqori haroratda qizdirishga asoslangan. Bunda, hom ashyodan ximiyaviy bog‘langan yoki tseolit (kristallardagi) suv yoki suv bug‘lari ajralib chiqadi. Perlit, obsidian, vermikulit, tarkibida FeO bo‘lgan ba’zi oson eruvchi tuproqlar 800 – 10000S haroratda kuydiriladi va sovutiladi. Titish usulida nisbatan zich, shaklsiz tolali mineral xom ashyoni buyum shakliga keltiriladi. Bu usul mineral va shisha paxtasi va ulardan tayyorlanadigan buyumlar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Mineral paxtaga xom ashyo sifatida pegmatitlar, tuflar va boshqa tog‘ jinslari hamda metallurgiya toshqollaridan, shisha paxta uchun esa – shisha siniqlari va shisha zavodlaridagi shisha chiqindilaridan foydalaniladi. SHuningdek, titish usulida organik issiqlik izolyatsiyasi materiallari – jun va paxta buyumlar (vatin, kiygiz), yog‘och tolalari ishlab chiqariladi. Titish usuli, yaxshi issiq izolyatsiyasi materiali hisoblangan asbest va undan tayyorlanadigan asbest qog‘ozi, kartoni, kiygizi va asbest tsement buyumlari ishlab chiqarishda ham qo‘llaniladi. Kuyib ketadigan organik moddalar qo‘llash usuli. Bu usulda xom ashyoga kuyib ketadigan, jumladan, keramik issiqlik izolyatsiyasi materiallari ishlab chiqarishda - arra to‘fon (yog‘och kukuni), ko‘mir maydasi, qog‘oz chiqindilari, torf, lignin singari materiallar qo‘shib yuboriladi. Kuyib ketadigan organik moddalar qo‘llash, ko‘pchish xossasiga ega bo‘lmagan oddiy tuproqlardan ham yengil betonlar uchun agloporit, vakulit singari to‘ldiruvchilar ishlab chiqarishga imkon beradi.
10.2. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari va ularni qo‘llanilish sohalari.Bisipor issiqlik izolyatsiyasi materiallari. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari poltstirolni ekstruziya usulida tayyorlanadi. Polistirolni ekstruziyalash jarayoni o‘lchamlari 0,1-0,2 mm li berk g‘ovaklardan tuzilgan birhil strukturadagi ko‘piklashtirilgan material hosil qilishga imkon yaratadi. Polistirolning suvga chidamlilik xossasi bilan bir qatorda serg‘ovak tuzilishi materialni issiqlik o‘tkazuvchanligi va suv shimuvchanligini juda ham kamaytirishga, yuqori mustahkamlikka eririshini ta’minlaydi. Plitalarning 250S haroratdagi o‘rtacha zichligi 35 kg/m3 bo‘lgandagi issiqlik o‘tkazuvchanligi ko‘pi bilan 0,028 Vt/(m·0S) ga, o‘rtacha zichligi 45 kg/m3 bo‘lganda esa - 0,03 Vt/(m·0S) ga teng. 10.13-rasmda materialning mikroskop ostidagi strukturasi ta’svirlangan. Materialning suv shimuvchanlik qobiliyatini kichikligi plitani berk serg‘ovak tuzilishi bilan izohlanadi. 24 soat suvga to‘yintirilganda suv shimuvchanlik ko‘pi bilan 0,1 - 0,2 %, 30 sutkadagisi esa - ko‘pi bilan 0,4 % ni tashkil etadi. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari suv bug‘lari bosimiga yaxshi bardosh berishligi bilan xarakterlanadi – bug‘ o‘tkazuvchanlikkoeffitsienti 0,018-0,015 mg/(m·ch·Pa) ga teng. 10 % chiziqli deformatsiyadagi siqilishdagi mustahkamligi zichlikka bog‘liq bo‘lib, 0,25…0,5 MPa ga teng, ya’ni material 25…50 t/m2 dan kam bo‘lmagan yukni ko‘tara oladi. 10.2. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari va ularni qo‘llanilish sohalari.Bisipor issiqlik izolyatsiyasi materiallari. