ZAMONAVIY SHAROITLARDA BO’SH VAQT MASALALARINING DOLZARB AHAMIYAT KASB ETISH SABABLARI

Yuklangan vaqt

2024-03-10

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

23

Faytl hajmi

65,8 KB


O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI KURS ISHI ZAMONAVIY SHAROITLARDA BO’SH VAQT MASALALARINING DOLZARB AHAMIYAT KASB ETISH SABABLARI Toshkent 2023 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI KURS ISHI ZAMONAVIY SHAROITLARDA BO’SH VAQT MASALALARINING DOLZARB AHAMIYAT KASB ETISH SABABLARI Toshkent 2023 MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………..………...3 I. BOB. BO’SH VAQT UNUMDORLIGI 1.1.Kattalar orasida bo’sh vaqt ahamiyati ........…..……...…................................6 1.2.Yoshlar orasidagi bo’sh vaqt unumdorligi…………...…….........…………10 II. BOB.OILAVIY BO’SH VAQTNING JAMIYATIMIZDAGI O’RNI 2.1. Oilaviy bilan bo’sh vaqt ……...…................................……....…...............16 2.2. Oila davrasidagi bo’sh vaqtning yoshlar tarbiyasidagi o’rni ………..........18 XULOSA…………..….…………………………………….……………............20 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……..….………........…………………22 MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………..………...3 I. BOB. BO’SH VAQT UNUMDORLIGI 1.1.Kattalar orasida bo’sh vaqt ahamiyati ........…..……...…................................6 1.2.Yoshlar orasidagi bo’sh vaqt unumdorligi…………...…….........…………10 II. BOB.OILAVIY BO’SH VAQTNING JAMIYATIMIZDAGI O’RNI 2.1. Oilaviy bilan bo’sh vaqt ……...…................................……....…...............16 2.2. Oila davrasidagi bo’sh vaqtning yoshlar tarbiyasidagi o’rni ………..........18 XULOSA…………..….…………………………………….……………............20 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……..….………........…………………22 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviylashib borayotgan jamiyatimizda insonlarning bo’sh vaqtdan qay darajada foydalanayotgani,bo’sh vaqtni qanday targ’ib etish,undan qanday to’gri foydalanish kerakligini o’rganish. Bugungi kunda nafaqat yoshlar ,kattalar va talabalar o’rtasidagi bo’sh vaqtni tog’ri sarf qilinmasligi jamiyatimizda yuz berayotgan muammolarga sabab bo’lish oqibatlarini bartaraf etishni o’rganish. Kurs ishining maqsadi. Bo’sh vaqtdan unumli foydalanilmayotgandagi kelib chiqayotgan muammolar,zamonaviy sharoitda bo’sh vaqt ahamiyati ,bo’sh vaqtning dolzarbligi bugungi jamiyatdagi o’rni. Kurs ishining vazifasi. Bo’sh vaqtdan unumli foydalanishdagi chora tadbirlar,bugungi oilalarda farzand va ota- ona o’rtasidagi bo’sh vaqtning o’rni. Kurs ishining obyekti. Hozirgi jamiyatimizdagi insonlarning bo’sh vaqti. Kurs ishining predmeti. Bo’sh vaqt sababli yuzaga kelgan muammolar. Kirish Mavzuning dolzarbligi. Zamonaviylashib borayotgan jamiyatimizda insonlarning bo’sh vaqtdan qay darajada foydalanayotgani,bo’sh vaqtni qanday targ’ib etish,undan qanday to’gri foydalanish kerakligini o’rganish. Bugungi kunda nafaqat yoshlar ,kattalar va talabalar o’rtasidagi bo’sh vaqtni tog’ri sarf qilinmasligi jamiyatimizda yuz berayotgan muammolarga sabab bo’lish oqibatlarini bartaraf etishni o’rganish. Kurs ishining maqsadi. Bo’sh vaqtdan unumli foydalanilmayotgandagi kelib chiqayotgan muammolar,zamonaviy sharoitda bo’sh vaqt ahamiyati ,bo’sh vaqtning dolzarbligi bugungi jamiyatdagi o’rni. Kurs ishining vazifasi. Bo’sh vaqtdan unumli foydalanishdagi chora tadbirlar,bugungi oilalarda farzand va ota- ona o’rtasidagi bo’sh vaqtning o’rni. Kurs ishining obyekti. Hozirgi jamiyatimizdagi insonlarning bo’sh vaqti. Kurs ishining predmeti. Bo’sh vaqt sababli yuzaga kelgan muammolar. 1.BOB. Bo’sh vaqt unumdorligi 1.1. Kattalar orasida bo’sh vaqt ahamiyati Bo’sh vaqt— kishining majburiy ijtimoiy mehnati va boshqa majburiy mashg’ulotlardan tashqari vaqtining bir qismi; o’z xohishiga ko’ra ma’naviy va jismoniy rivojlanish, dam olish uchun sarflanadigan vaqt. Ijtimoiy hayotda kishilarning umumiy vaqtini 2 qismga — ish vaqti va ishdan tashqari vaqtga bo’lish mumkin. Ishdan tashqari vaqt asosan uy ishlariga, o’ziga qarash, uxlash va ovqatlanish uchun sarflanadigan vaqg hamda Bo’sh vaqtga bo’linadi. Bo’sh vaqt shaxsning har tomonlama kamoloti, qobiliyatlarini rivojlantirishi, bilim darajasini oshirishi, dam olishi va shu kabilar uchun kerak bo’ladigan ishdan tashqari vaqtdir. Bo’sh vaqt shaxsning erkin faoliyati va kamoloti uchun zarur bo’lgan haqiqiy boyligi hisoblanadi. Bo’sh vaqt jamiyat ma’naviy kuchining, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishning zarur sharti. U individual xarakterga ega bo’lib qolmay, ijtimoiy zaruriy vaqg hamdir. Chunki ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish, mehnat unumdorligini oshirish, ilmiy texnika ravnaqi uchun Bo’sh vaqt juda zarur. O’z navbatida ular Bo’sh vaqt me’yori va mazmuniga ta’sir qiladi. Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida Bo’sh vaqtning miqdori va ahamiyati tobora ortib boradi. Bu, birinchidan, mehnat unumdorligining ortishi, ilmiy-texnika ravnaqi va jamiyatning barcha a’zolari o’rtasida mehnatning teng taqsimlanishi hisobiga bo’lsa, ikkinchidan, ishga borib kelishdagi ortiqcha harakatlarni, uy mehnatiga ketadigan vaqtni qisqartiritsh hisobiga yuz beradi. Ijodiy mehnat qilish, o’z malakasini, ma’lumoti va ilmiy-madaniy saviyasini oshirish, ijtimoiy-siyosiy faoliyatini kengaytirish, san’at va sport bilan shug’ullanish va boshqalar Bo’sh vaqtning mazmundor o’tishini ta’minlaydi. Masalan, jahondagi rivojlangan mamlakatlarda, shuningdek O’zbekistonda ham 2 kunlik dam olish va 5 kunlik ish haftasiga o’tish Bo’sh vaqtni ko’paytirish yo’lidagi tadbirlardandir. Bo’sh vaqt miqdorini ko’paytirish va undan unumli foydalanish uchun etarli sharoit yaratish zarur. Bunga mamlakat ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash, ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va ilg’or texnologiyani 1.BOB. Bo’sh vaqt unumdorligi 1.1. Kattalar orasida bo’sh vaqt ahamiyati Bo’sh vaqt— kishining majburiy ijtimoiy mehnati va boshqa majburiy mashg’ulotlardan tashqari vaqtining bir qismi; o’z xohishiga ko’ra ma’naviy va jismoniy rivojlanish, dam olish uchun sarflanadigan vaqt. Ijtimoiy hayotda kishilarning umumiy vaqtini 2 qismga — ish vaqti va ishdan tashqari vaqtga bo’lish mumkin. Ishdan tashqari vaqt asosan uy ishlariga, o’ziga qarash, uxlash va ovqatlanish uchun sarflanadigan vaqg hamda Bo’sh vaqtga bo’linadi. Bo’sh vaqt shaxsning har tomonlama kamoloti, qobiliyatlarini rivojlantirishi, bilim darajasini oshirishi, dam olishi va shu kabilar uchun kerak bo’ladigan ishdan tashqari vaqtdir. Bo’sh vaqt shaxsning erkin faoliyati va kamoloti uchun zarur bo’lgan haqiqiy boyligi hisoblanadi. Bo’sh vaqt jamiyat ma’naviy kuchining, kengaytirilgan takror ishlab chiqarishning zarur sharti. U individual xarakterga ega bo’lib qolmay, ijtimoiy zaruriy vaqg hamdir. Chunki ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish, mehnat unumdorligini oshirish, ilmiy texnika ravnaqi uchun Bo’sh vaqt juda zarur. O’z navbatida ular Bo’sh vaqt me’yori va mazmuniga ta’sir qiladi. Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida Bo’sh vaqtning miqdori va ahamiyati tobora ortib boradi. Bu, birinchidan, mehnat unumdorligining ortishi, ilmiy-texnika ravnaqi va jamiyatning barcha a’zolari o’rtasida mehnatning teng taqsimlanishi hisobiga bo’lsa, ikkinchidan, ishga borib kelishdagi ortiqcha harakatlarni, uy mehnatiga ketadigan vaqtni qisqartiritsh hisobiga yuz beradi. Ijodiy mehnat qilish, o’z malakasini, ma’lumoti va ilmiy-madaniy saviyasini oshirish, ijtimoiy-siyosiy faoliyatini kengaytirish, san’at va sport bilan shug’ullanish va boshqalar Bo’sh vaqtning mazmundor o’tishini ta’minlaydi. Masalan, jahondagi rivojlangan mamlakatlarda, shuningdek O’zbekistonda ham 2 kunlik dam olish va 5 kunlik ish haftasiga o’tish Bo’sh vaqtni ko’paytirish yo’lidagi tadbirlardandir. Bo’sh vaqt miqdorini ko’paytirish va undan unumli foydalanish uchun etarli sharoit yaratish zarur. Bunga mamlakat ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish, ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash, ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va ilg’or texnologiyani joriy etish orqali mehnat samaradorligini oshirish va vaqtni tejash, ommaning umumiy madaniy saviyasini oshirish va boshqalar orqali erishiladi. Bo’sh vaqtdan samarali foydalanish turmushning mazmundor bo’lishiga yordam beradi. 1.2.Yoshlar orasidagi bo’sh vaqt unumdorligi Inson har tong yangi kunni qarshi olar ekan uning ixtiyoriga 24 soat vaqt beriladi. Bu unga har kuni beriladigan 1440 daqiqa yoki 86400 soniyalik fursatdir. Oʻtayotgan vaqtimiz haqida tafakkur qilib koʻradigan boʻlsak, soat millarining “chiq-chiq”lari, aslida aziz umrimizning toʻxtovsiz parchalanib ketayotgan onlari ekanini his etamiz. Ushbu onlar bizning yaxshi yo yomon amallarimizga guvoh boʻlib oʻtib bormoqda. Imom Buxoriyning “al-Adab al-mufrad” hadislar to'plamida “Ilimni hech qachon xor qilmanglar”1 deb takidlaydilar.”, Abu Lays Samarqandiyning “Tanbehul g'ofiliyn” asarlarida “Farzandlarga yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish”2 tarannum etilgan. Vaqtga eʼtibor oʻta muhim boʻlganidan, dinimizda koʻplab toat-ibodatlar aniq vaqtga belgilab qoʻyilgan. Bir kunda ado etish lozim boʻlgan besh vaqt namozga alohida-alohida vaqt taʼyin qilingan. Ularni jamlab bir vaqtning oʻzida ado etish mumkin emas. Chunki ularni belgilangan vaqtda ado etish farzdir. Bu esa vaqtning ahamiyatli ekanini bildiradi. Roʻza tutish ham aniq vaqtga, Ramazon oyiga belgilab qoʻyilgan. Shu oydan boshqa yilning hamma oylarida roʻza tutilsa ham, Ramazon roʻzasining oʻrniga oʻtmaydi. Chunki Ramazon roʻzasi boʻlishi uchun shariatda belgilangan aniq vaqtda roʻza tutish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanini bildiradi. Haj ibodatini ado etishda ham aniq vaqt, yaʼni, arafa kuni Arofatda turish belgilab qoʻyilgan. Shu vaqtdan tashqari yilning boshqa hamma kunida Arofat togʻida turilsa ham, haj hisoblanmaydi. Chunki haj boʻlishi uchun shariatda belgilangan aniq vaqtda Arofat togʻida turish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanidandir. Qurbonlik qilishning ham aniq vaqti belgilab qoʻyilgan. Uch kun ichida soʻyilmasa, keyin soʻygani qurbonlikka oʻtmaydi. Chunki qurbonlik boʻlishi uchun 1 Imom Al-Buxoriy “al-Adab al-mufrad” asaridan Toshkent nashr 2010 2 Abu Lays Samarqandy “Tanbehul g’ofiliyn”asaridan Toshkent nashr 2012 joriy etish orqali mehnat samaradorligini oshirish va vaqtni tejash, ommaning umumiy madaniy saviyasini oshirish va boshqalar orqali erishiladi. Bo’sh vaqtdan samarali foydalanish turmushning mazmundor bo’lishiga yordam beradi. 