ZOVUR OQIMI MODULINI HISOBLASH Hozirgi davrda Respublikamizda sho‘rlangan yerlar sug‘oriladigan maydonlarning 60-65% tashkil etib, ular yetarli darajada zovurlashtirilgan. Zovurlarning umumiy uzunligi 120 ming km dan ortiq va har bir gektar sho‘rlangan Yerga uning solishtirma uzunligi 45-50 m tashkil qiladi. Zovurlar sho‘rlangan sug‘oriladigan yYerlarida sizot suvlar rejimini va tuproqning suv-tuz rejimini tartibga solishning aktiv vositasi hisoblanadi. Zovurlarning samaradorligi ular orqali chiqib ketayotgan suv va undagi tuzlar sathiga ko‘ra baholanadi. Zovur oqimi moduli deganda sho‘ri yuvilayotgan maydonning har gektaridan sekundiga chiqib ketayotgan suv sathi (l/s ga) tushuniladi. Sug‘orilayotgan sho‘rlangan va sho‘rlanishga moyil bo‘lgan yYerlarida o‘tkazilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha zovur oqimi modulining o‘rtacha yillik qiymatlari quyidagichadir: og‘ir mexanik tuproqlar uchun – 0,15; o‘rtacha mexanik tuproqlar uchun – 0,20 va yengil mexanik tuproqlar uchun – 0,25 l /s ga. Sho‘r yuvish davrida zovur oqimi moduli ancha oshadi va 0,50-0,85 l /s ga bo‘lishi mumkin. Zahi qochirilayotgan botqoqlashgan yYerlarida zovur oqimi moduli 1,5-2,5 l /s ga gacha ortadi. Sho‘rlangan tuproqlar sharoitida zovurlar faoliyati samaradorligini aniqlash va baholash uchun zovur oqimi modulini bilish zarur bo‘ladi. Zovur oqimi modulini topish uchun bir gektardan oqib chiqib ketgan suvning sathi hisoblanadi. Dastlab umumiy oqim sathi hisoblab chiqiladi va u quyidagiformula yordamida topiladi. WW:F bu yYerda:: W – 1 ga dan chiqib ketgan oqim sathi m3/ga; W – zovur oqimi m3; F – sho‘ri yuviladigan dala ga; Daladan chiqib ketayotgan umumiy oqim sathi hisoblab chiqilgandan keyin zovur oqimi moduli quyidagiformula yordamida aniqlanadi. 86,4 W q T   bu yerda:: W – bir gektardan chiqib ketayotgan oqim sathi, m3/ga; T – kuzatish davomiyligi, kun; Topshiriq. Quyidagi ma’lumotlar bo‘yicha zovur oqimi moduli aniqlansin: Sho‘ri yuviladigan dala maydoni – 16 ga; kuzatishlarning davom etish muddati – 185 kun; shu davrdagi zovur oqimi – 48600 m3. Yechish. Zovur oqimi 48600 m3 ni, sho‘ri yuviladigan dala maydon esa 16 gektarni tashkil etishi sababli 185 kun davomida har gektardagi umumiy oqim quyidagichani tashkil etadi: WW:F48600:163038 m3/ga Topshiriq bo‘yicha zovur oqimini kuzatish muddati 185 kunligini hisobga olib zovur oqimi moduli quyidagiteng bo‘ladi. q__3038__0,19 l /s ga 86,4185 Topshiriq. 25-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar bo‘yicha zovur oqimi modulini aniqlang va zovur faoliyatini yaxshilash choralarini belgilang. 25-jadval. Zovur oqimi modulini (q) aniqlash uchun ma’lumotlar. Masala № Uchastka maydoni, ga Kuzatish muddati (t), sutka Jami oqim (W), m3 Zovur oqimi moduli qiymati (q), l /s ga Izoh 1 16 185 48600 0,19 2 12 180 25600 3 16 340 58800 4 18 170 39640 5 20 360 49600 6 24 250 66800 Takrorlash uchun savollar: 1. Zovur oqimi modulini aniqlashning nima ahamiyati bor? 2. Sho`r yuvish davrida zovur oqimi modulining qiymati qancha bo`ladi? 3. Botqoq Yerlarda zovur oqimi moduli qancha bo`ladi?