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari poltstirolni ekstruziya usulida tayyorlanadi. Polistirolni ekstruziyalash jarayoni o‘lchamlari 0,1-0,2 mm li berk g‘ovaklardan tuzilgan birhil strukturadagi ko‘piklashtirilgan material hosil qilishga imkon yaratadi. Polistirolning suvga chidamlilik xossasi bilan bir qatorda serg‘ovak tuzilishi materialni issiqlik o‘tkazuvchanligi va suv shimuvchanligini juda ham kamaytirishga, yuqori mustahkamlikka eririshini ta’minlaydi. Plitalarning 250S haroratdagi o‘rtacha zichligi 35 kg/m3 bo‘lgandagi issiqlik o‘tkazuvchanligi ko‘pi bilan 0,028 Vt/(m·0S) ga, o‘rtacha zichligi 45 kg/m3 bo‘lganda esa - 0,03 Vt/(m·0S) ga teng. 10.13-rasmda materialning mikroskop ostidagi strukturasi ta’svirlangan. Materialning suv shimuvchanlik qobiliyatini kichikligi plitani berk serg‘ovak tuzilishi bilan izohlanadi. 24 soat suvga to‘yintirilganda suv shimuvchanlik ko‘pi bilan 0,1 - 0,2 %, 30 sutkadagisi esa - ko‘pi bilan 0,4 % ni tashkil etadi. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi plitalari suv bug‘lari bosimiga yaxshi bardosh berishligi bilan xarakterlanadi – bug‘ o‘tkazuvchanlikkoeffitsienti 0,018-0,015 mg/(m·ch·Pa) ga teng. 10 % chiziqli deformatsiyadagi siqilishdagi mustahkamligi zichlikka bog‘liq bo‘lib, 0,25…0,5 MPa ga teng, ya’ni material 25…50 t/m2 dan kam bo‘lmagan yukni ko‘tara oladi.
10.1-rasm. Materialning mikroskop ostidagi strukturasi Plitalar olovga chidamliligini oshiruvchi moddalar – antipirinlar qo‘shib tayyorlanadi. Yong‘in – texnik ko‘rsatgichlari bo‘yicha ushbu plitalar G1 sinfiga kiradi (GOST 30244-94 talabiga ko‘ra – qiyin yonuvchi). “Penopleks” plitalari umrboqiyligi bilan boshqa materiallardan ajralib turadi. Ulardan -50 dan +75 0S gacha haroratda foydalanish mumkin. Plitalarni poydevorlar, tomlar, devorlar, pollar, quvurlarni issiqlik izolyatsiyasida, namga to‘yingan tuproqlarga yotqizilgan yo‘l qoplamalarini sovuqda ko‘pchib ketishidan himoyalashda qo‘llash tavsiya etiladi. Poydevorlarni issiqlik izolyatsiyasi. Binolarning poydevorlarini barpo etishda quruvchilar duch keladigan asosiy masalalardan biri – podval va tsokollarning to‘siq konstruktsiyalari elementlarini issiq izolyatsiyasi hisoblanadi. O‘rtacha hajmdagi binolarni poydevorlari orqali umumiy yo‘qotiladigan issiqlikni 10-15 % poydevorlar ulushiga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, mazkur to‘siq konstruktsiyalarning qish davrida muzlashi natijasida, zamin gidroizolyatsiyasi yemirilishi mumkin. Poydevorni yemirilishdan himoyalash va issiqlikni yo‘qolishini kamaytirish uchun konstruktsiyani tashqi tomondan yaxshi izolyatsiyalanishi talab etiladi. 10.1-rasm. Materialning mikroskop ostidagi strukturasi Plitalar olovga chidamliligini oshiruvchi moddalar – antipirinlar qo‘shib tayyorlanadi. Yong‘in – texnik ko‘rsatgichlari bo‘yicha ushbu plitalar G1 sinfiga kiradi (GOST 30244-94 talabiga ko‘ra – qiyin yonuvchi). “Penopleks” plitalari umrboqiyligi bilan boshqa materiallardan ajralib turadi. Ulardan -50 dan +75 0S gacha haroratda foydalanish mumkin. Plitalarni poydevorlar, tomlar, devorlar, pollar, quvurlarni issiqlik izolyatsiyasida, namga to‘yingan tuproqlarga yotqizilgan yo‘l qoplamalarini sovuqda ko‘pchib ketishidan himoyalashda qo‘llash tavsiya etiladi. Poydevorlarni issiqlik izolyatsiyasi. Binolarning poydevorlarini barpo etishda quruvchilar duch keladigan asosiy masalalardan biri – podval va tsokollarning to‘siq konstruktsiyalari elementlarini issiq izolyatsiyasi hisoblanadi. O‘rtacha hajmdagi binolarni poydevorlari orqali umumiy yo‘qotiladigan issiqlikni 10-15 % poydevorlar ulushiga to‘g‘ri keladi. Bundan tashqari, mazkur to‘siq konstruktsiyalarning qish davrida muzlashi natijasida, zamin gidroizolyatsiyasi yemirilishi mumkin. Poydevorni yemirilishdan himoyalash va issiqlikni yo‘qolishini kamaytirish uchun konstruktsiyani tashqi tomondan yaxshi izolyatsiyalanishi talab etiladi.