1.2.Yoshlar orasidagi bo’sh vaqt unumdorligi Inson har tong yangi kunni qarshi olar ekan uning ixtiyoriga 24 soat vaqt beriladi. Bu unga har kuni beriladigan 1440 daqiqa yoki 86400 soniyalik fursatdir. Oʻtayotgan vaqtimiz haqida tafakkur qilib koʻradigan boʻlsak, soat millarining “chiq-chiq”lari, aslida aziz umrimizning toʻxtovsiz parchalanib ketayotgan onlari ekanini his etamiz. Ushbu onlar bizning yaxshi yo yomon amallarimizga guvoh boʻlib oʻtib bormoqda. Imom Buxoriyning “al-Adab al-mufrad” hadislar to'plamida “Ilimni hech qachon xor qilmanglar”1 deb takidlaydilar.”, Abu Lays Samarqandiyning “Tanbehul g'ofiliyn” asarlarida “Farzandlarga yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish”2 tarannum etilgan. Vaqtga eʼtibor oʻta muhim boʻlganidan, dinimizda koʻplab toat-ibodatlar aniq vaqtga belgilab qoʻyilgan. Bir kunda ado etish lozim boʻlgan besh vaqt namozga alohida-alohida vaqt taʼyin qilingan. Ularni jamlab bir vaqtning oʻzida ado etish mumkin emas. Chunki ularni belgilangan vaqtda ado etish farzdir. Bu esa vaqtning ahamiyatli ekanini bildiradi. Roʻza tutish ham aniq vaqtga, Ramazon oyiga belgilab qoʻyilgan. Shu oydan boshqa yilning hamma oylarida roʻza tutilsa ham, Ramazon roʻzasining oʻrniga oʻtmaydi. Chunki Ramazon roʻzasi boʻlishi uchun shariatda belgilangan aniq vaqtda roʻza tutish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanini bildiradi. Haj ibodatini ado etishda ham aniq vaqt, yaʼni, arafa kuni Arofatda turish belgilab qoʻyilgan. Shu vaqtdan tashqari yilning boshqa hamma kunida Arofat togʻida turilsa ham, haj hisoblanmaydi. Chunki haj boʻlishi uchun shariatda belgilangan aniq vaqtda Arofat togʻida turish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanidandir. Qurbonlik qilishning ham aniq vaqti belgilab qoʻyilgan. Uch kun ichida soʻyilmasa, keyin soʻygani qurbonlikka oʻtmaydi. Chunki qurbonlik boʻlishi uchun 1 Imom Al-Buxoriy “al-Adab al-mufrad” asaridan Toshkent nashr 2010 2 Abu Lays Samarqandy “Tanbehul g’ofiliyn”asaridan Toshkent nashr 2012 shariatda belgilangan aniq vaqtda qurbonlik qilish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanidandir. Bu roʻyxatni yana uzoq davom etkazish mumkin. Dinimizda ibodatlarning aniq vaqtlari taʼyin qilib qoʻyilgani musulmon kishini vaqtga rioya qilishga hamda qatʼiy tartib va intizom bilan yashashga oʻrgatadi. Shuning uchun ham dono xalqimiz vaqtga eʼtiborli boʻlishni taʼkidlab shunday deganlar: Har bir ishning vaqti bor,vaqt bilganning baxti yor.Qurʼoni karimning koʻplab oyatlarida vaqtning qiymatini va ahamiyatini bildirib tun, kunduz, tong, subhidam, shafaq, choshgoh va asr vaqtlari bilan qasamyod etilgan. Agar vaqtning ahamiyati haqida tafakkur qiladigan boʻlsak, ularning naqadar gʻanimat lahzalar ekanligi koʻz oʻngimizda namoyon boʻladi:Oʻtib ketgan vaqt hech qachon qaytmaydi va uning oʻrnini ham toʻldirib boʻlmaydiOʻtayotgan har bir vaqt inson hayotining bir qismidir. U qiyomat kuni insonning foydasiga yo zarariga guvohlik beradi. Shuning uchun musulmon kishi oʻtkazayotgan vaqtini ziyrak tijoratchi kabi sarhisob qilib borishi lozim. Har kun, hafta, oy va yilda musulmon kishi oʻtayotgan vaqtida nimadan foyda koʻrgani, nimadan zarar koʻrgani, foyda qancha boʻlgani, zarar qancha boʻlgani, foyda nima sababli boʻlgani, nima sababli zarar koʻrganini sarhisob qilib, foydani oshirib, zararni yoʻqotishga urinib borishi lozim. Chunki tijoratchi yoʻqotgan molini yana ortigʻi bilan qoʻlga kiritishi mumkin. Ammo vaqtini yoʻqotgan inson esa uni qayta qoʻlga kiritishi aslo mumkin emas. Ulamolar oʻtayotgan vaqt haqida shunday deganlar: “vaqt betaraf boʻlmaydi, yo senga qadrdon doʻst yoki ashaddiy raqib boʻladi”. Yaʼni oʻtgan vaqt insonning yo foydasiga yoki zarariga hujjat boʻladi. Hasan Basriy rohmatullohi alayh shunday deganlar: Boshlanayotgan har bir kun shunday nido qiladi: “ Ey odam bolasi, men yangi kunman, sening amalinga guvohman, mendan foydalanib qol, agar oʻtib ketsam qiyomat kunigacha qaytmayman”Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 19 mart kuni yoshlarga eʼtiborni kuchaytirish, yosh avlodni madaniyat, sanʼat, jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, ularda axborot texnologiyalaridan toʻgʻri foydalanish koʻnikmasini shakllantirish, yoshlar oʻrtasida kitobxonlikni targʻib qilish, xotin-qizlar bandligini taʼminlash masalalariga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Mamlakatimiz aholisining 30 shariatda belgilangan aniq vaqtda qurbonlik qilish shart. Bu ham vaqtning ahamiyatli ekanidandir. Bu roʻyxatni yana uzoq davom etkazish mumkin. Dinimizda ibodatlarning aniq vaqtlari taʼyin qilib qoʻyilgani musulmon kishini vaqtga rioya qilishga hamda qatʼiy tartib va intizom bilan yashashga oʻrgatadi. Shuning uchun ham dono xalqimiz vaqtga eʼtiborli boʻlishni taʼkidlab shunday deganlar: Har bir ishning vaqti bor,vaqt bilganning baxti yor.Qurʼoni karimning koʻplab oyatlarida vaqtning qiymatini va ahamiyatini bildirib tun, kunduz, tong, subhidam, shafaq, choshgoh va asr vaqtlari bilan qasamyod etilgan. Agar vaqtning ahamiyati haqida tafakkur qiladigan boʻlsak, ularning naqadar gʻanimat lahzalar ekanligi koʻz oʻngimizda namoyon boʻladi:Oʻtib ketgan vaqt hech qachon qaytmaydi va uning oʻrnini ham toʻldirib boʻlmaydiOʻtayotgan har bir vaqt inson hayotining bir qismidir. U qiyomat kuni insonning foydasiga yo zarariga guvohlik beradi. Shuning uchun musulmon kishi oʻtkazayotgan vaqtini ziyrak tijoratchi kabi sarhisob qilib borishi lozim. Har kun, hafta, oy va yilda musulmon kishi oʻtayotgan vaqtida nimadan foyda koʻrgani, nimadan zarar koʻrgani, foyda qancha boʻlgani, zarar qancha boʻlgani, foyda nima sababli boʻlgani, nima sababli zarar koʻrganini sarhisob qilib, foydani oshirib, zararni yoʻqotishga urinib borishi lozim. Chunki tijoratchi yoʻqotgan molini yana ortigʻi bilan qoʻlga kiritishi mumkin. Ammo vaqtini yoʻqotgan inson esa uni qayta qoʻlga kiritishi aslo mumkin emas. Ulamolar oʻtayotgan vaqt haqida shunday deganlar: “vaqt betaraf boʻlmaydi, yo senga qadrdon doʻst yoki ashaddiy raqib boʻladi”. Yaʼni oʻtgan vaqt insonning yo foydasiga yoki zarariga hujjat boʻladi. Hasan Basriy rohmatullohi alayh shunday deganlar: Boshlanayotgan har bir kun shunday nido qiladi: “ Ey odam bolasi, men yangi kunman, sening amalinga guvohman, mendan foydalanib qol, agar oʻtib ketsam qiyomat kunigacha qaytmayman”Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 19 mart kuni yoshlarga eʼtiborni kuchaytirish, yosh avlodni madaniyat, sanʼat, jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, ularda axborot texnologiyalaridan toʻgʻri foydalanish koʻnikmasini shakllantirish, yoshlar oʻrtasida kitobxonlikni targʻib qilish, xotin-qizlar bandligini taʼminlash masalalariga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Mamlakatimiz aholisining 30 foizi 14 dan 30 yoshgacha boʻlgan yoshlardir. Ularning taʼlim olishi, kasb-hunar egallashi uchun zamonaviy sharoit va imkoniyatlar yaratilgan. Shu bilan birga, yoshlarning boʻsh vaqtini mazmunli oʻtkazishni tashkil etish dolzarb masala hisoblanadi. Yoshlar qanchalik maʼnaviy barkamol boʻlsa, turli yot illatlarga qarshi immuniteti ham shuncha kuchli boʻladi. Maʼlumki, davlatimiz rahbari ijtimoiy, maʼnaviy-maʼrifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim asosida yoʻlga qoʻyish boʻyicha 5 ta muhim tashabbusni ilgari surgan edi. Birinchi tashabbus yoshlarning musiqa, rassomlik, adabiyot, teatr va sanʼatning boshqa turlariga qiziqishlarini oshirishga, isteʼdodini yuzaga chiqarishga xizmat qiladi. Ikkinchi tashabbus yoshlarni jismoniy chiniqtirish, ularning sport sohasida qobiliyatini namoyon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratishga yoʻnaltirilgan. Uchinchi tashabbus aholi va yoshlar oʻrtasida kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil etishga qaratilgan. Toʻrtinchi tashabbus yoshlar maʼnaviyatini yuksaltirish, ular oʻrtasida kitobxonlikni keng targʻib qilish boʻyicha tizimli ishlarni tashkil etishga yoʻnaltirilgan. Beshinchi tashabbus xotin-qizlarni ish bilan taʼminlash masalalarini nazarda tutadi. Ana shu ezgu gʻoya Prezidentimizning Sirdaryo viloyatiga tashrifi chogʻida boshlanib, qisqa vaqtda ulkan ishlar amalga oshirildi. Mazkur hududdagi tuman va shaharlar kutubxonalariga 300 ming nusxada badiiy adabiyotlar yetkazib berildi. Musiqa va sanʼat maktablari cholgʻu asboblari, sport obyektlari jihozlar bilan taʼminlandi. Bu ishlar Namangan viloyatida ham davom ettirilib, "Maʼrifat karvoni" tashkil etildi. Yoshlar uchun 25 ming dona kitob, 80 turdagi sport jihozlari va musiqa asboblari yetkazib berildi. Ushbu 5 tashabbus xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz tomonidan katta qiziqish bilan kutib olindi. Yigʻilishda bu tajribani Oʻzbekistonning barcha hududlarida keng joriy qilish masalalari muhokama qilindi. Bugungi kunda mamlakatimizdagi 800 dan ortiq madaniyat markazi, 312 ta musiqa va sanʼat maktabiga atigi 130 ming nafar oʻgʻil-qiz qamrab olingani, mazkur muassasalarning aksariyati oʻquv qoʻllanmalari, notalar toʻplami, musiqa asboblari va jihozlar bilan yetarli darajada taʼminlanmagani qayd etildi. Davlatimiz rahbari joylardagi madaniyat markazlari, musiqa va sanʼat maktablarining moddiy-texnik bazasi va ulardan foydalanish holatini oʻrganib, faoliyatini yaxshilash boʻyicha foizi 14 dan 30 yoshgacha boʻlgan yoshlardir. Ularning taʼlim olishi, kasb-hunar egallashi uchun zamonaviy sharoit va imkoniyatlar yaratilgan. Shu bilan birga, yoshlarning boʻsh vaqtini mazmunli oʻtkazishni tashkil etish dolzarb masala hisoblanadi. Yoshlar qanchalik maʼnaviy barkamol boʻlsa, turli yot illatlarga qarshi immuniteti ham shuncha kuchli boʻladi. Maʼlumki, davlatimiz rahbari ijtimoiy, maʼnaviy-maʼrifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim asosida yoʻlga qoʻyish boʻyicha 5 ta muhim tashabbusni ilgari surgan edi. Birinchi tashabbus yoshlarning musiqa, rassomlik, adabiyot, teatr va sanʼatning boshqa turlariga qiziqishlarini oshirishga, isteʼdodini yuzaga chiqarishga xizmat qiladi. Ikkinchi tashabbus yoshlarni jismoniy chiniqtirish, ularning sport sohasida qobiliyatini namoyon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratishga yoʻnaltirilgan. Uchinchi tashabbus aholi va yoshlar oʻrtasida kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil etishga qaratilgan. Toʻrtinchi tashabbus yoshlar maʼnaviyatini yuksaltirish, ular oʻrtasida kitobxonlikni keng targʻib qilish boʻyicha tizimli ishlarni tashkil etishga yoʻnaltirilgan. Beshinchi tashabbus xotin-qizlarni ish bilan taʼminlash masalalarini nazarda tutadi. Ana shu ezgu gʻoya Prezidentimizning Sirdaryo viloyatiga tashrifi chogʻida boshlanib, qisqa vaqtda ulkan ishlar amalga oshirildi. Mazkur