1 Mavzu: ZIDLOV BOG’LOVCHILARI YORDAMIDA BOG’LANGAN QO’SHMA GAPLAR Darsning maqsadi: a) ta’limiy: mavzuning amaliy va nazariy asoslarini o’rganish: so‘zlarni sintaktik va morfologik tahlil qila oladi. O‘rganilgan ifoda vositalarini og‘zaki va yozma nutqda to‘g‘ri qo‘llaydi. b) tarbiyaviy: adabiy til me’yorlariga amal qilish, muomala madaniyatiga ega bo‘lish vatanga sadoqatli, insonlarga mehr- oqibatli bo‘lish. c) rivojlantiruvchi: O’quvchilarni tafakkur va idrokini kengaytirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatish. ( tinglab tushunish, o‘qish, so‘zlash, yozish ) Nutqda o‘rinli foydalana oladi. Tayanch kompetensiyalar: - kommunikativ kompetensiya - K.K - axborot bilan ishlash kompetensiyasi -A.I.K - ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi - I.F.F.K - o’z-o’zini rivojlantirish kompetensiyasi - O’.R.K - Milliy va umummadaniy kompetensiya - M.U.K - Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi 2 Tayanch kompetensiyalar: Axborot bilan ishlash kompetensiya elementi: mavzu doirasida ko’rsatilgan ilovalarga ongli munosabat bildirish. Fanga oid kompetensiyalar: - Nutqiy kompetensiya - N.K -Lingvistik kompetensiya - L.K Fanga oid kompetensiyalar: o’quvchilar “Zidlov bog’lovchilari yordamida bog’langan qo‘shma gaplar”ni bilishlari kundalik hayotda qo’llay olishlari uchun juda zarur. Baholash tartibi: Dars boshlanishidan avval tayyorlab qo’yilgan besh ballik tizimidagi rag’bat kartochkalar darsning har bosqichida javob bergan o’quvchiga berib boriladi. Dars yakunida aynan rag’bat olgan o’quvchining bahosi umumlashtirilib, jurnalga va kundalik daftarga qayd etiladi. Dars uslubi: an’anaviy, noan’anaviy Darsda foydalaniladigan metod va texnologiyalar: hamkorlikda o’qitish: muloqot, savol-javob, grammatik topishmoqlar, taqdimot, chala xat, yozma nazorat, so’z o’yini. Darsda foydalaniladigan jihozlar: audiomatn, didaktik tarqatmalar, vatman qog’ozi, marker, aylamma daftarlar, jadvallar, rasmlar, kompyuter jamlanmasi. Baholash: 5 balli tizim asosida Fanlararo bog’liqligi: adabiyot, musiqa, tasviriy san’at, geografiya, biologiya 3 Darsning texnologik xaritasi: № Darsning borishi Vaqti 1 Darsni tashkil qilish 2 daqiqa 2 Uyga vazifani so`rash 5 daqiqa 3 Yangi mavzu bayoni 20 daqiqa 4 Mavzuni mustahkamlash 13 daqiqa 5 O`quvchilarni baholash 2 daqiqa 6 Uyga vazifa berish 3 daqiqa Foydalaniladigan adabiyotlar: «Ona tili» 9-sinf uchun darslik. 9-sinf darsligining elektron varianti. I. Darsning borishi: a) salomlashish b) sinf tozaligi va davomatni nazorat qilish c) kirish suhbati, o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirish II. O‘tgan mavzuni so‘rash. a) individual - tarqatma materiallar, kartochka. b) Frontal (guruh bilan ishlash) III. Yangi mavzu bayoni : mashqlar (topshiriqlar) tahlili ustida ishlash : 1-topshiriq. Ko’chiring. Gaplar tarkibidagi zidlov bog’lovchilarini topib, ularning vazifalarini ayting. 1. Dilimizda orzu balandroq edi, lekin ko‘klam bir oz noqulay keldi. (Oybek) 2. Gul to‘g‘risida yozganini ko’rganim yo’q, lekin paxta haqida ko’p yozadi. (Abdulla Qahhor) 3. Yo‘lning ikki chetidagi g’alla tovlanardi, ammo ular o‘tgan yillardagi kabi 4 baland emas edi. (Oybek) 4. Kechasi yana qor yoqqan, biroq havo unchalik sovuq emas edi. (Said Ahmad)  Bilib oling. Zidlov bog’lovchilari bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga ular o’rtasida zidlik munosabati mavjudligini ham ifodalaydi. Zidlov bog’lovchilari qo’shma gapning ikkinchi qismi boshida qo’llanadi va qo’shma gap qismlari vergul bilan ajratiladi.  