Poydevorlarni issiq izolyatsiyalashning keng tarqalgan usullaridan biri ularni tashqi tomondan izolyatsiyalashdir. Bunda “Penopleks” plitalari bevosita dastlab poydevorni gidroizolyatsiyasiga yelimlab yopishtiriladi, so‘ng tuproq bilan ko‘miladi. Izolyatsiyalashning bu usulida konstruktsiyalarda “sovuq ko‘prikchalar” hosil bo‘lmaydi. Bundan tashqari, “Penopleks” konstruktsiyadagi gidroizolyatsiya qatlamini muzlashdan va mexanik shikastlanishdan ishonchli himoya qiladi va uni ishlash muddatini uzaytiradi. Hozirgi davrda qurilayotgan binolarning umumiy hajmini ko‘p qismi kam qavatli binolarga to‘g‘ri keladi. Tuproqlari mavsumiy muzlaydigan xududlarda barpo etiladigan bunday binolarning poydevor konstruktsiyalariga qurilishga sarflanadigan umumiy xarajatlarning 25 – 35% to‘g‘ri keladi. Tuproqlarni sovuq ta’sirida ko‘pchishidan hosil bo‘lgan kuch ta’siriga poydevor doim ham bardosh beravermaydi. Bunda hosil bo‘lgan deformatsiyalar devor, poydevor, deraza va eshik chaspak (peremichka)larini yorilishiga olib keladi. Binoning peremetri bo‘ylab joylashtirilgan “Penopleks” plitasi tuproqlarini ko‘pchishini oldini oladi va arzon va chuqur joylashtirilmaydigan poydevorlar qo‘llanilishiga imkon beradi. Devorlarni issiqlik izolyatsiyasi. “Penopleks” plitalari uch qatlamli devor konstruktsiyalarida qo‘llaniladi. Plitalar umrboqiyligi yuqori, ularni hizmat qilish muddati binoninikidan kam emas. Plitalar biologik parchalanmaydi, deformatsiyaga turg‘un va namga chidamli. Bug‘ o‘tkazuvchanlik bo‘yicha qarshilik talablarini isitgichni o‘zi ta’minlaydi. Bulardan tashqari, “Penopleks” plitalarini tashqi devorlarni qavatlararo yopmalar va parda devorlar bilan tutashgan joylariga, deraza tokchalari ostiga, eshik va deraza chaspaklariga o‘rnatish natijasida devorlardagi “sovuq ko‘prikchalar” muammosi hal qilinadi. Tom issiqlik izolyatsiyasi. Zamonaviy me’morchilikda yassi tomlar alohida o‘ringa ega. Oddiy yassi tomlarga qo‘shimcha sifatida ko‘plab zamonaviy binolarning loyihalarida qishki bog‘lar, ayvonli qahvaxonalar, ko‘pqavatli avtobekatlar, yashil maydonchalar, piyodalar xududlari va x.k.lar kiritish ko‘zda tutilmoqda. Bunday Poydevorlarni issiq izolyatsiyalashning keng tarqalgan usullaridan biri ularni tashqi tomondan izolyatsiyalashdir. Bunda “Penopleks” plitalari bevosita dastlab poydevorni gidroizolyatsiyasiga yelimlab yopishtiriladi, so‘ng tuproq bilan ko‘miladi. Izolyatsiyalashning bu usulida konstruktsiyalarda “sovuq ko‘prikchalar” hosil bo‘lmaydi. Bundan tashqari, “Penopleks” konstruktsiyadagi gidroizolyatsiya qatlamini muzlashdan va mexanik shikastlanishdan ishonchli himoya qiladi va uni ishlash muddatini uzaytiradi. Hozirgi davrda qurilayotgan binolarning umumiy hajmini ko‘p qismi kam qavatli binolarga to‘g‘ri keladi. Tuproqlari mavsumiy muzlaydigan