hududdagi tuman va shaharlar kutubxonalariga 300 ming nusxada badiiy adabiyotlar yetkazib berildi. Musiqa va sanʼat maktablari cholgʻu asboblari, sport obyektlari jihozlar bilan taʼminlandi. Bu ishlar Namangan viloyatida ham davom ettirilib, "Maʼrifat karvoni" tashkil etildi. Yoshlar uchun 25 ming dona kitob, 80 turdagi sport jihozlari va musiqa asboblari yetkazib berildi. Ushbu 5 tashabbus xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz tomonidan katta qiziqish bilan kutib olindi. Yigʻilishda bu tajribani Oʻzbekistonning barcha hududlarida keng joriy qilish masalalari muhokama qilindi. Bugungi kunda mamlakatimizdagi 800 dan ortiq madaniyat markazi, 312 ta musiqa va sanʼat maktabiga atigi 130 ming nafar oʻgʻil-qiz qamrab olingani, mazkur muassasalarning aksariyati oʻquv qoʻllanmalari, notalar toʻplami, musiqa asboblari va jihozlar bilan yetarli darajada taʼminlanmagani qayd etildi. Davlatimiz rahbari joylardagi madaniyat markazlari, musiqa va sanʼat maktablarining moddiy-texnik bazasi va ulardan foydalanish holatini oʻrganib, faoliyatini yaxshilash boʻyicha topshiriqlar berdi. Madaniyat vazirligi va Xalq taʼlimi vazirligiga hokimliklar bilan birgalikda tuman (shahar) madaniyat markazlari va umumtaʼlim maktablarida yoshlarning qiziqishidan kelib chiqib, qoʻshimcha 1,5 mingta toʻgarak tashkil etish vazifasi qoʻyildi. Tashabbuskor isteʼdodli yoshlar va mahalliy homiylarni jalb etgan holda, madaniyat markazlarida badiiy-havaskorlik jamoalari, yoshlar teatr- studiyalari va "Yoshlar klublari" tashkil qilish zarurligi taʼkidlandi. Atoqli sanʼatkor va isteʼdodli ijodkorlarni tumanlardagi madaniy ishlarga koʻmakchi sifatida biriktirish yaxshi natija berayotganini inobatga olib, bu tajribani butun mamlakatga yoyish boʻyicha koʻrsatmalar berildi. Unga muvofiq, taniqli artistlar tuman va shaharlarga ijodiy maslahatchi sifatida biriktirilib, oʻsha joylarda madaniyat va sanʼatni rivojlantirishga masʼul boʻladi, tuman va shaharlar hokimlari esa ushbu ishlarga moddiy va tashkiliy jihatdan yordam beradi. Musiqa va sanʼat sohasida oliy maʼlumotli kadrlarni koʻpaytirish masalasiga ham eʼtibor qaratildi.Oliy va oʻrta maxsus taʼlim hamda Xalq taʼlimi vazirliklariga muayyan mavzular boʻyicha tarix darslarini muzeylar, tarixiy obidalar, qadamjo va teatrlarda sayyor oʻtkazilishini tashkil qilish topshirildi. Ikkinchi tashabbusga doir masalalar muhokama qilinar ekan, yurtimizda 12 mingdan ziyod sport inshooti borligi, lekin yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sportga qamrab olish darajasi yetarli emasligi qayd etildi. Umumtaʼlim maktablarining sport anjomlari bilan jihozlanish koʻrsatkichi mamlakat boʻyicha 56 foizni tashkil etgani holda, Surxondaryo viloyatida atigi 12 foiz, Xorazmda 14 va Qoraqalpogʻistonda 15 foiz, xolos. Yigʻilishda yoshlarni jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish borasidagichora-tadbirlar belgilab berildi. Tuman va shaharlar hokimlarining yoshlar masalalari boʻyicha oʻrinbosarlariga mutaxassislar bilan birgalikda yoshlarning sport turlariga qiziqishi hamda sport inshootlarining jihozlanish darajasini oʻrganib, shu asosda takliflar berish, Vazirlar Mahkamasiga ularni amalga oshirish uchun zarur mablagʻlar manbasini aniqlash vazifasi yuklatildi. Olis va chekka qishloqlarda yengil konstruksiyali sendvich panellardan kichik sport zallari va sunʼiy qoplamali maydonlar qurish, tashabbuskor tadbirkorlarga sport inshootlari barpo etish uchun yer ajratish zarurligi taʼkidlandi. Bunday tadbirkorlarga Milliybank tomonidan "Yoshlar – kelajagimiz" Davlat topshiriqlar berdi. Madaniyat vazirligi va Xalq taʼlimi vazirligiga hokimliklar bilan birgalikda tuman (shahar) madaniyat markazlari va umumtaʼlim maktablarida yoshlarning qiziqishidan kelib chiqib, qoʻshimcha 1,5 mingta toʻgarak tashkil etish vazifasi qoʻyildi. Tashabbuskor isteʼdodli yoshlar va mahalliy homiylarni jalb etgan holda, madaniyat markazlarida badiiy-havaskorlik jamoalari, yoshlar teatr- studiyalari va "Yoshlar klublari" tashkil qilish zarurligi taʼkidlandi. Atoqli sanʼatkor va isteʼdodli ijodkorlarni tumanlardagi madaniy ishlarga koʻmakchi sifatida biriktirish yaxshi natija berayotganini inobatga olib, bu tajribani butun mamlakatga yoyish boʻyicha koʻrsatmalar berildi. Unga muvofiq, taniqli artistlar tuman va shaharlarga ijodiy maslahatchi sifatida biriktirilib, oʻsha joylarda madaniyat va sanʼatni rivojlantirishga masʼul boʻladi, tuman va shaharlar hokimlari esa ushbu ishlarga moddiy va tashkiliy jihatdan yordam beradi. Musiqa va sanʼat sohasida oliy maʼlumotli kadrlarni koʻpaytirish masalasiga ham eʼtibor qaratildi.Oliy va oʻrta maxsus taʼlim hamda Xalq taʼlimi vazirliklariga muayyan mavzular boʻyicha tarix darslarini muzeylar, tarixiy obidalar, qadamjo va teatrlarda sayyor oʻtkazilishini tashkil qilish topshirildi. Ikkinchi tashabbusga doir masalalar muhokama qilinar ekan, yurtimizda 12 mingdan ziyod sport inshooti borligi, lekin yoshlarni jismoniy tarbiya va ommaviy sportga qamrab olish darajasi yetarli emasligi qayd etildi. Umumtaʼlim maktablarining sport anjomlari bilan jihozlanish koʻrsatkichi mamlakat boʻyicha 56 foizni tashkil etgani holda, Surxondaryo viloyatida atigi 12 foiz, Xorazmda 14 va Qoraqalpogʻistonda 15 foiz, xolos. Yigʻilishda yoshlarni jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish borasidagichora-tadbirlar belgilab berildi. Tuman va shaharlar hokimlarining yoshlar masalalari boʻyicha oʻrinbosarlariga mutaxassislar bilan birgalikda yoshlarning sport turlariga qiziqishi hamda sport inshootlarining jihozlanish darajasini oʻrganib, shu asosda takliflar berish, Vazirlar Mahkamasiga ularni amalga oshirish uchun zarur mablagʻlar manbasini aniqlash vazifasi yuklatildi. Olis va chekka qishloqlarda yengil konstruksiyali sendvich panellardan kichik sport zallari va sunʼiy qoplamali maydonlar qurish, tashabbuskor tadbirkorlarga sport inshootlari barpo etish uchun yer ajratish zarurligi taʼkidlandi. Bunday tadbirkorlarga Milliybank tomonidan "Yoshlar – kelajagimiz" Davlat dasturi doirasida imtiyozli kreditlar ajratiladi. Joylardagi sport maktablariga taniqli xalqaro musobaqalar gʻoliblarini rahbar etib tayinlash, shuningdek, sportchilarni oliy oʻquv yurtlarining maxsus sirtqi boʻlimlarida maqsadli oʻqitish yaxshi natija berishi qayd etildi. Bolalar va oʻsmirlar sport maktablari sonini koʻpaytirish yuzasidan topshiriqlar berildi. Videoselektor yigʻilishida yoshlarni internetdagi zararli xurujlardan asrash, ularni axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishga oʻrgatish masalalariga ham alohida ahamiyat qaratildi. Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligiga ilgʻor xalqaro tajribalar asosida barcha shaharlarda va tumanlar markazida Raqamli texnologiyalar oʻquv markazlarini tashkil etish boʻyicha topshiriq berildi. Bu markazlarda elektron tijorat va dasturlash bepul oʻrgatiladi, axborot texnologiyalari sohasida biznes boʻyicha innovatsion koʻnikmalar shakllantiriladi, "startap" loyihalarga yordam koʻrsatiladi. Bugungi kunda barcha maktablarda kompyuter texnikalari boʻlishiga qaramasdan, internet xizmatidan yetarli darajada foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Xalq taʼlimi vazirligi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligiga 2021 yilgacha barcha maktablardagi kompyuter sinflarini zamonaviy texnologiyalar va yuqori tezlikdagi internet tarmogʻi bilan taʼminlash boʻyicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish vazifasi qoʻyildi. Tashabbuskor tadbirkorlarni jalb qilgan holda, kompyuter oʻyinlari markazlarini tashkil etish, ularda bolalar va yoshlarning bilim va dunyoqarashini kengaytirishga xizmat qiladigan test, viktorina, rivojlantirish strategiyalari va boshqa foydali dasturlar boʻlishi zarurligi taʼkidlandi. Yoshlarda bolalik chogʻidan kitobga mehr uygʻotish, mustaqil fikr va keng dunyoqarashni shakllantirish ularning hayot yoʻllarida mustahkam zamin boʻladi. Lekin koʻplab qishloq va mahallalarda buning uchun zarur sharoit mavjud emas. Ilgarigi kutubxonalar oʻrnida tashkil etilgan Axborot-resurs markazlari oʻzlariga yuklatilgan vazifalarni bajara olmadi. Shu holatlarni hisobga olib, yangi tashabbus doirasida yoshlar sonidan kelib chiqqan holda joylarga qoʻshimcha kitoblar yetkazib berish rejalashtirilgan. Davlatimiz rahbari mutasaddi vazirlik va idoralarga "Maʼrifat karvoni" loyihasi doirasida badiiy, maʼrifiy, ijtimoiy mavzularda kitoblar chop etish hamda Qoraqalpogʻiston Respublikasi va barcha viloyatlarga 1 million nusxadan dasturi doirasida imtiyozli kreditlar ajratiladi. Joylardagi sport maktablariga taniqli xalqaro musobaqalar gʻoliblarini rahbar etib tayinlash, shuningdek, sportchilarni oliy oʻquv yurtlarining maxsus sirtqi boʻlimlarida maqsadli oʻqitish yaxshi natija berishi qayd etildi. Bolalar va oʻsmirlar sport maktablari sonini koʻpaytirish yuzasidan topshiriqlar berildi. Videoselektor yigʻilishida yoshlarni internetdagi zararli xurujlardan asrash, ularni axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishga oʻrgatish masalalariga ham alohida ahamiyat qaratildi. Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligiga ilgʻor xalqaro tajribalar asosida barcha shaharlarda va tumanlar markazida Raqamli texnologiyalar oʻquv markazlarini tashkil etish boʻyicha topshiriq berildi. Bu markazlarda elektron tijorat va dasturlash bepul oʻrgatiladi, axborot texnologiyalari sohasida biznes boʻyicha innovatsion koʻnikmalar shakllantiriladi, "startap" loyihalarga yordam koʻrsatiladi. Bugungi kunda barcha maktablarda kompyuter texnikalari boʻlishiga qaramasdan, internet xizmatidan yetarli darajada foydalanilmayotgani tanqid qilindi. Xalq taʼlimi vazirligi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligiga 2021 yilgacha barcha maktablardagi kompyuter sinflarini zamonaviy texnologiyalar va yuqori tezlikdagi internet tarmogʻi bilan taʼminlash boʻyicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish vazifasi qoʻyildi. Tashabbuskor tadbirkorlarni jalb qilgan holda, kompyuter oʻyinlari markazlarini tashkil etish, ularda bolalar va yoshlarning bilim va dunyoqarashini kengaytirishga xizmat qiladigan test, viktorina, rivojlantirish strategiyalari va boshqa foydali dasturlar boʻlishi zarurligi taʼkidlandi. Yoshlarda bolalik chogʻidan kitobga mehr uygʻotish, mustaqil fikr va keng dunyoqarashni shakllantirish ularning hayot yoʻllarida mustahkam zamin boʻladi. Lekin koʻplab qishloq va mahallalarda buning uchun zarur sharoit mavjud emas. Ilgarigi kutubxonalar oʻrnida tashkil etilgan Axborot-resurs markazlari oʻzlariga yuklatilgan vazifalarni bajara olmadi. Shu holatlarni hisobga olib, yangi tashabbus doirasida yoshlar sonidan kelib chiqqan holda joylarga qoʻshimcha kitoblar yetkazib berish rejalashtirilgan. Davlatimiz rahbari mutasaddi vazirlik va idoralarga "Maʼrifat karvoni" loyihasi doirasida badiiy, maʼrifiy, ijtimoiy mavzularda kitoblar chop etish hamda Qoraqalpogʻiston Respublikasi va barcha viloyatlarga 1 million nusxadan kam boʻlmagan miqdorda yetkazib berish boʻyicha topshiriq berdi. Yigʻilishda mahalliy hokimliklar har bir shahar va tuman markazida bittadan namunali kitob doʻkoni tashkil etishi kerakligi taʼkidlandi.Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligiga barcha shahar va tumanlarda koʻchma kitob pavilyonlarini joylashtirish, "Bibliobus"larni yoʻlga qoʻyish orqali qishloq va ovullar aholisiga kutubxona xizmati koʻrsatish vazifasi yuklatildi. Yigʻilishda xotin-qizlarni ish bilan taʼminlash masalalari ham muhokama qilindi. Shu maqsadda 2019-2020 yillarda barcha tumanlarda sendvich panellardan 195 ta tikuv-trikotaj korxonasi tashkil etish belgilangan. Ularni qurish uchun aholi zich yashaydigan, mehnat resurslari koʻp joylar tanlab olingan. Bu korxonalarni tashkil etish natijasida xotin-qizlar uchun 24 mingdan ortiq doimiy ish oʻrni yaratish koʻzda tutilgan. Prezidentimiz mehnat qilish istagidagi ayollar ish oʻrinlari sonidan ancha koʻpligini hisobga olib, korxonalarda ishni 2 smenada tashkil etish, ularda xaridorgir mahsulotlar ishlab chiqarish zarurligini taʼkidladi.Yigʻilishda qayd etilgan 5 tashabbusni keng joriy qilish maqsadida barcha hududlarga mutasaddi rahbarlar masʼul qilib biriktirildi. Shuningdek, bu vazifalarga Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi raisi, viloyatlar, Toshkent shahri, tuman va shaharlar hokimlari, "Nuroniy", "Mahalla" jamgʻarmalari, Xotin-qizlar qoʻmitasi, Yoshlar ittifoqi rahbarlari shaxsan masʼul va javobgar etib belgilandi. kam boʻlmagan miqdorda yetkazib berish boʻyicha topshiriq berdi. Yigʻilishda mahalliy hokimliklar har bir shahar va tuman markazida bittadan namunali kitob doʻkoni tashkil etishi kerakligi taʼkidlandi.Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligiga barcha shahar va tumanlarda koʻchma kitob pavilyonlarini joylashtirish, "Bibliobus"larni yoʻlga qoʻyish orqali qishloq va ovullar aholisiga kutubxona xizmati koʻrsatish vazifasi yuklatildi. Yigʻilishda xotin-qizlarni ish bilan taʼminlash masalalari ham muhokama qilindi. Shu maqsadda 2019-2020 yillarda barcha tumanlarda sendvich panellardan 195 ta tikuv-trikotaj korxonasi tashkil etish belgilangan. Ularni qurish uchun aholi zich yashaydigan, mehnat resurslari koʻp joylar tanlab olingan. Bu korxonalarni tashkil etish natijasida xotin-qizlar uchun 24 mingdan ortiq doimiy ish oʻrni yaratish koʻzda tutilgan. Prezidentimiz mehnat qilish istagidagi ayollar ish oʻrinlari sonidan ancha koʻpligini hisobga olib, korxonalarda ishni 2 smenada tashkil etish, ularda xaridorgir mahsulotlar ishlab chiqarish zarurligini taʼkidladi.Yigʻilishda qayd etilgan 5 tashabbusni keng joriy qilish maqsadida barcha hududlarga mutasaddi rahbarlar masʼul qilib biriktirildi. Shuningdek, bu vazifalarga Qoraqalpogʻiston Respublikasi Joʻqorgʻi Kengesi raisi, viloyatlar, Toshkent shahri, tuman va shaharlar hokimlari, "Nuroniy", "Mahalla" jamgʻarmalari, Xotin-qizlar qoʻmitasi, Yoshlar ittifoqi rahbarlari shaxsan masʼul va javobgar etib belgilandi. II. BOB. Oilaviy bo’sh vaqtning jamiyatimizdagi o’rni 2.1. Oila bilan bo’sh vaqt 178-sonli qarori qabul qilindi. Qarorda 3 tipda zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlari tashkil etilishi ko'zda tutilgan, ular: I tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 40 ming nafardan ortiq bo'lgan va kamida 400 o'rindiqli tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tumanning ma'muriy markazlarida; II tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 20 ming nafardan ortiq bo'lgan va o'rindiqlar soni 250 tani tashkil etadigan tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tuman markazlarida; III tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 7 mingdan ortiq bo'lgan va o'rindiqlar soni 150 tani tashkil etadigan tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tuman markazlarida tashkil etilishi mumkin.Madaniy dam olish insonning bo'sh vaqtdan oqilona foydalangan holda keng dunyoqarashga ega bo'lishda ma'naviy- estetik jihatdan kamol topishida, jismoniy sog'lom bo'lishida muhim omillardan hisoblanadi. Dam olish madaniyatini yuksaltirishdan asosiy maqsad - kishilarning madaniy hordiq chiqarishlarini ta'minlash bilan birga, ularni har tomonlama yetuk inson bo'lib kamolga yetishishlariga ko'maklashishdan iboratdir.Madaniy dam olish va bo'sh vaqtdan oqilona foydalanishning turlari va imkoniyatlari shunchalik ko'pki, ular alohida turkumlarga ajratiladi.Birinchi turkumga dam olishning eng oddiy shakllari - kam harakatli hordiq chiqarish charchoqni tarqatish faoliyatlari kiradi. Bunday passiv dam olishga ishdan keyin uyda yotib charchoq chiqarish, ko'cha, parklar, xiyobonlardagi o'rindiqlarda,uyda divan, stulda o'tirib hordiq chiqarish, ochiq havoda sayr qilish, mehmonga borish kabilar kiradi. Bu hordiq chiqarishni ba'zida «faoliyatsiz dam olish» ham deyishadi. Vaqti-vaqti bilan shunday «passiv» dam olib turish ham kerak. Lekin asosiy maqsad passiv dam olishga vaqtni kamroq sarflab, ko'proq vaqtni faol dam olishga sarflash kerak.Ikkinchi turkum dam olish shakllari madaniy-ma'naviy boyliklarni egallash, ya'ni kitob, gazeta, jurnallarni II. BOB. Oilaviy bo’sh vaqtning jamiyatimizdagi o’rni 2.1. Oila bilan bo’sh vaqt 178-sonli qarori qabul qilindi. Qarorda 3 tipda zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlari tashkil etilishi ko'zda tutilgan, ular: I tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 40 ming nafardan ortiq bo'lgan va kamida 400 o'rindiqli tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tumanning ma'muriy markazlarida; II tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 20 ming nafardan ortiq bo'lgan va o'rindiqlar soni 250 tani tashkil etadigan tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tuman markazlarida; III tipda - xizmat ko'rsatiladigan aholi soni 7 mingdan ortiq bo'lgan va o'rindiqlar soni 150 tani tashkil etadigan tomosha zaliga ega bo'lgan holda shaharlarda va tuman markazlarida tashkil etilishi mumkin.Madaniy dam olish insonning bo'sh vaqtdan oqilona foydalangan holda keng dunyoqarashga ega bo'lishda ma'naviy- estetik jihatdan kamol topishida, jismoniy sog'lom bo'lishida muhim omillardan hisoblanadi. Dam olish madaniyatini yuksaltirishdan asosiy maqsad - kishilarning madaniy hordiq chiqarishlarini ta'minlash bilan birga, ularni har tomonlama yetuk inson bo'lib kamolga yetishishlariga ko'maklashishdan iboratdir.Madaniy dam olish va bo'sh vaqtdan oqilona foydalanishning turlari va imkoniyatlari shunchalik ko'pki, ular alohida turkumlarga ajratiladi.Birinchi turkumga dam olishning eng oddiy shakllari - kam harakatli hordiq chiqarish charchoqni tarqatish faoliyatlari kiradi. Bunday passiv dam olishga ishdan keyin uyda yotib charchoq chiqarish, ko'cha, parklar, xiyobonlardagi o'rindiqlarda,uyda divan, stulda o'tirib hordiq chiqarish, ochiq havoda sayr qilish, mehmonga borish kabilar kiradi. Bu hordiq chiqarishni ba'zida «faoliyatsiz dam olish» ham deyishadi. Vaqti-vaqti bilan shunday «passiv» dam olib turish ham kerak. Lekin asosiy maqsad passiv dam olishga vaqtni kamroq sarflab, ko'proq vaqtni faol dam olishga sarflash kerak.Ikkinchi turkum dam olish shakllari madaniy-ma'naviy boyliklarni egallash, ya'ni kitob, gazeta, jurnallarni mutolaa qilish, radio va televideniye dasturlarini tinglab, tomosha qilish, teatr, kinoteatr va klublarda namoyish etiladigan kinofilm, spektakl va badiiy-ommaviy sahnalarni tomosha qilish kabilardir.Yoshlarning ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarini qondirishda nashriyotlar, ijodiy uyushmalar, ko'ngilli jamiyatlar, san'at va madaniyat muassasalari muhim rol o'ynaydi. Ular foydalaniladigan ish shakllari rang-barang: ma'ruza, axborot, suhbat, siyosiy o'qish, konsultatsiya, seminar, munozara, konferensiya, viktorina, ko'rgazma, konkurs, ijodiy uchrashuvlar, savol- javob kechalari, og'zaki jurnal, tematik kecha, konsert, spektakl, ommaviy tomoshalar, xalq sayillari, bayramlar, raqs kechalari, festival, diskotekalar, ekskursiya sifatida foydalansa bo'lar ekan. (ularning asosiy guruhlariga uzluksiz bilim olish va malaka oshirish, jamoat ishlari, havaskorlik ijodi bilan shug'ullanish, sport bilan mashg'ul bo'lish, do'stlar bilan o'zaro muloqotda bo'lish, san'at asarlaridan bahramand bo'lish va hokazolar kiradi). Oilaviy bo'sh vaqt bizni muntazam, zerikish va tashvishlardan chalg'itishga qaratilgan yoqimli mashg'ulotdir. Shu sababli, uni targ'ib qilish, ularni o'zimizga, balki atrofimizdagilarga ham bag'ishlash uchun bir necha soat vaqtimiz doimo qulaydir. Chunki bu har doim bir qator mutlaqo ijobiy foyda keltiradi.Biz sevgan insonlar bilan vaqt baham ko'rish - bu hashamat. Xotiralarni kuchaytiradigan narsa, lekin baxt ham buni teng qismlarda qiladi. Kattalar ham, bolalar ham oila bilan sifatli vaqt o'tkazishdan xursand bo'lishadi. Agar siz undan qanday qilib unumli foydalanishni bilmoqchi bo'lsangiz, biz siz uchun bo'sh vaqtga oid barcha narsalarga o'zingizni jalb qiling. Oilamiz bilan zavqlanishdan ko'ra yaxshiroq nima! Bolalar vaqtlarini baham ko'rishni va ota- onalari bilan o'ynashni yaxshi ko'radilar.Bo'sh vaqtni oila bilan bo'lishish nima uchun muhim? Ta'sirchan aloqalarni mustahkamlaydi. Bo'sh vaqtni taqsimlashdan maqsad - barchadan birgalikda zavq olish. Bu ham birgalikda yashashni osonlashtiradigan oilaviy aloqalarni mustahkamlash usuli. Bu bizning kulgilarimiz, tajribalarimiz va his-tuyg'ularimiz bilan bo'lishish uchun ideal vaqt. Bu oilaviy ittifoqning yaxshilanishiga, sog'lom va kuchli munosabatlarga ega bo'lishga olib keladi.Bundan tashqari, biz bu qulayroq va xotirjam daqiqalardan foydalanishimiz mumkin muloqot va muloqotni rag'batlantirish. Chunki ba'zida biz bolalarimiz bilan mutolaa qilish, radio va televideniye dasturlarini tinglab, tomosha qilish, teatr, kinoteatr va klublarda namoyish etiladigan kinofilm, spektakl va badiiy-ommaviy sahnalarni tomosha qilish kabilardir.Yoshlarning ijtimoiy-madaniy ehtiyojlarini qondirishda nashriyotlar, ijodiy uyushmalar, ko'ngilli jamiyatlar, san'at va madaniyat muassasalari muhim rol o'ynaydi. Ular foydalaniladigan ish shakllari rang-barang: ma'ruza, axborot, suhbat, siyosiy o'qish, konsultatsiya, seminar, munozara, konferensiya, viktorina, ko'rgazma, konkurs, ijodiy uchrashuvlar, savol- javob kechalari, og'zaki jurnal, tematik kecha, konsert, spektakl, ommaviy tomoshalar, xalq