Eslab qoling. -u(-yu), -da yuklamalari bog’langan qo’shma gap qismlarini bog’lash bilan birga ular o’rtasida zidlash, ketma- ketlik munosabati mavjudligini bildiradi. 62-mashq. Ko’chiring. Zidlov bog’lovchilarini aniqlab, ularning qanday vazifa bajarayotganini ayting. 1. Ashula nihoyasiga yetdi, lekin bir zumdan keyin yana yangi tovush parvoz qildi. (Oybek) 2. Bu daraxtning bo’yi baland, lekin mevasi kam. (Oybek) 3. Hammasini tinglardim, ammo O’xshashini topmasdim aslo. (Hamid Olimjon) 4. Oy yoritadi, lekin isitmaydi. 5. Maqtamasman moziyni, biroq O’tmishingni o’ylayman bir zum. (A.Oripov) Tushunchalar tahlili” “uslubining maqsadi mavzu yuzasidan tayanch tushunchalarni o‘zlashtirib olganlik darajalarini aniqlash, o‘z bilimlarini mustaqil ravishda erkin bayon eta olish, bilim darajalarini baholay olish, safdoshlarining fikriga hurmat bilan qarash, shuningdek, o‘z bilimlarini bir tizimga solishga o‘rgatishdan iborat. Tushunchalar tahlili” “uslubini qo‘llash tartibi: • o‘quvchilar guruhlarga ajratilib, talab va qoidalar bilan tanishtiriladi; • tarqatma materiallar guruh a’zolariga tarqatiladi va tushunchalar beriladi; 5 • o‘quvchilar tushunchalarga izoh yozadi; o‘qituvchi jamoa bilan birgalikda har bir tushunchaga to‘g’ri izohni belgilaydi yoki ekranda har bir tushunchaning izohi berilgan slayd orqali; • o‘quvchi to‘g’ri javob bilan belgilangan belgilangan javoblarning farqini aniqlaydi, o‘z-o‘zini baholaydi. 63-mashq. Ko’chiring. Zidlov bog’lovchilari bilan -u (-yu), -da yuklamalarini almashtirish mumkin bo’lgan gaplarni aniqlang va buning sababini tushuntiring. 1. Soni ko’p, lekin salmog’i yo’q. (Abdulla Qahhor) 2. Mayli, siz yashirdingiz, ammo men yashirmayman. (Oybek) 3. Men o’z fikrimni aniq tushuntirib berishga harakat qilyapman, lekin siz uni eshitishni xohlamayapmiz. (Olimjon Xoldor) 5. Termometr hamshiraning qo’lidan tushib ketdi-yu, bir tomchi simob yaltirab polga dumaladi. (Said Ahmad) 6. Ba’zilar hordiq chiqarishga kirishadilar-u, ba’zilar podalari izidan cho’lga qarab ketdilar. (Sh.Xolmirzayev) 64-mashq. Gaplarni ko’chiring, zidlov bog’lovchilarini topib, ularni izohlang. 1. To’g’ri so’z har narsadan yaxshi, biroq yolg’onchi va chaqimchidan eshitilgan to’g’ri so’z ham yoqimsizdir. 2. Mol-u puling ketsa-ketsin, ammo vaqtingni zoye ketkizma. 3. Odam umrining lazzati — farzand, lekin noqobil farzand ota-onaning umrini qisqartiradi. 4. Do’st yomon kuningda asqotadi, biroq qo’rqoq do’st yaxshi kuningda ham dushmandan xavflidir. 5. Har kimning zari bo’lmasa-da, hunari bo’lsin. («Hikmatnoma»dari) IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob. V. Uyga vazifa: mashqlar tahlili VI. Dars yakuni. Baholarni tahlil qilish. 6 Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Umumiy o‘rta ta’limning ona tili fanidan davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. Toshkent-2017 2. 9-sinf “Ona tili” o`qituvchilar uchunmetodik qo`llanmasi. 2014 yil 3. R. Sirojjidinov. Grammatik topishmoqlar. Toshkent - 1995 4. 9-sinf. “Ona tili” Komila Usmonova Toshkent - 2017 5. 9-sinf. “Ona tili” Jalolbek Yo‘ldoshbekov. “O‘zbekiston” NMIU Toshkent — 2019 6. K.Hoshimov, S. Nishonova, M. Inomova, R. Hasanov. Pedagogika tarixi. T.,”O‘qituvchi” 2004