xududlarda barpo etiladigan bunday binolarning poydevor konstruktsiyalariga qurilishga sarflanadigan umumiy xarajatlarning 25 – 35% to‘g‘ri keladi. Tuproqlarni sovuq ta’sirida ko‘pchishidan hosil bo‘lgan kuch ta’siriga poydevor doim ham bardosh beravermaydi. Bunda hosil bo‘lgan deformatsiyalar devor, poydevor, deraza va eshik chaspak (peremichka)larini yorilishiga olib keladi. Binoning peremetri bo‘ylab joylashtirilgan “Penopleks” plitasi tuproqlarini ko‘pchishini oldini oladi va arzon va chuqur joylashtirilmaydigan poydevorlar qo‘llanilishiga imkon beradi. Devorlarni issiqlik izolyatsiyasi. “Penopleks” plitalari uch qatlamli devor konstruktsiyalarida qo‘llaniladi. Plitalar umrboqiyligi yuqori, ularni hizmat qilish muddati binoninikidan kam emas. Plitalar biologik parchalanmaydi, deformatsiyaga turg‘un va namga chidamli. Bug‘ o‘tkazuvchanlik bo‘yicha qarshilik talablarini isitgichni o‘zi ta’minlaydi. Bulardan tashqari, “Penopleks” plitalarini tashqi devorlarni qavatlararo yopmalar va parda devorlar bilan tutashgan joylariga, deraza tokchalari ostiga, eshik va deraza chaspaklariga o‘rnatish natijasida devorlardagi “sovuq ko‘prikchalar” muammosi hal qilinadi. Tom issiqlik izolyatsiyasi. Zamonaviy me’morchilikda yassi tomlar alohida o‘ringa ega. Oddiy yassi tomlarga qo‘shimcha sifatida ko‘plab zamonaviy binolarning loyihalarida qishki bog‘lar, ayvonli qahvaxonalar, ko‘pqavatli avtobekatlar, yashil maydonchalar, piyodalar xududlari va x.k.lar kiritish ko‘zda tutilmoqda. Bunday
tuzilishda tashqi agresiv ta’sirlar, jumladan, haroratni keskin o‘zgarishi, ulьtrabinafsha nurlar tom konstruktsiyasini butunlay ishdan chiqarish (gidroizolyatsiyani yemirilishi, mexanik shikast-lanish va sh.k.lar)ga olib kelishi mumkin. Inversion tom tuzilmalari. Sanab o‘tilgan salbiy ta’sirlarni bartaraf etishning maqbul usuli - in-version tomlar barpo etishdir. Inversion ( lotincha inversio – ag‘darish, qayta o‘rnatish) tom deb “ag‘darma”, ya’ni, gidroizolyatsiya qatlami beton yopmasi (tom asosi) ustiga bevosita yotqizilgan isituvchi qatlam ostida joylashgan tom konstruktsiyasiga aytiladi. 10.2,10.3,10.4,10.5-rasmlarda “Penopleks” plitalari qo‘llanilgan inversion tom tuzilmalari ta’svirlangan. 10.2-rasm. Inversion tomni ishlash sxemasi. 1– qiya joylashgan beton yopmasi; 2 – bitumli o‘rama gidroizolyatsiya qatlam; 3 – PENOPLEKS; 4–filьtrlovchi qatlam; 5 – yo‘lak plitasi ostidagi qum yostiq; 6 – yo‘lak plita qoplamasi. Gidroizolyatsiya “gilami” beton yopmasi ustidagi qiya yotqizilgan suvoqqa to‘- shaladi. Uning ustiga bir biriga zich qilib “Penopleks” plitalari teriladi. tuzilishda tashqi agresiv ta’sirlar, jumladan, haroratni keskin o‘zgarishi, ulьtrabinafsha nurlar tom konstruktsiyasini butunlay ishdan chiqarish (gidroizolyatsiyani yemirilishi, mexanik shikast-lanish va sh.k.lar)ga olib kelishi mumkin. Inversion tom tuzilmalari. Sanab o‘tilgan salbiy ta’sirlarni bartaraf etishning maqbul usuli - in-version tomlar barpo etishdir. Inversion ( lotincha inversio – ag‘darish, qayta o‘rnatish) tom deb “ag‘darma”, ya’ni, gidroizolyatsiya qatlami beton yopmasi (tom asosi) ustiga bevosita yotqizilgan isituvchi qatlam ostida joylashgan tom konstruktsiyasiga aytiladi. 