sayillari, bayramlar, raqs kechalari, festival, diskotekalar, ekskursiya sifatida foydalansa bo'lar ekan. (ularning asosiy guruhlariga uzluksiz bilim olish va malaka oshirish, jamoat ishlari, havaskorlik ijodi bilan shug'ullanish, sport bilan mashg'ul bo'lish, do'stlar bilan o'zaro muloqotda bo'lish, san'at asarlaridan bahramand bo'lish va hokazolar kiradi). Oilaviy bo'sh vaqt bizni muntazam, zerikish va tashvishlardan chalg'itishga qaratilgan yoqimli mashg'ulotdir. Shu sababli, uni targ'ib qilish, ularni o'zimizga, balki atrofimizdagilarga ham bag'ishlash uchun bir necha soat vaqtimiz doimo qulaydir. Chunki bu har doim bir qator mutlaqo ijobiy foyda keltiradi.Biz sevgan insonlar bilan vaqt baham ko'rish - bu hashamat. Xotiralarni kuchaytiradigan narsa, lekin baxt ham buni teng qismlarda qiladi. Kattalar ham, bolalar ham oila bilan sifatli vaqt o'tkazishdan xursand bo'lishadi. Agar siz undan qanday qilib unumli foydalanishni bilmoqchi bo'lsangiz, biz siz uchun bo'sh vaqtga oid barcha narsalarga o'zingizni jalb qiling. Oilamiz bilan zavqlanishdan ko'ra yaxshiroq nima! Bolalar vaqtlarini baham ko'rishni va ota- onalari bilan o'ynashni yaxshi ko'radilar.Bo'sh vaqtni oila bilan bo'lishish nima uchun muhim? Ta'sirchan aloqalarni mustahkamlaydi. Bo'sh vaqtni taqsimlashdan maqsad - barchadan birgalikda zavq olish. Bu ham birgalikda yashashni osonlashtiradigan oilaviy aloqalarni mustahkamlash usuli. Bu bizning kulgilarimiz, tajribalarimiz va his-tuyg'ularimiz bilan bo'lishish uchun ideal vaqt. Bu oilaviy ittifoqning yaxshilanishiga, sog'lom va kuchli munosabatlarga ega bo'lishga olib keladi.Bundan tashqari, biz bu qulayroq va xotirjam daqiqalardan foydalanishimiz mumkin muloqot va muloqotni rag'batlantirish. Chunki ba'zida biz bolalarimiz bilan yaxshi muloqot qilmayotganimizdan shikoyat qilamiz. Xo'sh, biz oilaviy dam olishni baham ko'rganimizda, muloqot muqarrar narsa sifatida keng ochiladi va munosabatlarni yaxshilaydi.Birgalikda bo'sh vaqt o'tkazish bizning bolalarimiz uchun muhim ma'lumot manbai bo'lishi mumkin. Ijtimoiy ko'nikmalarni, ta'sirchanlik va ijodkorlikni rivojlantirishning o'ynoqi usuli. Bo'sh vaqt faqat iste'mol bo'lishi shart emas. Ko'ngil ochishdan tashqari, yangi texnologiyalardan tashqari ta'lim beradigan ijodiy faoliyatni izlashimiz mumkin.Ular sizning qiziqishlaringizni kashf etadilar.Oilaviy dam olishni baham ko'rish bolalarga o'z qiziqishlari va turli sevimli mashg'ulotlarini kashf etishga yordam beradi (sport, musiqa, san'at ...). Oilaviy dam olish tadbirlari oilaning boshqa a'zolarini ham o'z ichiga olishi mumkin: bobo-buvilar, amakilar va boshqalar. Ular uchun yaxshi imkoniyatlar sifatli vaqtni baham ko'ring oilaning qolgan a'zolari bilan. Har doim qadrlanishi kerak bo'lgan narsa, chunki u bizda yo'q bo'lganda, birinchi navbatda qo'ldan tushadigan narsa.Qanday qilib butun oila uchun qiziqarli dam olish tadbirlarini topish mumkin Asosiy narsa umumiy manfaatlarni izlang va ularni oila a'zolarimizning turli yoshlariga moslashtiring. Shunday qilib, har bir kishi vaqt jadvalidan zavqlana oladi. Farzandlarimiz o'spirin bo'lganida, yondashuv o'zgaradi. Ular do'stlari bilan vaqt o'tkazishga intilishadi, keyin biz birgalikda bo'lgan daqiqalarni kutib qolamiz.Turli xil tadbirlarni tayyorlashga butun oilani jalb qilish juda yaxshi g'oya bo'ladi. Ota- ona sifatida biz asosiy rejadan boshlaymiz va u erdan farzandlarimizning fikrlarini so'rab, birgalikda rejalashtirishimiz mumkin. Kalit farzandlaringiz bilan muzokaralar olib borish qobiliyatlari. Bu jarayonda hamma ishtirok etsa, bolalarning tanqidiy ruhi tarbiyalanadi..Agar biz sayohat qilishni rejalashtirayotgan bo'lsak, biz ulardan qaysi joylarni ziyorat qilishni xohlashlarini, qanday narsalarni olib kelish kerakligini, qayerda ovqatlanishni xohlashlarini va hokazolarni so'rashimiz mumkin. Kechki ovqat - suhbatlashish va oilaviy dam olishni rejalashtirish uchun yaxshi vaqt. Shunday qilib, paydo bo'ladigan turli tadbirlarga vaqt sarflashdan tashqari, biz ularni birlashgan oila sifatida tanlaganimizda ham qilamiz.Oila bilan vaqtni qanday bo'lishish kerak? Dam olish faoliyati oilaviy dam olish uchun ko'plab yaxshi muloqot qilmayotganimizdan shikoyat qilamiz. Xo'sh, biz oilaviy dam olishni baham ko'rganimizda, muloqot muqarrar narsa sifatida keng ochiladi va munosabatlarni yaxshilaydi.Birgalikda bo'sh vaqt o'tkazish bizning bolalarimiz uchun muhim ma'lumot manbai bo'lishi mumkin. Ijtimoiy ko'nikmalarni, ta'sirchanlik va ijodkorlikni rivojlantirishning o'ynoqi usuli. Bo'sh vaqt faqat iste'mol bo'lishi shart emas. Ko'ngil ochishdan tashqari, yangi texnologiyalardan tashqari ta'lim beradigan ijodiy faoliyatni izlashimiz mumkin.Ular sizning qiziqishlaringizni kashf etadilar.Oilaviy dam olishni baham ko'rish bolalarga o'z qiziqishlari va turli sevimli mashg'ulotlarini kashf etishga yordam beradi (sport, musiqa, san'at ...). Oilaviy dam olish tadbirlari oilaning boshqa a'zolarini ham o'z ichiga olishi mumkin: bobo-buvilar, amakilar va boshqalar. Ular uchun yaxshi imkoniyatlar sifatli vaqtni baham ko'ring oilaning qolgan a'zolari bilan. Har doim qadrlanishi kerak bo'lgan narsa, chunki u bizda yo'q bo'lganda, birinchi navbatda qo'ldan tushadigan narsa.Qanday qilib butun oila uchun qiziqarli dam olish tadbirlarini topish mumkin Asosiy narsa umumiy manfaatlarni izlang va ularni oila a'zolarimizning turli yoshlariga moslashtiring. Shunday qilib, har bir kishi vaqt jadvalidan zavqlana oladi. Farzandlarimiz o'spirin bo'lganida, yondashuv o'zgaradi. Ular do'stlari bilan vaqt o'tkazishga intilishadi, keyin biz birgalikda bo'lgan daqiqalarni kutib qolamiz.Turli xil tadbirlarni tayyorlashga butun oilani jalb qilish juda yaxshi g'oya bo'ladi. Ota- ona sifatida biz asosiy rejadan boshlaymiz va u erdan farzandlarimizning fikrlarini so'rab, birgalikda rejalashtirishimiz mumkin. Kalit farzandlaringiz bilan muzokaralar olib borish qobiliyatlari. Bu jarayonda hamma ishtirok etsa, bolalarning tanqidiy ruhi tarbiyalanadi..Agar biz sayohat qilishni rejalashtirayotgan bo'lsak, biz ulardan qaysi joylarni ziyorat qilishni xohlashlarini, qanday narsalarni olib kelish kerakligini, qayerda ovqatlanishni xohlashlarini va hokazolarni so'rashimiz mumkin. Kechki ovqat - suhbatlashish va oilaviy dam olishni rejalashtirish uchun yaxshi vaqt. Shunday qilib, paydo bo'ladigan turli tadbirlarga vaqt sarflashdan tashqari, biz ularni birlashgan oila sifatida tanlaganimizda ham qilamiz.Oila bilan vaqtni qanday bo'lishish kerak? Dam olish faoliyati oilaviy dam olish uchun ko'plab tadbirlar mavjudBularning barchasi sizning didingizga va bo'sh vaqtingizga va, albatta, har birining ta'miga bog'liq. • Ba'zilar uydan tashqarida amalga oshiriladigan harakatlar: parklar, plyaj, kino, lager, muzeylar, sayrlar, pikniklar, ekskursiyalar, teatr, musiqalar, ochiq o'yinlar, maktab fermalari, poezd sayohatlari, mashhur festivallar, sayohatlar va boshqalar. • Uyda qilinadigan tadbirlar: stol o'yinlari, boshqotirmalar, o'qish, to'plamlar, fotoalbomlar, hunarmandchilik, pazandalik, qo'shiqlar, chizmalar, musiqa, qo'g'irchoqlar, shahar bog'i va boshqalar. Oila bilan bo'lgan vaqtdan unumli foydalanish, biz buni uydagi kichkintoylarga singdirishdan tashqari, iloji boricha qilishimiz kerak. 2.2. Oila davrasidagi bo’sh vaqtning yoshlar tarbiyasidagi o’rni Oila-jamiyatning tayanchi. Farzandlarimiz ongida elu yurtga, Vatanga muhabbat tuyg'ulari oilada, yashab turgan mahallada shakllanadi. Mamlakatning ertangi kuni, tinch va obod bo'lishi eng oldin mana shu kichik jamiyatda o'sib-unayotgan bolalarimizga bog'liq. Qaysi oilada, qaysi mahallada tarbiya yaxshi yo'lga qo'yilar ekan, o'sha oila, o'sha mahalla gullab-yashnaydi. Farzand tarbiyasini qachondan boshlamoq kerak?, degan savol ko'pchilikni o'ylantiradi. Ko'pchilik olimlar unga turlicha javob berib kelganlar. Xususan, Ibn Sino bola tarbiyasi bilan uning tug'ilishidan avvalroq, ona qornidan boshlaboq shug'ullanish lozim, deb javob bergan. Oila, odob-axloq va ta'lim-tarbiyaga e'tibor qon-qonimizga singib ketgan burchlarimizdandir. “Bir bolaga yetti qo'shni ota-ona” degan ibratli maqol ham aynan xalqimizga xos. Mana shu maqolning o'zi ham farzand tarbiyasi, oilaparvarlik biz uchun nechog'lik muhim ekanini bildiradi. Mahalla ahli, ayniqsa keksalar ko'chada nobop ish qilayotgan bola oldidan hech qachon beparvo o'tib ketmagan, shu zahotiyoq tanbeh berib to'g'ri yo'lga chaqirgan. Zero, har tomonlama chiroyli, odobli, go'zal xulqli bo'lish, nafsni poklashga buyuruvchi muqaddas dinimiz oilaga katta ahamiyat beradi. Oiladagi muhit ota-ona o'z ma'suliyatlarini his qilishi bilan tadbirlar mavjudBularning barchasi sizning didingizga va bo'sh vaqtingizga va, albatta, har birining ta'miga bog'liq. • Ba'zilar uydan tashqarida amalga oshiriladigan harakatlar: parklar, plyaj, kino, lager, muzeylar, sayrlar, pikniklar, ekskursiyalar, teatr, musiqalar, ochiq o'yinlar, maktab fermalari, poezd sayohatlari, mashhur festivallar, sayohatlar va boshqalar. • Uyda qilinadigan tadbirlar: stol o'yinlari, boshqotirmalar, o'qish, to'plamlar, fotoalbomlar, hunarmandchilik, pazandalik, qo'shiqlar, chizmalar, musiqa, qo'g'irchoqlar, shahar bog'i va boshqalar. Oila bilan bo'lgan vaqtdan unumli foydalanish, biz buni uydagi kichkintoylarga singdirishdan tashqari, iloji boricha qilishimiz kerak. 2.2. Oila davrasidagi bo’sh vaqtning yoshlar tarbiyasidagi o’rni Oila-jamiyatning tayanchi. Farzandlarimiz ongida elu yurtga, Vatanga muhabbat tuyg'ulari oilada, yashab turgan mahallada shakllanadi. Mamlakatning ertangi kuni, tinch va obod bo'lishi eng oldin mana shu kichik jamiyatda o'sib-unayotgan bolalarimizga bog'liq. Qaysi oilada, qaysi mahallada tarbiya yaxshi yo'lga qo'yilar ekan, o'sha oila, o'sha mahalla gullab-yashnaydi. Farzand tarbiyasini qachondan boshlamoq kerak?, degan savol ko'pchilikni o'ylantiradi. Ko'pchilik olimlar unga turlicha javob berib kelganlar. Xususan, Ibn Sino bola tarbiyasi bilan uning tug'ilishidan avvalroq, ona qornidan boshlaboq shug'ullanish lozim, deb javob bergan. Oila, odob-axloq va ta'lim-tarbiyaga e'tibor qon-qonimizga singib ketgan burchlarimizdandir. “Bir bolaga yetti qo'shni ota-ona” degan ibratli maqol ham aynan xalqimizga xos. Mana shu maqolning o'zi ham farzand tarbiyasi, oilaparvarlik biz uchun nechog'lik muhim ekanini bildiradi. Mahalla ahli, ayniqsa keksalar ko'chada nobop ish qilayotgan bola oldidan hech qachon beparvo o'tib ketmagan, shu zahotiyoq tanbeh berib to'g'ri yo'lga chaqirgan. Zero, har tomonlama chiroyli, odobli, go'zal xulqli bo'lish, nafsni poklashga buyuruvchi muqaddas dinimiz oilaga katta ahamiyat beradi. Oiladagi muhit ota-ona o'z ma'suliyatlarini his qilishi bilan barqaror bo'ladi. Bolalarning odobli bo'lib ulg'ayishi uchun ota-ona bilan bir qatorda mahalla-kuy ham katta ibrat maktabidir. “Qush uyasida ko'rganini qiladi”, deb bejiz aytmagan xalqimiz.Farzand tarbiyalayotgan ota-ona har bir harakati, yurish turishi, muomalasi, boshqalar bilan o'zaro munosabatida olijanob fazilatlarni namoyon eta bilishi kerak. Chunki bola tabiatan nihoyatda taqlidchan va kuzatuvchan bo'ladi. Shuning uchun uning atrofdagilari o'z odatlari bilan ba'zan o'zlari sezmagan holda ularga ta'sir qiladilar. Oiladagi qo'pol munosabatlar, ko'p yolg'on gapirish, yoqimsiz xatti-harakat bola tarbiyasiga salbiy ta'sir qiladigan nosog'lom muhitni keltirib chiqaradi. Farzand tarbiyasida ota-onaning muomalasi muhim o'rin tutadi. Bola ota- ona tomonidan qo'pol, dag'al so'zlar eshitib, kaltak yeb katta bo'lsa, bu uning tabiatiga salbiy ta'sir qiladi. Bu esa o'z navbatida oiladagi nosog'lom muhitda tarbiyalanayotgan boladan “ma'naviy kasal” insonlar shakllanadi. Ular esa jamiyat ma'naviyatiga ham salbiy ta'sir ko'rsatadi. Oilada ota-onalar “ommaviy madaniyat” ta'siriga berilib ketishi oqibatida farzandlarning tarbiyasiga ham salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Istiqlol tufayli xalqimiz chet-el yurtlarini kezib, yangi xalq va urf- odatlarni guvohi bo'lib qaytmoqdalar. Shu jumladan Yevropa davlatlariga sayr qilib kelayotgan fuqarolarimiz bugungi kunda g'arb o'smirlari orasida boshqa mamlakatlar yoshlariga qaraganda uyushgan jinoyatchilik va zo'ravonlikka berilish holati yuqori. Bunga sabab bolalarga keragidan ortiq erkinlik berilgani ekan. Ularni hozirdan aysh-ishratga berilib, turli axloqsiz hatti-harakatlarga ruju qo'yishdan hech kim qaytarmasligini aytib berishmoqda Inson hayoti davomida biror shaxsni o'ziga o'rnak deb biladi, bundan inson u kabi hayot kechirishni, u erishgan yutuqlar kabi muvaffaqiyatlarga erishishni, yuksak cho'qqilarga chiqishni ko'zlaydi. Bugun jamiyatning yosh a'zolari o'z hayotlari uchun boshqa madaniyat vakillarining fikrlash va hayot tarzini o'rnak qilib olishlari ko'p muammolarni keltirib chiqarmoqda. XXI asrda turli hayot tarzlari va g'oyalar raqobatga kirishdi. Bunda muvaffaqiyatga erishish uchun har bir davlat o'zligini saqlagan holda diniy va milliy qadriyatlarini boshqalarga anglatishni asos qilgan mafkuraga ega bo'lishi lozim. Aks holda, o'zlikni yo'qotish, bebaho qadriyatlardan voz kechish kishini taraqqiyotdan ajratib, uni tobe, mustaqil fikri yo'q manqurtga aylantirib qo'yadi. Hozirgi kunda barqaror bo'ladi. Bolalarning odobli bo'lib ulg'ayishi uchun ota-ona bilan bir qatorda mahalla-kuy ham katta ibrat maktabidir. “Qush uyasida ko'rganini qiladi”, deb bejiz aytmagan xalqimiz.Farzand tarbiyalayotgan ota-ona har bir harakati, yurish turishi, muomalasi, boshqalar bilan o'zaro munosabatida olijanob fazilatlarni namoyon eta bilishi kerak. Chunki bola tabiatan nihoyatda taqlidchan va kuzatuvchan bo'ladi. Shuning uchun uning atrofdagilari o'z odatlari bilan ba'zan o'zlari sezmagan holda ularga ta'sir qiladilar. Oiladagi qo'pol munosabatlar, ko'p yolg'on gapirish, yoqimsiz xatti-harakat bola tarbiyasiga salbiy ta'sir qiladigan nosog'lom muhitni keltirib chiqaradi. Farzand tarbiyasida ota-onaning muomalasi muhim o'rin tutadi. Bola ota- ona tomonidan qo'pol, dag'al so'zlar eshitib, kaltak yeb katta bo'lsa, bu uning tabiatiga salbiy ta'sir qiladi. Bu esa o'z navbatida oiladagi nosog'lom muhitda tarbiyalanayotgan boladan “ma'naviy kasal” insonlar shakllanadi. Ular esa jamiyat ma'naviyatiga ham salbiy ta'sir ko'rsatadi. Oilada ota-onalar “ommaviy madaniyat” ta'siriga berilib ketishi oqibatida farzandlarning tarbiyasiga ham salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Istiqlol tufayli xalqimiz chet-el yurtlarini kezib, yangi xalq va urf- odatlarni guvohi bo'lib qaytmoqdalar. Shu jumladan Yevropa davlatlariga sayr qilib kelayotgan fuqarolarimiz bugungi kunda g'arb o'smirlari orasida boshqa mamlakatlar yoshlariga qaraganda uyushgan jinoyatchilik va zo'ravonlikka berilish holati yuqori. Bunga sabab bolalarga keragidan ortiq erkinlik berilgani ekan. Ularni hozirdan aysh-ishratga berilib, turli axloqsiz hatti-harakatlarga ruju qo'yishdan hech kim qaytarmasligini aytib berishmoqda Inson hayoti davomida biror shaxsni o'ziga o'rnak deb biladi, bundan inson u kabi hayot kechirishni, u erishgan yutuqlar kabi muvaffaqiyatlarga erishishni, yuksak cho'qqilarga chiqishni ko'zlaydi. Bugun jamiyatning yosh a'zolari o'z hayotlari uchun boshqa madaniyat vakillarining fikrlash va hayot tarzini o'rnak qilib olishlari ko'p muammolarni keltirib chiqarmoqda. XXI asrda turli hayot tarzlari va g'oyalar raqobatga kirishdi. Bunda muvaffaqiyatga erishish uchun har bir davlat o'zligini saqlagan holda diniy va milliy qadriyatlarini boshqalarga anglatishni asos qilgan mafkuraga ega bo'lishi lozim. Aks holda, o'zlikni yo'qotish, bebaho qadriyatlardan voz kechish kishini taraqqiyotdan ajratib, uni tobe, mustaqil fikri yo'q manqurtga aylantirib qo'yadi. Hozirgi kunda g'arazli maqsadlarni amalga oshirish uchun zimdan olib borilayotgan fitnalar ba'zi millatlarning o'zligini yo'qotishga qaratilganini sezish mumkin. Bunda e'tibor xududlarini egallash emas, balki inson ongini egallashga yo'naltirilgan. Albatta bola tarbiyasi o'ta murakkab va ma'suliyatlidir.Bu har bir ota-onadan o'z ustida muntazam ishlashni, bolalar tarbiyasiga oid barcha ma'lumotlardan baxobar bo'lib borishni talab etadi. Farzand tarbiyasi bu shunchaki tajriba, oddiy ko'rsatma va bilimlar jamlanmasi emas, balki o'z ichiga diniy-axloqiy bilimlar, tibbiyot, etika, psixologiya, pedagogika kabi sohalariga oid bilimlarni ham qamrab oladigan murakkab jarayondir. Bugungi kunda oilaviy tarbiyaning qiyinlashuvi shundaki, birinchidan, jamiyat taraqqiy etib borgani sari har tomonlama yetuk insonni shakllantirish talablari ortib boraveradi. Bu esa oilada bolaga estetik, jinsiy tarbiya, axloqiy tarbiya berish sifati va ko'lamini oshirish talabini qo'yadi. Ta'lim-tarbiya, odob-axloq bolalikdan berilgani ma'qul. Rasululloh (a.s.): “Birontangiz o'z farzandlaringizni tartib-intizomga o'rgatsa, bu har kuni sadaqa bergandan yaxshiroqdir”, deya marhamat qilganlar. Bolalarni intizomga o'rgatish oila mustahkamligiga asos bo'ladi. Islom shu ma'noda ota-onalarni o'z farzandlariga sog'lom tarbiya berishga rag'batlantiradi. Hadisi sharifda “Farzandlaringizni hurmat qiling va ularni yaxshi xulq bilan xulqlantiring” deb ta'kidlangan.Farzand tarbiyasi jarayonida bola huquqlarining kamsitilmasligi talab etiladi. Oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiyaga nisbatan bolalarning ruhiy olamiga, hissiyoti va tuyg'ulariga chuqur ta'sir ko'rsatadi. Taniqli pedagog A.S.Makarenko besh yoshgacha bo'lgan tarbiya bolaning shaxsiyati shakllanishida o'ta muhim ahamiyatga ega ekanini qayd etib o'tgan. Bu haqda u shunday deb yozgan: “...tarbiyaning bosh asosi besh yoshda nihoyasiga yetadi, demak, siz besh yoshgacha nima qilgan bo'lsangiz, bu tarbiyaviy jarayonning 90 foizini tashkil etadi, keyingi tarbiya esa qayta tarbiyalash negizida davom etadi”. Mana shu jarayonda bola tarbiyasiga o'ta e'tiborli bo'lish lozim. Yoshlarning qalbi va ongida sog'lom hayot tarzi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat-ehtirom tuyg'usini shakllantirishda, har jihatdan barkamol etib tarbiyalashda buyuk mutafakkir ajdodlarimiz merosi katta ahamiyat kasb etadi. Zero, hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini g'arazli maqsadlarni amalga oshirish uchun zimdan olib borilayotgan fitnalar ba'zi millatlarning o'zligini yo'qotishga qaratilganini sezish mumkin. Bunda e'tibor xududlarini egallash emas, balki inson ongini egallashga yo'naltirilgan. Albatta bola tarbiyasi o'ta murakkab va ma'suliyatlidir.Bu har bir ota-onadan o'z ustida muntazam ishlashni, bolalar tarbiyasiga oid barcha ma'lumotlardan baxobar bo'lib borishni talab etadi. Farzand tarbiyasi bu shunchaki tajriba, oddiy ko'rsatma va bilimlar jamlanmasi emas, balki o'z ichiga diniy-axloqiy bilimlar, tibbiyot, etika, psixologiya, pedagogika kabi sohalariga oid bilimlarni ham qamrab oladigan murakkab jarayondir. Bugungi kunda oilaviy tarbiyaning qiyinlashuvi shundaki, birinchidan, jamiyat taraqqiy etib borgani sari har tomonlama yetuk insonni shakllantirish talablari ortib boraveradi. Bu esa oilada bolaga estetik, jinsiy tarbiya, axloqiy tarbiya berish sifati va ko'lamini oshirish talabini qo'yadi. Ta'lim-tarbiya, odob-axloq bolalikdan berilgani ma'qul. Rasululloh (a.s.): “Birontangiz o'z farzandlaringizni tartib-intizomga o'rgatsa, bu har kuni sadaqa bergandan yaxshiroqdir”, deya marhamat qilganlar. Bolalarni intizomga o'rgatish oila mustahkamligiga asos bo'ladi. Islom shu ma'noda ota-onalarni o'z farzandlariga sog'lom tarbiya berishga rag'batlantiradi. Hadisi sharifda “Farzandlaringizni hurmat qiling va ularni yaxshi xulq bilan xulqlantiring” deb ta'kidlangan.Farzand tarbiyasi jarayonida bola huquqlarining kamsitilmasligi talab etiladi. Oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiyaga nisbatan bolalarning ruhiy olamiga, hissiyoti va tuyg'ulariga chuqur ta'sir ko'rsatadi. Taniqli pedagog A.S.Makarenko besh yoshgacha bo'lgan tarbiya bolaning shaxsiyati shakllanishida o'ta muhim ahamiyatga ega ekanini qayd etib o'tgan. Bu haqda u shunday deb yozgan: “...tarbiyaning bosh asosi besh yoshda nihoyasiga yetadi, demak, siz besh yoshgacha nima qilgan bo'lsangiz, bu tarbiyaviy jarayonning 90 foizini tashkil etadi, keyingi tarbiya esa qayta tarbiyalash negizida davom etadi”. Mana shu jarayonda bola tarbiyasiga o'ta e'tiborli bo'lish lozim. Yoshlarning qalbi va ongida sog'lom hayot tarzi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat-ehtirom tuyg'usini shakllantirishda, har jihatdan barkamol etib tarbiyalashda buyuk mutafakkir ajdodlarimiz merosi katta ahamiyat kasb etadi. Zero, hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Sharq allomalari o'z asarlarida farzandlarga tarbiya va ta'lim berish, uni ma'rifatu madaniyatga yetaklash muammolariga e'tibor berganlar. Buyuk mutafakkirlar farzand tarbiyasi, go'zal axloqning inson kamolotiga sabab bo'luvchi yuksak fazilat ekanini ta'kidlaganlar. Jumladan, Imom Buxoriyning “al-Adab al-mufrad hadislar to'plami, Abu Lays Samarqandiyning “Tanbehul g'ofiliyn” asarlarida farzandlarga yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish tarannum etilgan. Yurtimiz ulamolari o'z asarlarida farzandining chiroyli odobidan umid qilgan ota-ona, uni muntazam ravishda husni xulq asosi bo'lgan muomala odobining quyidagi qirralari bilan tanishtirib borishi muhim ekanini alohida ta'kidlaganlar: - farzandingiz odamlar bilan muomalada