10.2,10.3,10.4,10.5-rasmlarda “Penopleks” plitalari qo‘llanilgan inversion tom tuzilmalari ta’svirlangan. 10.2-rasm. Inversion tomni ishlash sxemasi. 1– qiya joylashgan beton yopmasi; 2 – bitumli o‘rama gidroizolyatsiya qatlam; 3 – PENOPLEKS; 4–filьtrlovchi qatlam; 5 – yo‘lak plitasi ostidagi qum yostiq; 6 – yo‘lak plita qoplamasi. Gidroizolyatsiya “gilami” beton yopmasi ustidagi qiya yotqizilgan suvoqqa to‘- shaladi. Uning ustiga bir biriga zich qilib “Penopleks” plitalari teriladi.
10.3. -rasm. Inversion tom 1– gidroizolyatsiya qatlami; 2 – PENOPLEKS; 3 – qiya joylashgan beton yopmasi; 4 – pasangi qatlam; 5 – filьtrlovchi qatlam “Penopleks” plitalarining bir biriga kirishadigan yon qirralari “sovuq ko‘prikchalar” hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Plitalar ustidan geotekstildan filьtrlovchi qatlam yotqiziladi. Foydalinilmaydigan tomlarda geotekstil ustiga pasangi vazifasini bajaruvchi 25-32 mm yiriklikdagi shag‘al to‘kiladi. SHag‘al qatlamini qalinligi 50mm dan kam bo‘lmasligi lozim. 10.4 -rasm. Inversion tom SHag‘al qatlami o‘rniga betondan tayyorlangan yo‘lak plitalari yoki yalpi armaturalangan beton qoplanishi mumkin (masalan, garajlar ustidagi foydalaniladigan tomlari). Agar himoyalovchi qatlam sifatida yo‘lak plitalaridan foydalanilsa, uni shag‘al (5- 10 mm yiriklikdagi), shag‘al qum aralashmasi yoki qum qatlami ustiga terish tavsiya etiladi. Qatlamning qalinligi 30 mm dan kam bo‘lmasligi kerak. 10.3. -rasm. Inversion tom 1– gidroizolyatsiya qatlami; 2 – PENOPLEKS; 3 – qiya joylashgan beton yopmasi; 4 – pasangi qatlam; 5 – filьtrlovchi qatlam “Penopleks” plitalarining bir biriga kirishadigan yon qirralari “sovuq ko‘prikchalar” hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydi. Plitalar ustidan geotekstildan filьtrlovchi qatlam yotqiziladi. Foydalinilmaydigan tomlarda geotekstil ustiga pasangi vazifasini bajaruvchi 25-32 mm yiriklikdagi shag‘al to‘kiladi. SHag‘al qatlamini qalinligi 50mm dan kam bo‘lmasligi lozim. 10.4 -rasm. Inversion tom SHag‘al qatlami o‘rniga betondan tayyorlangan yo‘lak plitalari yoki yalpi armaturalangan beton qoplanishi mumkin (masalan, garajlar ustidagi foydalaniladigan tomlari). Agar himoyalovchi qatlam sifatida yo‘lak plitalaridan foydalanilsa, uni shag‘al (5- 10 mm yiriklikdagi), shag‘al qum aralashmasi yoki qum qatlami ustiga terish tavsiya etiladi. Qatlamning qalinligi 30 mm dan kam bo‘lmasligi kerak.