shirinso'z, muloyim, bosiq va kamtar bo'lishiga e'tibor qarating; - odamlar xursandchiligini baham ko'rish, g'am-anduhidan qayg'urish, mol-mulkiga xiyonat qilmaslik, yaxshilikka chorlab, yomonlikdan qaytarish husni xulq egalariga xos fazilatlardandir. Shuning uchun farzandingizga ana shu xislatlarni bolalikdan singdirish payida bo'ling; - farzandingizga o'zgalar bilan muomala chog'ida boshqalarni g'iybat qilish, o'zgalarni mensimaslik, obro'si, boyligi yoki mansabiga qarab munosabat ko'rsatish ham odobsizlik ekanini uqtirib boring; - yoshi ulug' kishilar, ustozlar bilan muomalada ularning ko'ziga tik boqmay, gaplarini jim tinglash, savollarigagina javob qaytarish, buyruqlarini sidqidildan bajarish ham bolalar qalbiga jo qilishga e'tibor bering. Ota- bobolarmiz azaldan o'g'il qizlarning go'zal xulqli, odobli bo'lishiga katta ahamiyat berganlar. Binobarin, islom dinida ham axloq imon qatoriga qo'yiladi.Farzand tarbiya qilganda odatda o'g'il bolalar tarbiyasi bilan ko'proq ota, qiz bola tarbiyasi bilan esa ona shug'ullanadi. Albatta bunda farzandning saviyasini inobatga olish muhim. Bolani biror-bir yutuqqa erishishida, natijani ko'rishga shoshmaslik kerak. Masalan ikki yoshgacha faqat shirin so'z bilan, erkalash orqali tarbiya qilinadi. Besh yoshgacha bola atrofni o'rganadi, asosiy ma'lumotni shu yosh oralig'ida egallaydi. Bu davrda biz ko'proq amaliy jihatdan namuna bo'lishga urinishimiz, sog'lom oilaviy muhitni yaratishimiz zarur bo'ladi. Oilada otaning bolalariga loqayd bo'lishi oxiri xunuk oqibatlarga sabab bo'ladi. Loqaydlik yomon illat bo'lib, u bola tarbiyasining bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Sharq allomalari o'z asarlarida farzandlarga tarbiya va ta'lim berish, uni ma'rifatu madaniyatga yetaklash muammolariga e'tibor berganlar. Buyuk mutafakkirlar farzand tarbiyasi, go'zal axloqning inson kamolotiga sabab bo'luvchi yuksak fazilat ekanini ta'kidlaganlar. Jumladan, Imom Buxoriyning “al-Adab al-mufrad hadislar to'plami, Abu Lays Samarqandiyning “Tanbehul g'ofiliyn” asarlarida farzandlarga yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish tarannum etilgan. Yurtimiz ulamolari o'z asarlarida farzandining chiroyli odobidan umid qilgan ota-ona, uni muntazam ravishda husni xulq asosi bo'lgan muomala odobining quyidagi qirralari bilan tanishtirib borishi muhim ekanini alohida ta'kidlaganlar: - farzandingiz odamlar bilan muomalada shirinso'z, muloyim, bosiq va kamtar bo'lishiga e'tibor qarating; - odamlar xursandchiligini baham ko'rish, g'am-anduhidan qayg'urish, mol-mulkiga xiyonat qilmaslik, yaxshilikka chorlab, yomonlikdan qaytarish husni xulq egalariga xos fazilatlardandir. Shuning uchun farzandingizga ana shu xislatlarni bolalikdan singdirish payida bo'ling; - farzandingizga o'zgalar bilan muomala chog'ida boshqalarni g'iybat qilish, o'zgalarni mensimaslik, obro'si, boyligi yoki mansabiga qarab munosabat ko'rsatish ham odobsizlik ekanini uqtirib boring; - yoshi ulug' kishilar, ustozlar bilan muomalada ularning ko'ziga tik boqmay, gaplarini jim tinglash, savollarigagina javob qaytarish, buyruqlarini sidqidildan bajarish ham bolalar qalbiga jo qilishga e'tibor bering. Ota- bobolarmiz azaldan o'g'il qizlarning go'zal xulqli, odobli bo'lishiga katta ahamiyat berganlar. Binobarin, islom dinida ham axloq imon qatoriga qo'yiladi.Farzand tarbiya qilganda odatda o'g'il bolalar tarbiyasi bilan ko'proq ota, qiz bola tarbiyasi bilan esa ona shug'ullanadi. Albatta bunda farzandning saviyasini inobatga olish muhim. Bolani biror-bir yutuqqa erishishida, natijani ko'rishga shoshmaslik kerak. Masalan ikki yoshgacha faqat shirin so'z bilan, erkalash orqali tarbiya qilinadi. Besh yoshgacha bola atrofni o'rganadi, asosiy ma'lumotni shu yosh oralig'ida egallaydi. Bu davrda biz ko'proq amaliy jihatdan namuna bo'lishga urinishimiz, sog'lom oilaviy muhitni yaratishimiz zarur bo'ladi. Oilada otaning bolalariga loqayd bo'lishi oxiri xunuk oqibatlarga sabab bo'ladi. Loqaydlik yomon illat bo'lib, u bola tarbiyasining buzilishiga katta yo'l ochadi. Ota sustkashlik qilib, burchini ado etmagani va manfaatli ilm hamda yaxshi amalni o'rgatmagani oqibatida o'z farzandidan zarur ijobiy hislatlarni shakllantira ololmagan. Farzand ham otasining yaxshi tarbiyasidan mahrum bo'lib o'sadi. Keyingi davr esa bir oz talabchanlik va intizomni talab etadi. Bu davr o'smirlik payti bo'lib, bola oq-qorani ayni shu davrda ajratadi. Yaxshilikka mukofot, yomonlikka jazo muqarrarligini shu bosqichdan o'rganadi. Bu davrda farzand to'g'ri yo'lga solinsa, tarbiyali do'stlarga hamroh qilinsa, uning odobli bo'lib, yaxshi inson bo'lishi uchun muhim qadam qo'yiladi. Odatda onalar o'z bolalarining xato va kamchiliklarini otasidan yashirishga harakat qiladilar. Aytsam urishadi, bolamga qattiq tegadi deb, yo'l qo'ygan xatolari, qo'l urgan yomon ishlarini otaga aytmaydilar. Oqibatda bola o'z vaqtida tanbeh olmaganidan keyin bora-bora kattaroq jinoyatlarni ham qo'rqmasdan qilaverishi mumkin. Mehr-muhabbat berishda ham me'yorni saqlay bilish kerak. bolaning barcha aytganlarini qilish, barcha to'g'ri- noto'g'ri xatti-harakatlarini ma'qullash yoki xatto indamaslik farzandning umuman tarbiyasiz bo'lib o'sishiga olib keladi. Ortiqcha taltaytirib erkalash bolani har jihatdan sustlashtirib qo'yadi, mehr ko'rsatish esa uni yanada faol bo'lishga undaydi. Erka o'sgan bola faqatgtna shaxsiy manfaatlarini ko'zlaydigan, ma'suliyatsiz bo'lib voyaga yetadi. Shuning uchun farzandning barkamol inson bo'lib yetishida onaning xizmati juda zarur va muhimdir. Bolalik chog'ida farzandning qalbi o'ta yumshoq va ta'sirga beriluvchan bo'ladi. Shu bois diniy ta'limotlarda bolalarni mehr bilan erkalash, farzandning bolalik davrini xursand o'tkazishga alohida e'tibor qaratiladi. Ayniqsa, qiz bolaning ko'ngli nozik bo'lishini hisobga olib, ularga alohida mehr ko'rsatishga chaqiriladi. Diniy ta'limotlarda ota-ona o'z farzandlariga ta'lim-tarbiya berishi ham dolzarb vazifalardan deb qaraladi. Bu haqda Muhammad (alayhissalom): “Farzandlaringizga ta'lim bering, chunki ular sizniki bo'lmagan vaqt uchun tug'ilganlar”, deb har bir ota-onani bolaning o'z zamonasi ilm-fani, ta'limiga befarq qaramaslikka chaqirganlar. Tarbiyada eng muhim vosita bu mehr va shirinso'zlik bilan tarbiyalashdir. Bu ikki vosita bir bo'lib, bolani shakllantiradi. Shu jumladan, ta'limni ham g'azab va jazolash bilan amalga oshirmagan ma'qul. Zero, zo'rlab berilgan ta'lim bola xotirasidan tezda o'chib ketadi. Oqibatda uning shu buzilishiga katta yo'l ochadi. Ota sustkashlik qilib, burchini ado etmagani va manfaatli ilm hamda yaxshi amalni o'rgatmagani oqibatida o'z farzandidan zarur ijobiy hislatlarni shakllantira ololmagan. Farzand ham otasining yaxshi tarbiyasidan mahrum bo'lib o'sadi. Keyingi davr esa bir oz talabchanlik va intizomni talab etadi. Bu davr o'smirlik payti bo'lib, bola oq-qorani ayni shu davrda ajratadi. Yaxshilikka mukofot, yomonlikka jazo muqarrarligini shu bosqichdan o'rganadi. Bu davrda farzand to'g'ri yo'lga solinsa, tarbiyali do'stlarga hamroh qilinsa, uning odobli bo'lib, yaxshi inson bo'lishi uchun muhim qadam qo'yiladi. Odatda onalar o'z bolalarining xato va kamchiliklarini otasidan yashirishga harakat qiladilar. Aytsam urishadi, bolamga qattiq tegadi deb, yo'l qo'ygan xatolari, qo'l urgan yomon ishlarini otaga aytmaydilar. Oqibatda bola o'z vaqtida tanbeh olmaganidan keyin bora-bora kattaroq jinoyatlarni ham qo'rqmasdan qilaverishi mumkin. Mehr-muhabbat berishda ham me'yorni saqlay bilish kerak. bolaning barcha aytganlarini qilish, barcha to'g'ri- noto'g'ri xatti-harakatlarini ma'qullash yoki xatto indamaslik farzandning umuman tarbiyasiz bo'lib o'sishiga olib keladi. Ortiqcha taltaytirib erkalash bolani har jihatdan sustlashtirib qo'yadi, mehr ko'rsatish esa uni yanada faol bo'lishga undaydi. Erka o'sgan bola faqatgtna shaxsiy manfaatlarini ko'zlaydigan, ma'suliyatsiz bo'lib voyaga yetadi. Shuning uchun farzandning barkamol inson bo'lib yetishida onaning xizmati juda zarur va muhimdir. Bolalik chog'ida farzandning qalbi o'ta yumshoq va ta'sirga beriluvchan bo'ladi. Shu bois diniy ta'limotlarda bolalarni mehr bilan erkalash, farzandning bolalik davrini xursand o'tkazishga alohida e'tibor qaratiladi. Ayniqsa, qiz bolaning ko'ngli nozik bo'lishini hisobga olib, ularga alohida mehr ko'rsatishga chaqiriladi. Diniy ta'limotlarda ota-ona o'z farzandlariga ta'lim-tarbiya berishi ham dolzarb vazifalardan deb qaraladi. Bu haqda Muhammad (alayhissalom): “Farzandlaringizga ta'lim bering, chunki ular sizniki bo'lmagan vaqt uchun tug'ilganlar”, deb har bir ota-onani bolaning o'z zamonasi ilm-fani, ta'limiga befarq qaramaslikka chaqirganlar. Tarbiyada eng muhim vosita bu mehr va shirinso'zlik bilan tarbiyalashdir. Bu ikki vosita bir bo'lib, bolani shakllantiradi. Shu jumladan, ta'limni ham g'azab va jazolash bilan amalga oshirmagan ma'qul. Zero, zo'rlab berilgan ta'lim bola xotirasidan tezda o'chib ketadi. Oqibatda uning shu sohaga nisbatan qiziqishi so'nishi mumkin. Bundan ko'rinadiki, ta'limning avvali ham yaxshi tarbiyadan boshlanadi. Islom ta'limotida yosh avlodning jismonan sog'lom va baquvvat bo'lib ulg'ayishiga jiddiy ahamiyat berilgan. Bu haqda Payg'ambarimiz (s.a.v.): “Farzandlaringizga suzish va kamon otishni, qizlarga ip yigirishni o'rgatinglar”, deganlar. Bugungi kunda farzand tarbiyasida ijtimoiy muammolardan; uyali telefonlardagi tajovuzliklar hamda.Ijtimoiy tarmoqlar to'ri tabora avj olmoqda. Ushbu zamonaviy kommunikatsiya vositalari muhim aloqa vositalari bo'lishi bilan birga ba'zi ma'naviyati to'liq shakllanmagan sust yoshlarga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Ijtimoiy tarmoq ta'siriga tushib qolgan yoshlarga ota- onalar, o'quv muassasalari bilan birgalikda yondoshib aloqa vositalarining asl mohiyatini tushuntirib berishlari lozim. Tarbiyadan tashqaridan bo'ladigan salbiy ta'sir bu, eng katta xatardir.Chunki farzandga oilada bu boradagi erkinlikka yo'l qo'yilmagach, u o'z qiziqish va rag'batlarini qondiradigan sabablarni tashqaridan izlay boshlaydi. Demak, ota-ona farzandining tashqi hayotiga ham katta e'tibor qaratishi talab etiladi. Ya'ni, ular farzandi maktab yoki kollejdan keyin qaerga borishi, nima bilan shug'ullanishini nazorat qilish lozim. Farzandga bilim olish uchun sharoit yaratish ham ota-onaning vazifasidir. Payg'ambarimiz (s.a.v.): “Ilm olish har bir musulmon va muslima uchun farzdir”, deb marhamat qilganlarida, o'g'il va qiz farzandlarimizga ilm olish uchun barobar sharoitni ta'minlash kerakligini nazarda tutganlar. Yosh avlod yetuk va komil shaxs bo'lib voyaga yetishi uchun yana bir muhim omil hayot tarziga aylanishi zarur. U ham bo'lsa “kitobxonlik”. Buning uchun yurtimizda barcha sharoitlar yaratilingan. Ommaviy, ilmiy kutubxonalar, “Aybuk” tarzidagi kitob-kafe do'konlari va boshqalar so'zimizning yaqqol misolidir. Ota-ona farzandiga vaqtni unumli o'tkazishni o'rgatishida vosita sifatida foydalanishi mumkin bo'lgan usullardan yana biri-zamonaviy axborot texnologiyalaridan oqilona foydalanishdir. Ota-ona bolada estetik tarbiya, go'zal manzaralardan zavq olish hissini shakllantirish uchun uni o'zi bilan birga tabiatdagi manzarali joylarga, muzeylarga olib borishi va shu bilan birga uning qalbida go'zallik latofatini singdirishi muhim. Xulosa qilib aytish mumkinki, mustahkam ma'naviy immunitetli, o'zining fikrlarini ravon ayta oladigan, yuqori marralarga sohaga nisbatan qiziqishi so'nishi mumkin. Bundan ko'rinadiki, ta'limning avvali ham yaxshi tarbiyadan boshlanadi. Islom ta'limotida yosh avlodning jismonan sog'lom va baquvvat bo'lib ulg'ayishiga jiddiy ahamiyat berilgan. Bu haqda Payg'ambarimiz (s.a.v.): “Farzandlaringizga suzish va kamon otishni, qizlarga ip yigirishni o'rgatinglar”, deganlar. Bugungi kunda farzand tarbiyasida ijtimoiy muammolardan; uyali telefonlardagi tajovuzliklar hamda.Ijtimoiy tarmoqlar to'ri tabora avj olmoqda. Ushbu zamonaviy kommunikatsiya vositalari muhim aloqa vositalari bo'lishi bilan birga ba'zi ma'naviyati to'liq shakllanmagan sust yoshlarga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Ijtimoiy tarmoq ta'siriga tushib qolgan yoshlarga ota- onalar, o'quv muassasalari bilan birgalikda yondoshib aloqa vositalarining asl mohiyatini tushuntirib berishlari lozim. Tarbiyadan tashqaridan bo'ladigan salbiy ta'sir bu, eng katta xatardir.Chunki farzandga oilada bu boradagi erkinlikka yo'l qo'yilmagach, u o'z qiziqish va rag'batlarini qondiradigan sabablarni tashqaridan izlay boshlaydi. Demak, ota-ona farzandining tashqi hayotiga ham katta e'tibor qaratishi talab etiladi. Ya'ni, ular farzandi maktab yoki kollejdan keyin qaerga borishi, nima bilan shug'ullanishini nazorat qilish lozim. Farzandga bilim olish uchun sharoit yaratish ham ota-onaning vazifasidir. Payg'ambarimiz (s.a.v.): “Ilm olish har bir musulmon va muslima uchun farzdir”, deb marhamat qilganlarida, o'g'il va qiz farzandlarimizga ilm olish uchun barobar sharoitni ta'minlash kerakligini nazarda tutganlar. Yosh avlod yetuk va komil shaxs bo'lib voyaga yetishi uchun yana bir muhim omil hayot tarziga aylanishi zarur. U ham bo'lsa “kitobxonlik”. Buning uchun yurtimizda barcha sharoitlar yaratilingan. Ommaviy, ilmiy kutubxonalar, “Aybuk” tarzidagi kitob-kafe do'konlari va boshqalar so'zimizning yaqqol misolidir. Ota-ona farzandiga vaqtni unumli o'tkazishni o'rgatishida vosita sifatida foydalanishi mumkin bo'lgan usullardan yana biri-zamonaviy axborot texnologiyalaridan oqilona foydalanishdir. Ota-ona bolada estetik tarbiya, go'zal manzaralardan zavq olish hissini shakllantirish uchun uni o'zi bilan birga tabiatdagi manzarali joylarga, muzeylarga olib borishi va shu bilan birga uning qalbida go'zallik latofatini singdirishi muhim. Xulosa qilib aytish mumkinki, mustahkam ma'naviy immunitetli, o'zining fikrlarini ravon ayta oladigan, yuqori marralarga erishuvchan avlodni tarbiyalash uchun ota-ona, oila muhiti juda katta ahamiyat kasb etadi. Hech kimga sir emas, insonning qalbi va ongini egallash, ayniqsa, yoshlarning ma'naviy dunyosini zaharlashga qaratilgan turli xavf-xatarlar ham kuchayib borayotgan bugungi kunda o'zining kimligini, qanday bebaho meros vorislari ekanini teran anglab, ona yurtga muhabbat va sadoqat hissi bilan yashaydigan, imon- e'tiqodi mustahkam yosh avlodgina muqaddas zaminimizni yot va begona ta'sirlardan, balo-qazolardan saqlashga, Vatanimizni har tomonlama ravnaq toptirishga qodir bo'ladi. Farzandlarimizga shunday tarbiya berayliki, ular o'z ota- bobolariga, o'z tarixi, Vatani, ona tiliga, millati, diniga va an'nalariga sodiq bo'lib kamol topishsin. erishuvchan avlodni tarbiyalash uchun ota-ona, oila muhiti juda katta ahamiyat kasb etadi. Hech kimga sir emas, insonning qalbi va ongini egallash, ayniqsa, yoshlarning ma'naviy dunyosini zaharlashga qaratilgan turli xavf-xatarlar ham kuchayib borayotgan bugungi kunda o'zining kimligini, qanday bebaho meros vorislari ekanini teran anglab, ona yurtga muhabbat va sadoqat hissi bilan yashaydigan, imon- e'tiqodi mustahkam yosh avlodgina muqaddas zaminimizni yot va begona ta'sirlardan, balo-qazolardan saqlashga, Vatanimizni har tomonlama ravnaq toptirishga qodir bo'ladi. Farzandlarimizga shunday tarbiya berayliki, ular o'z ota- bobolariga, o'z tarixi, Vatani, ona tiliga, millati, diniga va an'nalariga sodiq bo'lib kamol topishsin. Xulosa Xulosa qilib aytganda, milliy tarbiya yo'nalishi orqali yoshlarda o'zlikni anglash, vatanparvarlik, milliy g'urur, milliy odob, fidoyilik fazilatlari, eng asosiysi esa ijodiy kobiliyat shakllantiriladi. Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida Bo’sh vaqtning miqdori va ahamiyati tobora ortib boradi. Bu, birinchidan, mehnat unumdorligining ortishi, ilmiy-texnika ravnaqi va jamiyatning barcha a’zolari o’rtasida mehnatning teng taqsimlanishi hisobiga bo’lsa, ikkinchidan, ishga borib kelishdagi ortiqcha harakatlarni, uy mehnatiga ketadigan vaqtni qisqartiritsh hisobiga yuz beradi. Zero, hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Sharq allomalari o'z asarlarida farzandlarga tarbiya va ta'lim berish, uni ma'rifatu madaniyatga yetaklash muammolariga e'tibor berganlar. Buyuk mutafakkirlar farzand tarbiyasi, go'zal axloqning inson kamolotiga sabab bo'luvchi yuksak fazilat ekanini ta'kidlaganlar. Yurtimiz ulamolari o'z asarlarida farzandining chiroyli odobidan umid qilgan ota-ona, uni muntazam ravishda husni xulq asosi bo'lgan muomala odobining quyidagi qirralari bilan tanishtirib borishi muhim ekanini alohida ta'kidlaganlar: - farzandingiz odamlar bilan muomalada shirinso'z, muloyim, bosiq va kamtar bo'lishiga e'tibor qarating; - odamlar xursandchiligini baham ko'rish, g'am-anduhidan qayg'urish, mol-mulkiga xiyonat qilmaslik, yaxshilikka chorlab, yomonlikdan qaytarish husni xulq egalariga xos fazilatlardandir. Shuning uchun farzandingizga ana shu xislatlarni bolalikdan singdirish payida bo'ling; - farzandingizga o'zgalar bilan muomala chog'ida boshqalarni g'iybat qilish, o'zgalarni mensimaslik, obro'si, boyligi yoki mansabiga qarab munosabat ko'rsatish ham odobsizlik ekanini uqtirib boring; - yoshi ulug' kishilar, ustozlar bilan muomalada ularning ko'ziga tik boqmay, gaplarini jim tinglash, savollarigagina javob qaytarish, buyruqlarini sidqidildan bajarish ham bolalar qalbiga jo qilishga e'tibor bering. Ota-bobolarmiz azaldan o'g'il qizlarning go'zal xulqli, odobli bo'lishiga katta ahamiyat berganlar. Binobarin, islom dinida ham axloq imon qatoriga qo'yiladi. Ijodiy mehnat qilish, o’z malakasini, ma’lumoti va ilmiy-madaniy saviyasini oshirish, ijtimoiy-siyosiy faoliyatini kengaytirish, Xulosa Xulosa qilib aytganda, milliy tarbiya yo'nalishi orqali yoshlarda o'zlikni anglash, vatanparvarlik, milliy g'urur, milliy odob, fidoyilik fazilatlari, eng asosiysi esa ijodiy kobiliyat shakllantiriladi. Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida Bo’sh vaqtning miqdori va ahamiyati tobora ortib boradi. Bu, birinchidan, mehnat unumdorligining ortishi, ilmiy-texnika ravnaqi va jamiyatning barcha a’zolari o’rtasida mehnatning teng taqsimlanishi hisobiga bo’lsa, ikkinchidan, ishga borib kelishdagi ortiqcha harakatlarni, uy mehnatiga ketadigan vaqtni qisqartiritsh hisobiga yuz beradi. Zero, hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Sharq allomalari o'z asarlarida farzandlarga tarbiya va ta'lim berish, uni ma'rifatu madaniyatga yetaklash muammolariga e'tibor berganlar. Buyuk mutafakkirlar farzand tarbiyasi, go'zal axloqning inson kamolotiga sabab bo'luvchi yuksak fazilat ekanini ta'kidlaganlar. Yurtimiz ulamolari o'z asarlarida farzandining chiroyli odobidan umid qilgan ota-ona, uni muntazam ravishda husni xulq asosi bo'lgan muomala odobining quyidagi qirralari bilan tanishtirib borishi muhim ekanini alohida ta'kidlaganlar: - farzandingiz odamlar bilan muomalada shirinso'z, muloyim, bosiq va kamtar bo'lishiga e'tibor qarating; - odamlar xursandchiligini baham ko'rish, g'am-anduhidan qayg'urish, mol-mulkiga xiyonat qilmaslik, yaxshilikka chorlab, yomonlikdan qaytarish husni xulq egalariga xos fazilatlardandir. Shuning uchun farzandingizga ana shu xislatlarni bolalikdan singdirish payida bo'ling; - farzandingizga o'zgalar bilan muomala chog'ida boshqalarni g'iybat qilish, o'zgalarni mensimaslik, obro'si, boyligi yoki mansabiga qarab munosabat ko'rsatish ham odobsizlik ekanini uqtirib boring; - yoshi ulug' kishilar, ustozlar bilan muomalada ularning ko'ziga tik boqmay, gaplarini jim tinglash, savollarigagina javob qaytarish, buyruqlarini sidqidildan bajarish ham bolalar qalbiga jo qilishga e'tibor bering. Ota-bobolarmiz azaldan o'g'il qizlarning go'zal xulqli, odobli bo'lishiga katta ahamiyat berganlar. Binobarin, islom dinida ham axloq imon qatoriga qo'yiladi. Ijodiy mehnat qilish, o’z malakasini, ma’lumoti va ilmiy-madaniy saviyasini oshirish, ijtimoiy-siyosiy faoliyatini kengaytirish, san’at va sport bilan shug’ullanish va boshqalar Bo’sh vaqtning mazmundor o’tishini ta’minlaydi. san’at va sport bilan shug’ullanish va boshqalar Bo’sh vaqtning mazmundor o’tishini ta’minlaydi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Tulenov K. Hayot falsafasi. Toshkent: 1993. 2. Ubaydullayev M.M O'rta Osiyoda ilk uyg'onish davri madaniyati. Toshkent: Fan, 1994. 3. Sulaymonova F. Sharq va g'rab . Toshkent: O'zbekiston, 1997. 4. Ziyoyev H. Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash. Toshkent: Sharq, 1998. 5. Qadriyatlar va ijtimoiy taraqqiyot. Toshkent: O'zbekiston. 1997. 6. Mustaqqillik va ijtimoiy taraqqiyot. Toshkent: O'zbekiston, 1998. 7. Safo Ochil. Mustaqillik ma'anviyat va tarbiya asoslari. Toshkent: O'qituvchi, 1997. 8. Imomnazrov N. Milliy ma'naviyatmizning takomil bosqichlari. Toshkent: Sharq, 1996. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Tulenov K. Hayot falsafasi. Toshkent: 1993. 2. Ubaydullayev M.M O'rta Osiyoda ilk uyg'onish davri madaniyati. Toshkent: Fan, 1994. 3. Sulaymonova F. Sharq va g'rab . Toshkent: O'zbekiston, 1997. 4. Ziyoyev H. Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash. Toshkent: Sharq, 1998. 5. Qadriyatlar va ijtimoiy taraqqiyot. Toshkent: O'zbekiston. 1997. 6. Mustaqqillik va ijtimoiy taraqqiyot. Toshkent: O'zbekiston, 1998. 7. Safo Ochil. Mustaqillik ma'anviyat va tarbiya asoslari. Toshkent: O'qituvchi, 1997. 8. Imomnazrov N. Milliy ma'naviyatmizning takomil bosqichlari. Toshkent: Sharq, 1996.