. 10.5-rasm. Sankt-Peterburgdagi yer osti garaji ustidagi foydalaniladigan tom Bundan tashqari, foydalaniladigan tomni bu yechimi piyodalar xududini oddiy shag‘al to‘kmali yoki ko‘kalamlashtirilgan xudud bilan birlashtirishga imkon beradi. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi ustidan beton qoplanadigan bo‘lsa, “tsement suti” isitgich plitalari orasidagi choklarga kirib ketmasligi uchun, albatta, ajratuvchi qatlam (masalan, polietilenovaya plenka) to‘shaladi. Penopleksaning yana bir muhim xossasi – u chirimaydi, mog‘or va zamburg‘lar rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bu hususiyat inversion tom konstruktsiyalar uchun dolzarb ahamiyatga ega, chunki, isitgich havo almashmaydigan berk muhitda bo‘ladi. Umuman, bunday inversion tom tuzilmalari qo‘llash yassi tom qurilishiga katta turtki beradi va foydalanishdagi sarf harajatlarni kamaytirishga olib keladi. “Penopleks” plitalari asosida inversion tom tuzilmalarini barpo etish texnologiyasi Rossiyaning “Davlatqurilish” maxkamasi tomonidan 14.09.2000 da sertifikatlashtirilgan, hamda, Sankt-Peterburgdagi “Oxotnыy ryad” supermarketi, “Ledovogo dvortsa”, yer osti garaji, Moskvadagi “Prestij M” ulgurji savdo majmuasi qurilishlarida qo‘llanilgan. Kievning “Mustaqil-lik maydoni”da barpo etilgan yer osti savdo majmuasining tom konstuk-tsiyasiga ham “Penopleks” plitalari ishlatilgan. Bisipor issiqlik izolyatsiyasi materiallari Dunyoda hozirgi zamon binolarining yuk ko‘taruvchi va to‘siq konstruktsiyalari uchun issiq saqlovchi samarali material sifatida shisha va mineral paxta, penoplast . 10.5-rasm. Sankt-Peterburgdagi yer osti garaji ustidagi foydalaniladigan tom Bundan tashqari, foydalaniladigan tomni bu yechimi piyodalar xududini oddiy shag‘al to‘kmali yoki ko‘kalamlashtirilgan xudud bilan birlashtirishga imkon beradi. “Penopleks” issiqlik izolyatsiyasi ustidan beton qoplanadigan bo‘lsa, “tsement suti” isitgich plitalari orasidagi choklarga kirib ketmasligi uchun, albatta, ajratuvchi qatlam (masalan, polietilenovaya plenka) to‘shaladi. Penopleksaning yana bir muhim xossasi – u chirimaydi, mog‘or va zamburg‘lar rivojlanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bu hususiyat inversion tom konstruktsiyalar uchun dolzarb ahamiyatga ega, chunki, isitgich havo almashmaydigan berk muhitda bo‘ladi. Umuman, bunday inversion tom tuzilmalari qo‘llash yassi tom qurilishiga katta turtki beradi va foydalanishdagi sarf harajatlarni kamaytirishga olib keladi. “Penopleks” plitalari asosida inversion tom tuzilmalarini barpo etish texnologiyasi Rossiyaning “Davlatqurilish” maxkamasi tomonidan 14.09.2000 da sertifikatlashtirilgan, hamda, Sankt-Peterburgdagi “Oxotnыy ryad” supermarketi, “Ledovogo dvortsa”, yer osti garaji, Moskvadagi “Prestij M” ulgurji savdo majmuasi qurilishlarida qo‘llanilgan. Kievning “Mustaqil-lik maydoni”da barpo etilgan yer osti savdo majmuasining tom konstuk-tsiyasiga ham “Penopleks” plitalari ishlatilgan. Bisipor issiqlik izolyatsiyasi materiallari Dunyoda hozirgi zamon binolarining yuk ko‘taruvchi va to‘siq konstruktsiyalari uchun issiq saqlovchi samarali material sifatida shisha va mineral paxta, penoplast